Ilmiybaza.uz
GEOFIZIKA FANI
Butun dunyoda foydali qazilmaga bo'lgan ehtiyoj yildan-yilga oshib
bormoqda. Foydali qazilmalarni qidirishda geologik usullar muhim ahamiyatga ega
bo'lib, geologik masalalarni echishda geofizik usullari keng qo'llanilib kelinmoqda.
Shuning uchun geolog-geofizika fani to'g'risida umumiy tushuncha va geofizik
usullar yordamida turli geologik vazifalarni echish imkoniyatlari va natijalarini
talqin qilish asoslarini bilish kerak.
Geofizika atamasi – "Geo" – er, "fizika" – fizika, ya'ni "er fizikasi" degan
ma'noni bildiradi. Bu fan er po'stida, mantiyada va yadroda bo'lib o'tadigan fizik
jarayonlar va har xil tog'jinslar va tuzilmalar ta'sirida hosil bo'lgan fizik maydonlar
tuzilishini, kuchlanishini o'rganadi.
Geofizika fani uch bo'limga bo'linadi: litosfera geofizikasi, gidrogeofizikasi,
atmosfera va Kosmos geofizikasi.
Litosfera geofizikasi fani er fizikasi va geofizik tadqiqot usullari bo'limlariga
ajratiladi.
Geofizika fani geologiya, geodeziya, geografiya, geoximiya, fizika va
astronomiya fanlariga yaqin. U fizika, geologiya va astranomiya fanlari asosida XІX
– asrning ohirida va XX – asrning boshlanishida hosil bo'lgan va rivojlangan.
Er fizikasi -butun erning tuzilishini o'rganadi. Geofizik tadqiqot usullari – er
po'stining geologik tuzilishini o'rganadi va asosiy maqsadi foydali qazilmalarni
izlash va razvedka qilish va har xil amaliy masalalarni echish (masalan, turli
muhandislik geologiya masalalari).
"Geofizik tadqiqotlar usullari" fani fizik maydonlarni va hodisalarni o'rganish
va tahlil qilish usullariga asoslangan. Fizik maydonlarni er yuzasida,
tog'qazilmalarida, burg'i quduqlarida, dengizda, Ummonda, atmosfera va kosmosda
o'rganish mumkin.
Ilmiybaza.uz
Geofizik tadqiqotlarning maqsadi - geologik kesimni tuzilishi to'g'risida
ma'lumotlarni olish va foydali qazilmalarga istiqbolliligi to'g'risida xulosa chiqarish.
Fizik maydon deganda, er yoki uning ma'lum bir qismidagi fizik parametrlarning
ko'plab qiymatlarini tushunamiz. Geologik nuqtai nazardan olib qaraganda, har xil
tog'jinslari, yaxlit tuzilmalar, bir jinsli tabaqalar, ma'danli jismlar turlicha fizik
xususiyatlarga ega. Masalan, elektr o'tkazuvchanlik, magnit qabul qiluvchanlik,
seysmik to'lqinlarning turlicha tarqalishi va hokazo.
Har bir tog'jinsi atrofdagi muhitda har xil fizik xossalarning ta'siri natijasida
fizik maydonlar hosil qiladi. Har bir tog'jinsi atrofdagi muhitda (tashqi maydonlar)
va o'zining ichida (ichki maydonlar) bir qator fizik maydonlarni yaratadi. Tashqi
maydonlarning parametrlarini o'lchab, maydon manbasi to'g'risida ma'lumotlar olish
mumkin.
Fizik maydonlar ham tabiiy, ham sun'iy bo'lishi mumkin.
Tabiiy fizik maydonlar tabiatning yaratishi bilan bog'liq – gravitasion
(tortishish maydoni, og'irlik kuchi maydoni), magnit, elektr, elektromagnit, zilzila
natijasida hosil bo'lgan seysmik to'lqinlarning tarqalish maydoni, radioaktiv
nurlanish, termik maydon bo'ladi.
Sun'iy fizik maydonlar insonning tabiatga ta'siri bilan bog'lik – elektr,
elektromagnit, zarba yoki portlatish natijasida hosil bo'lgan seysmik to'lqinlarni
tarqalish maydoni, termik (isitish yoki sovutish maydoni), sun'iy radioaktiv
nurlanish maydoni.
Gravitasion maydon og'irlik kuchi tezlanishi (erkin tushish tezlanishi) va
gravitasion potentsialning ikkinchi tartibli hosilalari bilan ta'riflanadi. Magnit
maydon kuchlanishning to'liq vektori (T) va uning boshqa tashkil etuvchilari bilan
(vertikal Z, gorizontal N va hokazo), elektromagnit maydoni – maydonning magnit
(N) va elektr (E) vektorlari, seysmik maydon elastik to'lqinlarining tarqalish vaqti,
tezligi va davri bilan, termik maydon haroratni taqsimlanishi bilan ta'riflanadi.
Bitta yoki bir nechta fizik maydonlarning parametrlarini o'lchab turib
tog'jinslarining xossalari to'g'risida va tadqiqot qilingan hududning geologik
tuzilishi haqida ma'lumot olish mumkin.
