GEOGRAFIK TA’LIMDA INTERFAOL METODLAR Interfaol inglizcha interakt so’zidan olingan bo’lib, inter- hamkorlikda akt- harakat qilmoq ma’nosini bildiradi. Ta’limning interfaol metodi XX asrning oxiri va XXI asrning boshlaridan pedagogik adabiyotlarda keng ishlatilmoqda va ta’lim sohasida foydalanilmoqda. Uning asosiy maqsadi yagona bo’lib, o’quvchilarni mustaqil bilim olishga qiziqtirish, o’z ustida ko’proq ishlash, qo’shimcha adabiyotlarni o’qish, zamon bilan hamnafas ta’lim-tarbiyaga, mustaqil fikr yurita oladigan komil insonni voyaga yetkazishga hizmat qiladi. Interfaol o’qitishning asosiy mohiyati - o’qitish jarayonida barcha o’quvchilar bilish jarayonining faol ishtirokchisiga aylanadi, ular muhokama etilayotgan muammolarni, voqea va hodisalarning rivojini tushunadi, muammoli vaziyatlarni anglaydi, uni hal etish yo’llarini izlab, eng maqbul variantni tavsiya etadi. O’quv materialini o’rganish, muammoni hal etish bo’yicha turli variantdagi yechimni tavsiya etishga asoslangan bilish jarayonida o’quvchilarning hamkorligi har bir o’quvchiga, guruh muvaffaqiyati uchun o’z ulushini qo’shishga, ular o’rtasida fikr, axborot va tajriba almashinuviga zamin tayyorlaydi. Ushbu hamkorlik samimiy, qulay ijtimoiy psixologik, o’zaro yordam muhitida sodir bo’lganligi uchun, o’quvchilar nafaqat yangi bilimlarni o’zlashtiradilar, balki o’zining bilish faoliyatlarini rivojlantiradi, uni yuqori darajaga ko’tarib, hamkorlikka kirishishga imkon beradi. O’qitish jarayonida interfaol usullarni qo’llash jarayonida o’quvchilarning o’zaro muloqotga kirishishini tashkil etish va boshqarishni taqoza etadi, bunda o’quvchilar hamkorlikda izlanib umumiy, shu bilan bir qatorda har bir o’quvchi uchun ahamiyatga molik bo’lgan muammoni hal etishga kirishib ular o’rtasida bir- birini tushunish, hamkorlikda ishlash va hamjihatlik vujudga keladi. Interfaol usullardan foydalanilgan darslarda bitta o’quvchining ustunlik qilishi, uning o’z fikrini o’tkazishiga yo’l qo’yilmaydi. Interfaol usullar qo’llanilganida o’quvchilar tanqidiy fikr yuritish, axborot manbalari va vaziyatni tahlil qilish, murakkab muammoli vaziyatlarni hal etish, o’rtoqlarining fikrini tahlil qilib, asoslangan xulosalar chiqarish, munozarada ishtirok etish, boshqa shaxslar bilan muloqotga kirishish ko’nikmalarini egallaydi. O’qitishning interfaol metodlarining quyidagi xususiyatlari mavjud: - Insonning muhim hayotiy ehtiyoji bo’lgan muloqot - o’qitish jarayonining barcha bosqichlarida qo’llaniladi. - O’qitish jarayonida o’quvchilarga o’z kuchi, bilimi, iqtidorini namoyon etishga teng imkoniyatlar beriladi. - O’quvchilarning kichik guruhlarda hamkorlikda ishlashida ijtimoiy- psixologik jihatdan qulay muhit yaratilib, muloqotda bosqichma-bosqich va samarali ishtirok etishga zamin tayyorlanadi. - O’quvchilar muloqotda faol ishtirok etishlari uchun faqat eshitishlari shart emas, balki eshitganlarini tahlil qilish, fikr yuritish, fikrlarning asosli va tushunarli bo’lishiga erishish lozimligini anglaydilar. - O’quvchilar bilan hamkorlikda, kichik guruhlarda ishlashi orqali qo’yilgan vazifalarni talab darajasida bajarish, olingan natijalarni tahlil qilish, ularning to’g’riligini tekshirib ko’rish, taqdim etish va boshqa guruhlar tomonidan e’tirof etishlariga erishishlari lozim. Interfaollik daraja qancha yuqori bo’lsa, ta’lim berish jarayoni shuncha natijali bo’ladi. Intrafaol metodlar qo’llanilish xususiyatiga ko’ra ikki guruhga ajratiladi: a) grafukli organayzerlar b) og’zaki bayonli. Grafikli organayzerlar (tashkil etuvchi) - fikriy jarayonlarni ko’rgazmali taqdim etish vositasi. Mazkur metodlarga Venn diagrammasi, klaster, BBB jadvali, Toifalash jadvali, Insert, Baliq skeleti, SWOT tahlili, Nima uchun, Qanday diagrammasi va h.k.larni kiritishimiz mumkin. BBB JADVALI- Bilaman, Bilishni hohlayman, Bilib oldim. Mavzu, matn, bo’lim bo’yicha izlanuvchilikni olib borish imkonini beradi. Jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida kichik guruhlarda jadvalni rasmiylashtiradilar. Mavzu bo’yicha nimalarni bilasiz” va “Nimani bilishni xohlaysiz” degan savollarga javob beradilar (oldindagi ish uchun yo’naltiruvchi asos yaratiladi). Jadvalning 1 va 2 bo’limlarini to’ldiradilar. Ma’ruzani tinglaydilar, mustaqil o’qiydilar. Mustaqil/kichik guruhlarda jadvalning 3 bo’limni to’ldiradilar B/BX/B jadvali Bilaman Bilishni xohlayman Bilib oldim VENN diagrammasi - 2 va 3 jihatlarni hamda umumiy tomonlarini solishtirish yoki taqqoslash yoki qarama-qarshi qo’yish uchun qo’llaniladi. Tizimli fikrlash, solishtirish, taqqoslash, tahlil qilish ko’nikmalarini rivojlantiradi. Diagramma Venna tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida kichik gurhlarda diagramma Vennani tuzadilar va kesishmaydigan joylarni (x) to’ldiradilar. Juftliklarga birlashadilar, o’zlarinin Venn diagrammasini to’ldiradilar. Toifalash jadvali. Toifa - xususiyat va munosabatlarni muhimligini namoyon qiluvchi (umumiy) alomat. Texnologiyaning maqsadi: Ajratilgan alomatlar asosida olingan ma’lumotlarni birlashtirishni ta’minlaydi. Tizimli fikrlash, ma’lumotlarni tuzilmaga keltirish, tizimlashtirish ko’nikmalarini rivojlantiradi. O’tkazilish tartibi: Toifalarni jadval ko’rinishida rasmiylashtiradilar. G’oyalarni ma’lumotlarni toifaga mos ravishda bo’ladilar. Ish jarayonida toifalarning ayrim nomlari o’zgarishi mumkin. Yangilari paydo bo’lishi mumkin. Ish natijalarining taqdimoti Toifalash sharhini tuzish qoidasi: 1. Toifalar bo’yicha ma’lumotlarni taqsimlashning yagona usuli mavjud emas. 2. Bitta mini - guruhda toifalarga ajratish boshqa guruhda ajratilgan toifalardan farq qilishi mumkin. 3. Ta’lim oluvchilarga oldindan tayyorlab qo’yilgan toifalarni berish mumkin emas bu ularning mustaqil tanlovi bo’la qolsin. Toifalash jadvali Toifalar Masalan, Jahonning siyosiy xaritasi mavzusida mamlakatlami toifaga ajratish ucnun ushbu metoddan quyidagicha foydalanish mumkin:____________________ Kamchilik Toifalar Davlat Mamlakat Maqomi noma’lim Monarxiya Respublika “Nilufar guli” chizmasi. Muammoni yechish vositasi. O’zida nilufar guli ko’rinishini namoyon qiladi. Uning asosini to’qqizta katta to’rt burchaklar tashkil etadi. Tizimli fikrlash, tahlil qilish ko’nikmalarini rivojlantiradi va faollashtiradi O’tkazilish tartibi: Chizmani tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida kichik guruhlarda chizma tuzadilar: to’rt burchak markazida avval asosiy muammoni (g’oya, vazifa) yozadilar. Uning yechish g’oyalarini esa markaziy to’rt burchakning atrofida joylashgan sakkizta to’rt burchaklarga yozadilar. Markaziy to’rt burchakning atrofida joylashgan sakkizta to’rt burchaklarga yozilgan g’oyalarni, atrofda joylashgan sakkizta to’rt burchaklarning markaziga yozadilar, ya’ni gulning barglariga olib chiqadilar. Shunday qilib, uning xar biri o’z navbatida yana bir muammodek ko’riladi Chizmani tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida kichik guruhlarda chizma tuzadilar: avval asosiy muammoni (g’oya, vazifa) yozadilar, so’ngra kichik muammolarni, ularning har biridan esa, kichik muammoni batafsil ko’rib chiqish uchun “kichik shoxchalarni” chiqaradilar. Shunga asosan har bir g’oyalar rivojlanishini batafsil kuzatish mumkin. “Nilufar guli” chizmasi B D G Z B Z C D A F G H Y H C F Y Ish natijalarining taqdimoti Amaliy nuqtai nazardan barcha g’oyalarni ixcham deb tasavvur qiling (bitta- ikkitasi bilan chegaralaning) b ham aql ch n fo dali mashq hisoblanadi