Ilmiybaza.uz GEOGRAFIYANI O`QITISH TAMOYILLARI VA QONUNIYATI Reja: 1.Geografiya medodikasini o’qitishga qo’yiladigan zamonaviy talablar. 2. O’qitishning nazariy va amaliy birligi va uzviy bog‘liqligi. 3. Geografiya o`qitishda o‘quvchilarning ongliligi va ijodiy faolligi tamoyili Ilmiybaza.uz Tayanch tushunchalar: pedagogika, ilmiylik, ko‘rgazmalilik, tamoyil, nazariya, amaliyot. 1 Geografiya medodikasini o’qitishga qo’yiladigan zamonaviy talablar. Hozirgi zamon pedagogikasida o‘qituvchining faoliyati hamda o‘quvchilar bilish faoliyatining xarakteri aniq didaktik tamoyillari bilan belgilanadi. Geografiya o`qitish fani quyidagi didaktik tamoyillarga amal qiladi. Geografiya o’qitish didaktik tamoyillari, didaktik tamoyillar ularning o‘quv jarayonidagi ahamiyatini asoslash, o‘quv materiallarining muntazamlilik va izchillik tamoyili asosida bayon etilishi, o‘quv materialini ilmiy va tushunarli bo‘lishi, nazariy bilimlami amaliyot bilan bog‘lash usullari, uning amaliy ahamiyatini yoritish. Darhaqiqat, pedagogik fan sifatida georrafiyani o‘qitish metodikasi didaktika bilan bog’langan. Faqat ta’lim va tarbiyaning pedagogik maqsadi hamda vazifalariga asoslangandagina maktab Geografiya fanini to‘g‘ri tuzish, boshlang‘ich va undan keyingi sinflar o’quv predmetlari tizimida uning o'mi va rolini aniqlash mumkin boladi. 0’quv materialini tanlash va uni sinflar bo‘yicha taqsimlashga bolgan talablar didaktik tamoyillar bilan izohlanadi, ular fanga xos metodik masalalarni hal qilishda, o‘qitish metodlarini tanlashda, shuningdek, o‘quvchilaming o‘quv faoliyatlarini har xil ko‘rinish va shakllarda tashkil qilishda ham yetakchidir. Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarini tabiatga doir bilimlami o‘zlashtirishda didaktik tamoyillaming o'mi salmoqli. Zero, didaktik tamoyillaming ahamiyati shundaki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tabiatdagi tirik mavjudotlar, jonsiz tabiat unsunlari bilan aloqalari, tabiatdagi mavzumiy o‘zgarishlar fasllar bilan bog‘liq holda kishilarning mehnat faoliyatini kuzatish, amaliy ishlarni bajarilishiga bo’lgan va ko‘nikmalami shakllanishini rejali, aniq va tartibli amalga oshirilishini Ilmiybaza.uz ta’minlaydi. Geografiya tushunchalari tabiat hodisalarini ilmiy asosida tushunishda, tabiiy hodisalar orasidagi o‘zaro bog‘liqlilikni, tabiat boyliklaridan odamning foydalanish yo‘llari izchil ko'rsatib beriladi. O‘qitishda muntazamlilik va izchillilik tamoyili. Maktab geografiya kursi geografiya fanining turli sohalarining qisqartirilgan bayoni emas, balki uning metodik tanlangan, muntazamlashtirilgan unsurlaridir. Materialning bunday berilishi shu bilan izohlanadiki, bunda kichik yoshdagi maktab o‘quvchilari tabiat to‘g‘risidagi fan asoslarini faqat atrof olamning jism va hodisalarini aks ettiruvchi hamda ular o‘rtasidagi bog‘lanishlarni ochib beruvchi dastlab oddiy tabiiy obyektlar, keyin esa murakkabrog'i bilan izchil tanishtirib borish jarayonida egallab olishlari mumkin. Bu bilan geografiya o`qitish da muntazamlilik tamoyili amalga oshiriladi. O'qitishning muntazamliligi, ya’ni sistemaliligi bilimni bayon qilishda muayyan tizimga amal qilishdan tashqari amaliyot bilan bog'lanishning xilma-xil shakllarini amalga oshirilishini nazarda tutadi. Jumladan: 1) nazariy geografiya bilimlarini kuzatish va bilib olishga qaratilgan qiziqarli o'yinlar (bu boshlang'ich sinflardagi o'qitish uchun xarakterlidir)ni; 2) atrofdagi hayot va qurilish amaliyoti (tabiatga va ishlab chiqarish korxonalariga sayohatlar)ni; 3) mehnat ta’limi va ijtimoiy foydali mehnatni; 4) maktaboldi maydonidagi ish va unumli mehnat bilan bog‘lanishni nazarda tutadi. Geografiya kurslarining izchilligi o'quvchilar uchun ularning yosh xususiyatlari, tayyorgarligi va rivojlanishi, shuningdek, mazmunda vorislikka rioya qilish zaruratiga qarab o‘quv materialining tushunarli bo‘lishi bilan belgilanadi. Chunonchi: 1) maktab geografiya kursi jonsiz tabiatdagi o'simlik va hayvonlar hayotidagi, odamlar mehnatidagi mavsumiy o‘zgarishlarni; 2) jonajon o‘lka tabiatini, odam organizmi va uning salomatligini; 3) Vatanimiz tabiatini, undan foydalanish va uni muhofaza qilishni aks ettiruvchi materialni izchillik bilan o'rganishni talab qiladi. Ilmiybaza.uz O‘quv materialining ilmiy va tushunarli bog`lash tamoyili. Uzoq vaqtlar boshlang‘ich sinflarda geografiyani mustaqil o‘quv predmeti sifatida o‘qitishga yetarli darajada e’tibor berilmadi. U goho tabiyot deb nomlanib kelindi, goho predmetli darslar va izohli o‘qish bilan almashtirildi. XX asrning 60-yillaridan boshlab geografiya mustaqil predmet sifatida o‘qitilmoqda. Hozirgi vaqtda maktab geografiya kursining mazmuni zamonaviy fan taraqqiyoti darajasiga muvofiq keladi. Geografiya o`qitishda ilmiylik tamoyili hozirgi zamon fanida qat’iy qaror topgan tamoyillami o‘quvchilarga o‘zlashtirish uchun taklif etilishini nazarda tutadi. Geografiya bo‘yicha ilmiy bilimlarning egallab olinishini ta’minlash uchun kichik yoshdagi maktab o'quvchilarining idrok qilabilish imkoniyatlarini hisobga olgan holda eng muhim ilmiy ma’lumotlarni tanlab olish kerak. O‘quvchilarning idrok qila olish imkoniyatlari jismoniy kuch va aqliy kuchlanish talab qiluvchi o‘quv mavzulari va amaliy masalalarni izchillik bilan murakkablashib borish jarayonida kengayib boradi. Qiyinchilik xarakterini to‘g‘ri aniqlash o‘quvchilarning idrok qilish imkoniyatlarini kengayib borishiga, o‘quv materialini izchillik bilan murakkablashib borishiga yordam beruvchi eng to‘g‘ri metodik variantni tanlab olishga imkon beradi. Bu o‘quvchilarning aqliy taraqqiyotini asta-sekin ko'tarilishiga va ilmiy bilimlarni chuqurroq o‘zlashtirib olinishiga imkon beradi. O‘quv materialining ilmiyligi tushunarli bo‘lishi kerak, bunga uni o‘quvchilarning aqliy va ruhiy rivojlanishiga, shuningdek, ularning tayyorgarligiga moslashtirish bilan erishiladi. Geografiya materiallari mazmunining tushunarliligi kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarida o'qishga qiziqish uyg'otadi, aqlga ozuqa beradi, mantiqiy fikrlash, taqqoslash va xulosalar chiqarish amaliy masalalarni yechishga undaydi. 2 O’qitishning nazariy va amaliy birligi va uzviy bog‘liqligi. Nazariyani amaliyot bilan bog‘lash o'quvchilarni amaliy masalalarni hal qilishda nazariyani, ahamiyatini tushunishga olib keladi, bu ularning o‘zlashtirish sifatini oshiradi. Bu tamoyil mehnat ta’limi va o‘quvchilarni amaliy faoliyatga tayyorlash vazifalarini hal qilishda alohida ahamiyat kasb etadi. Ilmiybaza.uz O‘qitishda nazariya bilan amaliyotning bog'lanish xarakterini o‘quv predmetining mazmuni taqozo qiladi. Geografiyadi nazariy bilimlar o'quvchilarni tabiatning u yoki bu hodisalari bilan amaliy tanishtirish jarayonida puxtaroq o‘zlashtirib olinadi Bunda amaliyot o'quvchilarni nazariyani o‘zlashtirishga qiziqtirish uchun undan oldinroq kelishi mumkin. Chunonchi, tabiatda baho mavzusi (3- sinf) ni o‘rganish bo‘yicha amaliy ishlar ekish (ildiz mevalarning hosiliga ekinlar zichligining ta’sirini aniqlash uchun urug‘lar ekish), keyin esa mavzuni o‘rganishda amaliy ish natijalarini tahlil qilish ma’qul. Nazariyaning amaliyot bilan bog‘lanishini amalga oshirishga jamoa xo‘jaligi qurtxonasida ipak qurti ustidan kuzatishlar shuningdek, g‘o‘za, poliz ekinlari, g'alla ekinlari, sezgi organlari yurak va qon mavzulari (3- sinf) bo‘yicha amaliy ishlarning o'tkazilishi yordam berishi mumkin. O‘quvchilarning tirik tabiat burchagidagi (o'simliklarni ekish va ko‘paytirish) ishlarini shuningdek, o'simliklarning suvga, issiqlikka, yorug‘likk; ehtiyojini, manzarali gul o‘simliklarining o‘sishi va rivojlanishig organik va mineral o‘g‘itlaming ta’sirini o‘rganishni, hosildorligini oshirish bo‘yicha tajribalar o‘tkazishni mehnat darslari bilan bog‘lab olib borish nazariy bilimlarni amaliyot bilan aloqasini yaxshilash imkonini beradi. Geografiya darslarida nazariyaning amaliyot bilan bog'lanishini amalga oshirib borishda o‘quvchilarning amaliy faoliyati ularning nazariy bilimlarni o‘zlashtirib olishga bo‘lgan intilishlarini bo‘shashtirmasligi lozim. Amaliy ishlar uchun shunday obyekt va tajribalarni tanlash kerakki, bunda ular nazariy tamoyillarni tasdiqlasin va bilimlarni chuqurlashtirish uchun xizmat qilsin. Geografiyani o'qitishda nazariyani amaliyot bilan bog‘lanishi, uning barcha bosqichlarida amalga oshirilishi nazariy bilimlarning chuqurlashishi, shuningdek, amaliy faoliyatga tayyorlashga yordam berishi kerak. O‘rganiladigan nazariy bilimlarning mazmuniga qarab, dars va darsdan tashqari mashg‘ulotlarning har xil shakllari, masalan, laboratoriya ishlari, sayohatlar, amaliy mashg'ulotlar, ijtimoiy- foydali mehnatdan foydalanish mumkin. Ilmiybaza.uz Geografiya o`qitishda o‘quvchilarning ongliligi va ijodiy faolligi tamoyili. O‘quvchilaming ongliligi va ijodiy faolligi tamoyili: 1) o'quvchilarning o‘qishga ongli va ijodiy munosabatda bo'lishlarini; 2) o‘rganilayotgan materialni tushunib olishlari va tushunganlarini ifodalay olishlarini; 3) o'qishning ijodiy xarakterda bo'lishini; 4) bilimlarni amaliyotda ongli qo'llashni va ularni ishonchga aylanishini o‘z ichiga oladi. Onglilik tamoyilini amalga oshirishda bosh rol o‘qituvchiga taalluqlidir, u o‘quvchi oldida turgan vazifalarni aniq qilib ifodalashi va ularni yaxshi bajarishga qiziqish uyg‘otishi kerak. O‘qitishda onglilikni namoyon bo'lishining oliy shakli o‘quvchilarning ijodiy faolligidir, u gerbariy, maket, model, mulyaj tayyorlash, o‘tkazilgan kuzatishlarni tavsiflash va o‘qituvchi taklif qilgan mavzu bo‘yicha bajarilgan ishlar asosida kichik axborot tayyorlash bilan bog‘liq bo‘ladi. O‘qitishning ko‘rgazmalilik tamoyili. Ko‘rgazmalilik tamoyilidan foydalanishning asosiy vazifasi o‘quvchilarning bilish faoliyatlarini faollashtirishdir. Bu tamoyil atrof olamni bevosita qabul qilib olish asosidagi o'qitishni nazarda tutadi. Ko‘rgazmalilik tamoyiliga rioya qilish tabiatni o‘rganishning dastlabki bosqichlarida juda muhimdir, chunki kichik yoshdagi maktab o'quvchilari ko‘rganlarida hosil qilgan xususiy taassurotlari asosida to‘g‘ri tushuncha va xulosalar hosil bo‘lishiga yordam beruvchi bilimlar olishlari kerak. Geografiya bo‘yicha dasturning organizmlar hayotini tabiiy sharoitlarda o‘rganishga, tirik tabiat burchagida, maktaboldi maydonchalarida tajribalar, kuzatishlar o‘tkazishga imkon beruvchi metodlarning qo‘llanilishini, ya’ni o‘quvchilarning bevosita ko‘z bilan yoki bevosita ko‘rib, atrof olamning jism hamda hodisalari bilan, shuningdek, ularning tasvirlar bilan tanishishi deb tushuniladigan ko‘rgazmali tamoyilidan foydalanishni nazarda tutishi tasodifiy emas. Geografiya o`qitishdagi ko‘rgazmalilikni mashg‘ulotlar jarayonida faqat tabiiy jismlar (tirik tabiat burchagidagi, zooparkdagi o‘simliklar, hayvonlar, gerbariylar, kolleksiyalar), foydalaniladigan yoki tajriba ko‘rinishidagi hodisalami eslatuvchi Ilmiybaza.uz predmetli ko'rgazmalilikka va tabiat jismlari yoki hodisalarining surat, jadval, doskadagi rasm, model, mulyaj, diapozitiv, kinofilm, xarita, sxema va boshqalardan foydalaniladigan tasviriy ko'rgazmalilikka ajratish maqsadga muvofiqdir. Predmetli va tasviriy ko‘rgazmalilikni amalga oshirish asosida o‘qitish, ayniqsa, bolalar tarbiyasining ertangi bosqichlarida, tafakkurning, kuzatuvchanlikning faollashishiga yordam beradi, o‘rganilayotgan masalalarga o‘quvchilar qiziqishini oshiradi. Ularni oddiy tadqiqotlar olib borishga o‘rgatadi, bilimlarni faol qabul qilishga yordamlashib, o‘zlashtirib olish jarayonini osonlashtiradi, bilimlarning mustahkamligini ta’minlaydi. Tabiat jismlari va hodisalari yuzasidan olib borilgan kuzatishlar materialni tushunib olishga va o‘zlashtirilganlarni mustahkamlashga, o'qituvchi rahbarligida tabiat hodisalari o‘rtasidagi chuqur bog'lanishlarni aniqlashga, jismlar to‘g‘risidagi fikrlar bilan ko'rishganlarini taqqoslashga imkon beradi. So‘z bilan qabul qilish, so‘z bilan tasavvur etish o‘rtasida puxta bog'lanishlarning vujudga kelishi o'quvchilarning tabiat jismlari va hodisalari to‘g‘risida o‘qituvchi hikoya qilib berganlarning va ular to‘g‘risida darslikda yozilganlarning ahamiyatini tushunib olishlariga imkon beradi. Bilimlarni puxta o‘zlashtirish tamoyili. Bu tamoyil olingan bilimlarni, shakllantirilgan o‘quv hamda ko‘nikmalarni o‘quvchilar xotirasida uzoq saqlanishini nazarda tutadi. O‘quvchilar bilimining puxta bo‘lishi o'qituvchining ko‘rsatib o‘tilgan tamoyillardan o‘quvchilarning taraqqiyot saviyasi hamda qiziqishiga qanchalik muvofiq tarzda foydalanishiga bog‘liq. Bilimlarni puxta bo‘lishiga erishish uchun, avvalo, o‘quv yili boshlanishida ilgari o‘tilgan materialni yangi bilimlaming o‘zlashtirilishi ongli bo‘lishi uchun tiklash zarur. Birinchi navbatda, dasturning yangi material bilan ko‘proq bog‘liq bo‘Igan bo‘limlarini takrorlash lozim. Bunda yangi bilimlarni o‘zlashtirishning birinchi bosqichida o‘qituvchi o‘quvchilar yangi materialni asosli ravishda tushunishlari va o‘zlashtirib olishlari uchun uning barcha hajmini emas, balki asosiy mazmunini Ilmiybaza.uz berishi kerak. Chunonchi, Vatanimiz tabiatining xilma-xilligi (4 - sinf) mavzusini o‘rganishda o‘quvchilar avval o‘lkadagi tabiiy sharoitning turli-tumanligi, keyin har bir zona bilan tanishadilar. Bu yangi fanlar kiritib borish imkoniyatini beradi, ular yordamida har bir zonaga xos bo‘lgan xarakterli xususiyatlar, jumladan, o‘simlik va hayvonot dunyosi aniqlanib, o‘quvchilarning bilish faoliyatlarini faollashtiruvchi qo'shimcha ma’lumotlar berib boriladi. Puxta bilimiarga erishishda ularni o‘quvchilaming faol fikr yuritishlari asosida muntazamlashtirish alohida ahamiyat kasb etadi. O'quvchilar yangi bilimlarni, ilgari o‘rganilgan material bilan bog‘lab, chuqurroq o‘zlashtiradilar. O‘qitishning individuallashtirish tamoyili. O‘rta ta’lim tizimini isloh qilish sharoitida bolalarning individual xususiyatlarini o‘rganish tobora katta ahamiyat kasb etib bormoqda. Har bir maktab o'quvchisi muayyan axborot va individual xususiyatlarga ega, bu xususiyatlar ularning bilimlarni o‘zlashtirish jarayonlariga ta’sir ko‘rsatadi. Biroq o'qitish jarayonida bolalar guruhida bilimlarni o‘zlashtirish darajasi bir xil bo‘lishi mumkin. Binobarin, bolalar taraqqiyotiga to‘g‘ri keladigan umumiylikni aniqlash mumkin. U rivojlanish darajasi, bilim zaxirasi, fikrlash xarakteri, faoliyat va xulq-atvor, bahonalarining o‘xshashligi bo‘lishi mumkin. Ammo umumiylik bilan bir qatorda har bir o‘quvchi uchun o'zining individual xususiyatlari; 1) diqqatning rivojlanishi; 2) darsdagi xulq-atvorning xarakteri; 3) predmetga munosabati; 4) ko‘rgazmali va og‘zaki materialning qabul qilishining tezligi va aniqligi; 5) o‘quv materialini tushunib olishi va fikrlash xarakteri; 6) tabiat to‘g‘risidagi bilimlarining sifati, og‘zaki hamda yozma nutqlarining rivojlanish darajasi o‘ziga xosdir. O‘qituvchi sinfda ish olib bora turib, har bir o'quvchi bilan yakka tarzda ishlash, ijobiy hislarni rivojlantirish, salbiylarini bartaraf etish, sinfni jamoa ishiga tortish maqsadida har bir bolaning shaxsiy qobiliyatini o‘rganish va hisobga olish zarurligini unutmasligi kerak. O‘qituvchining o‘z o‘quvchilarini yaxshi bilishi ularga individual Ilmiybaza.uz yondashishning asosi hisoblanadi, buning uchun u doim o‘quvchilarni kuzatib, har xil faoliyat jarayonida o‘rganib boradi. O‘quvchilarning qanday o‘zlashtirayotganligidan qat’i nazar, ularning hammasiga individual yondashish kerak. Darsni o‘zlashtirishga qiynalayotganlarga o‘z vaqtida qo'shimcha yordam ko'rsatish zarur. O‘qituvchi har bir topshiriqni (gerbariy va kolleksiyalar tayyorlash, tirik tabiat burchagi va o‘quv-tajriba maydonchasidagi ishlar, tabiat obyektlarini kuzatish) o‘quvchining individual xususiyatlarini, shu topshiriqni uddalay olishini o'rganilayotgan obyektga nisbatan qiziqishini hisobga olgan holda berishi kerak. O‘quvchilarga individual yondashishga asoslangan o'qitish jarayoni o‘quv materialining muvaffaqiyatli o‘zlashtirilishini, bolaning aqliy rivojlanishini ta’minlaydi, axloq me’yorlami singdiradi. Geografiya o`qitishning o‘lkashunoslik tamoyili. Maktab o‘lkashunosligining vazifasi o'quvchilar tomonidan ta’lim-tarbiy; maqsadida har xil manbalar bo'yicha va bevosita kuzatishlar asosida o‘z o‘Ikasi hududini har tomonlama o‘rganishdir. O‘lkashunoslik hayot bilan bog'lanishning qudratli vositasidir. Ko’pchilik o‘quvchilarning maktabni bitirganlaridan keyin mahalliy sanoat va qishloq xo'jaligi korxonalariga ishlash uchun borishlari hisobga olinganda, O‘lkashunoslik alohida ahamiyat kasb etadi. O‘lkashunoslik bevosita tabiat muhofazasi bilan bog'liq, chunki o‘z o‘lkasini bilish o‘quvchilarga uni muhofaza qilish va ko‘kalamzorlashtirish bo'yicha ishlarda ongli qatnashish imkoniyatini beradi O‘z O‘lkasini o‘rganish o‘quvchilarning mustaqilligini rivojlan- tiradi, chunki bu ijtimoiy-foydali mehnatda faol qatnashishg; imkon beradi. O‘lkashunoslik materialini O‘rganish bo‘yicha ish o‘quv maqsadlariga javob berishi kerak, shuning uchun ham uning mazmuni va xarakteri o‘quv dasturi bilan belgilanadi. O‘lkashunoslik ishlari tashkil qilinish shakllari bo‘yicha sinfda va sinfdan tashqarida bo‘lishi mumkin. Faqat ular barcha o‘quvchilar tomonidar bajarilsin. Ilmiybaza.uz O‘lkashunoslik tamoyili nazariy geografiya kursining O‘quvchilar o‘z o‘lkalari tabiati bilan bevosita muloqotda bo'lishida oladigan tasavvurlarga uzviy ravishda bog‘lanishini nazarda tutadi. O‘lkashunoslik bilimlaridan foydalanish o‘quv o‘lkashunosligining bosh maqsadidir. Buning uchun o‘qituvchi yetarli O‘lkashunoslik materiallariga ega bo‘lishi, o‘quv materialini o‘zlashtirish va tushunib olishga yordam beradigar mahalliy ma’lumotlarni darslar uchun tanlab olishi kerak. O‘lkashunoslik tamoyili geografiya o`qitishda ko‘pgina didaktik tamoyillardan (o‘qitishning ilmiyligi va ko‘rgazmaliligi, aniqdan noaniqqa, yaqindan uzoqqa borish kabilardan) foydalanishga imkon beradi. Mahalliy o‘lkashunoslik materiallaridan o‘qituvchi geografiya o`qitish da tushuntirish, taqqoslash va ko‘rsatish uchun, o‘quvchilarning ko‘pgina tabiat hodisalarini bevosita idrok qilishlarida foydalanadi. O‘lkashunoslik tamoyilidan muntazam ravishda foydalanish olingan nazariy bilim va uquvlarni turmush (masalan, qishloq xo'jalik ishlarining mo'tadil, ya’ni optimal muddatlarini aniqlash uchun oldindan ob-havoni aytib berish, daryodan o‘tishda xavfsizlikni ta’minlash maqsadida uning oqimi rejimini aniqlash, mahalliy qishloq xo‘jaligi tashkilotlari uchun o‘simliklar yig‘ish va hokazolar) bilan bog‘lashga yordam beradi. Shunday qilib, geografiyani o'qitish «og‘zaki sxemada» bo‘lmay, balki haqiqatni kuzatish asosida quriladi. Bundan o‘lkashunoslikdan geografiya o`qitishda har kuni va uzluksiz foydalanish kerakligi ma’lum bo‘ladi. Barcha darslar O‘lkashunoslik tamoyili asosida tuzilishi kerak. O‘quv o‘lkashunosligini o‘lkani o‘rganish bo‘yicha faqat yurish va to‘garak ishlari tashkil qilish bilangina emas, balki har xil tabiiy hodisalarni muntazam kuzatishlar bilan, o‘rganilayotgan hududning ajoyib tabiiy va xush havo joylarini tekshirish bilan hamda o‘z kuzatishlarini umumlashtirish bilan ham bog‘lash kerak bo‘ladi. Ilmiybaza.uz Darslardagi umumlashtirish o‘rganiladigan dastur mavzulari bilan bog‘liq holda borishi lozim. O‘lkashunoslik tamoyilining mohiyati shundan ham iboratki, u o‘quvchilarga tanish bo‘lgan joyda tabiat hodisalarini kuzatish va haqiqiy tasavvurlar asosida geografiya asoslarini tashkil qiluvchi tushunchalarni shakllantirish imkoniyatini beradi. Jonajon o‘lkani o‘rganish umumiy geografiya kursini o‘rganish bilan parallel holda olib borilmog‘i lozim. 3-4- sinflardagi o‘lkashunoslik tadqiqotlarining muhim qismi tuproqqa, o‘simlik va hayvonot dunyosiga xarakteristika tuzish, daryolar oqimining rejimi va xarakterini o'rganish, tabiat muhofazasidir. O‘quvchilar o‘zlarining shahar yoki qishloqlarida qanaqa daryo, anhor kabi suv havzalari, ko‘chatzorlar borligini, ularni ifloslanishdan saqlashni bilib olishlari kerak. Hayvonlarg g‘amxo‘rlik qilish lozim. Qimmatli tabiat obyektlarining ta’rifir tuzish va ularni qo‘riqlash, zararli tabiiy jarayonlarning (jarliklar o'pirilishlar, Yernirilishlardan hosil bo‘lgan jismlaming) odamning xo'jalik faoliyatiga ta’sirini o'rganish va ularning oldini olishda ishtirok etishi lozim. O‘lkashunoslik tamoyilini o‘quv-tarbiya ishlarida faqat maktab o‘lkashunoslik burchagida mahalliy materiallarni izchil ravishda to‘plab borgan sharoitdagina amalga oshirish mumkin. Eng oddiy o‘lkashunoslik kuzatishlari, boshlang‘ich sinfda o'quvchilar chiqargan xulosalar ular ongida asta-sekin to'planib boradi va bu xulosalar hayotda hamda tabiatni keyinchalik o‘rganishda kerak bo‘ladigan asosiy geografiya tushunchalarini shakllantirish uchun baza bo‘lib xizmat qiladi. Muammoli masalalar va topshiriqlar 1. Aniq misollarda o'qitishning muntazamlilik va izchillik, ilmiylik va tushunarlilik tamoyillarini tushuntiring. 2. «Geografiya» darsligidagi mavzularni tahlil qiling. Unda nazariyaning amaliyot bilan bog'langanligi aks etgan materialni toping. 3. Geografiya bo‘yicha bilimlarning puxta o'zlashtirilishi nimalarga bog'liqligini Ilmiybaza.uz izohlab bering. 4. Maktabda geografiya darslarini kuzatib, o‘qituvchi qaysi didaktik tamoyillardan foydalanganini aniqlang va ular haqida ma’lumot bering 5. O'qitish jarayonini individuallashtirish nimada namoyon bo'lishini yozing. 6. Geografiyani o'qitishda o‘lkashunoslik tamoyili qanda ahamiyatga ega ekanini izohlab bering. 7. Aniq misollar asosida nazariyani amaliyot bilan bog'lash haqid ma’lumotlar to'plang. 8. Mavsumiylik va o'lkashunoslik tamoyillarining bir-biriga bog'lovchi xususiyatlarini tahlil qiling. 9. Innovatsiya va integratsiya jarayonining «Geografiya» fanida tutgan o‘rni haqida axborot tayyorlang. 10. Maktab atrofiga o'xshash joyga 3- yoki 4- sinf uchun o'lkashunosli ekskursiyasi rejasini tuzing. 1. Qanday tamoyillar geografiya o`qitishning asosiy tamoyillari hisoblanadi? 2. O‘qitishda muntazamlilik deb nimani tushunasiz? 3. Geografiya kurslarining izchilligi nima bilan belgilanadi? 4. Geografiyani o'qitishda ilmiylik tamoyilining mazmunini qanday tushunasiz? 5. O‘quv materialining ilmiy va tushunarli bo‘lish tamoyili deb nimani tushunasiz? 6. Geografiyani o'qitishda nazariyani amaliyot bilan bog'lashning ahamiyati nimada? 7. Nazariyaning amaliyot bilan bog‘lanishi qanday amalga oshiriladi? 8. O‘quvchilarning ongliligi va ijodiy faolligi tamoyili qanday vazifalami o‘z Ilmiybaza.uz ichiga oladi? 9. O‘quvchilarning ijodiy faolligi nimalarga bog‘liq? 10. Ko'rgazmalilik tamoyilining asosiy vazifalari nimalardan iborat? 11. Geografiyani o'qitishdagi ko‘rgazmalilikni qanday shakllarda bajarish mumkin? 12. Predmetli va tasviriy ko'rgazmalilikni amalga oshirish o‘quvchilarning qanday faoliyatlarni amalga oshirishlarini ta’minlaydi? 13. Geografiya o`qitish da bilimlarni puxta o‘zlashtirish tamoyili qanday ahamiyatga ega? 14. Geografiya bo‘yicha bilimlarning puxta o‘zlashtirilishi nimalar bilan izohlanadi? 15. O‘qitish jarayonini individuallashtirish nimada namoyon bo'ladi? 16. Bolalarning individual xususiyatlarini O‘rganish qanday ahamiyatga ega? 17. O‘quvchilarga individual yondashish qanday faoliyatlarning rivojlanishini ta’minlaydi? 18. Individual yondashish deganda nimani tushunasiz? 19. Maktab o'lkashunosligining vazifasi nima? 20. O‘lkashunoslik tamoyilining vazifasi nima? 21. O‘lkashunoslik tamoyili qanday didaktik tamoyillardan foydalanish imkonini beradi? 22. Jonajon o‘lkani organish qanday tamoyil asosida olib boriladi? Adabiyotlar. Ilmiybaza.uz 1. D. Sharipova, D.P. Xodiyeva, M. K. Shirinov Tabiatshunoslik va uni o`qitish metodikasi Toshkent, “Barkamol fayz media” nashriyoti, 2018-yil. 2. M.Nuriddinova. Tabiatshunoslik o`qitish metodikasi” Toshkent, O`qituvchi 2005y 3. A.Baxronov, Tabiatshunoslik 3-sinf umumiy o`rta ta`lim maktablari uchun darslik. T; Cho`lpon NMIU 2012 y. 4. A.Baxronov Tabiatshunoslik 4-sinf umumiy o`rta ta`lim maktablari uchun darslik. T; Sharq NMIU 2011 y. 5. P. G`ulomov, Mirzaaxmatova Sh. Atrofimizdagi olam 2-sinf uchun darslik. T; Cho`lpon NMIU 2012 y. 6. A.G. Grigoryans, Atrofimizdagi olam 1-sinf uchun darslik. T; Cho`lpon NMIU 2012 y.