Ilmiybaza.uz GO‘SHT TERI YO‘NALISHIDAGI QUYON VA MO‘YNALI HAYVONLARNING XARAKTERISTIKASI Darsaning maqsadi: Go’sht teri yo’nalishidagi quyon va mo’ynali hayvonlar bilan tanishish. Darsning mazmuna: Quyonning zotlari asosan uchta ya’ni: go’sht, go’sht- teri (mo’yna) va momiq yo’nalishlariga ixtisoslashgan. Quyon zoti ikki asosiy mezonga, xususan: yung qoplamasiga ko’ra . me’yoriy yungli (aksariyat zotlar), qisqa yungli va uzun yungli (momiqli); tanasining kattaligiga ko’ra . yirik, o’rta va mayda turlarga bo’linadi. Sovet shinshillasi Yirik zotga mansub go’sht-teri olishgaixtisoslashgan quyon. Baquvvat jussasi vaqalin yung qatlami bilan farqlanibturadi. O’rtacha tirik vazni 5 kg,ayrimlari esa 6-7 kg ga qadar yetiladi. Urg’ochi quyon serpusht, sutlilik darajasi yuqori bo’lib, 8-12 boshgacha bola boqib, ulg’aytiradi. Badanidagi yung qoplamasi kumush va kumush-moviy tusda ko’rinib, umurtqa va biqinlarida egri-bukri qora chiziqlar ko’zga tashlanadi. Qorin sohasi va oyoqlarining ichki tomonidagi momiqlar asosan oq rangda bo’lib, tarkibida biroz qoramtir tus oladi. Beli va biqinidagi mo’ynaga puflanganda tagi moviy, undan yuqori qismi to’qroq tusga ega tuk va momiqlar qatlami, so’ng oq rangdagi halqalar ko’rinadi, mo’yna uchi qora bo’ladi. Quyon ko’zlari hoshiyaga ega, quloqlari va Ilmiybaza.uz dumining yuqori qismida qora dog’, boshining orqasidagi kamgakda och tusli qashqa bo’ladi. Ushbu quyon mo’ynasi (6- rasm) shinshilla deb ataluvchi olmaxonsimon jonivorning tabiiy ko’rinishdagi mo’ynasiga o’xshab ketishi bois otning nomlanishi ham shu sabablidir) uning terisiga talab katta bo’ladi. Undan telpak, mo’ynali po’stin va yoqalar tayyorlanadi. Urg’ochisining onalik sifatlari yaxshi rivojlangan. Bolalashdan oldin mayda to’shama hamda qorin va biqin sohasidan yulib olgan momiqdan kattagina uya tayyorlaydi. U tayyorlagan uya tashqariga chiqarilgan katakda . 300 gacha sovuqdanaslini saqlab qoladi. Bunga birinchi bor emas, balki ikkinchi va keyingibolalashida erishadi, albatta. Sovet shinshillasi iqlim va yemning turli sharoitlariga tez ko’nikib ketishi tufayli havaskor quyonboqarlar ichida keng tarqalgan. Kul rang velikan Yirik zotga mansub go’sht-teri olishgaixtisoslashgan quyon. Gavdasining uzunligi 51-65 sm gacha bo’lib, deyarliyumaloqlashib ketgan, jussasi baquvvat jonivor. Ko’kragining yo’g’onligi 37-39 sm. Beli to’g’ri va keng. Oyoqlari baquvvat, qisqa, sermushak. Tirik vazni 5-8 kgga yetadi. Yung qoplamasining rangi 4 xil:sarg’ish kul rang, ochiq kul rang, to’q kul rang va qora bo’ladi (7- rasm). Urg’ochisi tez urchiydi, harbolalaganida 10 boshgacha bola beradi. Oq velikan Go’sht-teri olishga ixtisoslashgan zot.Tanasining uzunligi 60-67 sm. O’rtacha tirikvazni 5 kg. O’z vaqtida va sifatli shilibolingan teri qabul punktida oliy navga qabulqilinadi. Oq quyon, odatda, albinos bo’lib qizil ko’zlari bilan farq qilib turadi (9- rasm). Ilmiybaza.uz Qora qo’ng’ir Go’sht-teri olishga ixtisoslashgan zot. Yung qoplamasining rangi qora qo’ng’ir tulki yungining tusiga o’xshab ketganligi bois shunday nom berilgan. Quyonchalari 3 oygacha tim qora rangini saqlab turadi. 7-8 oyga yetganlaridagina yunglaridagi tus o’zgara boshlaydi. Ulg’aygan quyon yungining rangi tanadagi turli joylarda turlicha ko’rinadi. Misol uchun, boshi va beli qora, biqinlari qo’ng’ir, qorin sohasi to’q moviy. Tukining yo’nalgan qismi qora bo’lib tagi biroz ochroq. Biqinidagi tuklar tuslangan (10- rasm). Ushbu quyon baquvvat jussasi bilan farq qilib turadi. Suyaklari mustahkam. Tanasi 61 sm gacha cho’ziq, boshi yirik, ko’kragi yo’g’on va keng (37 sm). Beli uzun, to’g’ri va keng bo’ladi. Oyoqlari to’g’ri, uzun va yo’g’on. Ulg’ayganda 5-6,5 kg, ayrimlari hatto 8 kg ga borib yetadi. Urg’ochi quyon o’rtacha 8 boshgacha bola beradi. 3 oyga to’lgan quyonchalar vazni 2,5-2,9 kg ga borib yetadi. Kumush rang Go’sht-teri olishga ixtisoslashgan ushbu quyonning tanasi yirik va ixchamdir. Tashqi ko’rinishi hurpaygan, mo’ynasi yumshoq, qalin va rang-barang, terisining Ilmiybaza.uz pitiryog’i esa zich bo’lganligi uchun ham juda qadrlanadi. Ayrim quyonboqarlar uni asosan mo’yna olishga ixtisoslashgan deb hisoblaydilar. Biroq u jadal ulg’ayib, juda tez yetilishi va sergo’shtligi bilan boshqa zotlardan farq qilib turadi. Ko’kragi, beli va dumg’azasi enli,oyoqlari mustahkam. Sag’ridagi mushaklar rivojlangan bo’lib, yumaloqlanibketishi ushbu zotga xos alomatdir. Bundan tashqari uning boshi kichik bo’lib,peshonasidan boshlab burun tomon tushgan qismi torayib boradi. Quloqlarikalta, ensiz bo’lib, doim tik turadi.Ko’zlari jigar rang, jonli. Birtekis tus olgan mo’ynasi eskirgankumush rangi singari ko’rinadi. Yungining qatlami ikki tusli, xususan: yunglari qora yo’naltiruvchilari och qora), tuklari esa oq bo’ladi. Momig’i bir tekistoshqalam moviy tusga ega. Tuklarning kumush rangi turlicha nisbat berib: to’q-o’rtacha-och jilovlanadi. Quyonchalar tim qora rangda (ba’zan ko’kimtir) tug’ilib, faqat 4-5 haftadan so’nggina burun, dum va qorin sohasida kumush tus paydo bo’ladi. Shundan so’ng bosh, bel, ko’krak va quloqlari o’z rangini o’zgartira boshlaydi. Tuk qoplamasining ana shunday izchillikda Ilmiybaza.uz o’zgarib borishi to’g’ri bo’lib, quyon asl zotga mansub ekanligidan dalolat beradi. Mo’ynasining tuslanish jarayoni 4 oyga to’lganida nihoyasiga yetadi. Tuki ingichka, ipaksimon bo’lib, qalinligi va pishiqligi talab darajasida bo’lmaydi. Kul rang urg’ochi 8-9 bosh bola beradi. Tabiatan sho’x bo’lib, kun tartibi va odamlarga tezmoslashadi. Mo’ynasi Sibir olmaxonining mo’ynasini eslatadi. Vena moviy quyoni Go’sht-teri olishga ixtisoslashgan jussasi o’rtacha quyon. Yirikligi va gavdasining shakli asosan flandralardan meros qolgan xususan: tanasi cho’ziq (flandraga nisbatan pishiqroq), suyaklari mustahkam, dumg’azasi bilan beli keng bo’lib, ammo flandranikidek yo’g’on bo’lmaydi. Mo’ynasining rangi qatlamlarga bo’linmagan tarzda yalpi tanasi bo’ylab bir tekis ko’kimtir moviy bo’lib, oq-qora tuklari bo’lmaydi. Tuk va momiqlari qalin, yumshoq, hurpaygan bo’lib, nisbati bo’yicha (1:65) rus oqsuvsar quyonidan keyin (1:90) barcha zotlarga mansub quyonlardan ustun turadi. Uning mo’ynasi dengiz mushugi mo’ynasiga taqlid qilish maqsadida qo’llaniladi. Sutli bo’lib, urchish tizg’inligi yetarlicha jadal kechadi. Yaxshi sharoitda boqilgan 90 kunli yosh quyon 2,5-2,6 kg ga, 4 oyga to’lganida esa . katta quyon vaznining 70% ga yetadi. Urg’ochisining tirik vazni 4,6-5 kg, ayrimlari 7 kg ga yetadi. Tez voyaga yetishi, go’shtdorligi va yegan yemini oqlashiga ko’ra Ilmiybaza.uz go’sht-teri olishga ixtisoslashgan zotlar orasida o’rtacha o’rinda turadi. Quyonchalar kul rang tusda dunyoga keladi. Zotiga xos rangga ikkinchi bor tulaganidan so’nggina burkanadi. Ba’zan, yoz faslida, yungiga xira qo’ng’ir qirov tushib, qishga yaqin tulaganida g’oyib bo’ladi