GURUH RAHBARINING SHAXS VA JAMOANI O‘RGANISHI VA
TARBIYAVIY ISHLARNI TASHKILLIASHTIRISHI YO‘LLARI VA
USULLARI.
Reja:
3.1..Guruh jamoasini tashkil etish va tarbiyalashga qo‘yilgan talablar.
3.2. Guruh jamoasini o‘rganish va uni dasturini ishlab chiqish
3.3. Guruh jamoasini tashkil etish va tarbiyalash ishini rejalashtirish.
3.4. Guruh jamoasi bilan ishlash va unga rahbarlik qilish.
Jamoa nazariyasi koidalariga muvofik, uni yaratish metodikasi ishlab
chikilgan. Uning umumiy asoslari kuyidagilardan iborat: talablar kuyish, faollarni
tarbiyalash, ukuv, mexnat, ijtimoiy-siyosiy va ommaviy-madaniy faoliyatdagi
istikbollarni tashkil etish, soglom jamoatchilik fikrini shakllantirish, ijobiy
an’analarni yaratish va kupaytirish.
Ta’riflangan bu koidalar har kanday jamoa (ta’lim muassasasi, guruh
jamoasi, ta’lim muassasasidan tashkari talabalar birlashmasi va xokazolar)ni
shakllantirish va rivojlantarish uchun kullanma xisoblanadi. Mazkur bobda gap
guruh jamoasini barpo etish va rivojlantirish, guruh rahbarining shu yunalishdagi
ishi xakida boradi.
Tarbiya metodlarini tanlashda ularning jamoaning rivojlanish darajasiga
mosligi muvaffakiyatning muhim sharti xisoblanadi. Shuning uchun har bir
pedagog tarbiyaviy ishni guruhdagi jamoa munosabatlarining rivojlanishi darajasi
(boskichi, davri)ni aniklashdan boshlaydi. Pedagogning esa yangi guruh bilan kup
marta ish boshlashiga tug‘ri keladi: o‘z mexnat faoliyatining dastlabki yilida,
guruhni navbatdagi bitirib chikish mavsumidan keyin, ba’zan esa ta’lim
muassasasida vujudga kelgan vaziyat taqozosi bilan. Guruh rahbari uzining
metodlari jamoaning rivojlanishiga tuskinlik kilmasligi uchun shunday keyingi
ishlari davomida vakti vakti bilan jamoaning rivojlanish darajasini anglab turadi.
Nazariyada jamoa rivojlanishining uch yoki turtta darajasi ajratib kursatiladi
(«Pedagogika» darsligining tegishli bobiga karang). Boshlangich daraja
pedagogning kuch-gayrati natijasida guruhda o‘rnatilgan muayyan darajadagi
tartib, intizom bilan, tarbiyalanuvchilarning uncha katta bo‘lmagan qismi guruh
rahbarining harakatlarini qo‘llab-quvvatlashi bilan izoxlanadi. Tarbiya jarayoni o‘z
– o‘zini tarbiyalash jarayoniga o‘tganda yuksak darajaga erishiladi. Ayrim talabalar
va umuman jamoa uz faoliyatini mustakil rejalashtiradi va tashkil etadi, o‘ziga va
bir-biriga talablar kuyadi va o‘z-o‘zini nazorat kiladi. Guruh rahbari va talabalar
jamoasi o‘y-niyatlari va ishlarida birgadirlar.
Past darajadan yuqori darajagacha boradigan yul uzoq bo‘lib, muayyan
qiyiichiliklarni bartaraf etish bilan kechadi. Ayni paytda jamoani shakllantirish
yuzasidan olib boriladigan ishlar juda qiziqarlidir. Bu guruh rahbarining asosiy
ishidir. Umuman ta’lim muassasasi tarbiyachisining asosiy natijalari bu ish
qanchalik muvaffaqiyatli o‘tishiga borlik bo‘ladi. Agar talabalar jamoasi barpo
etilmagan bo‘lsa, talaba ta’lim muassasasini hech afsuslanmay tark etadi, hatto
keyinchalik o‘qigan yillarini eslamaydi xam. Talabalar jamoasini inoq jamoaga
birlashtnrgan moxir guruh rahbari qo‘lida tarbiyalangan odam baxtlidir.
Ulg‘ayayotgan kishi, fukaroning xayotdagi mavqeini shakllantirishda, uning xayot
yulini belgilashda o‘z vazifasini anglash guruh rahbarining tarbiyalanuvchilar
jamoasini barpo etish yuzasidan olib boradigan faol va qat’iy faoliyatining zarur
sharti xisoblanadi.
Jamoa shakllanish bosqichlari. Jamoaning rivojlanish darajasini belgilash
metodikasi ko‘p. Uning moxiyati u yoki bu rivojlanish darajasidagi jamoa normativ
ta’rifini aniq jamoa ta’rifi bilan taqqoslashdan iboratdir ijtimoiy ahamiyatga ega
bo‘lgan maqsadning, pedagoglar bilan talabalarning birgalikdagi har tomonlama
sobitqadam faoliyatining, o‘zaro mas’uliyatli munosabatlarning mavjudligi; o‘z-
o‘zini boshqarish organlarining faoliyati va xokazo.
Talabalarning jamoa turmush normalari va qoidalarining, intizomning
buzilishiga munosabatlarini kuzatib, jamoaning tashkiliy tuzilishi ta’sirchanligiga
ishonch hosil qilish mumkin. Jamoa rivojlanishining dastlabki bosqichida talabalar
tarqoq bo‘lib, ularda yakdil fikr va guruh rahbari tayanishi mumkin bo‘lgan
ta’sirchan faollar bo‘lmaydi. Shuning uchun bunday jamoada salbiy xodisalar
ochik muhokama qilinmaydi, mustaqil jamoa qarori qabul qilinmaydi va hokazo.
Agar jamoa rivojlashishning ikkinchi bosqichida bo‘lsa, nomigagina emas, balki
pedagogning harakatlarni qo‘llab-quvvatlaydigan hqqiqiy harakat qiluvchn faollar
bo‘lsa, uning ayrim talabalar va jamoa oldiga muayyan talablar kuyishini kuzatish
mumkin.
Jamoaning rivojlanish darajasidan dalolat beradigan muhim belgilardan biri
— talabalarning birgalikdagi faoliyatga ishtiyoqi chiqindi qog‘oz yoki metallom
tuplash, kechaga tayyorgarlik kurish kabi ta’lim muassasalari tajribasida muntazam
uchrab turadigan ishlarda kuzga tashlanadi. Guruh rahbari jamoaning rivojlanish
darajasini belgilash uchun talabalarda ularnipg hozirgi va bo‘lajak xayotlarida
ijtimoiy axamiyatga molik maqsadlari mavjudligiii bilishi muhim, ya’ni jamoaning
xayotiy faoliyati istiqbollarini barcha yoki ayrim talabalar qabul qilishini va bu
istikbollarning xususiyati kandayligini bilib olish zarur. Agar bulajak shanbalik
yoki bayram kechasi talabalar uchun faoliyatga undovchi voqea bo‘lsa va bu yaqin
istiqbol faqat ayrim talabalar va faollar uchun ahamiyatli bo‘lsa, jamoa
rivojlanishining ikkinchi boskichi xakida gapirish mumkin.1
Jamoaning rivojlanish darajasini aniklashda talabalarning fakat guruhdan
tashkari faoliyatida namoyon buladigan munosabatlarni taxlil etish bilangina
cheklanib bulmaydi. Guruh rahbari ishining uziga xos xususiyati shundan
iboratki, u oddiy talabalar jamoasini emas, balki talabalar jamoasini shakllantiradi.
talabalarning asosiy vazifasi ukishdan iborat. Shuning uchun guruh rahbari
dastavval talabalarning ukishga kanday munosabatda ekanliklarini, uzlarini darsda
kanday tutishlarini, uy vazifalarini sidkidildan bajarishlari yoki bajarmasliklarini
aniklaydi. Va, nixoyat, eng muhimi — ularning ukishdagi muljallari nimalardan
iborat, bu muljallar ijtimoiy moxiyatga molik yoki molik emasligi xisoblanadi.
IKP - 51 guruhda shpargalkalar, aytib turishlar, kuchirib yozishlar avj
olgan edi. talabalar buni tan olishdan xam uyalishmas, bunday xolni uziga xos
dustlik, jamoatchilik deb xisoblashardi. Anketa savollariga javob olishda «Sen
shpargalkaga kanday munosabatdasan?» degan savolga fakat bir talaba — Madina
1 Ражабова С. «Касб - ҳунар коллежи ўқитувчисининг касбий маҳоратини оширишнинг ташкилий педагогик
асослари» номзодлик диссертацияси.Т., 2004.
bunday deb yozdi: «Aytib turishni va aytib turishdan foydalanishni uzimga ep
kurmayman». Anketa savollarga javob qaytarish natijalarini muxokama kilish
chogida kupchilik Madinaning tutgan kat’iy yulidan gazablanishdi: «Karanglar,
kaiday magrurlanib ketib-di! Kadr-kimmat bizda xam bor, lekii u algebra buyicha
kontrol ishga nisbatan ancha muhimrok, ishlarda namoyon buladi».
Guruh rahbariga bu guruhda ishlash juda kiyin edi. Bu yerda kupgina
kobiliyatli va yaxshi uzlashtiradigan, ayni paytda kolok ukishda juda katta
kiyinchiliklarga duch kelayotgan talabalar xam bor edi. Darsdan tashkari paytlarda
turli tadbirlar — kechalar, uchrashuvlar, ekskursiyalar utkazilardi. Lekin bularning
xammasi eng muhim narsaga — talabalarning ta’lim jarayoniga munosabatiga va
bu jarayondagi uzaro munosabatiga ta’sir kursatmasdi. Kupchilik ikkinsi kurs
talabalari o‘qish — xap bir kishining shaxsiy ishi, degan prinsnpga amal kilardi.
Yukorida 'bayon etilgan vaziyat guruh jamoasi rivojlanish darajasining pastligidan
dalolat beradi.
Jamoaning tarbiyaviy ta’siri. Pedagog guruh bilan ishlashning dastlabki
boskichida turli vaziyatlarga duch kelishi mumkin. Guruhda xakikiy jamoa
munosabatlari bulmasligi mumkin, bunda pedagog ishni boshidan boshlashiga tugri
keladi. Kupincha bunday xolat yangi shakllangan, «yigma» guruhlarda, yangi
kurilgan ta’lim muassasalarida bulishi mumkin. Tugri, boshka xollarda xam
shunday bulishi, avvalgi guruh rahbarining kuch-gayrati muvaffakiyat keltirmagan
bulishi, tarkibi uzgarmagan jamoa yuqori kursdagi guruhlarda xam shakllanmasligi
mumkin.
Ikkinchi tomondan, guruh rahbari guruh bilan ish boshlar ekan, har doim
jamoa rivojlanishining boshlangich davri bilan ish kuradi, deb muljallab bulmaydi.
Boshlangich o‘qish darvlarida kupincha yaxshi guruh jamoalari shakllanadi.
Pedagog bunday xolda jamoa faoliyatining avvalgi tajribasini taxlil etadi va uning
ancha yukori rivojlanish darajasiga mos keladigan tarbiya metodlarini kullaydi.
Kuyidagilarni ta’kidlash zarur. Jamoaning rivojlanish darajasini aniklashning
eng ishonchli usuli — talabalarni ular bilan darsda, darsdan tashkarida, ta’lim
muassasalarida, ta’lim muassasalaridan tashkarida uzaro faol xamkorlik qilish
jarayonida kuzatishdan iboratdir. Maxsus diagnostik usullar, masalan, anketa
tarkatish, pedagogii vaziyatlarni vujudga keltirish va boshkalardan xam
foydalanish mumkin. Lekin bu usullar guruhini juda exgiyotkorlik bilan, katta
pedagoglik odobi bilan kullash lozim. talabalarni urganishning har bir usuli ayni
vaktda tarbiya usuli xam ekanligi pedagoglar uchun konun bulib kolishi kerak.
Extiyotsizlik bilan utkazilgan anketa tarkatish, ayniksa uning natijalarini
muxokama kilish talabalarni jipslashtirish urniga ularning orasi buzilib ketishiga
olib kelishi mumkin. Keltirilgan misolda anketalarni muxokama kilish pedagog
tomonidan puxta tayyorlangan, ukdan «portlash» usuli sifatida foydalanildi va
boshka choralar bilan mustaxkamlandiki, ular tagida kuyirokda suz yuritiladi.
shaxslar, ayniksa katta usmirlar uzlarini «urganishlarini» xush kurmaydilar.
Shuning uchun turli xil anketalarni oshkora va samimiy javoblar olishga umid
kilgandagina kullash tavsiya etiladi.
Pedagog jamoaning kuchli va zaif tomonlarini anglash uchun pedagogik
vaziyatlar vujudga keltirishni qo‘llaydi. Lekin bunda shuni esda tutish kerakki,
talaba kamchiliklarini xammaning urtasida yorkin namoyish etish uni ma’naviy
xalok etishi, kalbini jaroxatlashi mumkin. Shunday vaziyatlarni vujudga keltirish
kerakki, ular salbiy tomonlarni emas, har bir shaxsda odatdagi sharoitda
boshkalardan yashiringan ijobny tomonlarni xam ochib bersin.2
Guruh rahbari jamoa rivojlanishining aniklangan darajasiga karab tarbiya
usullarini tanlaydi. Bunda pedagoglarning yosh xususiyatlarini xisobga olish
kushimcha shart xisoblanadi. Bu xakda gapirmasa xam bulardi, chunki bu shart
pedagogik prinsiplardan biridir. Shu bilan birga, ishni endi boshlagan pedagog,
ayniksa guruh rahbari tarbiya usullarini emas, balki shakllarini tanlashda uz
tarbiyalanuvchilari yoshini xisobga olishi muhimdir. Bunda bir xil usullar —
talablar, topshiriklar va xokazolar turlicha izoxlanadi. Kuyi guruhlarda kupgina
talablar, koidalarni tushuntirish, xatto ayrim «zerikarli» vazifalarni bajarishga
urgatish kupincha uyin shaklida utkaziladi. kichik guruhlarda tarbiya shakllari
ancha jiddiy, amaliy tus oladi, lekin imkoni boricha ularga usmirlarda ishtiyok
uygotishga kodir bulgan romantik tus beriladn. Yukori guruhlarda chukur
tushuntirish ishlari olib borish, xatto ma’naviy talablarni falsafiy asoslab berish
talab etiladi.
2 А.Б.Исимова “Дарсдан ташқари таълим – тарбия жараёнида ўқувчиларда соғлом турмуш тарзини
шакллантиришнинг педагогик шарт шароитлари” номзодлик диссертацияси. Т., 2004.
Jamoani shakllantnrishning dastlabki boskichida guruh rahbaridan ayiiksa
kup shaxsiy kuch-gayrat sarf etish talab etiladi. Bunda, yukorida ta’kidlab
o‘tilganidek, vaziyat shunday bo‘lishi xam mumkin, ya’ni guruh yangi emas,
talabalar bir necha yildan buen birga ukishlari, jamoa esa tarkib topmagan yoki
«sochilib ketgan» bulishi mumkin. Pedagog har kanday xolda xam uz
utmishdoshlarining xatolarini takrorlamaslik uchun vujudga kelgan vaziyatni taxlil
etadi va buning pedagogik sabablarini aniklaydi.
Kuyilgan vazifalarni xal etish istikbollarni olga surishdan boshlanadi. Jamoa
kanday boskichda turmasin, uning oldida bir vaktning o‘zida yaqin, urta va uzoq
istikbollar bulishi kerak. Tajribaning kursatishicha, talabalarning shaxslararo
munosabatlari jamoa tusini olmagan boshlangnch boskichlarda guruh rahbari
talabalarning shaxsiy manfaatlariga daxl kiladigan yakin istikbollarni urtaga kuyish
va ruyobga chikarish tugrisida uylashiga tugri keladi. Yakin istikbol sifatida odatda
kup tayerkgarlikni talab kilmaydigan, lekin shu bilan birga kiska muddatli amaliy
muomala: ekskursiya, madaniy yurish, shahar tashkarisiga sayrdan xursandchilik
yetkazadigan kizikarli ishlar tanlanadi. Bu kichik tadbirlarni tayyorlash
talabalarning faol pedagogik yerdam ostida muayyai kuch-rayrat sarflashlarini va
tashkilotchilik fazilatlarini namoyon etishlarini talab kiladi. Bunday jamoa
tadbirlarini utkazish chogida faol talabalar aniklanadi.
Shuni yodda tutish muhimki, istikbollar (yakin, urta, uzok istikbollar) jamoa
xaet faoliyatining barcha: ukuv, ijtnmoiy-siyosiy, mexnat va ommaviy-madaniy
soxalarini kamrab olgan bulishi kerak. Bunday yendashuv fakat «kungilochar»
istikbollarni olga surish yulidan borish xavfidan xalos bulishga yordam beradi.
3.2. Guruh jamoasini o‘rganish va uni dasturini ishlab chiqish
1. Talabalar to‘g‘risida umumiy ma’lumot
* talaba qaerda yashaydi;
* ota-onasini kasbi va ish joyi;
* oila a’zolari va ularnin moddiy ta’minlanganligi;
* oilada ota-onasining o‘zaro munosabati;
* talaba rejimi;
* oilaning xo‘jalik ishlarida talabaning ishtiroki;
* talabaning hayotida eng muhim voqealar;
* talaba sog‘ligi to‘g‘risida ma’lumot
2. Yoshlar taraqqiyotining umumiy holati
* umumiy taraqqiyot ( nutq madaniyati, dunyoqarash, harakteri, kino, teatr,
muzey, stadionlarga borish);
* o‘qishga bo‘lgan munosabati;
* talabaning davomati;
* talabaning jismoniy mehnatga munosabati;
* talabaning intizomi, xulqi, tirishqoqligi;
* talabaning qiziqishi (o‘qishga, sportga).
3. Talabaning jamoat ishlariga ishtiroki
* guruhning jamoat hayotida ishtirok qilish;
* jamoat ishlarining bajarilishi harakteri;
* talabaning guruhda obro‘i va mavqei.
4. Talaba shaxsining asosiy xususiyatlari
* jamoatchilik, dunyoqarash;
* talabaning madaniy sifatlari, Vatanni sevish, do‘stlik, insoniylik,
baynalminallik;
* irodalik harakteri va xususiyatlari ( maqsadi bo‘lish, faollik, botirlik,
tashkilotchilik, mustaqillik, intizomlilik, mardlik, kamtarlik va hokazo);
* talaba mijozining xususiyatlari va uning ruhiy jarayoni (nutq, diqqat,xotira,
xayol, ruhiy holatlar).
5. Talabani o‘rganish asosida guruh rahbari quyidagi chora-tadbirlarni
tuzadi.
* talabalarni qaysi sifatlarini tarbiyalab rivojlantirish lozim;
* talaba axloqidagi kamchiliklarni bartaraf qilish uchun nimalar qilish kerak;
V. Guruh jamoasini o‘rganishining namunaviy dasturi
1. Guruh hayoti.
* guruhdagi talabalarning yoshi, ruhiy, fiziologik va gigenik holatlari;
* talabalarning shaxsiy taraqqiyoti, ma’rifatlilik jihatlari;
* guruhdagi jamoatchilik ishlari.
2. Guruhning hamjihatliligi va uyushqoqligi.
* talabalarning o‘zaro munosabati;
* talabalarning birgalikda mehnat qilishlari va uning vaqti;
* qizlar va ug‘il bolalarning do‘stligi hamda hamfikrligi;
* jamoa a’zolarini himoya qilish;
* yutuq va muvaffaqiyatsizligini anglay bilish;
* o‘quv yurti tomonidan ko‘rilgan chora-tadbirlarda guruh talabalarining
ishtiroqi;
* millatlararo munosabat.
3. Guruhning tashkilotchiligi.
* jamoa bo‘lib qiladigan ishlarni talabalar o‘zlari mustaqil ravishda qila
oladilarmi yoki yuqmi;
* vazifa topshiriqlarni talabalar o‘zaro taqsimlay oladilarmi, yuqmi;
* talabalarning guruh majlisida qabul qilingan qarorlarga itoat qiladilarmi
yoki yuqmi.
4. Guruhda hamkorlik.
* talabalar o‘z o‘rtoqlarining qaysi odatlarini ma’qul ko‘radilar va qaysi
noma’qul deb hisoblaydilar;
* rag‘batlantirish va chora ko‘rishni talabalar qanday tushunadilar;
* guruhda qabul qilingan chora-tadbirlarni amaliyotda qo‘llash orasida farq
bormi;
* guruhda tanqid va o‘z-o‘zini tanqid qilish mavjudmi.
5. Guruhda do‘stlik aloqalarining harakteri.
* talabalarning o‘quv yurti va undan tashqarida o‘zaro do‘stlik
munosabatlari qanday;
* talabalar bir-biriga nisbatan sezgirlik, kuzatuvchanlik xususiyatlariga
egami;
* o‘rtoqlariga nisbatan talabachanligi;
* o‘rtoqlarining kamchiliklarini ko‘ra biladimi, yuqmi;
* guruhning a’lochilar, zukko, ishbilarmon talabalarning darsdan ketib
qoladigan, o‘zlashtirmoqchi talabalarga munosabatlari qanday;
* jismoniy jihatdanzaif bo‘lgan bolalarga qanday yordamlar beriladi,
6. Guruh faollari.
* faollar hayati;
* ularning guruhdagi obro‘lari;
* faollarning o‘rtoqlariga nisbatan munosabatlari;
* faollar guruhdan ajratib turadilarmi, guruhdagilar ularni hurmat qiladilarmi
yoki yuqmi.
7. Guruhning o‘quv yurti bilan aloqasi.
* o‘quv yurtida bo‘lgan hodisalardan, boshqa guruhlardan guruhning xabari
bormi;
* o‘quv yurtining yaxshi yo‘lga qo‘yilishi uchun guruh o‘quvchilari takliflar
kiritib turadilarmi;
* o‘quv yurti talablarini guruh qanday bajaradi;
* guruhning boshqa guruh talabalari bilan kanday aloqasi bor;
* o‘quv yurti tadbiriy choralarini rejalashtirishda guruh talabalari qanday
ishtirok etadilar.
Talabalar jamoasining yuqorida ko‘rsatilgan usullar bilan holatini o‘rganish
o‘qituvchiga ko‘p imkoniyatlar beradi. Tajribali o‘qituvchilar hamma vaqt biror
guruhning rahbarligini olishdan avval, oldin guruhni batafsil o‘rganadilar, bu esa
keyinchalik guruh rahbariga vaqtni tejashga, aniq ish rejalarini tuzishda va o‘z
faoliyatini o‘quv yili davomida belgilangan tarzda amalga oshirishga yordam
beradi.
3.3. Guruh jamoasini tashkil etish va tarbiyalash ishini rejalashtirish.
Guruh rahbari ishini rejalashtirishda o‘quv yurti umumiy ish rejasidan kelib
chiqib aniq guruh rejasini tuzishda parallel guruhlarda ko‘riladigan chora-
tadbirlarni hisobga olish juda muhimdir.
O‘quv yurtining tarbiyaviy ish rejasining o‘quv yilining boshida pedagogik
jamoa majlisida tasdiqlanib olinadi. Har bir guruh rahbari o‘z guruhi tarbiyaviy ish
rejasini o‘quv yurti tarbiyaviy ish rejasida ko‘rsatilgan chora-tadbirlarni o‘z
guruhida taaluqli bo‘lgan qismlarini kiritib reja tuzadi.
Talabalarni tarbiyaviy ishni o‘quv yurtining taxminiy tarbiyaviy ishlar
mazmuniga muvofiq bir guruh yoki parallel guruhning rahbarlari majlisida talabani
yoshiga, ruhiy, fiziologik xususiyatlariga mos keladigan tarbiyaviy chora-tadbirlar
bajarilishi rejaga kiritilib, tasdiqlanib olinadi.
1. Guruh tavsiyanomasi. guruh rahbari tarbiyaviy ish rejasining asosi
hisoblanadi. Amalda guruh rahbarining kiritiladigan tarbiyaviy ishlari xilma-xildir.
Mamlakatimizning turli tumanlarida, shahar va qishloqlarda joylashgan o‘quv
yurtlarining o‘ziga xos tarbiyaviy an’analarini hisobga olmasak, tarbiyaviy ish
rejalariga kiritiladigan masalalar bir-biriga juda o‘xshab ketadi.
Guruhning mufassal pedagogik tavsiyanomasida aniq ko‘rsatilgan tadbiriy
choralar qaysi tartibda berilishida qaramasdan tarbiyaviy ishlarning maqsad va
vazifalari doimiyligicha qoladi. Masalan, guruh rahbarining ish rejasiga quyidagi
boblarni tavsiya etish mumkin: g‘oyaviy-siyosiy dunyoqarashni shakllantirish;
o‘rta maxsus ta’limni amalga oshirish; axloqiy tarbiya, jamoani tashkil etish;
talabalarning tahliliga yordam ko‘rsatish; ijtimoiy foydali mehnat va kasb tanlash;
ekologik va tejamkorlik ruhida tarbiyalash; ijtimoiy kamolot, darsdan tashqari
tarbiyaviy ishlar; ota-onalar bilan ishlash va hokazolar kiradi.
Yuqorida ko‘rsatilgan tavsiyalar qator yillar davomida ish jarayonida amalda
sinalgan bo‘lib, guruh rahbarining ish doirasida muhim o‘rinni egallaydi.
Rejaga kiritilgan chora-tadbirlarning aniqligi, har bir bajaradigan tarbiyaviy
ishning aniq va tushunarli tashkil etilishi, rejadagi har bir bajaradigan ishlarning
aniq va ravshan ko‘rsatilishi, chora-tadbirlarni tayyorllash. Ularni o‘tkazish
natijalarini yakunlash va shunga o‘xshashlar tarbiyaviy ishlar rejasining asosiy
mohiyatini tashkil etadi.
Guruh rahbarining ish rejasi odatda bir o‘quv yili uchun yarim yillik yoki
choralik muddatlariga mo‘ljallanib, o‘quv yurti rahbari tomonidan tasdiqlanadi.
Tarbiyaviy ish rejalarini esa qisqa muddatlarga tuzish maqsadga muvofiqdir.
Guruh rahbari tarbiyaviy ish rejasini tuzishda guruh faollari, talabalar, ota-
onalarni jalb qiladi. Guruh tarbiyaviy ish rejasida ko‘rsatilgan chora-tadbirlar
takror bo‘lmasligi uchun o‘quv yurti, jamoatchiligining ish rejalari bilan
solishtirilishi lozim.
Tarbiyaviy ishlarni rejalashtirishda talabalarning yoshi, kundalik rejimi, yil
fasllarining kunlari, ob-havo nazarda tutiladi va belgilanganidan ortiq darsdan
tashqari ishlar, ortiqcha jamoat ishlarini rejaga kiritilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Guruh rahbarining tarbiyaviy ish rejasi o‘quv yurtining muhim hujjati
hisoblanadi. Guruh tarbiyaviy ish rejasini tuzish va uni amalga oshirishda guruh
rahbari ma’muriyat va o‘quv yurti organlari oldida javobgar shaxsdir.
Guruh rahbarining nizomida uqtirib ko‘rsatilganidek, guruh rahbari,albatta,
yarim yillik, bir choralik tarbiyaviy reja asosida ish olib borishi kerak. Tajribalar
shuni ko‘rsatmoqdaki, tarbiyaviy ish rejalari choraklik yoki yarim yillikni tartibli
olib borish ma’suliyatli ish bo‘lib, u guruh o‘quvchilari va faollarning orasida
muhokama qilinishi lozim.
2. Tarbiyaviy rejalarni tuzishda qo‘yiladigan asosiy talablar. Guruh
rahbarining tarbiyaviy ish rejasi haqiqiy hujjat bo‘lishi uchun u bir qator pedagogik
psixologik talablarga javob berishi lozim. Bu talablar quyidagilardan iboratdir:
A. Rejaning ma’lum maqsadli bo‘lishi lozim. Tarbiyaviy ish rejasi agar o‘z
g‘oyaviyligi jihatidan maqsadli va mukammal bo‘lsa, asosli va to‘g‘ri deb
hisoblanadi. Rejaning qismida g‘oyaviy-siyosiy ishlarga va ijtimoiy foydali
mehnatga o‘quvchilarni jalb qilish diqqat markazida bo‘lishi lozim.
B. Guruh rahbarining tarbiyaviy ish rejalari shakli, metodlari va
mundarijalari aksariyat bir xil mazmunga ega. Bu o‘xshashliklar ko‘pincha
quyidagilardir: seminarlar, siyosiy axborotlar, yuqori kurslarga sirtdan sayohat va
boshqalar tarbiyaviy ish rejalarida keng aks ettiriladi.
V. Talabalarni ketma-ket tizimli tarbiyalashini ta’minlash. Guruh tarbiyaviy
ish rejasiga kiritilgan chora-tadbirlar tarbiya jarayonining asosiy qismi hisoblanadi.
Har bir ijro etilgan chora-tadbirlar oldindan rejalashtirilgan chora-tadbirlar bilan
uzviy boglangan bo‘lishi lozim. O‘quv choraklarida tuzilgan rejalar, qishki va
yozgi ta’tillarda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan ishlar aks yettiriladi. Ikkinchi
yarim yilda talabalarning yozgi dam olish vaqtlarida bajaradigan tarbiyaviy
ishlarini oldindan qayd etish lozim.
G. Rejaning real bo‘lishi. Rejani tartibga solishda unga ijro etilishi qiyin
bo‘ladigan masalalar kiritilmasligi lozim. Reja aniq va ijro qilib bo‘ladigan bo‘lsin.
Masalan, guruh rahbaridan biri, birinchi yarim yillik uchun tarbiyaviy ish rejasida
quyidagi chora-tadbirlarni o‘tkazish: talabalar orasida do‘stlik va o‘rtoqlik
tarbiyasini amalga oshirish uchun ijtimoiy foydali mehnatni birgalikda o‘tkazish,
jamoa bo‘lib sayohatlar uyushtirish; guruh devoriy gazetasini birgalikda siqarib
