ХАЛҚАРО БИЗНЕС ЭТИКАСИ ВА ХАЛҚАРО АЛОҚАЛАР МЕНЕЖЕРИГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР

Yuklangan vaqt

2024-07-23

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

6

Faytl hajmi

19,0 KB


ХАЛҚАРО БИЗНЕС ЭТИКАСИ ВА ХАЛҚАРО АЛОҚАЛАР МЕНЕЖЕРИГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР 1.Глобал менежер учун этиканинг аҳамияти. 2.Халқаро бизнесни аҳлокий юритишнинг асосий белгилари. 3.Менежернинг уч тоифа шахслар талабларини хисобга олиш зарурияти. 4. Молиявий фаолият этикаси. 5. Халқаро бизнесда порахўрлик муаммоси. 6. Порахўрликка қарши курашиш усуллари. Тaянч ибoрaлaр: Xaлқaрo бизнeс этикaси, бизнeс сaмaрaдoрлиги мeъёрлaри, Иқтисoдий ҳaмкoрлик вa тaрaққиёт тaшкилoти (ИҲТТ), Xaлқaрo сaвдo пaлaтaси (XСП) 10.1. Глобал менежер учун этиканинг аҳамияти Глобал менежер учун турли мамлакатлар ва қитъалар шароитида меҳнат қилиш билан билан боғлиқ бўлган аҳлоқ, маънавий талаблар ва меъёрларнинг умуминсоний характерини тушуниш ички миллий ва халқаро низоларнинг олдини олишга ёрдам беради. Бундай зиддиятлар эҳтимоли халқаро менежер учун юқорироқ ҳисобланади. Халқаро менежернинг ўз кундалик фаолиятида дуч келадиган давлатлар ўртасидаги иқтисодий ва сиёсий тафовутлар кўпинча сайёрамизда яшовчи этник гуруҳларнинг ижтимоий-маданий ривожланишидаги фарқларнинг натижаси эканлигига ишонч ҳосил қилади. Бу тафовутлар менежмент услубига, ишлаб чиқариш ва сотишни ташкил этишга, маҳаллий мутахассислар билан ишлаб чиқариш муносабатларига ва пировардида қабул қилувчи мамлакатда меҳнат унумдорлиги ва халқаро компания хорижий ХАЛҚАРО БИЗНЕС ЭТИКАСИ ВА ХАЛҚАРО АЛОҚАЛАР МЕНЕЖЕРИГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР 1.Глобал менежер учун этиканинг аҳамияти. 2.Халқаро бизнесни аҳлокий юритишнинг асосий белгилари. 3.Менежернинг уч тоифа шахслар талабларини хисобга олиш зарурияти. 4. Молиявий фаолият этикаси. 5. Халқаро бизнесда порахўрлик муаммоси. 6. Порахўрликка қарши курашиш усуллари. Тaянч ибoрaлaр: Xaлқaрo бизнeс этикaси, бизнeс сaмaрaдoрлиги мeъёрлaри, Иқтисoдий ҳaмкoрлик вa тaрaққиёт тaшкилoти (ИҲТТ), Xaлқaрo сaвдo пaлaтaси (XСП) 10.1. Глобал менежер учун этиканинг аҳамияти Глобал менежер учун турли мамлакатлар ва қитъалар шароитида меҳнат қилиш билан билан боғлиқ бўлган аҳлоқ, маънавий талаблар ва меъёрларнинг умуминсоний характерини тушуниш ички миллий ва халқаро низоларнинг олдини олишга ёрдам беради. Бундай зиддиятлар эҳтимоли халқаро менежер учун юқорироқ ҳисобланади. Халқаро менежернинг ўз кундалик фаолиятида дуч келадиган давлатлар ўртасидаги иқтисодий ва сиёсий тафовутлар кўпинча сайёрамизда яшовчи этник гуруҳларнинг ижтимоий-маданий ривожланишидаги фарқларнинг натижаси эканлигига ишонч ҳосил қилади. Бу тафовутлар менежмент услубига, ишлаб чиқариш ва сотишни ташкил этишга, маҳаллий мутахассислар билан ишлаб чиқариш муносабатларига ва пировардида қабул қилувчи мамлакатда меҳнат унумдорлиги ва халқаро компания хорижий филиали ҳақидаги оммавий фикрга бевосита таъсир этади. Зиддиятлар халқаро менежернинг бир томондан қабул қилувчи мамлакат ижтимоий фикрини инкор этиб, фақат иқтисодий ютуқка эришишга қаратилган фаолият юритганда, бошқа томондан эса, кўп сонли шахслар гуруҳларини ўз фаолиятининг тўғрилиги, фойдалилиги ёки ҳеч бўлмаганда зарарсиз эканлигига ишонтира олмаганда вужудга келади. Халқаро менежернинг аҳлоқий жиҳатдан қўпол хатоларига қуйидагиларни киритиш мумкин: - қабул қилувчи мамлакатларда ишбилармонлик муҳити ва маданий ҳаёт хусусиятларини ўрганишни инкор этиш; - хорижий фаолият натижаларини ошириб кутиш; - чет эллик шериклар билан ўзаро тушунишга эришишга интилмаслик; - чет эллик шериклар билан мунтазам мулоқот қилмаслик, шу жумладан, улар билан илиқ шахсий муносабатлар аҳамиятини етарли баҳоламаслик; -вужудга келган муаммолар ва келишмовчиликларнинг сабабларини яхши ўрганмасдан туриб, чет эллик шериклар билан муносабатни узиш. Жаҳон иқтисодиётининг замонавий босқичида глобал менежер малакаси иқтисодий ва техник билимлардан ташқари ижтимоий соҳадаги билимлар ва мулоқотга киришувчанлигини ҳам ўз ичига олиши керак. Ҳозирги вақтда халқаро менежер дуч келадиган муаммоларнинг ҳал қилиниши бундан манфаатдор бўлган барча шахслар ва ҳуқуқ субъектлари ўртасида келишувга, яъни консенсусга эришиш билан боғлиқ. 10.2. Халқаро бизнесни аҳлоқий юритишнинг асосий белгилари Халқаро бизнес – бу турли давлатлардаги шерикларнинг ўзаро ишончи бўлиб, бусиз ҳамкорликни амалга ошириш мумкин эмас. Бизнесни аҳлоқий юритишнинг 3 та асосий белгилари мавжуд: 1. Бизнеснинг ўз мақсадларига мувофиқлиги. 2. Соғлом тафаккурга бўйсуниш. 3. Оддий маданий принциплар асосида ҳаракатланиш. Хорижий шароитларга мослашишнинг асосий омили бўлиб, маҳаллий филиали ҳақидаги оммавий фикрга бевосита таъсир этади. Зиддиятлар халқаро менежернинг бир томондан қабул қилувчи мамлакат ижтимоий фикрини инкор этиб, фақат иқтисодий ютуқка эришишга қаратилган фаолият юритганда, бошқа томондан эса, кўп сонли шахслар гуруҳларини ўз фаолиятининг тўғрилиги, фойдалилиги ёки ҳеч бўлмаганда зарарсиз эканлигига ишонтира олмаганда вужудга келади. Халқаро менежернинг аҳлоқий жиҳатдан қўпол хатоларига қуйидагиларни киритиш мумкин: - қабул қилувчи мамлакатларда ишбилармонлик муҳити ва маданий ҳаёт хусусиятларини ўрганишни инкор этиш; - хорижий фаолият натижаларини ошириб кутиш; - чет эллик шериклар билан ўзаро тушунишга эришишга интилмаслик; - чет эллик шериклар билан мунтазам мулоқот қилмаслик, шу жумладан, улар билан илиқ шахсий муносабатлар аҳамиятини етарли баҳоламаслик; -вужудга келган муаммолар ва келишмовчиликларнинг сабабларини яхши ўрганмасдан туриб, чет эллик шериклар билан муносабатни узиш. Жаҳон иқтисодиётининг замонавий босқичида глобал менежер малакаси иқтисодий ва техник билимлардан ташқари ижтимоий соҳадаги билимлар ва мулоқотга киришувчанлигини ҳам ўз ичига олиши керак. Ҳозирги вақтда халқаро менежер дуч келадиган муаммоларнинг ҳал қилиниши бундан манфаатдор бўлган барча шахслар ва ҳуқуқ субъектлари ўртасида келишувга, яъни консенсусга эришиш билан боғлиқ. 10.2. Халқаро бизнесни аҳлоқий юритишнинг асосий белгилари Халқаро бизнес – бу турли давлатлардаги шерикларнинг ўзаро ишончи бўлиб, бусиз ҳамкорликни амалга ошириш мумкин эмас. Бизнесни аҳлоқий юритишнинг 3 та асосий белгилари мавжуд: 1. Бизнеснинг ўз мақсадларига мувофиқлиги. 2. Соғлом тафаккурга бўйсуниш. 3. Оддий маданий принциплар асосида ҳаракатланиш. Хорижий шароитларга мослашишнинг асосий омили бўлиб, маҳаллий аҳоли билан оғзаки, ёзма ва сўзсиз воситалар ёрдамида мулоқот ўрнатилиши ҳисобланади. Бунда эстетика меъёрлари - ранг, дизайн, символлар, дидлар бўйича миллатлар тафовутларини ҳисобга олиш зарур. Дин хусусиятлари ҳатто янги технологияларнинг ишлаб чиқаришга татбиқ қилинишига таъсир этиши мумкин. Катта оилалар ва қардош гуруҳлар кўп бўлган мамлакатларда фирмалар одатда ходимларни яхши уй-жойлар билан таъминлаш, ходимлар фарзандининг таълим олиши, соғлиқни сақлаши ва дам олиши учун шароитлар яратишга масъул. Халқаро бизнес этикаси ўзининг соғлом фикр ва оддий инсонийлик тушунчалари билан барча мамлакатлар ва қитъаларга бир хил даражада тарқалган. Бир давлатда талабга эга бўлмаган, бошқа мамлакатда истеъмолчиларнинг даромадлари ва дидига мос келувчи товарларни сотиш аҳлоқийдир. Шу билан бирга бирор мамлакатда инсон саломатлиги ва атроф- муҳит учун зарарли деб ҳисобланган товарларни ҳеч қайси бир мамлакатда сотиш мумкин эмас. Бизнесда рақобат мумкин ва аҳлоқий жиҳатдан қораланмайди. Бироқ у ҳар доим соғлом фикр ва оддий инсонийликнинг жиддий меъёрлари билан чекланган бўлиши ҳамда обрў тушишига олиб келмаслиги керак. Вужудга келган шароитлар ишлаб чиқарувчини нисбатан юқори сифатли товарни ишлаб чиқариб пастроқ баҳода сотишга мажбур қилиши мумкин. Лекин ҳеч бир вазият ёлғон, туҳмат, ўғрилик, жисмоний зўрлаш ва қонунбузарликни оқлай олмайди. Хусусан, истеъмолчиларни алдашга йўл қўйилмайди, чунки улар билан муносабатлар реклама сингари узоқ муддатли етказиб беришлар ва сотувларга йўналтирилган ҳолда олиб борилиши керак. Молиявий фаолият этикаси барча ишбилармонлик, шу жумладан, бухгалтерлик ҳисоб-китобларини ҳам ҳаққоний бўлишини англатади. Молия- бизнес тили, шу сабабли менежернинг молиявий ҳисоботи ҳаққоний, оқилона, ишончли бўлиши керак. Ишбилармонлик бўйича молиявий ҳисоботни тузиш учун шарт-шароит бўлиб, қуйидаги 3 та талаб ҳисобланади: 1. Молиявий ҳисобот тузилаётган қоидалар тўғри ва реал вазиятларга жавоб бериши керак. аҳоли билан оғзаки, ёзма ва сўзсиз воситалар ёрдамида мулоқот ўрнатилиши ҳисобланади. Бунда эстетика меъёрлари - ранг, дизайн, символлар, дидлар бўйича миллатлар тафовутларини ҳисобга олиш зарур. Дин хусусиятлари ҳатто янги технологияларнинг ишлаб чиқаришга татбиқ қилинишига таъсир этиши мумкин. Катта оилалар ва қардош гуруҳлар кўп бўлган мамлакатларда фирмалар одатда ходимларни яхши уй-жойлар билан таъминлаш, ходимлар фарзандининг таълим олиши, соғлиқни сақлаши ва дам олиши учун шароитлар яратишга масъул. Халқаро бизнес этикаси ўзининг соғлом фикр ва оддий инсонийлик тушунчалари билан барча мамлакатлар ва қитъаларга бир хил даражада тарқалган. Бир давлатда талабга эга бўлмаган, бошқа мамлакатда истеъмолчиларнинг даромадлари ва дидига мос келувчи товарларни сотиш аҳлоқийдир. Шу билан бирга бирор мамлакатда инсон саломатлиги ва атроф- муҳит учун зарарли деб ҳисобланган товарларни ҳеч қайси бир мамлакатда сотиш мумкин эмас. Бизнесда рақобат мумкин ва аҳлоқий жиҳатдан қораланмайди. Бироқ у ҳар доим соғлом фикр ва оддий инсонийликнинг жиддий меъёрлари билан чекланган бўлиши ҳамда обрў тушишига олиб келмаслиги керак. Вужудга келган шароитлар ишлаб чиқарувчини нисбатан юқори сифатли товарни ишлаб чиқариб пастроқ баҳода сотишга мажбур қилиши мумкин. Лекин ҳеч бир вазият ёлғон, туҳмат, ўғрилик, жисмоний зўрлаш ва қонунбузарликни оқлай олмайди. Хусусан, истеъмолчиларни алдашга йўл қўйилмайди, чунки улар билан муносабатлар реклама сингари узоқ муддатли етказиб беришлар ва сотувларга йўналтирилган ҳолда олиб борилиши керак. Молиявий фаолият этикаси барча ишбилармонлик, шу жумладан, бухгалтерлик ҳисоб-китобларини ҳам ҳаққоний бўлишини англатади. Молия- бизнес тили, шу сабабли менежернинг молиявий ҳисоботи ҳаққоний, оқилона, ишончли бўлиши керак. Ишбилармонлик бўйича молиявий ҳисоботни тузиш учун шарт-шароит бўлиб, қуйидаги 3 та талаб ҳисобланади: 1. Молиявий ҳисобот тузилаётган қоидалар тўғри ва реал вазиятларга жавоб бериши керак. 2. Бу қоидалар корпорациянинг барча бўлимлари учун бир кўринишда бўлиши керак. 3. Ҳисоботларда фақат ишончли, текширилган маълумотлардан фойдаланиш зарур. Лотин Америкаси ва Осиё давлатларида тадбиркорлик фаолияти учун порахўрликнинг зарурлиги тўғрисидаги кенг тарқалган фикр йирик бизнесменлар томонидан рад этилиши керак. Порахўрлик бу маънавиятсизлик ва аҳлоқсизликдир. Шунга қарамай, афсуски, ҳозирги вақтда фақат ривожланаётган мамлакатларда эмас, бутун дунёда порахўрлик тарқалган. Жаҳон бизнесида порахўрлик одатда йирик кўламли лойиҳаларни бажариш вақтида авж олади. Порахўрлик бозор иқтисодиётига ўтаётган айрим давлатларда ҳам намоён бўлмоқда. Масалан, Монголияда 80-йилларда ҳатто “порахўрлик” сўзи ҳам йўқ эди. 90-йиллар оҳирида бу иллат айниқса, ҳукмрон табақалар орасида кенг тарқалди. Хорижий шартномалар тақдирини ҳал қилувчи расмий шахсларни сотиб олиш амалиётига барҳам бериш учун ИҲТТга аъзо мамлакатлар 1997 йилда халқаро бизнес соҳасида хорижий мансабдорларни сотиб олиш билан курашиш ҳақидаги Конвенцияни имзоладилар. Америка давлатлари ташкилотига (АДТ) аъзо 21 та мамлакат етакчилари битим имзолаш учунгина амалга оширилаётган ва жиноят деб ҳисобланган порахўрликни тугатиш бўйича ҳамкорлик қилиш ҳақида шартнома имзоладилар. АҚШ 1977 йилдаёк хорижий коррупция амалиёти ҳақидаги қонунни қабул килган. Ушбу қонунга биноан АҚШ фуқаролари ҳар қандай чет эл шахсларига ишбилармонлик битимини амалга ошириш учун пора бериш жиноят ҳисобланади. 10.3. Менежернинг уч тоифадаги шахс талабларини ҳисобга олиш зарурияти Харидорлар, маъмурий органлар, бўйсунувчилар талабларига юқори 2. Бу қоидалар корпорациянинг барча бўлимлари учун бир кўринишда бўлиши керак. 3. Ҳисоботларда фақат ишончли, текширилган маълумотлардан фойдаланиш зарур. Лотин Америкаси ва Осиё давлатларида тадбиркорлик фаолияти учун порахўрликнинг зарурлиги тўғрисидаги кенг тарқалган фикр йирик бизнесменлар томонидан рад этилиши керак. Порахўрлик бу маънавиятсизлик ва аҳлоқсизликдир. Шунга қарамай, афсуски, ҳозирги вақтда фақат ривожланаётган мамлакатларда эмас, бутун дунёда порахўрлик тарқалган. Жаҳон бизнесида порахўрлик одатда йирик кўламли лойиҳаларни бажариш вақтида авж олади. Порахўрлик бозор иқтисодиётига ўтаётган айрим давлатларда ҳам намоён бўлмоқда. Масалан, Монголияда 80-йилларда ҳатто “порахўрлик” сўзи ҳам йўқ эди. 90-йиллар оҳирида бу иллат айниқса, ҳукмрон табақалар орасида кенг тарқалди. Хорижий шартномалар тақдирини ҳал қилувчи расмий шахсларни сотиб олиш амалиётига барҳам бериш учун ИҲТТга аъзо мамлакатлар 1997 йилда халқаро бизнес соҳасида хорижий мансабдорларни сотиб олиш билан курашиш ҳақидаги Конвенцияни имзоладилар. Америка давлатлари ташкилотига (АДТ) аъзо 21 та мамлакат етакчилари битим имзолаш учунгина амалга оширилаётган ва жиноят деб ҳисобланган порахўрликни тугатиш бўйича ҳамкорлик қилиш ҳақида шартнома имзоладилар. АҚШ 1977 йилдаёк хорижий коррупция амалиёти ҳақидаги қонунни қабул килган. Ушбу қонунга биноан АҚШ фуқаролари ҳар қандай чет эл шахсларига ишбилармонлик битимини амалга ошириш учун пора бериш жиноят ҳисобланади. 10.3. Менежернинг уч тоифадаги шахс талабларини ҳисобга олиш зарурияти Харидорлар, маъмурий органлар, бўйсунувчилар талабларига юқори эътибор билан қараш ва тўғри, адолатли ва қонуний бўлганда имконият борича уларни бажариш зарур. Бунда қўйилаётган талаблардан қатъий назар қуйидагиларни яшириш одобсизликдир: А) акциядорлардан – акциядорлик жамиятини қўшилиши ёки ютилишининг ҳақиқий сабабларини; Б) бўшатилаётган ходимлардан – штатнинг қисқартирилиши сабабларини. Кўрсатилган уч тоифа шахслари талаблари бўйича қарор қабул қилинаётган ҳар қандай вазиятда халқаро менежер компаниянинг ижтимоий маъсулиятидан келиб чиқиши керак. У эса бир томондан хўжалик самарасига эришишга, бошқа томондан эса қабул қилувчи мамлакатда компания учун қулай ижтимоий фикрни яратиш заруриятига асосланади. XXI асрда халқаро бизнес учун улкан истиқболлар очилмоқда. Самарали тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланмокчи бўлганлар учун бизнесменларнинг миллий ассоциацияси хулқ-атвор қоидаларини ишлаб чиқадилар. Улар эса эркин бозор ва умумқабул қилинган тадбиркорлик амалиётининг “таянч - ҳаракат тизими” ни ташкил этади. Кўпинча бу қоидаларнинг услубий негизини “аҳлоқ кодекси” ташкил этиб, уларни ишлаб чиқиш бўйича Халқаро савдо палатаси (ХСП) 80 йиллик тажрибага эга. Уларга ҳуқуқий қуролларнинг умумий тўплами, интеллектуал мулкни ҳимоя қилиш усуллари, таъмагирлик ва порахўрликка қарши кураш усуллари, самарали солиққа тортиш механизмларини яратиш, божхона режимини такомиллаштириш бўйича тавсиялар, тижорат баҳсларини арбитраж орқали ҳал қилиш тажрибаси киради. Нaзoрaт учун сaвoллaр: 1. Xaлқaрo мeнeжeр учун этикa қaндaй aҳaмиятгa эгa? 2. Қaбул қилувчи мaмлaкaтдa xaлқaрo мeнeжeр зиддиятлaрининг aсoсий сaбaблaри нимaдa? 3. Aҳлoқий жиҳaтдaн xaлқaрo мeнeжeр йўл қўйиши мумкин бўлгaн aсoсий xaтoлaргa нимaлaр кирaди? 4. Aҳлoқий бизнeс юритишнинг aсoсий принциплaрини aйтиб бeринг. эътибор билан қараш ва тўғри, адолатли ва қонуний бўлганда имконият борича уларни бажариш зарур. Бунда қўйилаётган талаблардан қатъий назар қуйидагиларни яшириш одобсизликдир: А) акциядорлардан – акциядорлик жамиятини қўшилиши ёки ютилишининг ҳақиқий сабабларини; Б) бўшатилаётган ходимлардан – штатнинг қисқартирилиши сабабларини. Кўрсатилган уч тоифа шахслари талаблари бўйича қарор қабул қилинаётган ҳар қандай вазиятда халқаро менежер компаниянинг ижтимоий маъсулиятидан келиб чиқиши керак. У эса бир томондан хўжалик самарасига эришишга, бошқа томондан эса қабул қилувчи мамлакатда компания учун қулай ижтимоий фикрни яратиш заруриятига асосланади. XXI асрда халқаро бизнес учун улкан истиқболлар очилмоқда. Самарали тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланмокчи бўлганлар учун бизнесменларнинг миллий ассоциацияси хулқ-атвор қоидаларини ишлаб чиқадилар. Улар эса эркин бозор ва умумқабул қилинган тадбиркорлик амалиётининг “таянч - ҳаракат тизими” ни ташкил этади. Кўпинча бу қоидаларнинг услубий негизини “аҳлоқ кодекси” ташкил этиб, уларни ишлаб чиқиш бўйича Халқаро савдо палатаси (ХСП) 80 йиллик тажрибага эга. Уларга ҳуқуқий қуролларнинг умумий тўплами, интеллектуал мулкни ҳимоя қилиш усуллари, таъмагирлик ва порахўрликка қарши кураш усуллари, самарали солиққа тортиш механизмларини яратиш, божхона режимини такомиллаштириш бўйича тавсиялар, тижорат баҳсларини арбитраж орқали ҳал қилиш тажрибаси киради. Нaзoрaт учун сaвoллaр: 1. Xaлқaрo мeнeжeр учун этикa қaндaй aҳaмиятгa эгa? 2. Қaбул қилувчи мaмлaкaтдa xaлқaрo мeнeжeр зиддиятлaрининг aсoсий сaбaблaри нимaдa? 3. Aҳлoқий жиҳaтдaн xaлқaрo мeнeжeр йўл қўйиши мумкин бўлгaн aсoсий xaтoлaргa нимaлaр кирaди? 4. Aҳлoқий бизнeс юритишнинг aсoсий принциплaрини aйтиб бeринг. 5. Рaқoбaт aҳлoқсизликкa кирaдими? 6. Мoлиявий фaoлият этикaси нимaдaн ибoрaт? 7. Xaлқaрo бизнeсдa пoрaxўрлик қaндaй бaҳoлaнaди? 8. Миллий вa xaлқaрo миқйoсдa кoррупсиягa қaрши қaндaй курaш oлиб бoрилмoқдa? 5. Рaқoбaт aҳлoқсизликкa кирaдими? 6. Мoлиявий фaoлият этикaси нимaдaн ибoрaт? 7. Xaлқaрo бизнeсдa пoрaxўрлик қaндaй бaҳoлaнaди? 8. Миллий вa xaлқaрo миқйoсдa кoррупсиягa қaрши қaндaй курaш oлиб бoрилмoқдa?