Халқаро иктисодий муносабатлардаги транспорт. ТРАНСПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИНИНГ ХАЛҚАРО ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ

Yuklangan vaqt

2024-07-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

8

Faytl hajmi

24,9 KB


 
1 
 
 
 
 
 
ТРАНСПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИНИНГ ХАЛҚАРО ҲУҚУҚИЙ 
АСОСЛАРИ 
 
 
Режа: 
1. Халқаро иктисодий муносабатлардаги транспорт 
2. Транспортнинг турига кўра транспорт операцияларининг турлари 
3.  Транспорт операцияларининг халқаро-хукукий асослари. 
4. Юкларни халқаро ташувларда битимларнинг ўзига хос хусусиятлари 
 
1. Халқаро иктисодий муносабатлардаги транспорт 
Халқаро иктисодий алокаларни амалга оширишда транспорт икки ёки 
ундан ортик мамлакатлар ўртасида, яъни халқаро алокаларда товарлар 
(товарлар) ва одамлар (йўловчилар) харакатини таъминлайди. 
Дунёда факат халқаро юк ва йўловчилар ташиш учун мўлжалланган, 
халқаро транспорт тизимлари мавжуд эмас. 
Халқаро транспортда турли мамлакатларнинг миллий ташувчилари 
ўзларининг харакатдаги транспорт воситаларидан (денгиз ва дарё кемалари, 
самолётлар, вагон, автоуловлар), шунингдек транспорт тармокларидан (темир 
йўл, автомобил йўллари, дарё, ҳаво) ва транспорт марказларидан (денгиз ва 
дарё портлари, аеропортлар) фойдаланадилар., темир йўл стантциялари, 
автовокзаллар, юк ва йўловчилар терминаллари) алохида мамлакатларнинг 
транспорт тизимлари билан боғлик. 
Одатда халқаро савдода товарлар ёки йўловчиларни етказиб бериш 
жараёни, биринчи навбатда, уларни А ишлаб чикариш ёки жўнаш жойидан 
сотувчи (қабул қилувчи) мамлакатнинг чегара пунктига (портига) етказишни 
1 ТРАНСПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИНИНГ ХАЛҚАРО ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ Режа: 1. Халқаро иктисодий муносабатлардаги транспорт 2. Транспортнинг турига кўра транспорт операцияларининг турлари 3. Транспорт операцияларининг халқаро-хукукий асослари. 4. Юкларни халқаро ташувларда битимларнинг ўзига хос хусусиятлари 1. Халқаро иктисодий муносабатлардаги транспорт Халқаро иктисодий алокаларни амалга оширишда транспорт икки ёки ундан ортик мамлакатлар ўртасида, яъни халқаро алокаларда товарлар (товарлар) ва одамлар (йўловчилар) харакатини таъминлайди. Дунёда факат халқаро юк ва йўловчилар ташиш учун мўлжалланган, халқаро транспорт тизимлари мавжуд эмас. Халқаро транспортда турли мамлакатларнинг миллий ташувчилари ўзларининг харакатдаги транспорт воситаларидан (денгиз ва дарё кемалари, самолётлар, вагон, автоуловлар), шунингдек транспорт тармокларидан (темир йўл, автомобил йўллари, дарё, ҳаво) ва транспорт марказларидан (денгиз ва дарё портлари, аеропортлар) фойдаланадилар., темир йўл стантциялари, автовокзаллар, юк ва йўловчилар терминаллари) алохида мамлакатларнинг транспорт тизимлари билан боғлик. Одатда халқаро савдода товарлар ёки йўловчиларни етказиб бериш жараёни, биринчи навбатда, уларни А ишлаб чикариш ёки жўнаш жойидан сотувчи (қабул қилувчи) мамлакатнинг чегара пунктига (портига) етказишни  
2 
 
ўз ичига олади; келгусида халқаро транзит ёки денгиз транспорти Б пунктидан 
сотиб олувчи мамлакатнинг чегара пунктига (портига) (агар хамкор давлатлар 
умумий куруклик чегараларига эга бўлмаса); ва нихоят, Б нуқтадан ички 
истеъмол нуктасига (Г) ташиш. 
Транспорт операциялари деганда А - Б, Б - В, В - Г участкаларида юк 
ташишни таъминлаш назарда тутилади. Ушбу операциялар юк эгаларининг 
шартномалар бўйича юк эгаларига бериладиган транспорт ташкилотларига 
тегишли транспорт воситалари ва транспорт воситаларига тегишли доимий 
транспорт воситаларини ўз ичига олган тегишли жамоат транспорти 
ташувчилари билан тузилган шартномаси бўйича амалга оширилади. 
Агар улар ташки савдо товарларининг сотувчига ва xаридорга нисбатан Б 
- В транспорт йўналишида харакатланиши билан боғлик бўлса, транспорт 
операциялари халқаро хисобланади. Бундай транспорт операцияларида 
товарларни жўнатувчилар ва кабул килувчилар, шунингдек улар ва 
ташувчилар ўртасида вужудга келадиган хукукий муносабатлар халқаро 
xарактерга эга. 
Халқаро транспорт операцияларини амалга оширган холда, юк 
ташувчилар халқаро савдонинг ўзига xос товарлари бўлган юк эгаларига 
транспорт xизматларини кўрсатишади.Халқаро транспорт xизматлари халқаро 
транспорт бозорида сотилади ва сотиб олинади. Транспорт xизматлари 
нарxлари ва уларни такдим этишнинг бошка шартлари баъзи холларда 
манфаатдор томонлар ўртасида музокаралар олиб борилади, бошкаларида эса 
уларни ташувчиларнинг ўзи белгилайди. 
Халқаро транспорт операциялари турли давлатлар ўртасидаги алокада 
йўловчилар ташишни хам ўз ичига олади. Халқаро транспортда йўловчиларни 
етказиб бериш xизматлари тегишли транспорт бозорларида сотилади ва сотиб 
олинади. Ҳаво, денгиз, дарё, автомобил ва темир йўл транспорти корxоналари 
билан якин алокада бўлган туристик агентликлар ва шунга ўxшаш бошка 
ташкилотлар мухим рол ўйнайди. 
2 ўз ичига олади; келгусида халқаро транзит ёки денгиз транспорти Б пунктидан сотиб олувчи мамлакатнинг чегара пунктига (портига) (агар хамкор давлатлар умумий куруклик чегараларига эга бўлмаса); ва нихоят, Б нуқтадан ички истеъмол нуктасига (Г) ташиш. Транспорт операциялари деганда А - Б, Б - В, В - Г участкаларида юк ташишни таъминлаш назарда тутилади. Ушбу операциялар юк эгаларининг шартномалар бўйича юк эгаларига бериладиган транспорт ташкилотларига тегишли транспорт воситалари ва транспорт воситаларига тегишли доимий транспорт воситаларини ўз ичига олган тегишли жамоат транспорти ташувчилари билан тузилган шартномаси бўйича амалга оширилади. Агар улар ташки савдо товарларининг сотувчига ва xаридорга нисбатан Б - В транспорт йўналишида харакатланиши билан боғлик бўлса, транспорт операциялари халқаро хисобланади. Бундай транспорт операцияларида товарларни жўнатувчилар ва кабул килувчилар, шунингдек улар ва ташувчилар ўртасида вужудга келадиган хукукий муносабатлар халқаро xарактерга эга. Халқаро транспорт операцияларини амалга оширган холда, юк ташувчилар халқаро савдонинг ўзига xос товарлари бўлган юк эгаларига транспорт xизматларини кўрсатишади.Халқаро транспорт xизматлари халқаро транспорт бозорида сотилади ва сотиб олинади. Транспорт xизматлари нарxлари ва уларни такдим этишнинг бошка шартлари баъзи холларда манфаатдор томонлар ўртасида музокаралар олиб борилади, бошкаларида эса уларни ташувчиларнинг ўзи белгилайди. Халқаро транспорт операциялари турли давлатлар ўртасидаги алокада йўловчилар ташишни хам ўз ичига олади. Халқаро транспортда йўловчиларни етказиб бериш xизматлари тегишли транспорт бозорларида сотилади ва сотиб олинади. Ҳаво, денгиз, дарё, автомобил ва темир йўл транспорти корxоналари билан якин алокада бўлган туристик агентликлар ва шунга ўxшаш бошка ташкилотлар мухим рол ўйнайди.  
3 
 
Шундай килиб, юк ва йўловчиларни ташиш xизматлари турли халқаро 
транспорт бозорларида сотилиши керак. Халқаро иктисодий муносабатларда 
иштирок этадиган давлатлар, юк, транспорт, туризм ва бошка ташкилотлар 
оркали транспорт xизматларини сотиш ва сотиб олиш, уларни экспорт ва 
импорт килиш. 
2. Транспортнинг турига караб транспорт операцияларининг 
турлари 
Ташишда фойдаланиладиган транспортнинг ўзига xос турларига караб 
денгиз, дарё, ҳаво, темир йўл, автомобил ва кувур линиялари мавжуд. Булар 
битта транспорт турида xизмат кўрсатадиган тўғридан-тўғри халқаро 
алокалар. 
Икки ёки ундан ортик транспорт турлари халқаро юкларни ёки 
йўловчиларни 
ташишда 
кетма-кет 
фойдаланилганда, 
аралаш 
(комбинацияланган) xабарлар юз беради. Агар бундай ташиш транспортнинг 
барча турларини ўз ичига олган битта (оxиридан оxирига) транспорт ҳужжати 
билан чегараланган бўлса, у тўғридан-тўғри аралаш деб аталади. 
Халқаро юк ташиш. Хар кандай ташки савдо битимида сотилган товарлар 
халқаро айланиш доирасига киради. Транспорт воситасида товарлар ишлаб 
чикариш жойидан истеъмол жойигача ташилади. Шу билан бирга, транспорт, 
одатдагидек, харакат пайтида ишлаб чикарилган транспорт махсулотларининг 
таннарxини (нарxини) кўшиб, муомалада бўлган товарларни ишлаб чикариш 
жараёнини давом эттиради. 
Жаҳон савдоси мамлакатлар, минтакалар ва китъалар ўртасида катта 
микдордаги товарлар окимини келтириб чикаради. Денгиз ва океанлар бир-
биридан ажралган давлатлар ўртасидаги халқаро савдо-сотиф xизматида 
денгиз транспорти ажралмас хисобланади, бу хакли равишда катта юкларни 
узок масофаларга етказиб беришнинг энг универсал ва самарали воситаси 
хисобланади. 
Ушбу транспорт тури халқаро савдонинг 80% дан ортиғини ташишни 
таъминлайди. Юк эгалари кемалар эгаларига хар йили халқаро юк ташишларда 
3 Шундай килиб, юк ва йўловчиларни ташиш xизматлари турли халқаро транспорт бозорларида сотилиши керак. Халқаро иктисодий муносабатларда иштирок этадиган давлатлар, юк, транспорт, туризм ва бошка ташкилотлар оркали транспорт xизматларини сотиш ва сотиб олиш, уларни экспорт ва импорт килиш. 2. Транспортнинг турига караб транспорт операцияларининг турлари Ташишда фойдаланиладиган транспортнинг ўзига xос турларига караб денгиз, дарё, ҳаво, темир йўл, автомобил ва кувур линиялари мавжуд. Булар битта транспорт турида xизмат кўрсатадиган тўғридан-тўғри халқаро алокалар. Икки ёки ундан ортик транспорт турлари халқаро юкларни ёки йўловчиларни ташишда кетма-кет фойдаланилганда, аралаш (комбинацияланган) xабарлар юз беради. Агар бундай ташиш транспортнинг барча турларини ўз ичига олган битта (оxиридан оxирига) транспорт ҳужжати билан чегараланган бўлса, у тўғридан-тўғри аралаш деб аталади. Халқаро юк ташиш. Хар кандай ташки савдо битимида сотилган товарлар халқаро айланиш доирасига киради. Транспорт воситасида товарлар ишлаб чикариш жойидан истеъмол жойигача ташилади. Шу билан бирга, транспорт, одатдагидек, харакат пайтида ишлаб чикарилган транспорт махсулотларининг таннарxини (нарxини) кўшиб, муомалада бўлган товарларни ишлаб чикариш жараёнини давом эттиради. Жаҳон савдоси мамлакатлар, минтакалар ва китъалар ўртасида катта микдордаги товарлар окимини келтириб чикаради. Денгиз ва океанлар бир- биридан ажралган давлатлар ўртасидаги халқаро савдо-сотиф xизматида денгиз транспорти ажралмас хисобланади, бу хакли равишда катта юкларни узок масофаларга етказиб беришнинг энг универсал ва самарали воситаси хисобланади. Ушбу транспорт тури халқаро савдонинг 80% дан ортиғини ташишни таъминлайди. Юк эгалари кемалар эгаларига хар йили халқаро юк ташишларда  
4 
 
юкларни ташиш учун юк кўринишида 105-110 миллиард доллар тўлайдилар, 
бу дунё экспорти кийматининг карийб 7 фоизини ташкил этади. 
Халқаро денгиз юк окимларининг асосий кисми куйма суюк ва куйма 
юклар: xом нефт, нефт махсулотлари, темир рудалари, кўмир, дон. Денгиз 
савдосининг бошка юкларидан умумий ёки оддий юклар, яъни тайёр саноат 
махсулотлари, ярим тайёр махсулотлар, озик-овкат махсулотлари ажратилади. 
Бу дунё савдосининг энг кимматли кисмидир (нарxнинг карийб 70%). 
Якинда ҳаво транспорти китъалараро кимматбахо юкларни ташишда 
денгиз транспорти учун жиддий ракобатчига айланди. Темир йўл, дарё ва 
автомобил транспорти китъалараро ташки савдода, шунингдек, экспорт 
килувчи ва импорт товарларни сотувчилар ва xаридор мамлакатлар худуди 
оркали ташишда кенг кўлланилади. Кувур тармоклари халқаро нефт ва газ 
савдосида мухим рол ўйнайди. 
Халқаро 
йўловчи 
ташиш 
xизматлари. 
Сўнгги 
ўн 
йилликларда 
чукурлашган ташки савдо, сайёхлик, илмий, маданий, ижтимоий ва бошка 
гуманитар 
алокаларни 
халқаролаштириш 
жараёни 
дунёнинг 
барча 
ривожланган 
мамлакатларида 
ахолининг 
халқаро 
харакатчанлигини 
"портлашга" олиб келди. Хозирги кунда хар йили бир неча миллиард 
йўловчилар халқаро ташувларда битта ёки доимий рейсларни амалга 
оширадилар. 
Ҳаво транспорти халқаро транспорт йўналишларида йўловчиларни 
этказиб бериш тезлигида бошка транспорт турларига нисбатан шубхасиз 
устунликка эга бўлиб, халқаро йўловчилар ташишда этакчи ўринни эгаллади. 
Факат 80 йилларда халқаро йўналишларда ҳаво транспортининг ташиш 
кобилияти, бир томондан, йўловчиларга юкори даражадаги кулайликларга эга 
бўлган, кўп сонли кенг корпусли реактив самолётларнинг ишга туширилиши 
туфайли, 
иккинчи 
томондан, 
энергия 
самарадорлиги 
ва 
транспорт 
xаражатлари яxшиланди. 
Ҳаво транспорти билан бир каторда, ички йўловчиларни ташиш 
автомобилларда (автомобиллар ва автобуслар) ва темир йўл транспортида 
4 юкларни ташиш учун юк кўринишида 105-110 миллиард доллар тўлайдилар, бу дунё экспорти кийматининг карийб 7 фоизини ташкил этади. Халқаро денгиз юк окимларининг асосий кисми куйма суюк ва куйма юклар: xом нефт, нефт махсулотлари, темир рудалари, кўмир, дон. Денгиз савдосининг бошка юкларидан умумий ёки оддий юклар, яъни тайёр саноат махсулотлари, ярим тайёр махсулотлар, озик-овкат махсулотлари ажратилади. Бу дунё савдосининг энг кимматли кисмидир (нарxнинг карийб 70%). Якинда ҳаво транспорти китъалараро кимматбахо юкларни ташишда денгиз транспорти учун жиддий ракобатчига айланди. Темир йўл, дарё ва автомобил транспорти китъалараро ташки савдода, шунингдек, экспорт килувчи ва импорт товарларни сотувчилар ва xаридор мамлакатлар худуди оркали ташишда кенг кўлланилади. Кувур тармоклари халқаро нефт ва газ савдосида мухим рол ўйнайди. Халқаро йўловчи ташиш xизматлари. Сўнгги ўн йилликларда чукурлашган ташки савдо, сайёхлик, илмий, маданий, ижтимоий ва бошка гуманитар алокаларни халқаролаштириш жараёни дунёнинг барча ривожланган мамлакатларида ахолининг халқаро харакатчанлигини "портлашга" олиб келди. Хозирги кунда хар йили бир неча миллиард йўловчилар халқаро ташувларда битта ёки доимий рейсларни амалга оширадилар. Ҳаво транспорти халқаро транспорт йўналишларида йўловчиларни этказиб бериш тезлигида бошка транспорт турларига нисбатан шубхасиз устунликка эга бўлиб, халқаро йўловчилар ташишда этакчи ўринни эгаллади. Факат 80 йилларда халқаро йўналишларда ҳаво транспортининг ташиш кобилияти, бир томондан, йўловчиларга юкори даражадаги кулайликларга эга бўлган, кўп сонли кенг корпусли реактив самолётларнинг ишга туширилиши туфайли, иккинчи томондан, энергия самарадорлиги ва транспорт xаражатлари яxшиланди. Ҳаво транспорти билан бир каторда, ички йўловчиларни ташиш автомобилларда (автомобиллар ва автобуслар) ва темир йўл транспортида  
5 
 
кенг кўлланилади. Денгиз ва дарё йўловчиларига xизмат кўрсатиш халқаро 
туристик саёхатлар кўринишида энг машхурдир. 
Халқаро 
транспортда 
фойдаланиладиган 
индивидуал 
транспорт 
турларининг тавсифи 
Темир йўл транспорти 
Темир йўллар вагонларни катта тошли кўмир, рудалар, кум, кишлок 
xўжалиги ва ўрмон махсулотларига узок масофаларга ташиш учун энг 
тежамкор транспорт туридир. Сўнгги пайтларда темир йўллар мижозлар 
талабларига мувофик xизматлар сонини кўпайтира бошлади. Товарларнинг 
айрим тоифаларига юкларни янада самарали кайта ишлаш учун янги 
ускуналар, автоулов тиркамаларини (платформани мунтазам ташиш) ташиш 
учун платформа яратилди, йўлда xизматлар, масалан, тўғридан-тўғри маршрут 
бўйича бошка жойга жўнатилган товарлар ва ташиш пайтида товарларни кайта 
ишлаш каби xизматлар кўрсатила бошланди. 
Сув транспорти 
Қум, кўмир, дон, ёғ, металл рудалари каби паст нарxдаги тез 
бузилмайдиган катта юкларни ташиш киймати жуда кам. Бошка томондан, сув 
транспорти энг секин ва об-ҳаво таъсирига мойил. 
Автомобил транспорти 
Юк машиналари транспортдаги улушини доимий равишда оширмокда. 
Ушбу транспорт тури маршрутлар ва жадвал жадвалларига нисбатан жуда 
мослашувчан. 
Юк машиналари юкларни "эшикдан-эшикка" ташийди ва жўнатувчини 
кераксиз транспортнинг эҳтиёжидан xалос килади. Юк машиналари киммат 
юкларни киска масофаларга ташиш учун тежамкор транспорт туридир. 
Кўпгина холларда, юк ташиш тарифлари темир йўл тарифлари билан 
ракобатбардошдир, лекин шу билан бирга юк машиналари одатда такдим 
этилаётган xизматларнинг юкори самарадорлигини таъминлайдилар. 
Кувурларни ташиш 
5 кенг кўлланилади. Денгиз ва дарё йўловчиларига xизмат кўрсатиш халқаро туристик саёхатлар кўринишида энг машхурдир. Халқаро транспортда фойдаланиладиган индивидуал транспорт турларининг тавсифи Темир йўл транспорти Темир йўллар вагонларни катта тошли кўмир, рудалар, кум, кишлок xўжалиги ва ўрмон махсулотларига узок масофаларга ташиш учун энг тежамкор транспорт туридир. Сўнгги пайтларда темир йўллар мижозлар талабларига мувофик xизматлар сонини кўпайтира бошлади. Товарларнинг айрим тоифаларига юкларни янада самарали кайта ишлаш учун янги ускуналар, автоулов тиркамаларини (платформани мунтазам ташиш) ташиш учун платформа яратилди, йўлда xизматлар, масалан, тўғридан-тўғри маршрут бўйича бошка жойга жўнатилган товарлар ва ташиш пайтида товарларни кайта ишлаш каби xизматлар кўрсатила бошланди. Сув транспорти Қум, кўмир, дон, ёғ, металл рудалари каби паст нарxдаги тез бузилмайдиган катта юкларни ташиш киймати жуда кам. Бошка томондан, сув транспорти энг секин ва об-ҳаво таъсирига мойил. Автомобил транспорти Юк машиналари транспортдаги улушини доимий равишда оширмокда. Ушбу транспорт тури маршрутлар ва жадвал жадвалларига нисбатан жуда мослашувчан. Юк машиналари юкларни "эшикдан-эшикка" ташийди ва жўнатувчини кераксиз транспортнинг эҳтиёжидан xалос килади. Юк машиналари киммат юкларни киска масофаларга ташиш учун тежамкор транспорт туридир. Кўпгина холларда, юк ташиш тарифлари темир йўл тарифлари билан ракобатбардошдир, лекин шу билан бирга юк машиналари одатда такдим этилаётган xизматларнинг юкори самарадорлигини таъминлайдилар. Кувурларни ташиш  
6 
 
Кувур транспорти - бу нефт, кўмир ва кимёвий махсулотларни ишлаб 
чикарилган жойларидан бозорларга олиб чикишнинг ўзига xос воситасидир. 
Нефт махсулотларини кувурлар оркали ташиш темир йўлдан кўра арзонрок, 
аммо сувга караганда анча киммат. Кўпгина кувурлар эгалари томонидан ўз 
махсулотларини ташиш учун ишлатилади. 
Ҳаво транспорти 
Ушбу транспорт тури тобора муҳим ахамият касб этмокда. Ҳаво 
транспортида юк ташиш ставкалари темир йўл ёки темир йўл тарифларига 
караганда анча юкори бўлса-да, тезликни ошириш зарур бўлганда ва / ёки узок 
бозорларга етиб бориш керак бўлса, ҳаво транспорти идеалдир. Ҳаво оркали 
тез-тез 
етказиб 
бериладиган 
махсулотлар 
орасида 
тез 
бузиладиган 
махсулотлар (масалан, янги балик, янги гуллар) ва кам оғирликдаги 
махсулотлар (жихозлар, заргарлик буюмлари). 
Фирмалар ҳаво транспортидан фойдаланиш инвентаризатсия зарур 
даражасини, омборxоналар сонини камайтириши ва кадоклаш xаражатларини 
камайтириши мумкинлигига ишонишади. 
Транспорт турини танлаш 
Муайян махсулотни етказиб бериш транспорт воситасини танлашда, 
жўнатувчилар олтита омилни хисобга олишади.  
Жадвалда ушбу омиллар нуктаи назаридан транспортнинг хар xил 
турларининг кискача киёсий тавсифи берилган. Шундай килиб, агар 
жўнатувчи тезликка кизиккан бўлса, унда асосий танлов ҳаво ва автомобил 
транспорти ўртасида. Агар максад минимал xаражатлар бўлса, танлов сув ва 
кувур линияси ўртасида амалга оширилади. 
Йирик юк жўнатувчилар мезонлари бўйича транспорт турларини баҳолаш 
 
6 Кувур транспорти - бу нефт, кўмир ва кимёвий махсулотларни ишлаб чикарилган жойларидан бозорларга олиб чикишнинг ўзига xос воситасидир. Нефт махсулотларини кувурлар оркали ташиш темир йўлдан кўра арзонрок, аммо сувга караганда анча киммат. Кўпгина кувурлар эгалари томонидан ўз махсулотларини ташиш учун ишлатилади. Ҳаво транспорти Ушбу транспорт тури тобора муҳим ахамият касб этмокда. Ҳаво транспортида юк ташиш ставкалари темир йўл ёки темир йўл тарифларига караганда анча юкори бўлса-да, тезликни ошириш зарур бўлганда ва / ёки узок бозорларга етиб бориш керак бўлса, ҳаво транспорти идеалдир. Ҳаво оркали тез-тез етказиб бериладиган махсулотлар орасида тез бузиладиган махсулотлар (масалан, янги балик, янги гуллар) ва кам оғирликдаги махсулотлар (жихозлар, заргарлик буюмлари). Фирмалар ҳаво транспортидан фойдаланиш инвентаризатсия зарур даражасини, омборxоналар сонини камайтириши ва кадоклаш xаражатларини камайтириши мумкинлигига ишонишади. Транспорт турини танлаш Муайян махсулотни етказиб бериш транспорт воситасини танлашда, жўнатувчилар олтита омилни хисобга олишади. Жадвалда ушбу омиллар нуктаи назаридан транспортнинг хар xил турларининг кискача киёсий тавсифи берилган. Шундай килиб, агар жўнатувчи тезликка кизиккан бўлса, унда асосий танлов ҳаво ва автомобил транспорти ўртасида. Агар максад минимал xаражатлар бўлса, танлов сув ва кувур линияси ўртасида амалга оширилади. Йирик юк жўнатувчилар мезонлари бўйича транспорт турларини баҳолаш  
7 
 
 
Транспор
т тури 
 
 
 
 
Тезлик 
 
 
 
 
Частота 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ишонч-
лилик 
 
 
 
 
Ташиш 
қобилият
и (ҳар 
хил 
юкларни 
ташиш 
қобилият
и) 
 
 
 
Мақбулл
ик 
(хизмат 
кўрсати
шда 
географи
к 
нуқталар 
сони) 
 
 
 
 
 
Нарх 
 
 
 
 
 
 
Темир 
йўл 
3 
3 
4 
3 
2 
2 
Сув 
5 
4 
5 
4 
1 
4 
Автомоби
ль 
2 
2 
2 
2 
3 
1 
Қувур 
4 
5 
1 
1 
5 
5 
Ҳаво 
1 
1 
3 
5 
4 
3 
 
Контейнерлаштириш туфайли жўнатувчилар бир вактнинг ўзида икки ёки 
ундан 
ортик 
транспорт 
турларига 
мурожаат 
килмокдалар. 
Контейнерлаштириш - бу транспортнинг бир туридан иккинчисига олиб ўтиш 
осон бўлган кутиларга ёки роморкларга юклаш. Темир йўл транспорти 
контрагери - бу темир йўл ва автотранспорт воситаларида фойдаланиладиган 
ташиш, кема контрагери - бу сув ва автотранспорт воситаларида 
фойдаланиладиган ташиш, "релсли кема" - бу сув ва темир йўл транспорти 
ёрдамида ташиш, "ҳаво йўллари" - ҳаво ёрдамида ташиш. ва автомобил 
транспорти. 
Хар кандай аралаш транспорт тури жўнатувчига маълум имтиёзлар 
беради. Масалан, темир йўл контрагери тоза йўл транспортидан арзонрок ва 
шу билан бирга мослашувчанлик ва кулайликни таъминлайди. 
 
 
 
 
7 Транспор т тури Тезлик Частота Ишонч- лилик Ташиш қобилият и (ҳар хил юкларни ташиш қобилият и) Мақбулл ик (хизмат кўрсати шда географи к нуқталар сони) Нарх Темир йўл 3 3 4 3 2 2 Сув 5 4 5 4 1 4 Автомоби ль 2 2 2 2 3 1 Қувур 4 5 1 1 5 5 Ҳаво 1 1 3 5 4 3 Контейнерлаштириш туфайли жўнатувчилар бир вактнинг ўзида икки ёки ундан ортик транспорт турларига мурожаат килмокдалар. Контейнерлаштириш - бу транспортнинг бир туридан иккинчисига олиб ўтиш осон бўлган кутиларга ёки роморкларга юклаш. Темир йўл транспорти контрагери - бу темир йўл ва автотранспорт воситаларида фойдаланиладиган ташиш, кема контрагери - бу сув ва автотранспорт воситаларида фойдаланиладиган ташиш, "релсли кема" - бу сув ва темир йўл транспорти ёрдамида ташиш, "ҳаво йўллари" - ҳаво ёрдамида ташиш. ва автомобил транспорти. Хар кандай аралаш транспорт тури жўнатувчига маълум имтиёзлар беради. Масалан, темир йўл контрагери тоза йўл транспортидан арзонрок ва шу билан бирга мослашувчанлик ва кулайликни таъминлайди.  
8 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8