HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH ASOSLARI (O’zbekiston Respublikasida fuqarolar muhofazasining tashkil etilishi, Favqulotda vaziyatlar vazirligi – fuqarolar muxofazasi soxasidagi)

Yuklangan vaqt

2024-05-15

Yuklab olishlar soni

4

Sahifalar soni

5

Faytl hajmi

56,5 KB


Ilmiybaza.uz HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH ASOSLARI Reja: 1.Fuqaro muhofazasi asoslari. 2. O’zbekiston Respublikasida fuqarolar muhofazasining tashkil etilishi. 3. Favqulotda vaziyatlar vazirligi – fuqarolar muxofazasi soxasidagi Hayot faoliyati xavfsizligi Aholini sog'lom bo'lib o'sishi va uzoq umr ko'rishini ta'minlash jamiyatni siyosiy va ijtimoiy rivojlantirishning asosiy maqsadidir. Davlat g'amxo'rligi aholi sog'ligini saqlash turli xil xavf-xatardan himoyalash va sog'liqni mustahkamlashning eng ishonchli garovidir. Inson mehnati va bu mehnat jarayonida uning xavfsizligini ta'minlash harbir jamiyatning ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lmog'i lozim. BMT tomonidan qabul qilingan «Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasida» hayot, erkinlik, mehnat va daxlsizlik masalalariga alohida e'tibor qaratilgan. Hayot faoliyati xavfsizligi fani –mehnat xavfsizligini chuqur o'rganish, bilish, tashviqot qilish va odamlarni xavf- xatardan himoya qilish masalalari asosida tarbiyalaydi. Buning ilmiy zamini esa ishlab chiqarishda shikastlanish, kasbiy kasalliklar, yong'in va halokatlar sabablarini har tomonlama tahlil qilish, mehnat jarayonida qo'llaniladigan asbob-anjomlarning xavfsizlik va zararlilik darajasini o'rganish, og'ir hamda sermehnat ishlarni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishni ko'zda tutuvchi texnologik jarayonlarni baholashdir. Hayot faoliyati xavfsizligi tushunchasi. Hayot faoliyati xavfsizligi tushunchasida ko'p uchraydigan ta'riflar quyidagilar bilan ifodalanadi. Ilmiybaza.uz HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH ASOSLARI Reja: 1.Fuqaro muhofazasi asoslari. 2. O’zbekiston Respublikasida fuqarolar muhofazasining tashkil etilishi. 3. Favqulotda vaziyatlar vazirligi – fuqarolar muxofazasi soxasidagi Hayot faoliyati xavfsizligi Aholini sog'lom bo'lib o'sishi va uzoq umr ko'rishini ta'minlash jamiyatni siyosiy va ijtimoiy rivojlantirishning asosiy maqsadidir. Davlat g'amxo'rligi aholi sog'ligini saqlash turli xil xavf-xatardan himoyalash va sog'liqni mustahkamlashning eng ishonchli garovidir. Inson mehnati va bu mehnat jarayonida uning xavfsizligini ta'minlash harbir jamiyatning ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lmog'i lozim. BMT tomonidan qabul qilingan «Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasida» hayot, erkinlik, mehnat va daxlsizlik masalalariga alohida e'tibor qaratilgan. Hayot faoliyati xavfsizligi fani –mehnat xavfsizligini chuqur o'rganish, bilish, tashviqot qilish va odamlarni xavf- xatardan himoya qilish masalalari asosida tarbiyalaydi. Buning ilmiy zamini esa ishlab chiqarishda shikastlanish, kasbiy kasalliklar, yong'in va halokatlar sabablarini har tomonlama tahlil qilish, mehnat jarayonida qo'llaniladigan asbob-anjomlarning xavfsizlik va zararlilik darajasini o'rganish, og'ir hamda sermehnat ishlarni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishni ko'zda tutuvchi texnologik jarayonlarni baholashdir. Hayot faoliyati xavfsizligi tushunchasi. Hayot faoliyati xavfsizligi tushunchasida ko'p uchraydigan ta'riflar quyidagilar bilan ifodalanadi. Ilmiybaza.uz Faoliyat –insonning jamiyatda mavjud bo'lishi uchun kerakli sharoit va mehnat faoliyatining yuqori shaklidir. Faylasuflarning fikricha, insonning ta'rifi harakatdagi, mehnatdagi faoliyatidadir. Mehnat va faoliyat shakllari turlicha bo'lib, ular hayotda uchraydigan aqliy, ma'naviy, madaniy, ilmiy va boshqa jarayonlarni o'z ichiga oladi. Hayot faoliyati xavfsizligi asosiy vazifalari Hayot faoliyati xavfsizligi tushunchasi uchta o'zaro bog'liq bo'lgan masalalarni hal etadi. I. Hozirgi davr tibbiyot bilimi va texnikasini qo'llash. II. Xavflarni birday deb hisoblash, ya'ni ularning qiyofasiga qarab koordinator va miqdoriy xususiyatlarini o'rganish. III. Sarf harajatlari va foydasini solishtirish asosida xavflardan himoya qilish.Paydo bo'lishi mumkin bo'lgan salbiy xavflarni yo'qotish. Faoliyat jarayoni modeli Faoliyat jarayoni modeli 2 elementdan, ya'ni inson va muhit orasidagi to'g'ri va teskari munosabatlardan tuzilgan deb tasavvur qilish mumkin. Teskari munosabatlar moddiy dunyoning qarama-qarshilik umumiy qonunlaridan kelib chiqadi. «Inson-muhit» sistemasi 2 maqsadli bo'ladi. 1. Aniq bir natijaga erishish. 2. Ko'ngilsiz hodisalarni chiqarib tashlash. Xavf xatar deganda odam sog'lig'iga bevosita yoki bilvosita zarar etkazadigan ko'ngilsiz hodisalar tushuniladi. Xavf yashirin va xaqiqiy xavflarga bo'linadi. Yashirin xavflar amalga oshishi uchun aniq shartlar bo'lishi lozim. Bu shartlar sabab deb ataladi. Sabablar: jarohatlar, yuqumli kasalliklarning keng tarqalishi. atrof muhitga zarar va boshqa xil oqibatlarni keltirib chiqaradi. Xavf, sabab, oqibat – uchligi – bu yashirin xavflarni va zararlarni amalga oshiruvchi mantiqiy jarayondir. Masalan zaxar (xavf) dori tayyorlovchining xatosi (sabab) – zaxarlanish (ko'ngilsiz oqibatlar). Mutloq xavfsiz bo'lgan ish bo'lishi mumkin emas. Demak, faoliyat qanday bo'lmasin, unda yashirin xavf bo'ladi. Bu aksioma hayotiy faoliyat xavsizligida metodologik ahamiyatga ega. Ilmiybaza.uz Faoliyat –insonning jamiyatda mavjud bo'lishi uchun kerakli sharoit va mehnat faoliyatining yuqori shaklidir. Faylasuflarning fikricha, insonning ta'rifi harakatdagi, mehnatdagi faoliyatidadir. Mehnat va faoliyat shakllari turlicha bo'lib, ular hayotda uchraydigan aqliy, ma'naviy, madaniy, ilmiy va boshqa jarayonlarni o'z ichiga oladi. Hayot faoliyati xavfsizligi asosiy vazifalari Hayot faoliyati xavfsizligi tushunchasi uchta o'zaro bog'liq bo'lgan masalalarni hal etadi. I. Hozirgi davr tibbiyot bilimi va texnikasini qo'llash. II. Xavflarni birday deb hisoblash, ya'ni ularning qiyofasiga qarab koordinator va miqdoriy xususiyatlarini o'rganish. III. Sarf harajatlari va foydasini solishtirish asosida xavflardan himoya qilish.Paydo bo'lishi mumkin bo'lgan salbiy xavflarni yo'qotish. Faoliyat jarayoni modeli Faoliyat jarayoni modeli 2 elementdan, ya'ni inson va muhit orasidagi to'g'ri va teskari munosabatlardan tuzilgan deb tasavvur qilish mumkin. Teskari munosabatlar moddiy dunyoning qarama-qarshilik umumiy qonunlaridan kelib chiqadi. «Inson-muhit» sistemasi 2 maqsadli bo'ladi. 1. Aniq bir natijaga erishish. 2. Ko'ngilsiz hodisalarni chiqarib tashlash. Xavf xatar deganda odam sog'lig'iga bevosita yoki bilvosita zarar etkazadigan ko'ngilsiz hodisalar tushuniladi. Xavf yashirin va xaqiqiy xavflarga bo'linadi. Yashirin xavflar amalga oshishi uchun aniq shartlar bo'lishi lozim. Bu shartlar sabab deb ataladi. Sabablar: jarohatlar, yuqumli kasalliklarning keng tarqalishi. atrof muhitga zarar va boshqa xil oqibatlarni keltirib chiqaradi. Xavf, sabab, oqibat – uchligi – bu yashirin xavflarni va zararlarni amalga oshiruvchi mantiqiy jarayondir. Masalan zaxar (xavf) dori tayyorlovchining xatosi (sabab) – zaxarlanish (ko'ngilsiz oqibatlar). Mutloq xavfsiz bo'lgan ish bo'lishi mumkin emas. Demak, faoliyat qanday bo'lmasin, unda yashirin xavf bo'ladi. Bu aksioma hayotiy faoliyat xavsizligida metodologik ahamiyatga ega. Ilmiybaza.uz O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, hudud va aholi xavfsizligini ta'minlash maqsadida bir qator chora-tadbirlar ishlab chiqildi. Chora-tadbirlarning asosiy yo'nalishi turli favqulodda vaziyatlarda aholi va hududlarning xavfsizligini ta'minlash, muhofaza qilishga qaratilgan. So'nggi vaqtlarda ofatlar, avariya va halokatlar miqdori ortib bormoqda. Bu esa insonlar hayotiga katta xavf tug'dirmoqda. Shu bois respublikamiz va jahon miqyosida yuz berishi mumkin bo'lgan favqulodda vaziyatlar, bunday favqulodda vaziyatlarning oldini olish turli favqulodda vaziyat sharoitida harakatlanish, muhofazalanish, hamda ularni bartaraf etish, o'z-o'ziga va o'zaro birinchi tibbiy yordam ko'rsatishga oid bilim, ko'nikma va malakalarni oshirish, aholi va hududiy xavfsizlikni ta'minlash yo'llari bilan talabalarni tanishtirish hayot faoliyati xavfsizligi fanining asosiy maqsadidir. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi O'zbekiston Respublikasi Oliy kengashining 11 sessiyasida 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida Respublika fuqarolari sog'ligini muhofaza qilish huquqiga ega. Konstitutsiya asosiy qonun (26 bob, 128 moddadan iborat). 26 bob bevosita «Mudofaa va xavfsizlik» deb ataladi. Insonning hayoti, yashashga bo'lgan huquqi Konstitutsiya bilan muhofaza qilinadi. Respublikamizda hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlashga oid olib borilayotgan tadbirlar Aholini xavfsiz va sog'lom mehnat sharoiti bilan ta'minlashni davlat o'zining asosiy vazifasi deb hisoblaydi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 11 apreldagi 143- sonli «O'zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining faoliyatini tashkil etish masalalari to'g'risida»gi qarori. Ilmiybaza.uz O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, hudud va aholi xavfsizligini ta'minlash maqsadida bir qator chora-tadbirlar ishlab chiqildi. Chora-tadbirlarning asosiy yo'nalishi turli favqulodda vaziyatlarda aholi va hududlarning xavfsizligini ta'minlash, muhofaza qilishga qaratilgan. So'nggi vaqtlarda ofatlar, avariya va halokatlar miqdori ortib bormoqda. Bu esa insonlar hayotiga katta xavf tug'dirmoqda. Shu bois respublikamiz va jahon miqyosida yuz berishi mumkin bo'lgan favqulodda vaziyatlar, bunday favqulodda vaziyatlarning oldini olish turli favqulodda vaziyat sharoitida harakatlanish, muhofazalanish, hamda ularni bartaraf etish, o'z-o'ziga va o'zaro birinchi tibbiy yordam ko'rsatishga oid bilim, ko'nikma va malakalarni oshirish, aholi va hududiy xavfsizlikni ta'minlash yo'llari bilan talabalarni tanishtirish hayot faoliyati xavfsizligi fanining asosiy maqsadidir. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi O'zbekiston Respublikasi Oliy kengashining 11 sessiyasida 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida Respublika fuqarolari sog'ligini muhofaza qilish huquqiga ega. Konstitutsiya asosiy qonun (26 bob, 128 moddadan iborat). 26 bob bevosita «Mudofaa va xavfsizlik» deb ataladi. Insonning hayoti, yashashga bo'lgan huquqi Konstitutsiya bilan muhofaza qilinadi. Respublikamizda hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlashga oid olib borilayotgan tadbirlar Aholini xavfsiz va sog'lom mehnat sharoiti bilan ta'minlashni davlat o'zining asosiy vazifasi deb hisoblaydi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 11 apreldagi 143- sonli «O'zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining faoliyatini tashkil etish masalalari to'g'risida»gi qarori. Ilmiybaza.uz Ushbu qarorda O'zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi to'g'risidagi Nizom va uning tuzilmasi to'g'risida so'z yuritilgan. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrdagi 455- sonli «Texnogen, tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tavsifi to'g'risida»gi qarori. 2008 yil 28 oktyabr 318-sonli FVVning buyrug'i: “Aholini favqulodda vaziyatlarda harakatlanishga tayyorlash”ga yo'riqnomasiga asosan 2009 yil 26 fevral 135-sonli Oliy ta'lim vazirligining buyrug'i bo'yicha “Hayot faoliyati xavfsizlgi” fani barcha Oliy va O'rta maxsus ta'lim muassasalarida 135 soatlik dars o'quv jarayoniga darslik sifatida kiritildi. Shuningdek Respublikamizda IIV tomonidan “Yong'in xavfsizligi” bo'yicha quyidagi chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda: 1. Uyushgan jinoyatchilik, terrorizm va narkotrafikka qarshi kurashni kuchaytirish. 2. Tezkor qidiruv xizmatlari va tergov bo'limlarini mustahkamlash. 3. Yo'l xarakati havfsizligini ta'minlash va patrul-post xizmati faoliyatini takomillashtirish. 4. Yong'in xavfsizligini oldini olishni takomillashtirish. 5. Zilzila oqibatlarini kamaytirishni maqsadli dasturini takomillashtirish. 6. Qish, bahor va yoz mavsumida xavfli geologik jarayonlarni kuzatishni kuchaytirish. 7. Xavfli gidrometeorologik jarayonlarni oldini olish. 8. Atrof muhitni zararli moddalar bilan ifloslantirishni oldini olishni kuchaytirish. 9. O'zbekiston Respublikasi hududida biologik xususiyatdagi favqulodda vaziyatni bashoratlashni takomillashtirsh. 10. Elektr tarmoqlari tufayli yuzaga keladigan favqulodda vaziyatlarni oldini olishni kuchaytirish. 11. Yirik suv inshootlarida xavfsizlikni ta'minlashni kuchaytirish. 12. Yo'l harakati xavfsizligini amalga oshirish tadbirlarini kuchaytirish. Ilmiybaza.uz Ushbu qarorda O'zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi to'g'risidagi Nizom va uning tuzilmasi to'g'risida so'z yuritilgan. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 oktyabrdagi 455- sonli «Texnogen, tabiiy va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tavsifi to'g'risida»gi qarori. 2008 yil 28 oktyabr 318-sonli FVVning buyrug'i: “Aholini favqulodda vaziyatlarda harakatlanishga tayyorlash”ga yo'riqnomasiga asosan 2009 yil 26 fevral 135-sonli Oliy ta'lim vazirligining buyrug'i bo'yicha “Hayot faoliyati xavfsizlgi” fani barcha Oliy va O'rta maxsus ta'lim muassasalarida 135 soatlik dars o'quv jarayoniga darslik sifatida kiritildi. Shuningdek Respublikamizda IIV tomonidan “Yong'in xavfsizligi” bo'yicha quyidagi chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda: 1. Uyushgan jinoyatchilik, terrorizm va narkotrafikka qarshi kurashni kuchaytirish. 2. Tezkor qidiruv xizmatlari va tergov bo'limlarini mustahkamlash. 3. Yo'l xarakati havfsizligini ta'minlash va patrul-post xizmati faoliyatini takomillashtirish. 4. Yong'in xavfsizligini oldini olishni takomillashtirish. 5. Zilzila oqibatlarini kamaytirishni maqsadli dasturini takomillashtirish. 6. Qish, bahor va yoz mavsumida xavfli geologik jarayonlarni kuzatishni kuchaytirish. 7. Xavfli gidrometeorologik jarayonlarni oldini olish. 8. Atrof muhitni zararli moddalar bilan ifloslantirishni oldini olishni kuchaytirish. 9. O'zbekiston Respublikasi hududida biologik xususiyatdagi favqulodda vaziyatni bashoratlashni takomillashtirsh. 10. Elektr tarmoqlari tufayli yuzaga keladigan favqulodda vaziyatlarni oldini olishni kuchaytirish. 11. Yirik suv inshootlarida xavfsizlikni ta'minlashni kuchaytirish. 12. Yo'l harakati xavfsizligini amalga oshirish tadbirlarini kuchaytirish. Ilmiybaza.uz 13. O'zbekneftgaz ob'ektlarida tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatni bashoratlash va shu borada tuzilgan va amalga oshirilayotgan tadbirlarni yanada takomillashtirish va kuchaytirishdan iborat. Maxsus tadbirlar. Hozirgi sharoitlarda aholi hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlash ma'lum usullarda amalga oshiriladi. 1) Aholini zaruriyat bo'lganda yashirinish uchun ishlab chiqarish, jamoat, turar joylarda, maxsus himoya inshootlarida jamoa muhofaza vositalaridan foydalanish. 2) Favqulodda vaziyat zonasidan aholini evakuatsiya qilish. 3) Shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish. 4) Tibbiy muhofaza tadbirlarini amalga oshirish. 5) Avariya qutqaruv boshqa shoshilinch ishlar. Ilmiybaza.uz 13. O'zbekneftgaz ob'ektlarida tabiiy va texnogen xususiyatdagi favqulodda vaziyatni bashoratlash va shu borada tuzilgan va amalga oshirilayotgan tadbirlarni yanada takomillashtirish va kuchaytirishdan iborat. Maxsus tadbirlar. Hozirgi sharoitlarda aholi hayot faoliyati xavfsizligini ta'minlash ma'lum usullarda amalga oshiriladi. 1) Aholini zaruriyat bo'lganda yashirinish uchun ishlab chiqarish, jamoat, turar joylarda, maxsus himoya inshootlarida jamoa muhofaza vositalaridan foydalanish. 2) Favqulodda vaziyat zonasidan aholini evakuatsiya qilish. 3) Shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish. 4) Tibbiy muhofaza tadbirlarini amalga oshirish. 5) Avariya qutqaruv boshqa shoshilinch ishlar.