HAYVONOT DUNYOSINI MUHFAZA QILISH

Yuklangan vaqt

2024-05-12

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

5

Faytl hajmi

21,2 KB


 
 
 
 
HAYVONOT DUNYOSINI MUHFAZA QILISH 
 
 
Hayvonot dunyosi - tabiat boyliklarining bir qismi bo`lib, jamiyatda, inson 
hayotida katta ekologik ahamiyatga ega. Hayvonot dunyosining iqtisodiy ahamiyati 
nuqtai nazaridan muhim tabiiy resurs, oziq-ovqat mahsulotlari, sanoatbop, 
texnikaviy va dorivor xom ashyo hamda boshqa moddiy boyliklar olish manbai 
ekanligi ma'lum. Shunday ekan uni huquqiy ekologik muhofaza qilish juda zarurdir. 
Bu ishda mamlakatimiz qonunlari, O`zbekiston fuqarolarini hayvonot dunyosiga 
sohibkorona va insoniy munosabatda bo`lish ruhida tarbiyalashga, bu bebaho 
dunyoni muhofaza qilish hamda samarali va oqilona foydalanishga yordam 
bermog`i lozim. Chunki, hayvonlarning O`zbekiston faunasiga xos bo`lgan 
talaygina turlari yo`qolib ketish arafasida turibdi, ayrimlari (qulon, turon yo`lbarsi, 
ola-bula sirtlon va boshqalari) esa butunlay yo`qolib ketdi. Shu boisdan ham noyob 
va yo`qolib borayotgan hayvonlarni huquqiy ekologik asosda muhofaza qilish katta 
ahamiyatga ega. 
Hayvonot dunyosi yer yuzining hamma joyida mavjud. Quruqlikda yashovchi 
hayvonlar butun hayvonlar turining 93 foizini, suv hayvonlari esa 7 foizini tashkil 
etadi. Umuman olganda, yer yuzida yashovchi hayvonlar turi xatto o`simliklar turiga 
qaraganda 4 baravar ko`p bo`lib, taxminan 2 milliondan ortiqroqdir. Shuni alohida 
qayd etish lozimki, butun jonivorlarning 75 foizi hasharotlarga to`g`ri keladi. 
Hasharotlardan keyin malyuskalar turadi (8,8 foiz), ulardan keyin jamiki 
umurtqalilar 
turadi 
(qushlar, 
baliqlar, 
quruqda-suvda 
yashovchilar, 
sut 
emizuvchilar). Umurtqalilar 35600 tur bo`lib, bularning yarmi baliqlardir. Sut 
emizuvchilar esa umurtqalilarning 0,1 qismini tashkil qiladi.  
HAYVONOT DUNYOSINI MUHFAZA QILISH Hayvonot dunyosi - tabiat boyliklarining bir qismi bo`lib, jamiyatda, inson hayotida katta ekologik ahamiyatga ega. Hayvonot dunyosining iqtisodiy ahamiyati nuqtai nazaridan muhim tabiiy resurs, oziq-ovqat mahsulotlari, sanoatbop, texnikaviy va dorivor xom ashyo hamda boshqa moddiy boyliklar olish manbai ekanligi ma'lum. Shunday ekan uni huquqiy ekologik muhofaza qilish juda zarurdir. Bu ishda mamlakatimiz qonunlari, O`zbekiston fuqarolarini hayvonot dunyosiga sohibkorona va insoniy munosabatda bo`lish ruhida tarbiyalashga, bu bebaho dunyoni muhofaza qilish hamda samarali va oqilona foydalanishga yordam bermog`i lozim. Chunki, hayvonlarning O`zbekiston faunasiga xos bo`lgan talaygina turlari yo`qolib ketish arafasida turibdi, ayrimlari (qulon, turon yo`lbarsi, ola-bula sirtlon va boshqalari) esa butunlay yo`qolib ketdi. Shu boisdan ham noyob va yo`qolib borayotgan hayvonlarni huquqiy ekologik asosda muhofaza qilish katta ahamiyatga ega. Hayvonot dunyosi yer yuzining hamma joyida mavjud. Quruqlikda yashovchi hayvonlar butun hayvonlar turining 93 foizini, suv hayvonlari esa 7 foizini tashkil etadi. Umuman olganda, yer yuzida yashovchi hayvonlar turi xatto o`simliklar turiga qaraganda 4 baravar ko`p bo`lib, taxminan 2 milliondan ortiqroqdir. Shuni alohida qayd etish lozimki, butun jonivorlarning 75 foizi hasharotlarga to`g`ri keladi. Hasharotlardan keyin malyuskalar turadi (8,8 foiz), ulardan keyin jamiki umurtqalilar turadi (qushlar, baliqlar, quruqda-suvda yashovchilar, sut emizuvchilar). Umurtqalilar 35600 tur bo`lib, bularning yarmi baliqlardir. Sut emizuvchilar esa umurtqalilarning 0,1 qismini tashkil qiladi.
 
 
Ma'lumotlarga ko`ra, keyingi 100-150 yil mobaynida hayvonlarning ko`plab 
turlari yo`qotilib yuborildi. Masalan, 1800 yilgacha sut emizuvchilarning 33 turi, 
qushlarning 30 turi yo`q qilingan bo`lsa, undan keyingi 100 yilda 73 tur sut 
emizuvchi, 120 tur qushlar batamom yo`qolgan. Keyingi 50 yilda esa hayvonot 
dunyosining undan ham qo`proq vakillari o`q qilib yuborilgan.  
O`rta Osiyo regioni o`z hayvonot va o`simlik olamining xilma-xilligi va boyligi 
bilan ajralib turadi. Masalan, O`zbekistonda 650 dan ortiq umurtqali hayvonlar, shu 
jumladan sut emizuvchilar - 99 tur, qushlar - 410 tur, sudralib yuruvchilar - 57 tur, 
suvda va quruqlikda yashovchilarning - 3 turi uchraydi. Ammo, shunisi achinarliki, 
O`zbekiston "Qizil kitobi"ga umurtqali hayvonlarning nodir va yo`qolib ketish xavfi 
ostida bo`lgan jami 63 turi va kenja turi kiritilgan bo`lib, ular orasida 22 tur sut 
emizuvchi hayvon, 31 tur qush, 5 tur sudralib yuruvchi hayvon va 5 tur baliq bor.  
O`zbekiston Respublikasida mustaqillikka erishgandan  so`ng, iqtisodiy, 
ekologik, geografik va milliy xususiyatlarni hisobga olib bir qator yangi qonunlar 
qabul qilindi. Shuni alohida ta'kidlash joizki, hayvonot dunyosini muhofaza qilish 
xususiyati shundan iboratki, ular asosan tabiatning barcha obyektlari, boyliklari 
faoliyatining ma'lum mutanosiblikda saqlanishi bilan bog`liq. Oliy Majlisning 
e'tiborli faoliyatida qabul qilingan, "Tabiatni muhofaza qilish" (1992 y.), "Suv va 
suvdan foydalanish" (1993 y.), "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar" (1993 
y.), "Yer osti boyliklari to`g`risida"gi (1994 y.), "Atmosfera havosini muhofaza 
qilish" (1996 y.), "O`simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish" (1997 
y.), "Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish" (1997 y.), "Yer 
Kodeksi" (1998 y.), "O`rmon to`g`risida"gi (1999 y.) bir qator O`zbekiston 
Respublikasining qonunlari respublikamizda ekologik holatni yaxshilashga xizmat 
qilmoqda. Jumladan respublikamizdagi mavjud hayvonot dunyosini muhofaza qilish 
va undan oqilona foydalanish maqsadida, O`zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisining 1997 yil 26 dekabrdagi sessiyasida qabul qilingan "Hayvonot dunyosini 
Ma'lumotlarga ko`ra, keyingi 100-150 yil mobaynida hayvonlarning ko`plab turlari yo`qotilib yuborildi. Masalan, 1800 yilgacha sut emizuvchilarning 33 turi, qushlarning 30 turi yo`q qilingan bo`lsa, undan keyingi 100 yilda 73 tur sut emizuvchi, 120 tur qushlar batamom yo`qolgan. Keyingi 50 yilda esa hayvonot dunyosining undan ham qo`proq vakillari o`q qilib yuborilgan. O`rta Osiyo regioni o`z hayvonot va o`simlik olamining xilma-xilligi va boyligi bilan ajralib turadi. Masalan, O`zbekistonda 650 dan ortiq umurtqali hayvonlar, shu jumladan sut emizuvchilar - 99 tur, qushlar - 410 tur, sudralib yuruvchilar - 57 tur, suvda va quruqlikda yashovchilarning - 3 turi uchraydi. Ammo, shunisi achinarliki, O`zbekiston "Qizil kitobi"ga umurtqali hayvonlarning nodir va yo`qolib ketish xavfi ostida bo`lgan jami 63 turi va kenja turi kiritilgan bo`lib, ular orasida 22 tur sut emizuvchi hayvon, 31 tur qush, 5 tur sudralib yuruvchi hayvon va 5 tur baliq bor. O`zbekiston Respublikasida mustaqillikka erishgandan so`ng, iqtisodiy, ekologik, geografik va milliy xususiyatlarni hisobga olib bir qator yangi qonunlar qabul qilindi. Shuni alohida ta'kidlash joizki, hayvonot dunyosini muhofaza qilish xususiyati shundan iboratki, ular asosan tabiatning barcha obyektlari, boyliklari faoliyatining ma'lum mutanosiblikda saqlanishi bilan bog`liq. Oliy Majlisning e'tiborli faoliyatida qabul qilingan, "Tabiatni muhofaza qilish" (1992 y.), "Suv va suvdan foydalanish" (1993 y.), "Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar" (1993 y.), "Yer osti boyliklari to`g`risida"gi (1994 y.), "Atmosfera havosini muhofaza qilish" (1996 y.), "O`simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish" (1997 y.), "Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish" (1997 y.), "Yer Kodeksi" (1998 y.), "O`rmon to`g`risida"gi (1999 y.) bir qator O`zbekiston Respublikasining qonunlari respublikamizda ekologik holatni yaxshilashga xizmat qilmoqda. Jumladan respublikamizdagi mavjud hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish maqsadida, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1997 yil 26 dekabrdagi sessiyasida qabul qilingan "Hayvonot dunyosini
 
 
muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida"gi qonuni katta ahamiyatga ega. 
Ushbu qonun quruqlikda, suvda, atmosferada va tuproqda tabiiy erkinlik  
holatida yashaydigan, O`zbekiston Respublikasi hududida doimiy yoki 
vaqtincha turadigan yovvoyi hayvonlarni, shuningdek ilmiy yoki tabiatni muhofaza 
qilish maqsadlarida yarim erkin sharoitida yoki sun'iy yaratilgan yashash muhitida 
boqilayotgan hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi 
munosabatlarni tartibga soladi. 
Qoraqalpog`iston Respublikasida hayvonot dunyosini muhofaza qilish va 
undan foydalanish sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog`iston Respublikasi qonun 
hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. Agar O`zbekiston Respublikasining xalqaro 
shartnomasida hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish 
to`g`risidagi qonun hujjatlaridagidan boshqacha qoidalar belgilangan bo`lsa, xalqaro 
shartnoma qoidalari qo`llaniladi.  
Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risidagi qonun 
hujjatlarining vazifasi hayvonot dunyosining yashash sharoitlarini ta'minlash, 
ularning xilma-xil turlarini hamda tabiiy galalari butligini va yashash muhitini 
saqlash maqsadida hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish, uni 
tiklash va takror yetishtirish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. 
Mazkur "Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida"gi 
qonunning 3-moddasida "Hayvonot dunyosiga nisbatan mulkdorlik" masalasi 
ko`rsatilgan. Jumladan unga asosan: Hayvonot dunyosi davlat mulki - umummilliy 
boylik bo`lib, undan oqilona foydalanilishi lozim va u davlat tomonidan muhofaza 
qilinadi. Shunday ekan, hayvonot dunyosi obyektlariga nimalar kirishini bilib olish 
zarur. Ushbu qonunning 4-moddasida quyidagicha ta'riflangan.  
Hayvonot dunyosi obyektlari quyidagilardan iborat:  
muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida"gi qonuni katta ahamiyatga ega. Ushbu qonun quruqlikda, suvda, atmosferada va tuproqda tabiiy erkinlik holatida yashaydigan, O`zbekiston Respublikasi hududida doimiy yoki vaqtincha turadigan yovvoyi hayvonlarni, shuningdek ilmiy yoki tabiatni muhofaza qilish maqsadlarida yarim erkin sharoitida yoki sun'iy yaratilgan yashash muhitida boqilayotgan hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi. Qoraqalpog`iston Respublikasida hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish sohasidagi munosabatlar Qoraqalpog`iston Respublikasi qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. Agar O`zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risidagi qonun hujjatlaridagidan boshqacha qoidalar belgilangan bo`lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo`llaniladi. Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risidagi qonun hujjatlarining vazifasi hayvonot dunyosining yashash sharoitlarini ta'minlash, ularning xilma-xil turlarini hamda tabiiy galalari butligini va yashash muhitini saqlash maqsadida hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish, uni tiklash va takror yetishtirish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Mazkur "Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida"gi qonunning 3-moddasida "Hayvonot dunyosiga nisbatan mulkdorlik" masalasi ko`rsatilgan. Jumladan unga asosan: Hayvonot dunyosi davlat mulki - umummilliy boylik bo`lib, undan oqilona foydalanilishi lozim va u davlat tomonidan muhofaza qilinadi. Shunday ekan, hayvonot dunyosi obyektlariga nimalar kirishini bilib olish zarur. Ushbu qonunning 4-moddasida quyidagicha ta'riflangan. Hayvonot dunyosi obyektlari quyidagilardan iborat: