HIKOYA OTISH DARSI NAMUNASI HIKOYA OTISH DARSI NAMUNASI Mavzu. Shirin qovunlar mamlakatida. O‘quv material!. Qovun sayli (Sh. Sa’dulla). Darsning turi: yangi bilim beruvchi, hikoya o‘qish darsi. Dars shakli: Noan’anaviy dars. Asosiy masalalar. O‘quvchilarning kuz faslida poliz mahsulotlarini yig‘ib olishning tartib-qoidalari, dehqonchilik, xalq an’analari ha-qidagi tushunchalarini boyitish, qovun turlari bilan tanishtirish, o‘qish malakalarini takomillashtirish. Tayanch tushunchalar. Qovun sayli, hashar, umbirvohi, ko ‘kalam-pish, doniyor, qizilurug‘, qo‘zivoy. Darsda foydalaniladigan ta’limiy vositalar: turli qovun rasmlari, poliz mahsulotlarini yig‘ib olish tasviri, test topshiriqlari. Dars metodi: izohli o‘qish, tarmoqlash, muammoli o‘qitish metodi. Darsning maqsadi: 1. O‘zbekistonda yetishtiriladigan poliz ekinlari, qovun sayli haqida o‘quvchilar bilimini boyitish. 2. O‘quvchilarda ona-yurtimiz boyliklarini asrash, xalq an’analarini hurmatlash va davom ettirish hissini tarbiyalash. 3. Lug‘atini boyitish, nutqini o‘stirish, o‘qish malakalarini takomillashtirish. Identiv o‘quv maqsadi: 1. Hikoya matnini to‘g‘ri, o‘quv sur’atiga mos, ongli va ifodali o‘qish. 2. Asar matni yuzasidan berilgan topshiriqlarni yakka va juft bo‘lib bajarish. 3. Matn mazmunini qayta hikoyalash. Darsning borishi I. Da’vat bosqichi. 1. ,,Kuz" she’ri ifodali yod ayttiriladi va o‘qitiladi. 2. O‘qituvchi o‘quvchilarning oldingi darslarda olgan bilimlarini mustahkamlash maqsadida kuz haqida, uning noz-ne’matlari haqida suhbat o‘tkazadi. - O‘lkamizga kuz fasli kelganini nimalardan bilish mumkin? — ,,Oltin fasl" matnidan tabiat tasvirini topib o‘qing. — Kuzda qaysi sabzavot va mevalar pishadi? — Stol ustidagi uzum rasmlarini olib, nomini ayting (kishmish, husayni, hasayni, charos, ...). — Siz olmaning qaysi navlarini bilasiz? — Uzum nomlarini tarmoqlash usulida ko‘rsating. Namuna: Qovun qaysi turkumga kiradi? Sabzavotgami yoki mevalargami? - Qovun nomlarini bilasizmi? Ularning nomlarini ham tarmoqlash usulida yozib ko‘rsating. - ,,Kuz" she’rini kim yozgan? - Sh. Sa’dullaning hayoti va ijodi haqida nimalar bilasiz? 4. Sh. Sa’dullaning ,,Qovun sayli" hikoyasi bilan tanishtirish. Hikoyaning birinchi darsga mo‘ljallangan qismi p’qib beriladi yoki magnit tasmasi orqali eshittiriladi. 5. Kichik guruhlar bilan ishlash. O‘quvchilar 4-guruhga bo‘linadi. O‘quvchilar 1, 2, 3, 4 deb sanaydilar. O‘z raqamlari bo‘yicha gu-ruhlanib, stol atrofiga o‘tiradilar. Har bir stol atrofidagi o‘quvchilarga hikoyaning qismlari bo‘lib beriladi va topshiriqlar konvertlarda uzatiladi. 1-topshiriq. Guruhingizga nom qo‘ying. Uni ta’riflang. /- ,,Handalak"guruhi. Handalak bahor faslining oxirgi oyida erta pishadi. Odamlar uni sog‘inib kutishadi. Handalak dumaloq, uning hidi yoqimli, o‘tkir bo‘ladi. Ustki qismi serto‘r, mazasi tilni yorar darajada shirin bo‘ladi. 2- „Qo‘zivoy" guruhi. Qo‘zivoy tezpishar tarvuz turi. U 95-100 kunda yetiladi. Unda 12 foiz qand moddasi bor. Tarvuz buyrak va sariq kasalligiga davo bo‘ladi. 3- „Kishmish " guruhi. Kishmish uzumning bir turi. U qora va oq ranglarda bo‘lib, danaksiz va juda shirin bo‘ladi. 4. ,,Doniyor" guruhi. Doniyor — qovimning bir turi. U juda shirin qovun bo‘lib, ustida yashil va sariq rangli yo‘li bor. II. Anglash bosqichi. Hamma guruhga bir xil topshiriq beriladi: 1-topshiriq. — Berilgan qismni, to‘g‘ri va ifodali o‘qishga tayyorlaning. Ma’-nosi tushunarsiz so‘zlarni lug‘at daftaringizga yozing. Asosiy fikrni aniqlang. 2-topshiriq. 1. O‘qigan qismingizni matnga yaqinlashtirib qayta hikoya qilib bering. 2. Ma’nosi tushunarsiz so‘zlarning ma’nosini izohlashga harakat qiling. 3. O‘z qismingizdagi ko‘chma ma’noli so‘zlarni toping va izohlang. 4. O‘qigan qismingizga sarlavha qo‘ying va daftaringizga yozing. Guruhlar ishlaridan namunalar: ,,Handalak" guruhi. Lug‘at ishi: — qovun boshiga — boshiga ko‘chma ma’noda; — bejirim — ixcham; — serto‘r — po‘stida taram-taram chiziqlari bor. Sarlavha: ,,Bolalik xotiralari". ,,Qo‘zivoy" guruhi. Lug‘at ishi: —Dasturxon yozdilar — ,,yozdilar" ,,yoydilar" ma’nosida; — yozdi - xat yozdi - shakldosh so‘zlar; — o‘choq boshi — ,,boshi" so‘zi ko‘chma ma’noda; Savlavha: ,,Qovunxo‘rlik". ,,Kishmish" guruhi. Lug‘at ishi: — karch — qovun yoki tarvuz qismidan ko‘ndalangiga kesilgan qism; — tilni yoray deydi — ibora, o‘ta shirin ma’noda; — kosa - ko‘chma ma’noda, qovunning 4 dan 1 qismi. Sarlavha. ,,Tog‘amningfikri". nDoniyor" guruhi. Lug‘at ishi: — oy chiqdi — ,,chiqdi" ko‘chma ma’noda, ,,ko‘rindi" ma’nosida; — quloq solinglar — eshitinglar; — qovun dum beryapti — ,,pishdi" ma’nosida. Savlavha. »Tungi voqealar". O‘quvchilar hamma guruhning lug‘atini va topgan sarlavhasini daftarlariga yozib boradilar. O‘quvchilar aniqlamagan so‘zlarni o‘qituvchi aytib, izohlab beradi. Ifodali o‘qish va qayta hikoyalash mashqi. Har bir guruh o‘z qismini o‘qib, gapirib beradi. Rollarga bo‘lib o‘qitishda har bir guruhdan o‘quvchilar tanlanadi. (Tog‘a, muallif, Hasan, Zuhra) III. Fikrlash bosqichi. 1. Darslikdagi savol-topshiriqlar bilan ishlash. Har bir guruh asar matni ostida berilgan 1-, 2-, 3-, 5- savollarga javob beradi. O‘quvchilarga qo‘shimcha savollar beriladi: — O‘zbek xalqining kuzfaslida o‘tkaziladigan qaysi an’anaviy bayramlarini bilasiz? — ,,Qovun say U "da qanday ishlar qilinadi? Javob namunasi. O‘zbek xalqining kuzda o‘tkaziladigan ,,Hosil bayrami", ,,Qovun sayli" kabi ko‘pgina bayramlari bor. ,,Qovun sayli" qovunlar ayni g‘arq pishgan pallada o‘tkaziladi. ,,Qovun sayli"da qo-vunlar aytishuvi ham bo‘ladi, Bunda har bir qovun o‘zini ta’riflaydi, maqtaydi. Saylga yig‘ilgan odamlar qovun- tarvuzlarni uzib, yig‘ib olishga yordam beradi. Bunda odamlar pishib ketgan qovunlarni so‘yib, qovun qoqi qiladilar. Qishki qovunlarni osib qo‘yish uchun to‘rva xaltalar to‘qiydilar. Bularning hammasi dehqonga ancha yordam bo‘ladi. 2. Reja tuzish. Har bir guruh o‘z qismiga reja tuzadi. Reja namunasi: 1. Tog‘amning laklifi. 2. Cho ‘Idagi qovun polizlari. 3. Qovunxo‘rlik. 4. Hasan va Husan chaylada. 5. Titngi voqealar. 3. Reja asosida hikoyaning 1-bo‘limihi to‘liq qayta hikoya qilish musobaqasi. 4. Test topshiriqlari ustida ishlash. Har bir guruhga konvertda test topshiriqlari beriladi. Test namunalari: 1. Qovun nomlari berilgan qatorni toping. A) Bo‘rikalla, doniyor, bosvoldi B) Qo‘zivoy, ko‘kalampish, umrboqi C) Charos, qizilurug‘, daroyi 2. Uzum nomlari berilgan qaiorni toping. A) Charos, buvaki, qo‘zivoy B) Hasayni, chillaki, kishmishi C) Qizilurug‘, Ko‘kalampish 3. Hasan, Husan, Fotima, Zuhra qaysi asar qahramanlari? A) ,,01tin fasl" B) ,,Xarita" C) ,,Qovun sayli" 4. Darsda o‘rganilganlarni umumlashtirish va tarbiyaviy xulosa chiqarish. - Fasllar va dehqonchilik bilan bog‘liq qanday an’analarni bilasiz? O‘zingiz shunday an’analarda ishtirok etganmisiz? — An’analarni saqlab qolish va davom ettirish uchun nima qilish kerak? 5. Uyga vazifa. Asarning birinchi bo‘limini ifodali o‘qishga tay-yorlanib, matn yuzasidan savollar tuzib kelish. 6. Guruhlarning to‘plagan ballarini e’lon qilish. Bunda to‘plangan ballar e’lon qilinadi va har bir guruhda faol ishtirok etgan o‘quvchilar rag‘batlantiriladi.