Homiladorlik, tugʻruq va chilla davrida infektsiya. Infektsiyaning oldini olishda
skrining dastur. Standart universal chora-tadbirlari. UASH taktikasi.
3. Nazariy qism
Infeksiyani oldini olish (IOO)ga kirish
Agar infeksiyani oldini olish chora-tadbirlariga amal kilinmasa, shifoxonalarda
tibbiy xizmat olayotgan barcha mijozlarga infeksiya yukish xavfi bor. Nozokomial
(shifoxona ichi) infeksiyalari dunyo miqyosida katta muammo bo‘lib, bu
infeksiyalarning o‘sishi kuzatilmokda. Nozokomial infeksiyalarning ko‘rsatkichlari
1-40% tashkil etadi. Bu infeksiyalarning ko‘pginasini oson, nisbatan qimmat
bo‘lmagan strategiyalar yordamida oldini olish mumkin (taklif etilayotgan IOO
chora-tadbirlariga amal qilish, ayniqsa qo‘llar gigiyenasi va qo‘lkoplar kiyishga;
ifloslangan asbob va boshqa buyumlarni ishlab chiqilgan zararsizlantirish qoidalariga
rioya kilgan xolda yuvish va sterilizatsiyalash yoki chuqur dezinfeksiyalash;
operatsion va yuqori xavf soxalarida xavfsizlik tadbirlarini takomillashtirish, nokerak
va xavfli in’eksiyalarni kamaytirish, barcha tibbiy xodimlarni tezda shprits va
ignalarni o‘tkir buyumlar uchun maxsus konteynerlarga tashlashni urgatish).
Yuvish. Jonsiz buyumlar sirtidagi ko‘z bilan ko‘rinuvchi barcha chang, iflos, qon
yoki organizmning suyuk ajralmalarini jismonan bartaraf etuvchi jarayon bo‘lib,
ko‘pgina mikroorganizmlarni xam bartaraf etadi.
Mikroorganizmlar - bu infeksiya ko‘zgatuvchilardir. Ularni bakteriyalar, viruslar,
zamburug‘lar va parazitlar tashkil etadi. IOO maqsadida bakteriyalarni uchta
kategoriyaga bo‘lish mumkin: vegetativ (masalan, stafilokokk), mikobakteriyalar
(masalan, sil) va endosporalar (masalan, kokshol). Barcha infeksiya ko‘zgatuvchilar
orasida endosporalarni yo‘kotish qiyin, chunki ularda ximoya qobigi mavjud.
Kolonizatsiya - bu kasallik chaqiruvchi patogen mikroorganizmlarni insonda
bo‘lishidir (ular kultural yoki boshqa testlar yordamida aniqlanishi mumkin), ammo
klinik ko‘rinishlar yoki simptomlar chaqirmaydi (xujayraviy o‘zgarishlar).
Infitsirlanish – bu kolonizatsiyalashgan mikroorganizmlarning insonda kasallik
qo‘zgatganligini anglatadi. Mikroorgnizmlar tarqalishida odamlar asosiy manba,
tashib yuruvchi va retsipiyent xisoblanadi. Infeksiya tarqalishiga shifokorlar,
xamshiralar, terapevtlar, farmatsevtlar, texnik personal va boshqalar javobgardir.
Tibbiy xodimning qo‘llari shifoxona ichi infeksiyasi tarqalishida asosiy o‘rinni
egallaydi. Shifoxona ichi infeksiyasi tarqalishini oldini olishga yuqorida ko‘rsatilgan
ko‘llar gigiyenasiga rioya qilib erishish mumkin. IOO retsipiyent hamda
mikroorganizm o‘rtasida to‘siq hosil qilishga bog‘liq. Ximoya to‘siqlari infeksiya va
mikroorganizmlar odamdan odamga (bemordan, tibbiy muassasa mijozi yoki tibbiy
xodimidan) va/yoki jihozlar, instrumentlar yuzasidan odamga tarqalishini oldini
olishga qaratilgan fizik, mexanik yoki kimyoviy jarayonlarni o‘z ichiga oladi.
Infeksion kasalliklar asosan quyidagi yo‘llar orqali yuqadi:
Xavo orqali: (suvchechak, qizamiq)
Qon yoki organizmnmng suyuq muhitlari orqali: agar gepatit B yoki OIV bilan
zararlangan inson koni yoki organizmnmng suyuq muhitlari boshqa insonga tushsa,
masalan, igna kirsa, u albatta zararlanadi.
Kontakt (muloqot), to‘g‘ri (ochiq yaraga tegish yoki pustulani drenirlash) yoki
noto‘g‘ri (qon yoki organizmnmng suyuq muhitlari bilan zararlangan narsalarga
tegish).
Fekal-oral: inson yoki xayvonlaring chiqindilari bilan zararlangan ozuqani yutish.
Ovqat orqali: Bakteriya va viruslar bilan zararlangan ovqatni yoki suvni qabul qilish
(masalan, gepatit A bilan kasallanish).
Kasallangan xayvon yoki xasharotlar tishlashi, tirnashi, ajralmalari yoki chiqindilar
orqali.
AKShda o‘tkazilgan tekshiruvlar natijasida aniqlanishicha, tasodifan 1 marta igna
sanchilishi oqibatida gepatit V ning yuqish ehtimoli 27-37%, OIV yuqish ehtimoli
esa 0,2-0,4% ni tashkil qiladi. Har doim ham insonni gepatit V yoki OIV bilan
infitsirlanganligini oldindan bilishning iloji yo‘qligini hisobga olgan xolda, barcha
insonlarni (masalan, bemorlar, homiladorlar va boshqa mijozlar) infitsirlangan deb
hisoblab keyin ifloslangan instrumentlar, igna va shpritslar, shuningdek boshqa
vositalarga tegishlicha ishlov berilishi lozim.
Jarrohlik amaliyotidan so‘ng aniqlanadigan infeksiyalar nozologik turlari
-virus va bakterial pnevmoniyalar
-streptokokkli septitsemiya
-boshqa turdagi septitsemiya:sepsis,
-gazli gangrena
-bakterial meningit, meningoensefalit va meningomiyelit
-ensefalit, miyelit va noanik ensefalomiyelit
-flebit va tromboflebit
-o‘tkir peritonit
-osteomiyelit
-jinsiy a’zolar va chanok a’zolari infeksiyasi bilan asoratlangan omadsiz tibbiy abort
-boshqa sarlavxalarda tasniflanmagan jarrohlikdan keyingi jarohat chetlarining
ochilishi
-boshqa joyda tasniflanmagan muolaja bilan bog‘liq bo‘lgan infeksiya (seroma,
nfiltratlar va b.)
-yurak klapanlari protezi, boshqa yurak va qon tomir uskunalari, implantat va
transplatatlar bilan bog‘liq infeksiya
-siydik ayiruv traktidagi protezlar, implantat va transplantatlar bilan bog‘liq
infeksiyalar
-endoprotezlash, ichki fiksatsiyalavchi uskunalar, ichki protezlovchi uskunalar,
implantatlar va transplantatlar bilan bog‘liq infeksiyalar
-amputatsiyalangan cho‘ltok infeksiyasi
- infuziya, transfuziya va davolovchi in’eksiyalar bilan bog‘liq ichki protez uskunasi,
implantatva transplantatlar tufayli yuzaga kelgan infeksiya va yalliglanish
-o‘tkir tsistit
-uretral abssess
-lokalizatsiyasi aniqlanmagan siydik ayiruv trakti infeksiyasi
-tibbiy tashkilotda davolanish vaqtida yuzaga kelgan infeksion kasallik, infeksion
kasallik tashuvchanlik
Kasalxona ichi infeksiyasi aniqlangan har bir xolatda davlat sanitariya
epidemiologiya markaziga belgilangan tartibda f. 058/u shaklida shoshilinch
yo‘llanma jo‘natiladi.
Akusherlik statsionarlarida aniqlanadigan infeksiyalarning nozologik turlari
chakaloqlarda:
-kon’yunktivit va dakriotsistit
-piodermiya
-teri va teri osti yog qavatining boshqa maxalliy infeksiyalari
-kindik venasi va boshqa lokalizatsiyadagi flebit
-teri va teri osti yog qavatining mahalliy infeksiyasi panaritsiy, paronixiy
-omfalit
-otit
-impetigo, pemfigus, vezikulopustulez
-terining stafilokokkli zararlanish sindromi (puzыrchatka)
-mastit
-enterokolit
-pnevmoniya (bakterial va virusli)
-teri abssessi, flegmona
-karbunkul, furunkul
-meningit
-osteomiyelit
-sepsis
-postin’eksion infeksiyalar
-salmonellez
- V, S virus gepatitlari
-boshqa infeksion kasalliklar
Ayolda:
-kesarcha kesishdan so‘ng chok yetishmovchiligi
-oraliq chok yetishmovchiligi
-boshqa tug‘rukdan keyingi infeksiyalar (endometrit)
-peritonit
-tug‘rukdan keyingi sepsis
-surg‘ich infeksiyasi, ko‘krak bezlari infeksiyasi
-postin’eksion infeksiyalar
-bakterial va virusli pnevmoniya
-tsistit, uretrit, piyelonefrit
-salmonellez
- V, S virus gepatitlari
Izolyatsiyalash bo‘yicha yangi ko‘llanma va ko‘rsatmalar
1996 yil Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazi (CDC) va shifoxona ichi
infeksiyalarini nazorat qilish bo‘yicha maslaxat ko‘mitasi (HICPAC) ehtiyot
choralarining yangi tizimini ishlab chikdi (Garner and HICPAC 1996). Bu tizim ikki
ko‘lamlidir -
Standart ehtiyot choralari va Yuqish yo‘llariga asoslangan ehtiyot choralari
Sog‘likni saqlash muassasalarida IOO ikkita asosiy maqsadga ega:
• Tibbiy xizmatlar ko‘rsatish vaqtida (venalar orqali dori vositalar yuborish,
siydik kanaliga kateter qo‘yish, jarohatga ishlov berish, BIV qo‘yish, jarrohlik
muolajalari) xavfli infeksiyalar yukishining oldini olish;
• Nafaqat mijozga, shuningdek tibbiyot xodimlari, farroshlar va xo‘jalik
ishchilariga gepatit V, S va OITS kabi infeksiyalarni yuqish xavfini
kamaytirish.
IOO choralari Respublika miqyosidagi katta shifoxonalardan boshlab to qishloq
vrachlik punktlari kabi barcha turdagi tibbiyot muasasalarida qo‘llanilishi uchun
mo‘ljallangan. Ushbu choralar xavfsizlikning yuqori darajasini ta’minlash bilan bir
vaqtda, sarf-xarajatlarni qisqartirish va qimmatbaho, nozik asbob-uskunalarga
ehtiyojni kamayirish uchun ishlab chiqilgan.
Standart ehtiyot choralarining asosiy tomonlari va ularning qo‘llanilishi
Yodda tuting: Mijozlarning qanday infeksiyaga chalinganligini hech kim aniq
bilmasligi sababli, ularga nisbatan standart ehtiyot choralarini doimo qo‘llash shart.
Har bir insonni (mijoz yoki tibbiy xodimni) potensial zararlangan va infeksiyaga
chalingan deb hisoblang.
Qo‘llarni yuving-bu qarama-qarshi yuqishning (odamdan odamga yoki zararlangan
narsalardan odamga) oldini olishdagi eng samarali chora-tadbirdir.
Qo‘lkoplarni kiying - (ikkala qo‘lga) nam yuzalar-teri jarohatlari, shilliq qavatlar,
qon hamda organizmning boshqa biologik suyuqliklariga yoki ifloslangan tibbiy
asboblarga va zararlangan chiqindilarga tegishdan oldin, shunigdek invaziv
muolajalar o‘tkaziщdan oldin
Agarda organizmning har qanday biologik suyuqliklarining ajralishi yoki sachrash
(masalan: tibbiy asboblarga ishlov berish jarayonida) ehtimoli bo‘lsa fizik to‘siqlarni
qo‘llang (himoya ko‘zoynaklari, yuz niqoblari va fartuklar).
Xirurgik muolajalar yoki jarohatlarga ishlov berishdan oldin mijozlar terisi yoki
shilliq qavatlariga va tibbiy xodimlarni qo‘liga ishlov berish uchun antiseptiklarni
qo‘llang.
Ishning xavfsiz usullarini qo‘llang, masalan ignani egmang g‘ilofni takroriy
kiydirmang, o‘tkir tig‘li asboblarni bexatar uzatish usulini qo‘llang, iloji boricha
to‘mtoq uchli ignalar bilan tiking.
Mahalliy aholi orasida infeksiya tarqalishining, shunigdek chiqindilar bilan
shug‘ullanuvchi xodimlar o‘rtasida jarohatlanishning oldini olish maqsadida
infeksion chiqindilarni xavfsiz yo‘q qiling.
Tavsiya etilgan usullarni qo‘llagan holda ishlatilgan tibbiy asboblarga, qo‘lqoplarga
va boshqa jihozlarga avval dekontaminatsiya va puxta yuvish usuli bilan undan keyin
sterilizatsiya yoki chuqur dezinfeksiyalash orqali ishlov bering.
Qo‘llar gigiyenasi.
Qo‘llar gigiyenasi, kasallik tug‘diruvchi mikroorganizmlarni sonini kamaytirish
orqali qarama-qarshi yuqishni eng kam miqdorigacha tushirish mumkin (masalan
tibbiy xodimdan mijozga). Qo‘llar gigiyenasini o‘tkazish kerakliligi to‘g‘risida
ko‘rsatma juda ham ko‘p, lekin eng yaxshi usullar bo‘yicha qo‘llanmalar
takomillashtirilishi davom etmoqda. Mijoz bilan muloqotni xavf darajasiga va
imkoniyatlarining mavjudligiga qarab (masalan oddiy tibbiy muolaja bilan jarrohlik
aralashuvi farqli) oddiy va antiseptik sovun yoki qo‘llarga ishlov berish uchun
antiseptik vositani tanlash farqi bo‘ladi.
Tibbiy xodimlar uchun joriy tavsiyalar quyidagilardan iborat:
• teri jarohatlanganda yoki qo‘lni toza yuvish talab qilinganda, ifloslarni va
ifloslanish alomatlarini yo‘q qilish uchun suyuq sovun (antiseptik moddasiz)
ishlatilishi talab qilinadi.
• mikroblarga qarshi ta’sir ko‘rsatilishi kerak bo‘lsa (masalan ayniqsa ta’sirchan
mijozlar bilan chaqaloq yoki OITSga chalingan kasallar bilan invaziv muolaja yoki
muloqot o‘tkazishdan oldin) qo‘llarda ko‘rinarli ifloslanish bo‘lmasa va antiseptik
tozalovchi vosita ishlatish shifobaxsh antiseptik sovun bilan yuvgandan afzalroq.
• Kasalga chalinish yuqori bo‘lgan zonalarda, operatsion xonasi, yangi tug‘ilgan
chaqaloqlar intensiv terminal bo‘limi, transplantatsiya kabi bo‘limlardagi qo‘l yuvish
bayonnomalarida aks ettirilgan katta qattiq щetkalar bilan 6-10 daqiqa davomida qo‘l
yuvishini, yumshoq щetka yoki gubkalar bilan kamrok vaqt ichida yuvilishga
almashtirish kerak (2 daqiqadan kam bo‘lmagan vaqt).
• Qo‘llarning ta’sirlanishini (razdrajeniye) kamaytirish maqsadida qo‘llarini tez-tez
yuvadigan xodimlarni (bir smenada 30 yoki undan ham ko‘proq) tarkibida yog‘
moddasi bo‘lmagan loson va kremlar bilan ta’minlash kerak.
• Qo‘llarga spirt asosidagi suvsiz tozalovchi antiseptik qo‘llash bilan xirurgik ishlov
berish yoki antiseptiklar bilan qo‘llarga ishlov berish yoki oddiy qo‘l yuvish
(vntiseptik bilan yoki antiseptiksiz) bilan qo‘llar gigiyenasiga erishish mumkin.
Qo‘l yuvishning umumiy qoidalari
Tranzit mikroorganizmlarni sonini kamaytirish shuningdek ifloslanishni mexanik yo‘l
bilan yo‘q qilinishi va ifloslanish izlarini teridan yo‘q qilish, qo‘l yuvishning maqsadi
hisoblanadi. Oddiy sovun va tozza suv bilan qo‘l yuvish ham mikroblarga qarshi
sovun bilan qo‘l yuvishdek samaralidir. Qo‘shimcha qilib aytganda oddiy sovun
qo‘llarni kamroq ta’sirlantiradi.
Mijozni
tekshirishda
n
oldin
(bevosita
aloqa);
va
operatsiyad
an
oldin
steril yoki
chuqur
dezinfeksiy
alangan qo‘lqoplarni yoki ginekologik ko‘ruvlar kabi oddiy muolajalardan oldin
ko‘ruv qo‘lqoplarni kiyishdan oldin qo‘llarni yuving.
Qo‘lqoplarni yechgandan so‘ng; qo‘llar kontaminirlash ehtimoli bo‘lgan har qanday
sharoitda, masalan quyidagilar: ifloslangan asboblar va boshqa narsalar bilan
muomlada bo‘lgandan so‘ng; shilliq qavatlarga, qon va organizimning boshqa
biologik suyuqliklariga tegilgandan so‘ng; mijoz bilan uzoq va intensiv muloqotda
bo‘lgandan so‘ng qo‘llarni yuving;
Qo‘lqoplarning kichkina kesilgan joylari, buzulishlari bo‘lishi mumkinligi sababli
bakteriyalar qo‘llarga o‘tishi mumkin, qo‘llarda qo‘lqoplar ostidagi bakteriyalar nam
va iliq muhitda tez rivojlanishi mumkin. Buning oldini olish maqsadida qo‘lqoplarni
yechgandan so‘ng qo‘llarni toza suv va sovun bilan yuvish kerak (yoki qo‘llarni
tozalash uchun antiseptik vositalarni qo‘llash kerak).
Bemor va muolaja turiga muvofiq ravishda shifoxona ichi infeksiyasi kelib
chiqishning solishtirma xavfi
Infitsirlanish
Bemor turi
Muolaja turi
xavfi
Minimal
Immun tizimi sustlashmagan
bemorlar; asosiy kasallik –
og‘ir emas
Noinvaziv muolaja.
Biologik suyuqliklar bilan
kontakt yo‘q
Tavsiya etiladigan gigiyenik antiseptika qoidasi:
• Qoidaga rioya qilgan xolda 3-5 ml spirtli antiseptik eritmani qo‘lga surtish
va quritish (qo‘lni artish kerakmas). Eritmadan so‘ng qo‘llar 15 sek
davomida nam qolishi lozim.
Infitsirlanish
xavfi
Bemorlar turi
Muolaja turi
O’rta
Infitsirlangan bemor yoki
turli havf omillari bo‘lgan
bemor (yosh, o‘sma)
Biologik
suyuqliklar
bilan
kontakt yoki invaziv noxirurgik
muolaja (periferik venoz kateter
qo‘yish, siydik kateteri qo‘yish)
Infitsirlanish
xavfi
Bemorlar turi
Muolaja turi
Yuqori
Immun tizimi o‘ta
sustlashgan bemorlar (<500
leykotsitlar/ml),
Ko‘p sonli jarohatlar,
Og‘ir darajali kuyishlar,
transplantatsiya qilingan
a’zolar
Yuqori xavfli xirurgik operatsiya
yoki invaziv muolajalar
(markaziy venoz kateter
o‘rnatish, yo‘ldoshni qo‘l bilan
ajratish va chiqarish, traxeya
intubatsiyasi)
Щyotka yoki sovun? Tekshiruvlvr natijasida, qo‘l yuvishda щyotkadan foydalangan
xodimlar qo‘lida 2 barobar ko‘p S.hominis, S.aureus, gram (-) bakteriy, Candida spp. va
boshqalar koloniyalari aniqlangan.
Shaxsiy himoya vositalari.
Tibbiyot muassasasida ishlayotgan tibbiy xodimlardagi mikroorganizmlar mujozga
o‘tib ketmasligi oldini olish maqsadida ko‘p yillar mobaynida shaxsiy himoya
vositalari (ShHV) deb atalayotgan himoya to‘siqlari ishlatilib kelmoqda. Oxirgi
yillarda gepatit S, OITS epedemiyasi shuningdek sil kasalligini ko‘pchilik davlatlarda
tiklanishi munosabati bilan tibbiy xodimlarini himoyalash uchun ShHV ishlatish
muhim vazifa bo‘lib qolmoqda. Xirurgik yoki boshqa invaziv muolajalardan so‘ng
rivojlanayotgan infeksiyalarning asosiy manbai mijozlar va tibbiy xodimlardir.
Manbalarga odamlarning qo‘llari, burni, og‘izlari, teri va jun qoplamlari, qon va
fiziologik suyuqliklar kirmoqda. Shuningdek ularning iflos yuzalariga tegish kabi
harakatlari mikroorganizmlarni tarqalishiga olib kelmoqda. Odamdan odamga,
shuningdek asbob-uskunalardan yoki atrof muhitdan odamga infeksiyalarni
tarqalishini oldini olish maqsadida mikroorganizm va odamlar (mijoz va tibbiy
xodim) o‘rtasida mexanik yoki kimyoviy (masalan: qo‘lqoplar yoki antiseptik eritma)
to‘siqlarni yaratish samarali usul deb hisoblanmoqda.
Qulqoplar, niqoblar, respiratorlar, ko‘zlarni himoya qilish vositalari (yuz shitoklari,
xar bir turdagi himoyalovchi ko‘z oynaklar), shapkachalar, xalat, fartuk va
boshqalar ShHVga kiradi. Ko‘pchilik davlatlarda qalpoqchalar, niqoblar, xalatlar va
xirurgik choyshablar kog‘oz yoki gazlamalardan tayyorlanadi.
Suv va boshqa suyuqliklarni (qon yoki boshqa biologik suyuqliklar) o‘tkazmaydigan
maxsus gazlama yoki sintetik materialdan tayyorlangan to‘siqlar-barchasidan ko‘ra
samarali hisoblanadi. Ushbu suv o‘tkazmaydigan materiallar qimmat bo‘lganligi
tufayli hammada olish imkoni yo‘q. Ko‘pchilik mamlakatlarda zichligi 22/sm2
tig‘izligida ipli gazlamalardan tayyorlangan xirurgik kiyimlar (niqob, qalpoqchalar,
xalatlar) va xirurgik choyshablar ishlatiladi. Afsuski yengil ipli gazlamalardan
suyuqlik oson o‘tib ketib kontaminatsiyaga olib keladi. Boshqa tomonidan qo‘pol ipli
gazlamalar yoki zich gazlamalar haddan tashqari zich (qattiq) bo‘lganligi sababli
bug‘ o‘tkazmaydi (shu tufayli ular sterilizatsiyaga topshirilmaydi), ularni yuvish
qiyin va juda ko‘p vaqt quritiladi. Gazlamalarda ifloslanish oson ko‘rinishi uchun
ular oq yoki och rangli bo‘lishi kerak. Hech qachon kog‘ozli qalpoqchalar, niqoblar
va xirurgik choyshablarni qayta ishlatmang, negaki larga tegishli ishlov berish
mumkin emas. Agarda yuvish mumkin bo‘lmasa qayta ishlatish aslo mumkin emas.
Qo‘lqoplar
Qo‘lqoplar mijozlarni tibbiy xodimlarning qo‘llaridagi mikroorganizmlardan
va tibbiy xodimlarni zararlangan buyumlardan himoya qiladi.
Qarama-qarshi yuqtirishning oldini olishdagi fizik to‘siqlar bo‘lib, infeksiyalarni
tarqalishining oldini oladi, ammo ularni har bir mijozga o‘tganda almashtirish kerak.
Tibbiy xodimlarga qo‘lqoplardan foydalanishni tavsiya etishning muhimligi
quyidagilardan iborat:
• Xodimni bemordan infitsirlanish xavfini kamaytiradi;
• Tibbiy xodim florasini bemorga yuqishiga to‘sqinlik qiladi;
• Qarama-qarshi yuqishni kamaytiradi.
Xozirgi vaqtda qo‘lqoplar sifatini yaxshilanganiga karamasdan qo‘lqoplarni
yechgandan yoki alishtirgandan so‘ng qo‘llarni yuvish yoki antiseptik bilan ishlov
berish lozim. Shuningdek, ularni yuvish yoki qayta qo‘llash mumkin emas.
Masalan: shilliq qavatlar va shikastlangan teriga tegishda qon, organzimning
biologik suyuqliklari va ajralmalari (terdan tashqari) ifloslangan asbob-uskunalar va
yuzalar bilan muloqotda bo‘lganda ko‘ruv qo‘lqoplarni kiyish kerak.
Tibbiyot muassasalarida uch xil turdagi qo‘lqoplar ishlatiladi bular: xirurgik, ko‘ruv
va xo‘jalik qo‘lqoplar.
Xirurgik qo‘lqoplar invaziv tibbiy va xirurgik muolajalarda qo‘llanilishi kerak.
Ko‘ruv qo‘lqoplar tibbiy xodimlarni ko‘pgina kundalik majburiyatlarini o‘tkazishda
himoyalaydi.
Xo‘jalik qo‘lqoplarni tibbiy anjomlarga, asbob-uskunalar va boshqa narsalarga
ishlov berish, kontaminirlangan chiqindilarni yo‘q qilish va kontaminirlangan
yuzalarga ishlov berish jarayonlarida qo‘llaniladi.
Eng yaxshi xirurgik qo‘lqoplar lateksli kauchukdan tayyorlanadi. Rezinaning tibbiy
elastikligidan, sezgirligidan va pishiqligidan ular qo‘llarda zich turadi. Lateks
ishlatishda ko‘payib borayotgan allergiya muommasi sababli lateksga o‘xshash
xususiyatlarga ega rezinali «Nitril» deb atalgan sintetik material ishlab chiqarildi.
Nitrillik
qo‘lqoplar
allergik
reaksiyalarni
kamroq
chaqiradi.
Ko‘pchilik
mamlakatlarda faqatgina (yolg‘iz) ko‘ruv qo‘lqoplari mavjud - ushbu qo‘lqoplar
lateksli kauchukdan arzonroq vinil sintetik materialidan tayyorlangan. Vinil noelastik
(lateksga uxshab cho‘zilmaydi) bo‘lganligi sababli ushbu qo‘lqoplar qo‘llarda zich
turmaydi va osongina yirtiladi. Ko‘pchilik mamlakatlar tibbiyot buyumlari
do‘konlarida sifatli lateksdan tayyorlangan ko‘ruv qo‘lqoplari topsa bo‘ladi. Xo‘jalik
qo‘lqoplar zich rezinadan tayyorlanganligi tufayli bularda elastiklik va sezgirlik
kamroq bo‘ladi, ammo to‘siq sifatida maksimal himoya vazifasini bajaradi.
Qalpoq va niqoblar kiyilmasligi kerak, fartuk va xalatlardan esa bemor bilan kontakt
vaqtida shaxsiy kiyimlarini ifloslanishidan qochish maqsadida foydalanish mumkin.
Paxtali, dokali yoki qog‘ozli niqoblar noeffektiv. Sintetik matoli qog‘oz niqoblar esa
mikroorganizlar filtratsiyasida samarali to‘siq hisoblanadi.
Niqoblardan turli xolatlarda foydalaniladi. Niqoblarga talablar ularni qo‘llash
maqsadiga bog‘liq:
• Bemor himoyasi: tibbiy xodim niqobni operatsiya xonasida, immun tizimi
sustlashgan bemor bilan muloqotda, tana bo‘shliqlari bilan bog‘liq
muolajalarda kiyadi. Bu xolatlarda xirurgik niqobni kiyish yetarli.
• Tibbiy xodim himoyasi: tibbiy xodim havo-tomchi yo‘li bilan yuqadigan
infeksiyali bemor bilan kontakt vaqtida yoki bronxoskopiya muolajasi va
boshqa shu kabi ko‘riklar vaqtida kiyishi lozim. Bu kabi xolatlarda yuqori
samalari niqoblardan foydalanish tavsiya etiladi.
• Shifoxona sharoitida havo-tomchi yo‘li bilan yuqadigan infeksiyali bemorlar
izolyatordan tashkari barcha joylarda xirurgik niqoblar taqishlari shart.
Shifoxona sharoitida bolalar o‘limi, infitsirlanishi va bakteriyala kolonizatsiyasini
kamaytirish yo‘lida niqoblar va qalpoqlarni kiyish samarasi isbotlanmagan.
Ko‘zlarni ximoyalovchi vostalarni taqish tibbiy xodim ko‘ziga muolaja vaqtida
qon yoki kontamirlangan biologik suyuqliklar sachrashidan himoya qiladi. Niqoblar
va ko‘zoynaklar yoki yuz niqoblari yuzga sachrashi mumkin bo‘lgan barcha
muoljalar vaqtida kiyilishi kerak. Operatsiya kiyimlari yoki tibbiy xalatlar ko‘cha
kiyimlari o‘rniga yoki ular ustidan kiyiladi. Tibbiy xalatlar kiyishdan asosiy maqsad
– tibbiy xodimlar kiyimini ifloslarishidan saqlashdir. Xirurgik xalatlar avvallari
bemorni tibbiy xodim qo‘llaridagi mikroorganizmlardan himoyalash maqsadida
kiyilgan, ammo yengil paxta-qog‘ozli matodan tikilgan xalatlar yetarlicha samarali
himoya qilmaydi. Shuningdek, xirurgik qulqoplar bilaklari xalat bilaklarini
oxirigacha yopishi shart.
Rezina yoki plastikdan tayyorlangan fartuklar tibbiy xodim tanasining old
qismini xo‘l bo‘lishidan va potensial kontaminirlangan suyuqliklardan saqlaydi.
Oyoq kiyimlari tibbiy xodim oyoqlarini o‘tkir yoki og‘ir instrumentlar tushib
shikastlanishidan saqlaydi. Agar faqat xirurgik zonada kiyiladigan maxsus oyoq
kiyimlar bo‘lsa, baxilla kiyish shart emas. Matodan yoki qog‘ozdan baxillalar
kontaminatsiya extimolini oshiradi.
Yuqish yo‘llariga asoslangan ehtiyot choralari
Barcha mijozlarga qo‘llaniladigan standart ehtiyot choralariga qo‘shimcha,
yuqish yo‘llariga asoslangan ehtiyot choralari mavjud. Ushbu choralar batamom yoki
qisman havo, tomchi va kontakt yo‘llari orqali yuqadigan kasalliklari aniqlangan
yoki gumon qilinayotgan mijozlarga nisbatan qo‘llanilishi lozim. Agarda bir nechta
toifaga ta’lluqli infeksiya aniqlanganda, ba’zan izolyatsiya choralarini qo‘llashga
to‘g‘ri keladi.
Havoda bir necha soat saqlanishi va keng yoyilishi mumkin bo‘lgan 5 mikron va
undan kichik bo‘lgan tomchilarning (zarralarning) kasalxona ichida tarqalishini
qisqartirish maqsadida ushbu ehtiyot choralari qo‘llanilishi ko‘zda tutilgan. (1-
jadval). Sil mikobakteriyalari, suvchechak, qizamiq va qizilcha viruslari, havo
yo‘llari orqali to‘liq yoki qisman tarqaluvchi mikroorganizmalar hisoblanadi. Havo
yo‘llari orqali yuqadigan infeksiyalarni oldini olish chora-tadbirlari yuqorida aks
ettirilgan kasalliklar aniqlangan yoki gumon qilinayotgan kasallarga nisbatan qo‘llash
tavsiya etiladi. Masalan, sil kasalligiga gumondan mustasno bo‘lmangunga qadar,
OIVga chalingan yo‘talayotgan, terlash alomatlari hamda yuqori haroratli, shunigdek
o‘pkalarda klinik yoki rentgenologik o‘zgarishlari bo‘lgan shaxslarga nisbatan havo
yo‘llari
orqali
yuqadigan
infeksiyalarning
oldini
olish
chora-tadbirlari
qo‘llanilaveradi.
1- Jadval Havo yo‘llari orqali yuqadigan infeksiyalarning oldini olish chora-
tadbirlari
Havo yo‘llari orqali yuqadigan mikrorganizmlar bilan zararlanishi aniqlangan yoki
gumon qilinayotgan kasallarga nisbatan standart ehtiyot choralarga qo‘shimcha
qo‘llang
Bemorni joylashtirish
Alohida xona
Eshiklar yopiq holatda
Ventilyator yoki boshqa havo tozalash tizimlari yordamida xonani shamollatish
mumkin darajada ichkaridan tashqariga (havoning manfiy bosimi) qarab amalga
oshiriladi. Bunday tizim mavjud bo‘lmasa, izolyatsiya xonasida xojatxona tashkil
etilishi lozim.
Agar alohida xona bo‘lmasa bemorni xuddi shunday infeksiyaga chalingan faol
shakldagi boshqa infeksiyasi bo‘lmagan bemor bilan bir xonaga joylashtiring
(guruhlash)
Tashrif buyuruvchilarga bemorni ko‘rishga ruxsat berishdan oldin, ularni infeksiyaga
tasirchanligini tekshiring.
Nafas yo‘llarining himoyasi
Xirurgik niqobni taqing
Agar sil kasalligi aniqlangan yoki gumon qilinayotgan bo‘lsa ko‘p qavatli filtirli
respiritor taqing (agar mavjud bo‘lsa)
Suvchechak yoki qizamiqda:
- infeksiyaga ta’sirchan bo‘lmagan insonlarga niqob taqish talab etilmaydi
- infeksiyaga ta’sirchan bo‘lgan insonlar xonaga kirmasin.
Xonadan chiqqanda niqobni yeching va plastik qopga yoki qopqog‘i zich
yopiladigan chiqindilar konteyneriga joylashtiring
bemorni juda ham kerak bo‘lgandagina olib yuring
olib yurish vaqtida bemor xirurgik niqob taqishi shart
bemorni qabul qilayotgan bo‘limni ogohlantiring.
Sil kasalligiga chalingan bemorlar uchun qo‘shimcha ehtiyot choralari.
•
alohida xonaga joylashtirilgan mijozlarga sil kasalligining yuqish yo‘llari
to‘g‘risida, shuningdek ushbu xonaga nima uchun joylashtirilganligi to‘g‘risida
tushuntirib bering.
•
yo‘tal va aksirish vaqtida mijozlarga burun va og‘izni salfetkalar bilan yopishni
o‘rgating, alohida xonada bo‘lsa ham. Bu tadbir havoga tomchilar tushishining oldini
oladi.
•
mijozga izolyatsiya qoidalarini bajarishda yordam bering (Masalan: alohida
xonada yopiq eshiklar holatida).
•
Markaziy ventilyatsiya tizimiga qo‘shimcha xona shift qismi ostida qo‘yilgan
ultrabinafsha chiroqlar ham ishlatilishi mumkin. Ushbu chiroqlar ishlash
samaradorligini ushlab turish uchun har kuni artib turing.
•
Agarda sil kasalligiga gumoni tasdiqlanmasa yoki mijoz samarali davolanish
kursini o‘tsa, mijoz ahvoli klinik jihatdan yaxshilanganda va 3 marta ketma-ket
balg‘am tahlili natijasi kislotaga ta’sirchan batsillalar aniqlanmasa ehtiyot choralari
bekor qilinishi mumkin (BK - manfiy).
Tomchi yo‘li orqali yuqadigan infeksiyalarni ogohlantirish chora-tadbirlari.
Ushbu choralar 5 mikrondan katta bo‘lgan tomchilar (H. Influenzae va N.
Meningitides: M. rneumoniae, gripp virusi, tepki va qizilcha) orqali to‘liq yoki
qisman yuqadigan patogen organizmlarning kasalxonada yuqish xavfini
kamaytiradi. Boshqa holatlarda bo‘g‘ma, ko‘kyo‘tal, o‘latning o‘pka turi,
streptofaringit (skarlatina) lar inobatga olinadi.
Zarralarning havoda qisqa vaqt bo‘lishi va 1,5 metr masofaga tarqalishi uchun,
tomchi orqali yuqishda o‘tkaziladigan ehtiyot choralari havo orqali yuqadigan
infeksiyalardagi ehtiyot choralariga nisbatan oddiyroq, negaki moyil retsipiyent
zararlanishi uchun infeksiya manbasi bilan juda yaqin muloqoda bo‘lishi kerak
(jadval- 2)
Tomchi orqali yuqadigan infeksiyalarning oldini olish uchun alohida
shamollatish tizimi va havo almashtirishga ehtiyoj tug‘ilmaydi. Shuningdek xonadagi
eshik ochiq turishi mumkin.
Jadval -2. Tomchi yo‘li orqali yuqadigan infeksiyalarni ogohlantirish chora-
tadbirlari
Tomchi yo‘llari (5 mikrondan katta) orqali yuqadigan mikrorganizmlar bilan
zararlangan yoki gumon qilinayotgan kasallarga nisbatan standart ehtiyot choralarga
qo‘shimcha qo‘llang
Bemorni joylashtirish
Alohida xona; eshiklarni ochiq holatda qoldirish mumkin.
Agar alohida xona bo‘lmasa bemorni xuddi shunday infeksiyaga chalingan faol
shakldagi boshqa infeksiyasi bo‘lmagan bemor bilan bir xonaga joylashtiring
(guruhlash)
Agar ikkala variantni tashkil qilishning imkoni bo‘lmasa, mijozlar orasidagi masofa
kamida bir metr bo‘lishi lozim.
Nafas yo‘llarining himoyasi
Agar bemordan bir metrdan yaqin masofada bo‘lsangiz niqob taqing.
Bemorni olib yurish
bemorni juda ham kerak bo‘lgandagina olib yuring
olib yurish vaqtida bemor xirurgik niqob taqishi shart
bemorni qabul qilayotgan bo‘limni ogohlantiring.
Kontakt (muloqot) yo‘li orqali yuqadigan infeksiyalarni ogohlantirish
choralari
Infeksiyalangan yoki infeksiya mujassamlangan bemordan bevosita yoki
bilvosita yuqadigan mikroorganizmlarning yuqish xavfini kamaytirishga qaratilgan
ehtiyot choralari (jadval -3). Qo‘shimcha antibiotiklar ta’sir qilmaydigan ochiq
infeksiyalarni keltirib chiqaradaigan (gepatit A virusi, YeSNO-virusi), oddiy gerpes
virusi, gemorrorgik isitma va bakteriyalar bilan infeksiyalangan bemorlar uchun
taklif qilingan. Shunisi qiziqki suvchechak kasallikning turli bosqichlarida havo
yo‘llari va kontakt yo‘llari orqali yuqadi. Chaqaloqlarda kasallik keltirib chiqaradigan
bevosita kontakt orqali yuqadigan bir qator viruslar mavjud. Nam va oqayotgan
infeksiyalarga chalingan bemorlarga ham kontakt yo‘li orqali yuqadigan
infeksiyalarning ehtiyot choralari qo‘llanilishi kerak. (Masalan: oqayotgan absess,
moxov, impetigo, konyuktivit, qo‘tir, pedikulyoz, jarohat infeksiyalari).
Jadval -3. Kontakt yo‘li orqali yuqadigan infeksiyalarning oldini olish ehtiyot
choralari.
Bevosita bemordan yoki bilvosita atrof muhitdan yoki bemorlarga qarashli
buyumlardan yuqadigan infeksiyalarga nisbatan standart ehtiyot choralari bilan
birgalikda qo‘llang.
Bemorlarni joylashtirish
Alohida xona; eshiklarni ochiq qoldirish mumkin.
Agar alohida xona bo‘lmasa bemorni xuddi shunday infeksiyaga chalingan faol
shakldagi boshqa infeksiyasi bo‘lmagan bemor bilan bir xonaga joylashtiring
(guruhlash)
Qo‘lqoplar
Xonaga kirganda toza, nosteril ko‘ruv yoki chuqur dezinfeksiyalangan qo‘lqoplarni
kiying.
Qo‘lqoplarni infeksiyalangan material bilan muloqotdan keyin almashtiring.
(Masalan: axlat yoki jarohat chiqindilari)
Xonadan chiqishdan oldin qo‘lqoplarni yeching.
Qo‘llarni yuvish
Qo‘lqoplarni yechgandan so‘ng qo‘llarni mikroblarga qarshi vosita bilan yuving
yoki suvsiz spirtli antiseptik vositasi bilan ishlov bering.
Xonadan chiqishdan oldin patensial infeksiyalangan yuzalar va narsalarga tegmang
Xalat va himoya vositalari
Agarda mijozda siydik, axlat ushlab turmaslik, diareya holati kuzatilsa, shuningdek
ileostoma, kolostoma yoki yara drenajini qoplaydigan bog‘ich bilan qoplanmagan
bo‘lsa, xonaga kirishdan oldin toza nosteril xalat kiying
Xonadan chiqishdan oldin xalatni yeching. Xonadan chiqishdan oldin potensial
infeksiyalangan buyumlarga tegmang
Bemorni olib yurish
bemorni juda ham kerak bo‘lgandagina olib yuring
Olib yurish paytida mikroorganizmlarni tarqalish xavfini kamaytirish uchun
maksimal choralarni ko‘ring
Bemorga ishlatiladigan asbob-uskunalar
Agar iloji bo‘lsa bemorga nokritik asbob-uskunalarni biriktirib qo‘ying
Har bir asbob-uskunani infeksiyalangan va infeksiyalanmagan bemorlarga
ishlatilganda ham zararsizlantiring va yuving.
Yuqish yo‘llariga asoslangan ehtiyot choralarni empirik qo‘llash
Mijozlar shifoxonaga biron bir aniqlanmagan tashxis bilan tushishi mumkin. Aniq
tashxis qo‘yilmaganiga yoki organizmdagi infeksion jarayonga biron bir shubha
bo‘lsa ehtiyot choralarni bemorlarda kuzatilayotgan alomatlar va belgilar asosida
qo‘llanilishi lozim. (empirik baza).
Jadval -4. Yuqish yo‘llariga asoslangan emperik ehtiyot choralarni
qo‘llash: (Belgi va alomatlarga asosan).
Havo orqali
Yo‘tal ko‘krak qafasining yuqori bo‘limidagi o‘zgarishlar va harorat ko‘tarilishi
(darmonsizlangan nafas).
OIVga qaltis guruhga kiruvchilar yoki OIV infeksiyalangan shaxslarda ko‘krak
qafasining biron bir bo‘limida o‘zgarishlar, shuningdek yo‘tal, tana haroratini
ko‘tarilishi kuzatilsa.
Vezikulyar yoki yiringli toshmalarda.
Tomchi orqali:
Aholi orasida ko‘k yo‘tal bo‘lganda, qattiq, turg‘un yo‘tal bo‘lsa.
Meningit (Ensa mushaklarini qattiqligi, harorat, qusish)
Harorat bilan gemorrorgik toshmalar
Noma’lum sababli butun tana bo‘ylab toshmalar
Kontakt (muloqot)
Bemorda axlat tutolmaslikka duch kelgan o‘tkir diareya
Yaqinda antibiotiklar qo‘llangan katta yoshdagi bemorlardagi diareya
Chaqaloqlar va yosh bolalardagi bronxit va krup
Anamnezidagi (sil kasalligidan tashqari) ko‘pchilik dori vositalar ta’sir qilmagan
infeksiya
Bog‘ich (bog‘lov) qo‘yib bo‘lmaydigan abssess yoki oqayotgan (drenaj) yara
Operatsiyadan oldingi xirurgik antiseptika uch jarayondan iborat bo‘lib (qo‘l
gigiyenasi, xirurgik brigada a’zolarining barchasi qo‘lkoplar kiyishi va operatsion
sohaga antiseptik bilan ishlov berish), xirurgik yaraga infeksiya tushishini oldini
olishga qaratilgandir. Operatsiyadan keyingi infeksiya rivojlanishiga bir nechta xavf
omillari ta’sir qiladi, masalan:
- yaraga tushayotgan mikroorganizmlar miqdori;
- bakteriyalar turi va virulentligi (patogenlik darajasi);
- patsiyentning ximoya mexanizmlarining holati (immun tizim statusi) va
- tashqi omillar: patsiyentning operatsiyagacha shifoxonada bir necha kun bo‘lishi va
operatsiyaning davomiyligi (>4 soat).
In’eksiyadan oldin teriga ishlov berish.
JSST tavsiyalariga asosan, toza teriga in’eksiyadan oldin antiseptik eritma bilan
ishlov berish muolajasini o‘tkazish shart emas. Mikrobiologik tekshiruvlar
(izlanishlar) shuni ko‘rsatdiki, teri ichiga, teri ostiga yoki mushaklar orasiga qilingan
in’eksiyalardan oldin o‘tkazilgan ushbu muolajalar infeksiya xavfini kamaytirishini
aniqlanmadi.
Agar in’eksiya o‘rni ko‘rinarli ifloslangan bo‘lsa, ushbu joyni suv va sovun bilan
yuving va toza sochiq bilan quriting, shundan so‘ng in’eksiya qiling.
Operatsiya xonasida xavfsizlik texnikasi.
Xirurgik antiseptikani tashkillashtirish va saqlash hamda xirurgik muhitni
xavfsizligini ta’minlash uchun quyidagi aniq uslublar bo‘lishi shart: patsiyentga
nisbatan: terining manipulyatsiyadan oldin tayyorlash, teri antiseptikasi va yopik
yaralar; xirurgik personalga nisbatan: qo‘l gigiyenasi (qo‘l yuvish va\yoki spirtli
antiseptik bilan ishlov berish); xalat va qo‘lkoplardan foydalanish. Operatsion xona
va uskunalarni tayyorlashga nisbatan: insonlarni xarakati va muolajalarni
tashkillashtirish, xonalarni tozalash, dekontaminatsiya.
Tashqi muxitga nisbatan: aseptik operatsion maydonni saqlash va xavfsiz operatsion
texnologiyalardan foydalanish.
Ignalar va shpritslar bilan bexatar muomala
Igna va shpiritslar bilan bexatar muomula tajribasi tibbiy xodimni, mijozni va
atrofdagi insonlarni kerak bo‘lmagan xavfdan himoyalaydi.
Ignala va shpritslar bilan bexatar muomala qilish bo‘yicha maslahatlar:
- Har bitta shprits va ignani bir marotaba ishlatish zarur.
- Ishtilgandan so‘ng igna va shpritslarni ajratmaslik kerak.
- Ignalarni tashlashdan oldin egish, sindirish, qolpoqchasini kiydirish mumkin
emas.
- Tashlashdan oldin igna va shpritslarni zararsizlantirish lozim.
- Teshilmaydigan konteynerga igna va shpritsni tashlash kerak.
- Ko‘p marta qo‘laniladigan flakon rezina qopqog‘ida hech qachon ignani qoldirish
mumkin emas, bu narsa har safar dori vositasini olishda OIV va boshqa
mikroorganizmlarni flakonga tushishiga olib keladi.
- Qon, organizmni biologik suyuqliklarni ajralmalari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri
muloqot bo‘lmaganligi sababli in’eksiya o‘tkazish uchun qo‘lqoplar kiyish talab
etilmaydi.
- Igna sanchish o‘rnini yopish uchun paxta (doka) tamponni mijozga berish lozim
(yoki oila a’zosiga, agar mijoz yosh bola bo‘lsa)
- Vena ichiga yuboriladigan ignalar, qon yuborish yoki boshqa organizmning
fiziologik suyuqliklarni olish uchun qo‘lqoplar kiyish tavsiya etiladi
Teriga ishlov berish:
- Toza teriga in’eksiyadan oldin antiseptik eritma bilan ishlov berish shart emas.
- Agar in’eksiya o‘rni ko‘rinarli darajada iflos bo‘lsa, bu joyni suv va sovun bilan
yuvish, toza sochiq bilan qurish, shundan so‘ng in’eksiya qilish lozim
- Xavfni kamaytirish maqsadida igna va shpritslar bilan kerak bo‘lmagan harakatlar
qilish mumkin emas.
- Ignani tashlashdan oldin egish, sindirish va qalpoqchasini kiydirish mumkin emas.
- Ishlatgandan so‘ng igna va shpritslarni ajratish mumkin emas.
- Har doim qo‘llarni ignani orqasidan ushlash lozim.
- In’eksiyadan so‘ng, tashlashdan oldin igna va shpritsni 3 marta 0,5 % xlor
eritmasida yaxshilab yuvib tashlash kerak.
- Qo‘l uzunligida joylashtirilgan, tamg‘alangan, teshilmaydigan konteynerga
zararsizlantirilgan igna va shpritslarni tashlash lozim.
- O’tkir tig‘li narsalarga mo‘ljallangan konteynerni to‘ldirib yubormaslik kerak– 3/4
dan ko‘proq qismini to‘ldirish igna bilan jarohat olishga sababchi bo‘lishi
mumkin.
- Teshilmaydigan konteyner 3/4 qismi to‘lgandan so‘ng uni ko‘mib tashlash yoki
yoqib yuborish kerak.
- Ignaga qoidaga binoan qalpoqchani kiydirish kerak emas, agarda zaruriyat tug‘ilsa
«bir qo‘l» usulini qo‘llash lozim.
- avval qalpoqchani qattiq yassi yuzaga qo‘yish, so‘ng qo‘lni olish kerak;
- so‘ngra shpritsni bir qo‘l bilan ushlab turib, ignani uchini qalpoqchaga kiygazish
kerak
- igna qalpoqchada joylashtirilgandan so‘ng shpritsni yuqoriga vertikal holatda
shunday ko‘tarinki, shprits va igna shift tomonga qaragan bo‘lsin
- ikkinchi qo‘lni katta va ko‘rsatkich barmoqlari bilan qalpoqchaning teshigidan
salgina yuqori joyni ushlab, ignani shprits bilan bog‘lanadigan joyga va asosi tomon
zichlab surish kerak.
Instrumentlarga ishlov berish.
1.
Dekontaminatsiya/zararsizlantirish
-ifloslangan
xirurgik
asboblarga,
qo‘lqoplarga va boshqa narsalarga ishlov berishda birinchi qadam bo‘lmokda.
Yuvishdan oldin ushbu narsalarni 10 daqiqaga 0,5 % xlor eritmasiga ivitib qo‘yish
yo‘li bilan zararsizlantirish kerak (yoki boshqa tasdiqlangan dezinfeksiyalovchi
eritmaga). Bu jarayon gepatit V, S va OIV viruslari faolligini susaytiradi va ishlov
berish bilan shug‘ullanuvchi xodimlarga bu asboblar bilan keyingi muolaja
qilishlarida xavfsizroq bo‘ladi. Muolajadan so‘ng qo‘llarda xirurgik qo‘lqoplarni
qoldiring yoki xo‘jalik qo‘lqoplarini kiying. Muolaja tugaganidan so‘ng shu zahoti
barcha asboblarni 0,5 % xlor eritmasiga solib qo‘ying. Agar qo‘llaringizda xirurgik
qo‘lqoplar bo‘lsa, ikkala qo‘lqopdagi qo‘llarni 0,5 % xlor eritmasiga soling. Teskari
tomoniga o‘girib, qo‘lkoplarni yeching:
-agar qo‘lqoplar bir marotaba ishlatiladigan bo‘lsa, oqizmaydigan konteyner yoki
qattik (zich) plastikli qopchaga solib qo‘ying;
-agar qo‘lqoplarga keyinchalik ishlov berilsa, dekontaminatsiya maqsadida ularni 10
daqiqaga 0,5 % xlor eritmasiga solib qo‘ying.
Chiqindilarni oqizmaydigan yoki qattiq (zich) plastikli qopchaga tashlang.
0,5 % xlor eritmasida ho‘llangan salfetka bilan muolaja vaqtida ifloslangan barcha
yuzalarni dekontaminirlang.
Keyinchalik o‘tkaziladigan puxta yuvishdan oldin, asboblarni 10 daqiqadan so‘ng 0,5
% xlor eritmasidan oling va shu zahoti ko‘zga ko‘rinarli organik ifloslarni yo‘q qilish
uchun sovuq suvda chayib oling. Muolaja yoki operatsiya xonalariga ikkita idish
qo‘yilishi tavsiya etiladi: birinchisi 0,5 % xlor eritmasi bilan to‘ldirilgan, ikkinchisi
esa suv bilan- 10 daqiqadan so‘ng korroziyani oldini olish maqsadida asboblarni
suvga solib qo‘yish uchun. Asboblar 1 soatdan ko‘proq suvda qolib ketsa zang
bosishi mumkinligini yodda tuting.
Dezinfeksiyalovchi eritmani har kuni, agar kerak bo‘lsa undan ham tezroq
almashtiring (tiniqligi buzilganda almashtiring).
Dekontaminatsiya o‘tkazish yuzasidan maslahatlar.
Plastik idishlarni quyidagi sabablarga ko‘ra ishlatish afzaldir
o‘tkir tig‘li asboblar metall idishlarga tekkanida o‘tmas bo‘lib qolishi mumkin
metall asboblar va metall idishlar yuzalari o‘rtasida kimyoviy reaksiya (elektroliz)
paydo bo‘lishi mumkin, buning oqibatida asbob yuzalarida zang paydo bo‘lishi
mumkin.
Galvanik qoplamali metall asboblarni (100 % zanglamaydigan po‘latdan bo‘lmagan)
hatto oddiy suvda 1 soatdan ortiq ivitmang, chunki ular zanglashi mumkin.
Yodda tuting: Qon yoki biologik suyuqliklar bilan aloqada bo‘lishi mumkin bo‘lgan
xirurgik asboblar va boshqa narsalardan faoliyat yuritayotgan xodimlarning muhim
kasalliklardan ehtiyotqqilish dekontaminatsiya maqsadidir.
Asboblar va boshqa narsalarni dekontaminatsiya qilgandan so‘ng ularning keyingi
ishlov berilishi xavfsiz bo‘lib qoladi. Ushbu ishlov yuvish undan keyin sterillash yoki
chuqur dezinfeksiyalashdan iborat.
2. Yuvish- o‘ta muhim, negaki ifloslangan asboblar va asbob-uskunalarda
mikroorganizmlarni
ayniqsa
qokshol
chaqiruvchi
endosporalarning
sonini
kamaytiruchi
samarali
usuldir.
Dastlabki
tozalashsiz
sterilizatsiya,
chuqur
dezinfeksiyalash ham samarasizdir. Sovun va toza suv bilan puxta yuvish qon yoki
organizmlarning biologik suyuqliklar kabi organik moddalarni jismoniy bartaraf
qiladi.
Suv o‘zi o‘zidan oqsil, yog‘lar va moylarni yo‘q qilmaydi, shuning uchun samarali
tozalash o‘tkazishda sovun ishlatish muhimdir. Donali sovun yoki kukunlar ishlatish
tavsiya etilmaydi, chunki donali sovundagi yog‘ni kislotalar qattiq suvdagi minerallar
bilan reaksiyaga kirishib oson yo‘q bo‘lmaydigan cho‘kmalar hosil qiladi
(erimaydigan kalsiy tuzlari). Mavjud bo‘lsa suyuq sovun ishlatish afzalroqdir, chunki
