Homiladorlik va tugʻruq davrida gipertenziv buzilishlar. (preeklampsiya va eklampsiya). Tashxislash. Differentsial diagnostika. UASH taktikasi.

Yuklangan vaqt

2024-12-16

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

24

Faytl hajmi

227,0 KB


1 Homiladorlik va tugʻruq davrida gipertenziv buzilishlar. (preeklampsiya va eklampsiya). Tashxislash. Differentsial diagnostika. UASH taktikasi. Nazariy qism Tasnifi: I. Surunkali arterial gipertenziya (20 xaftagacha bulgan) II. xomiladorlik gestatsion gipertenziyasi yengil va ogir darajasi. 1. engil preeklampsiya 2. ogir preeklampsiya 3. eklampsiya III. Surunkali arterial gipertenziya preeklampsiya yoki eklampsiya bilan kushilib kelishi. Diastolik AKB xomiladorlik va tugrukni olib borish uchun indikator xisoblanadi. • Diastolik AKB perifirik karshilikni kursatadi va ayelni emoional xolatiga boglik xolda uzgarmaydi. • Agar DAKB 4 soatlik interval bilan 2 marta ulchanganda 90 mm.sim.ust. va undan yukori bulsa, bu gipertenziya xisoblanadi. • Agar gipertenziya 20 xaftadan sung, tugruk paytida yeki tugrukdan keyin 48 soat davomida rivojlansa bu XIG xisoblanadi. • Agar DAKB 20 xaftagacha 90-100 mm.sim.ust. bulsa, proteinuriya 2 gacha (1g/l) bulsa, bunda surunkali gipertenziyayengil preeklampsiya bilan kushilib kelgan buladi. Surunkali arterial gipertenziya (SAG) SAG to‘grisida gapirilganda shuni aytish kerakki, diagnoz risolaga ko‘ra xomiladorlikdan tashќari vaќtda ќo‘yilishi lozim. 1 Homiladorlik va tugʻruq davrida gipertenziv buzilishlar. (preeklampsiya va eklampsiya). Tashxislash. Differentsial diagnostika. UASH taktikasi. Nazariy qism Tasnifi: I. Surunkali arterial gipertenziya (20 xaftagacha bulgan) II. xomiladorlik gestatsion gipertenziyasi yengil va ogir darajasi. 1. engil preeklampsiya 2. ogir preeklampsiya 3. eklampsiya III. Surunkali arterial gipertenziya preeklampsiya yoki eklampsiya bilan kushilib kelishi. Diastolik AKB xomiladorlik va tugrukni olib borish uchun indikator xisoblanadi. • Diastolik AKB perifirik karshilikni kursatadi va ayelni emoional xolatiga boglik xolda uzgarmaydi. • Agar DAKB 4 soatlik interval bilan 2 marta ulchanganda 90 mm.sim.ust. va undan yukori bulsa, bu gipertenziya xisoblanadi. • Agar gipertenziya 20 xaftadan sung, tugruk paytida yeki tugrukdan keyin 48 soat davomida rivojlansa bu XIG xisoblanadi. • Agar DAKB 20 xaftagacha 90-100 mm.sim.ust. bulsa, proteinuriya 2 gacha (1g/l) bulsa, bunda surunkali gipertenziyayengil preeklampsiya bilan kushilib kelgan buladi. Surunkali arterial gipertenziya (SAG) SAG to‘grisida gapirilganda shuni aytish kerakki, diagnoz risolaga ko‘ra xomiladorlikdan tashќari vaќtda ќo‘yilishi lozim.
2 • Aksariyat xollarda SAG: - birlamchi (90-95%) yoki essensial - ќolgan xollarda ikkilamchi yoki simptomatik arterial gipertenziya xisoblanadi. • Agar SAG va XIG o‘rtasida farќ ќiluvchi ma’lumotlar yetarli bo‘lmasa ќuyidagilarga asoslanish mumkin: - Gipertenziya xomiladorlikning 20 xaftasigacha yuzaga keladi - Davo o‘tkazilmagan taќdirda gipertenziya tugruќdan keyin 6 ћaftagacha cho‘zilishi mumkin - Xar bir xomiladorlikda ќaytalanuvchi gipertenziya SAG deb ќabul ќilinishi lozim SAG bulgan xomiladorlar UASh tomonidan ambulator sharoitda olib boriladi: • Kushimcha dam tvfsya kiling • KB pasayishi buyrak va yuldosh perfuziyasini kiskarishiga olib keladi. Shu sababli KBni xomiladorlikdan oldingi kursatkichlaridan pasaytirmastlik kerak. • Ayol antigipotenziv vositalarni xomiladorlikdan oldin kullayotgan bulsa, davom ettirilsin! • Agar DKB 110 mm.sm.ust. va yukori, SKB 160 va yukori bulsa antigipertenziv vositalarni boshlang • Agar oksil kuzatilsa, preeklampsiyani kushilib kelishi bulib, preeklampsiyaning darajasiga karab olib boriladi. • Xomila usishi va xolati nazorat kilinadi • Agar asoratlar kuzatilmasa – tugruk uz muddatida • Agar xomila yurak urishi 1 dakikada <100 yoki >180 zarb bulsa – xomilada disstres! • Agar ogir XROKS kuzatisa muddatdan oldin tugdirib olinadi. • Xomiladorlikning kech muddatlarida UTTda xomiladorlik muddati anik kursatmaydi! I. Xomiladorlik gestatsion gipertenziyasi. XIG deb arterial ќon bosimining xomiladorlikning 20 – xaftasidan keyin, tuѓruќ vaќtida va/yoki tugruќdan keyin 48 soat ichida ko‘tarilishiga aytiladi. Arterial ќon bosimining xomiladorlik davrida ko‘tarilishi xomilador ќon tomir o‘zanlarining xar 2 • Aksariyat xollarda SAG: - birlamchi (90-95%) yoki essensial - ќolgan xollarda ikkilamchi yoki simptomatik arterial gipertenziya xisoblanadi. • Agar SAG va XIG o‘rtasida farќ ќiluvchi ma’lumotlar yetarli bo‘lmasa ќuyidagilarga asoslanish mumkin: - Gipertenziya xomiladorlikning 20 xaftasigacha yuzaga keladi - Davo o‘tkazilmagan taќdirda gipertenziya tugruќdan keyin 6 ћaftagacha cho‘zilishi mumkin - Xar bir xomiladorlikda ќaytalanuvchi gipertenziya SAG deb ќabul ќilinishi lozim SAG bulgan xomiladorlar UASh tomonidan ambulator sharoitda olib boriladi: • Kushimcha dam tvfsya kiling • KB pasayishi buyrak va yuldosh perfuziyasini kiskarishiga olib keladi. Shu sababli KBni xomiladorlikdan oldingi kursatkichlaridan pasaytirmastlik kerak. • Ayol antigipotenziv vositalarni xomiladorlikdan oldin kullayotgan bulsa, davom ettirilsin! • Agar DKB 110 mm.sm.ust. va yukori, SKB 160 va yukori bulsa antigipertenziv vositalarni boshlang • Agar oksil kuzatilsa, preeklampsiyani kushilib kelishi bulib, preeklampsiyaning darajasiga karab olib boriladi. • Xomila usishi va xolati nazorat kilinadi • Agar asoratlar kuzatilmasa – tugruk uz muddatida • Agar xomila yurak urishi 1 dakikada <100 yoki >180 zarb bulsa – xomilada disstres! • Agar ogir XROKS kuzatisa muddatdan oldin tugdirib olinadi. • Xomiladorlikning kech muddatlarida UTTda xomiladorlik muddati anik kursatmaydi! I. Xomiladorlik gestatsion gipertenziyasi. XIG deb arterial ќon bosimining xomiladorlikning 20 – xaftasidan keyin, tuѓruќ vaќtida va/yoki tugruќdan keyin 48 soat ichida ko‘tarilishiga aytiladi. Arterial ќon bosimining xomiladorlik davrida ko‘tarilishi xomilador ќon tomir o‘zanlarining xar
3 xil soxalarida (Xayot uchun zarur a’zolar) ќon bilan to‘lishishning bir xilda emasligiga moslashish reaksiyasi xisoblanadi. Xomiladorlig davridagi gipertenziyaning mezonlari: - Yengil darajadagi gestatsion gipertenziya DAD 90 - 105 mm rt. st. - 20 xaf keyin. Ogir darajadagi gestatsionn gipertenziya • DAD 110 mm.rt.st va undan yukori • SAD 160 mm.rt.st. va undan yukori • Otsutsviye proteinurii ili belok v sutochnoy moche nije 0,3 g/l - Agar 4 soatlik interval bilan 2 marta ulchanganda u oshsa, xaќiќiy arterial bosimning ko‘tarilishi xisoblanadi. Moillik omillari: 1.Kon tomirlar ichi xajmining yetarli darajada oshmaganligini ko‘rsatuvchi belgilar (Gipovolemiya) 2.Xomiladorlikning ikkinchi trimestrida diastolik arterial bosimning fiziologik kamayishining yo‘ќligi; 3.Sistolik arterial bosimning boshlanѓich ќon bosimiga ko‘ra 30 mm smb. Ust.ga ko‘tarilishi,biroќ 140 mm.smb. ust.dan oshmasligi; 4.Diastolik ќon bosimining boshlanѓich ќon bosimidan 15 mm.smb. ust.ga ko‘tarilishi, biroќ 90 mm.smb. ust.dan oshmasligi. 5.Xomilaning ona ќornida rivojlanishdan orќada ќolishi. II.A. Proteinuriyasiz arterial gipertenziya – xomiladorlik gipertenziyasi (gestatsion gipertenziya) Patofiziologiyasi. Arterial bosimning ortishi birinchi bor xomiladorlikning ikkinchi yarmida kuzatiladi va ќon tomirlar periferik ќarshiligiga javob reaksiyasi xisoblanadi. Bu reaksiya - xomiladorning xam, xomilaning xam xayot uchun zarur a’zolari (miya, jigar, buyrak va boshќa)ga ќon borishi uchun moslashish reaksiyasi xisoblanadi. Shunisi ќiziќki, antigipertenziv preparatlar bilan ќon bosimining pasaytirilishi yuќorida aytilgan a’zolarning ќon bilan ta’minlanishini buzilishiga, va shuning bilan bir ќatorda xomila axvolining yomonlashuviga olib keladi. 3 xil soxalarida (Xayot uchun zarur a’zolar) ќon bilan to‘lishishning bir xilda emasligiga moslashish reaksiyasi xisoblanadi. Xomiladorlig davridagi gipertenziyaning mezonlari: - Yengil darajadagi gestatsion gipertenziya DAD 90 - 105 mm rt. st. - 20 xaf keyin. Ogir darajadagi gestatsionn gipertenziya • DAD 110 mm.rt.st va undan yukori • SAD 160 mm.rt.st. va undan yukori • Otsutsviye proteinurii ili belok v sutochnoy moche nije 0,3 g/l - Agar 4 soatlik interval bilan 2 marta ulchanganda u oshsa, xaќiќiy arterial bosimning ko‘tarilishi xisoblanadi. Moillik omillari: 1.Kon tomirlar ichi xajmining yetarli darajada oshmaganligini ko‘rsatuvchi belgilar (Gipovolemiya) 2.Xomiladorlikning ikkinchi trimestrida diastolik arterial bosimning fiziologik kamayishining yo‘ќligi; 3.Sistolik arterial bosimning boshlanѓich ќon bosimiga ko‘ra 30 mm smb. Ust.ga ko‘tarilishi,biroќ 140 mm.smb. ust.dan oshmasligi; 4.Diastolik ќon bosimining boshlanѓich ќon bosimidan 15 mm.smb. ust.ga ko‘tarilishi, biroќ 90 mm.smb. ust.dan oshmasligi. 5.Xomilaning ona ќornida rivojlanishdan orќada ќolishi. II.A. Proteinuriyasiz arterial gipertenziya – xomiladorlik gipertenziyasi (gestatsion gipertenziya) Patofiziologiyasi. Arterial bosimning ortishi birinchi bor xomiladorlikning ikkinchi yarmida kuzatiladi va ќon tomirlar periferik ќarshiligiga javob reaksiyasi xisoblanadi. Bu reaksiya - xomiladorning xam, xomilaning xam xayot uchun zarur a’zolari (miya, jigar, buyrak va boshќa)ga ќon borishi uchun moslashish reaksiyasi xisoblanadi. Shunisi ќiziќki, antigipertenziv preparatlar bilan ќon bosimining pasaytirilishi yuќorida aytilgan a’zolarning ќon bilan ta’minlanishini buzilishiga, va shuning bilan bir ќatorda xomila axvolining yomonlashuviga olib keladi.
4 Xomiladorlar gestatsion gipertenziyasi bo‘lgan ayollarni boshќarish. Xomiladorlar gestatsion gipertenziyasi bulganda UASh anamnez tuplashi, shikoyatlarini eshitib miya ќon aylanish buzilish belgilari bor yoki yo‘ќligini aniќlashi, siydikda proteinuriya mavjudligini bilish uchun labortoriyaga yullanma berishi lozim. UASh xomilador bilan suxbat utkazib, AЌBni xech bo‘lmaganda xaftasiga 2 marotaba o‘lchash muximligini, ko‘ngil aynashi, bosh ogrigi, epigastriy soxasida ogriќ, nafas olish ogirlashishi, burun bitishi, ko‘rish faoliyatining buzilishi yoki siydik ajralishi kamayishi belgilari paydo bo‘lishi bilan zudlik bilan vrachga murojat kilishini va AЌBini ulchash lozimligini tushuntiradi. UASh taktikasi – xomiladorni kuzatish va uning xolati to‘grisida ogoxlantirish. Agar DAЌB 110 mm.rt.st.dan ortsa, xomiladorga antigipertenziv vositalar buyurish: -gidralazin (apressin); -dopegit ; -nifedipin (korinfar, adolat) 5 mg til ostiga, 10 min.dan keyin yana 5 mg til ostiga va so‘ng yuќori gipertenziya sababini aniќlash uchun statsionarga yuborish. Profilaktikasi: 1. Qabul qilinadigan oziq-ovqatlar kalorajini, suyuqlik yoki tuzni cheklash xomiladorlar gestatsion gipertenziyasi rivojlanishini oldini olaolmaydi, balki xomila uchun zararli bo‘lishi xam mumkin. 2. Xomiladorlar gestatsion gipertenziyasining oldini olishda aspirina, kalsiy va boshqa qator preparatlarning ijobiy ta’siri qayd qilinmagan 3. Xatar omillari bo‘lgan ayollarni ajratish va ularga o‘z vaqtida yordamni tashkil qilish Xomiladorlar gestatsion gipertenziyasini davolashda va tutqanoqning oldini olishda xal qiluvchi axamiyatga ega. Bunday ayollarni muntazam kuzatish va o‘z shifokorlariga yana qaytadan qachon murojaat qilishlari to‘ѓrisida aniq ko‘rsatmalar berish lozim. Oila a’zolarining o‘qitilishi xomiladorlar gestatsion gipertenziyasi avj olish belgilarini o‘z vaќtida aniqlashda axamiyatga ega bo‘lib qolmay, balki ayolni gospitalizatsiya qilganda yoki ish tartibi o‘zgartirilganda ijtimoiy qo‘llab – quvvatlash uchun xam muxim axamiyatga ega. 4 Xomiladorlar gestatsion gipertenziyasi bo‘lgan ayollarni boshќarish. Xomiladorlar gestatsion gipertenziyasi bulganda UASh anamnez tuplashi, shikoyatlarini eshitib miya ќon aylanish buzilish belgilari bor yoki yo‘ќligini aniќlashi, siydikda proteinuriya mavjudligini bilish uchun labortoriyaga yullanma berishi lozim. UASh xomilador bilan suxbat utkazib, AЌBni xech bo‘lmaganda xaftasiga 2 marotaba o‘lchash muximligini, ko‘ngil aynashi, bosh ogrigi, epigastriy soxasida ogriќ, nafas olish ogirlashishi, burun bitishi, ko‘rish faoliyatining buzilishi yoki siydik ajralishi kamayishi belgilari paydo bo‘lishi bilan zudlik bilan vrachga murojat kilishini va AЌBini ulchash lozimligini tushuntiradi. UASh taktikasi – xomiladorni kuzatish va uning xolati to‘grisida ogoxlantirish. Agar DAЌB 110 mm.rt.st.dan ortsa, xomiladorga antigipertenziv vositalar buyurish: -gidralazin (apressin); -dopegit ; -nifedipin (korinfar, adolat) 5 mg til ostiga, 10 min.dan keyin yana 5 mg til ostiga va so‘ng yuќori gipertenziya sababini aniќlash uchun statsionarga yuborish. Profilaktikasi: 1. Qabul qilinadigan oziq-ovqatlar kalorajini, suyuqlik yoki tuzni cheklash xomiladorlar gestatsion gipertenziyasi rivojlanishini oldini olaolmaydi, balki xomila uchun zararli bo‘lishi xam mumkin. 2. Xomiladorlar gestatsion gipertenziyasining oldini olishda aspirina, kalsiy va boshqa qator preparatlarning ijobiy ta’siri qayd qilinmagan 3. Xatar omillari bo‘lgan ayollarni ajratish va ularga o‘z vaqtida yordamni tashkil qilish Xomiladorlar gestatsion gipertenziyasini davolashda va tutqanoqning oldini olishda xal qiluvchi axamiyatga ega. Bunday ayollarni muntazam kuzatish va o‘z shifokorlariga yana qaytadan qachon murojaat qilishlari to‘ѓrisida aniq ko‘rsatmalar berish lozim. Oila a’zolarining o‘qitilishi xomiladorlar gestatsion gipertenziyasi avj olish belgilarini o‘z vaќtida aniqlashda axamiyatga ega bo‘lib qolmay, balki ayolni gospitalizatsiya qilganda yoki ish tartibi o‘zgartirilganda ijtimoiy qo‘llab – quvvatlash uchun xam muxim axamiyatga ega.
5 KVP/ShVPda o‘tkaziladigan tadbirlar: 1. Arterial bosim, peshob (proteinuriyaga) va xomilaning axvolini xaftasiga bir marta tekshiring; 2. agar arterial bosim ko‘tarilsa uni yengil preeklampsiya xolatidagi kabi boshqaring (quyida keltirilgan); 3. Xomila ning rivojlanishdan orqada qolishi oѓir belgilari paydo bo‘lsa yoki xomilaning axvoli yomonlashsa kerakli yordamni ko‘rsatish uchun yoki balki, zudlik bilan tuѓdirish uchun statsionarga yuboring; 4. Ayolni va oila a’zolarini preeklampsiya va eklampsiyaning xavfli belgilaridan ogox ќiling; 5. Agar barcha kuzatuv natijalari turѓun bo‘lsa, normal va tabiiy tuѓruq o‘tkazishga ruxsat bering; III.V. Surunkali arterial gipertenziya preeklampsiya yoki eklampsiya bilan kushilib kelishi Patofiziologiyasi. Xomilador ayol organizmining xayot uchun zarur a’zolarning perfuziyasini yaxshilovchi kompesator-moslashuv reaksiyasi. Bu moslashuv arterial gipertenziyani kuzatilishi: • Generalizlashgan vazospazm, bu periferik kon tomir karshiligini kutarilishiga olib kelishi va keyin xayot uchun muxum a’zolarda (bosh miya, jigar, buyrak, yuldosh) perfuziyani pasayishiga olib keladi: kotorыy v svoyu ochered, privodit k snijeniyu: - yuldosh perfuziyasini pasayishi xomilani usishdan orkada kolishiga olib kelishi, perinatal kasallik va ulimi sababchisi buladi. Bachadon-yuldosh kon aylanishini 50-60% pasayishi gipertenziv buzilishni namoyon bulishidan 3-4 xafta oldin kuzatiladi - buyrakda kon aylanishini va glomerulyar filtratsiyani pasayish sabablari: 1. Klubochkalar gipoksiyasi natijasida: proteinuriya, suv ushlanishi natijasida shishlar rivojlanadi 2. Kon zardobida mochevina va kreatenin konsentratsiyasini kupayishi (ogir xolatlarda). 5 KVP/ShVPda o‘tkaziladigan tadbirlar: 1. Arterial bosim, peshob (proteinuriyaga) va xomilaning axvolini xaftasiga bir marta tekshiring; 2. agar arterial bosim ko‘tarilsa uni yengil preeklampsiya xolatidagi kabi boshqaring (quyida keltirilgan); 3. Xomila ning rivojlanishdan orqada qolishi oѓir belgilari paydo bo‘lsa yoki xomilaning axvoli yomonlashsa kerakli yordamni ko‘rsatish uchun yoki balki, zudlik bilan tuѓdirish uchun statsionarga yuboring; 4. Ayolni va oila a’zolarini preeklampsiya va eklampsiyaning xavfli belgilaridan ogox ќiling; 5. Agar barcha kuzatuv natijalari turѓun bo‘lsa, normal va tabiiy tuѓruq o‘tkazishga ruxsat bering; III.V. Surunkali arterial gipertenziya preeklampsiya yoki eklampsiya bilan kushilib kelishi Patofiziologiyasi. Xomilador ayol organizmining xayot uchun zarur a’zolarning perfuziyasini yaxshilovchi kompesator-moslashuv reaksiyasi. Bu moslashuv arterial gipertenziyani kuzatilishi: • Generalizlashgan vazospazm, bu periferik kon tomir karshiligini kutarilishiga olib kelishi va keyin xayot uchun muxum a’zolarda (bosh miya, jigar, buyrak, yuldosh) perfuziyani pasayishiga olib keladi: kotorыy v svoyu ochered, privodit k snijeniyu: - yuldosh perfuziyasini pasayishi xomilani usishdan orkada kolishiga olib kelishi, perinatal kasallik va ulimi sababchisi buladi. Bachadon-yuldosh kon aylanishini 50-60% pasayishi gipertenziv buzilishni namoyon bulishidan 3-4 xafta oldin kuzatiladi - buyrakda kon aylanishini va glomerulyar filtratsiyani pasayish sabablari: 1. Klubochkalar gipoksiyasi natijasida: proteinuriya, suv ushlanishi natijasida shishlar rivojlanadi 2. Kon zardobida mochevina va kreatenin konsentratsiyasini kupayishi (ogir xolatlarda).
6 3. Kon kuyilishida kon tomirlar utkizuvchanligi yukoriligi natijasida kontomir ichi suyukligini kamayishi (gipovolemiya) kuzatiladi. • Tomirlar endoteliyasini jaroxati (perekisli oksidlanish maxsulot xisobiga, bu esa xomila tukimasiga reaksiya natijasi) keltiradi: - koagulyatsion mexanizamlarni kuzgatilishi, trombotsitlarni agregatsiyasini kutarilishi bilan ifodalanadi. - prostasiklin/tromboksan – prostaglandinlar xosil bulishi va parchalinishini buzilishi. PRYeEKLAMPSIYa – bu arterial gipertenziya + homiladorlikning ikkinchi yarmida proteinuriya. JSST tavsiyasi bo‘yicha preeklampsiya ikki turga bo‘linadi: Og‘irligi bo‘yicha: • engil • og‘ir Homiladorlik muddatiga ko‘ra: • tug‘ruq muddatiga yetgan (37 xaftadan keyin) • tug‘ruq muddatiga yetmagan (37 xaftagacha) PROTYeINURIYa Preeklampsiyada axamiyat buyicha ikkinchi o‘rinda - proteinuriya. Proteinuriyani mikdori bir kunlik peshobda -0,3g/l va undan ortiqligi amaliy axamiyatga ega (peshob yullari infeksiyasi bo‘lmaganda). Vizual test natijalari proteinuriyani kuyidagi taxminiy miqdoriga to‘g‘ri keladi: 1+ = 0.3 g/l, 2+ = 1 g/l va 3+ = 3 g/l. ShIShLAR Preeklampsiya rivojlanishida diagnostik axamiyati yuk. Shishni to‘satdan bel soxasi va yuzida paydo bo‘lishi (2 kun ichida) e’tiborga sazovorligi eklampsiyaga xavf soluvchi belgiligidir. YeNGIL PRYeEKLAMPSIYa. Homiladorlik muddati 20 xaftadan so‘ng DAKB 2 marta 4 soatlik interval bilan o‘lchanganda 90-100 mm.sim.ust. gacha bo‘lsa. - Proteinuriya 2+ (1g\l) - Og‘ir preeklampsiyani boshqa simptomlari kuzatilmaydi. 6 3. Kon kuyilishida kon tomirlar utkizuvchanligi yukoriligi natijasida kontomir ichi suyukligini kamayishi (gipovolemiya) kuzatiladi. • Tomirlar endoteliyasini jaroxati (perekisli oksidlanish maxsulot xisobiga, bu esa xomila tukimasiga reaksiya natijasi) keltiradi: - koagulyatsion mexanizamlarni kuzgatilishi, trombotsitlarni agregatsiyasini kutarilishi bilan ifodalanadi. - prostasiklin/tromboksan – prostaglandinlar xosil bulishi va parchalinishini buzilishi. PRYeEKLAMPSIYa – bu arterial gipertenziya + homiladorlikning ikkinchi yarmida proteinuriya. JSST tavsiyasi bo‘yicha preeklampsiya ikki turga bo‘linadi: Og‘irligi bo‘yicha: • engil • og‘ir Homiladorlik muddatiga ko‘ra: • tug‘ruq muddatiga yetgan (37 xaftadan keyin) • tug‘ruq muddatiga yetmagan (37 xaftagacha) PROTYeINURIYa Preeklampsiyada axamiyat buyicha ikkinchi o‘rinda - proteinuriya. Proteinuriyani mikdori bir kunlik peshobda -0,3g/l va undan ortiqligi amaliy axamiyatga ega (peshob yullari infeksiyasi bo‘lmaganda). Vizual test natijalari proteinuriyani kuyidagi taxminiy miqdoriga to‘g‘ri keladi: 1+ = 0.3 g/l, 2+ = 1 g/l va 3+ = 3 g/l. ShIShLAR Preeklampsiya rivojlanishida diagnostik axamiyati yuk. Shishni to‘satdan bel soxasi va yuzida paydo bo‘lishi (2 kun ichida) e’tiborga sazovorligi eklampsiyaga xavf soluvchi belgiligidir. YeNGIL PRYeEKLAMPSIYa. Homiladorlik muddati 20 xaftadan so‘ng DAKB 2 marta 4 soatlik interval bilan o‘lchanganda 90-100 mm.sim.ust. gacha bo‘lsa. - Proteinuriya 2+ (1g\l) - Og‘ir preeklampsiyani boshqa simptomlari kuzatilmaydi.
7 Ambulator sharoitda olib boriladi. YeNGIL PRYeEKLAMPSIYa (37 xaftadan keyin) • Agar xomila xolati yomonlashsa zudlik bilan bachadon buyni xolatini baxolash va tug‘ruqni tezlashtirish. • Bachadon bo‘yni yetilgan bo‘lsa, tug‘ruq amniotomiya va zudlik bilan oksitotsin va prostoglandinlar yordamida induksiyalanadi. • Bachadon bo‘yni yetilmagan bo‘lsa prostaglandinlar yoki kesarcha kesish. YeNGIL PRYeEKLAMPSIYaDA OLIB BORISh TAKTIKASI (37 xaftagacha) • Normal ovqatlanish (suv va tuz mikdori ayol xoxlaganicha) • AQB bir kunda 2 marta o‘lchanadi. • Tutkanoqqa qarshi, antigipertenziv, sedativ, trankvilizator preparatlar AQB oshmasa va proteinuriya kuzatilmasa tavsiya etilmaydi. • Siydik xaydovchi preparatlar berilmaydi. • Agar DQB norma va bemor xolati yaxshilansa- uyga javob beriladi. • Agar belgilar o‘zgarmasa, unda statsionarda xomila xolati nazorat qilinadi: - agar XROKS bo‘lsa, muddatdan oldin tug‘dirib olish. - agar XROKS yuk bo‘lsa, statsionarda tug‘ruqgacha. - Agar proteinuriya yukori bo‘lsa, Og‘ir preeklampsiyadek olib borish. - Xomiladorlikni to‘xtatmatmaguncha preeklampsiya belgilari yo‘kolmaydi. TUG’RUQDAN KYeYIN RYeABILITASIYa - ayollar maslaxat xonasida boshka turdagi mutaxassislar bilan birga xomiladorlikdan tashkari sog‘lomlashtirish va keyingi xomiladorlikni rejalashtirishtirish maqsadida dispanser kuzatuv - qarshi ko‘rsatmalarni xisobga olgan xolda kontratsepsiya usullarini tanlash. OG’IR PRYeEKLAMPSIYa. - DAQB 110 mm.sim.ust. dan yuqori. - Proteinuriya 3 g\l dan yuqori + epigastriyada og‘riq bosh og‘rig‘i ko‘rishdagi o‘zgarishlar 7 Ambulator sharoitda olib boriladi. YeNGIL PRYeEKLAMPSIYa (37 xaftadan keyin) • Agar xomila xolati yomonlashsa zudlik bilan bachadon buyni xolatini baxolash va tug‘ruqni tezlashtirish. • Bachadon bo‘yni yetilgan bo‘lsa, tug‘ruq amniotomiya va zudlik bilan oksitotsin va prostoglandinlar yordamida induksiyalanadi. • Bachadon bo‘yni yetilmagan bo‘lsa prostaglandinlar yoki kesarcha kesish. YeNGIL PRYeEKLAMPSIYaDA OLIB BORISh TAKTIKASI (37 xaftagacha) • Normal ovqatlanish (suv va tuz mikdori ayol xoxlaganicha) • AQB bir kunda 2 marta o‘lchanadi. • Tutkanoqqa qarshi, antigipertenziv, sedativ, trankvilizator preparatlar AQB oshmasa va proteinuriya kuzatilmasa tavsiya etilmaydi. • Siydik xaydovchi preparatlar berilmaydi. • Agar DQB norma va bemor xolati yaxshilansa- uyga javob beriladi. • Agar belgilar o‘zgarmasa, unda statsionarda xomila xolati nazorat qilinadi: - agar XROKS bo‘lsa, muddatdan oldin tug‘dirib olish. - agar XROKS yuk bo‘lsa, statsionarda tug‘ruqgacha. - Agar proteinuriya yukori bo‘lsa, Og‘ir preeklampsiyadek olib borish. - Xomiladorlikni to‘xtatmatmaguncha preeklampsiya belgilari yo‘kolmaydi. TUG’RUQDAN KYeYIN RYeABILITASIYa - ayollar maslaxat xonasida boshka turdagi mutaxassislar bilan birga xomiladorlikdan tashkari sog‘lomlashtirish va keyingi xomiladorlikni rejalashtirishtirish maqsadida dispanser kuzatuv - qarshi ko‘rsatmalarni xisobga olgan xolda kontratsepsiya usullarini tanlash. OG’IR PRYeEKLAMPSIYa. - DAQB 110 mm.sim.ust. dan yuqori. - Proteinuriya 3 g\l dan yuqori + epigastriyada og‘riq bosh og‘rig‘i ko‘rishdagi o‘zgarishlar
8 giperrefleksiya o‘pka shishi oliguriya (24 soat davomida 400 ml dan kam) trombotsitopeniya (100dan kam) OG’IR PRYeEKLAPSIYaDA OLIB BORISh TAKTIKASI – MgSO4ni yuklama dozasini QVP yoki ShVPda qilib, agar bu xolat shu yerda aniqlangan bo‘lsa, keyin statsionarga UASh nazoratida olib boriladi va qabuldagi shifokorga tashxis qo‘yilgan va MgSO4ni yuklama dozasini qilingan vaktni ko‘rsatib topshiradi Og‘ir preeklampsiyada o‘tkazilgan davo yordam bermagan xolda (magneziyni yuklama dozasini o‘tkazgandan keyin 4 soat o‘tib xam og‘ir preeklampsiyani belgilari saqlansa) homiladorlikni to‘xtatish kerak Bu holda tug‘dirish masalasida kuyidagilarga axamiyat berilmasligi kerak: • Xomiladorlik muddati; • Xomila o‘pkasining “etiganligi”; • Tug‘ruq yo‘llarining tayyorgarligi. Ona xayoti xavf ostida bo‘lganligi sababli tug‘ruq ona manfaatini ko‘zlab olib boriladi Tug‘ruq yo‘llarining tayyorligi fakat tug‘dirish usuliga (tug‘ruq yullari orqali yoki kesarcha kesish) ta’sir qiladi. Simptomlar kuzatilgandan keyin 24 soat ichida tug‘ruq bo‘lishi kerak Eklampsiyada sudorgadan keyin tug‘ruq 12 soat ichida bo‘lishi kerak. - shu vaqt ichida tug‘ruq yo‘llari orqali tug‘ruq bo‘lishi kuzatilmasa – kesarcha kesish. - agar xomila yurak urishi 1 daqiqada <100 yoki >180 zarb bo‘lsa – Kesarcha kesish! - preeklampsiya va eklampsiya kuzatilgan ayollarda maxalliy anesteziya yoki ketamin ko‘llamang. Preeklampsiyada xomiladorlarda kuzatiladigan organik uzgarishlar: I. Bosh miyada: - ensefalopatiya; 8 giperrefleksiya o‘pka shishi oliguriya (24 soat davomida 400 ml dan kam) trombotsitopeniya (100dan kam) OG’IR PRYeEKLAPSIYaDA OLIB BORISh TAKTIKASI – MgSO4ni yuklama dozasini QVP yoki ShVPda qilib, agar bu xolat shu yerda aniqlangan bo‘lsa, keyin statsionarga UASh nazoratida olib boriladi va qabuldagi shifokorga tashxis qo‘yilgan va MgSO4ni yuklama dozasini qilingan vaktni ko‘rsatib topshiradi Og‘ir preeklampsiyada o‘tkazilgan davo yordam bermagan xolda (magneziyni yuklama dozasini o‘tkazgandan keyin 4 soat o‘tib xam og‘ir preeklampsiyani belgilari saqlansa) homiladorlikni to‘xtatish kerak Bu holda tug‘dirish masalasida kuyidagilarga axamiyat berilmasligi kerak: • Xomiladorlik muddati; • Xomila o‘pkasining “etiganligi”; • Tug‘ruq yo‘llarining tayyorgarligi. Ona xayoti xavf ostida bo‘lganligi sababli tug‘ruq ona manfaatini ko‘zlab olib boriladi Tug‘ruq yo‘llarining tayyorligi fakat tug‘dirish usuliga (tug‘ruq yullari orqali yoki kesarcha kesish) ta’sir qiladi. Simptomlar kuzatilgandan keyin 24 soat ichida tug‘ruq bo‘lishi kerak Eklampsiyada sudorgadan keyin tug‘ruq 12 soat ichida bo‘lishi kerak. - shu vaqt ichida tug‘ruq yo‘llari orqali tug‘ruq bo‘lishi kuzatilmasa – kesarcha kesish. - agar xomila yurak urishi 1 daqiqada <100 yoki >180 zarb bo‘lsa – Kesarcha kesish! - preeklampsiya va eklampsiya kuzatilgan ayollarda maxalliy anesteziya yoki ketamin ko‘llamang. Preeklampsiyada xomiladorlarda kuzatiladigan organik uzgarishlar: I. Bosh miyada: - ensefalopatiya;
9 - ishemiya va infarkt; - qon kuyilishi; - shish; - eklampsiya. II. Yurak–qon tomir tizimida: - qon zardobi xajmini kamayishi; - qon tomir qarshiligi va qon bosim kutarilishi; - markaziy venoz bosimni pasayishi. III. Jigarda; - periferik nekroz; - subkapsulyar qon kuyilishlar; - HELP-sindrom. IV. O’pkada: - o‘pkalar shishi V. Buyraklarda: - proteinuriya; - klubochkali filtratsiya pasayishi; - glomerulokapilyar endotelioz; - buyrak yetishmovchiligi; - o‘tkir tubulyar nekrozi; - kortikal nekroz. VI. Xomilada: - o‘sishdan orqada qolishi; - muddatdan oldingi og‘rik; - yo‘ldosh ko‘chishi. Og‘ir preeklampsiyani oldini olishda samarasiz usullar: - diuretiklarni buyurish; - antikoagulyantlarni buyurish (geparin, varfarin); - oqsil va kaloriyaga boy maxsulotlarni iste’mol qilishni ko‘paytirish; - vazni yuqori ayollarga kaloriyaga boy maxsulotlarni cheklash; - ratsionga temir, folatlar, magniy, tsink yoki balik yogini ko‘shish; 9 - ishemiya va infarkt; - qon kuyilishi; - shish; - eklampsiya. II. Yurak–qon tomir tizimida: - qon zardobi xajmini kamayishi; - qon tomir qarshiligi va qon bosim kutarilishi; - markaziy venoz bosimni pasayishi. III. Jigarda; - periferik nekroz; - subkapsulyar qon kuyilishlar; - HELP-sindrom. IV. O’pkada: - o‘pkalar shishi V. Buyraklarda: - proteinuriya; - klubochkali filtratsiya pasayishi; - glomerulokapilyar endotelioz; - buyrak yetishmovchiligi; - o‘tkir tubulyar nekrozi; - kortikal nekroz. VI. Xomilada: - o‘sishdan orqada qolishi; - muddatdan oldingi og‘rik; - yo‘ldosh ko‘chishi. Og‘ir preeklampsiyani oldini olishda samarasiz usullar: - diuretiklarni buyurish; - antikoagulyantlarni buyurish (geparin, varfarin); - oqsil va kaloriyaga boy maxsulotlarni iste’mol qilishni ko‘paytirish; - vazni yuqori ayollarga kaloriyaga boy maxsulotlarni cheklash; - ratsionga temir, folatlar, magniy, tsink yoki balik yogini ko‘shish;
10 - tuz va suyukliklarni cheklash. Eklampsiyani birlamchi baxolash va olib borish: - hodimlarni yordamga chaqiring - Zudlik bilan nafas olishi va hushini baholang. - Nafas yo‘llari o‘tkazuvchanligini tekshiring, AQB va pulsini o‘lchang - Ayolni chap yonboshiga yotqizing - Jarohatlanishdan saqlang, ammo kuch bilan ushlamang - Katta kalibrli igna bilan v/ichiga infuziyani boshlang - 1 daqiqada 4l tezlikda kislorod bering - Ayolni nazoratsiz qoldirmang. A s o s i y d a v o l a sh. Agar DAQB 110 mm. sim. ust.dan yuqoriligicha qolsa : - Antigipertenziv preparatlar va DAQBni 100-90 mm.sim.ust.da ushlab turish (o‘lchash uchun 4 soat kutish kerak emas, kerak bo‘lsa o‘lchaymiz) - Tomir ichiga suyukliklar infuziyasi boshlash (fiziologik eritma, 5% glyukoza, 8 soat ichida - 1 litr) - Kiritilgan va chiqarilgan suyuqlikni nazorat qilish (qovuqni kateterizatsiya) - Agar siydik 30 ml.-soatdan kam bo‘lsa: • Magneziya sulfatni tomirga yuborishni to‘xtashish va 8 soatni ichida fiziologik eritma 1 litr qo‘yish • O’pka shishi bo‘lish extimolini kuzatish • Xar soat reflekslar va homila xolati nazorat qilish • O’pkaning pastki qismlarining auskultatsiyasi va xirillashlar paydo bo‘lsa – furosemid 40 mg. t/i • Qonning ivishi karovotdagi test: agar 7 minutdan ortiq laxtak xosil bo‘lmasa – koagulopatiya Og‘ir preeklampsiya tug‘ruq simptomlar paydo bo‘lganda keyin 24 soat ichida sodir bo‘lishi kerak. Eklampsiyada tug‘ruq tutqanoqlar paydo bo‘lganda keyin 12 soat ichida sodir bo‘lishi kerak. 10 - tuz va suyukliklarni cheklash. Eklampsiyani birlamchi baxolash va olib borish: - hodimlarni yordamga chaqiring - Zudlik bilan nafas olishi va hushini baholang. - Nafas yo‘llari o‘tkazuvchanligini tekshiring, AQB va pulsini o‘lchang - Ayolni chap yonboshiga yotqizing - Jarohatlanishdan saqlang, ammo kuch bilan ushlamang - Katta kalibrli igna bilan v/ichiga infuziyani boshlang - 1 daqiqada 4l tezlikda kislorod bering - Ayolni nazoratsiz qoldirmang. A s o s i y d a v o l a sh. Agar DAQB 110 mm. sim. ust.dan yuqoriligicha qolsa : - Antigipertenziv preparatlar va DAQBni 100-90 mm.sim.ust.da ushlab turish (o‘lchash uchun 4 soat kutish kerak emas, kerak bo‘lsa o‘lchaymiz) - Tomir ichiga suyukliklar infuziyasi boshlash (fiziologik eritma, 5% glyukoza, 8 soat ichida - 1 litr) - Kiritilgan va chiqarilgan suyuqlikni nazorat qilish (qovuqni kateterizatsiya) - Agar siydik 30 ml.-soatdan kam bo‘lsa: • Magneziya sulfatni tomirga yuborishni to‘xtashish va 8 soatni ichida fiziologik eritma 1 litr qo‘yish • O’pka shishi bo‘lish extimolini kuzatish • Xar soat reflekslar va homila xolati nazorat qilish • O’pkaning pastki qismlarining auskultatsiyasi va xirillashlar paydo bo‘lsa – furosemid 40 mg. t/i • Qonning ivishi karovotdagi test: agar 7 minutdan ortiq laxtak xosil bo‘lmasa – koagulopatiya Og‘ir preeklampsiya tug‘ruq simptomlar paydo bo‘lganda keyin 24 soat ichida sodir bo‘lishi kerak. Eklampsiyada tug‘ruq tutqanoqlar paydo bo‘lganda keyin 12 soat ichida sodir bo‘lishi kerak.
11 - Agar vaginal tug‘ruq kutilmayotgan bo‘lsa ko‘rsatilgan vaqt ichida kesarcha kesish (eklampsiya). - Agar bolani yurak urishi 1 minutda 100dan kam va 180dan yuqori bo‘lsa kesarcha kesish. - Preeklampsiya va eklampsiyali ayollarda maxalliy anesteziya va ketaminni qo‘llamang. Eklampsiyani birlamchi baxolash va olib borish - Yordamga chaqiring va xodimlarni uyushtiring - Nafas olishni va es-xushini tezkor baxolang - Nafas yo‘llarini o‘tkazuvchanligini tekshiring, AQB va pulsni o‘lchang - Chap yonboshga yotqizing - Jaroxatlardan ximoya qiling, ammo kuch bilan qarshilik ko‘rsatmang - Katta o‘lchamdagi igna bilan suyukliqlar infuziyasini boshlang - 1 minutda 4 litr tezlik bilan kislorod bering - Ayolni qarovsiz qoldirmang Og‘ir preeklampsiya va eklampsiyani davolash Magniy sulfatni qo‘llash: - Eklampsiyada - Og‘ir preeklampsiyada - Og‘ir preeklampsiya sababli shoshilinch tug‘ruq sodir bo‘lgan ayollarda Tug‘ruqni xal qilish xaqida qaror qabul qilingandan so‘ng magniy sulfatni kiritishni boshlang. Tug‘ruqdan so‘ng yoki so‘nggi tutqanoqdan so‘ng 24 soat ichida davolashni davom ettiring. Magniya sulfat - Yuklama doza: - 5 minut ichida vena ichiga 15 ml. 25% magniya sulfat (3shpritsda) yuboriladi va ayolga vena ichiga magniya sulfat yuborilayotganda issiklik xisini sezishini ogoxlantiriladi. - So‘ng xar bir dumbaga mushak orasiga 20 ml. 25% magniya sulfatni novokain bilan birga yuboriladi 11 - Agar vaginal tug‘ruq kutilmayotgan bo‘lsa ko‘rsatilgan vaqt ichida kesarcha kesish (eklampsiya). - Agar bolani yurak urishi 1 minutda 100dan kam va 180dan yuqori bo‘lsa kesarcha kesish. - Preeklampsiya va eklampsiyali ayollarda maxalliy anesteziya va ketaminni qo‘llamang. Eklampsiyani birlamchi baxolash va olib borish - Yordamga chaqiring va xodimlarni uyushtiring - Nafas olishni va es-xushini tezkor baxolang - Nafas yo‘llarini o‘tkazuvchanligini tekshiring, AQB va pulsni o‘lchang - Chap yonboshga yotqizing - Jaroxatlardan ximoya qiling, ammo kuch bilan qarshilik ko‘rsatmang - Katta o‘lchamdagi igna bilan suyukliqlar infuziyasini boshlang - 1 minutda 4 litr tezlik bilan kislorod bering - Ayolni qarovsiz qoldirmang Og‘ir preeklampsiya va eklampsiyani davolash Magniy sulfatni qo‘llash: - Eklampsiyada - Og‘ir preeklampsiyada - Og‘ir preeklampsiya sababli shoshilinch tug‘ruq sodir bo‘lgan ayollarda Tug‘ruqni xal qilish xaqida qaror qabul qilingandan so‘ng magniy sulfatni kiritishni boshlang. Tug‘ruqdan so‘ng yoki so‘nggi tutqanoqdan so‘ng 24 soat ichida davolashni davom ettiring. Magniya sulfat - Yuklama doza: - 5 minut ichida vena ichiga 15 ml. 25% magniya sulfat (3shpritsda) yuboriladi va ayolga vena ichiga magniya sulfat yuborilayotganda issiklik xisini sezishini ogoxlantiriladi. - So‘ng xar bir dumbaga mushak orasiga 20 ml. 25% magniya sulfatni novokain bilan birga yuboriladi
12 - Agar tutqanoqlar qaytarilgan bo‘lsa 15 min.dan keyin 8 ml.t/i 5 min. ichiga yuboriladi Ushlab turuvchi doza - 10ml. dan m/o xar 4 soat - Tug‘ruqdan keyin yoki oxirgi tutqanoqdan keyin 24 soat ichida magniy sulfatni davom ettirish Xar bir qayta yuborishdan oldin ishonch xosil qiling: • nafas olish soni 16dan kam bo‘lmasligi kerak • tizza reflekslari borligiga • oxirgi 4 soat ichida diurezni 30 ml/soatdan kam bo‘lmasligiga Magniy sulfatni kiritishni kechiktiring yoki qilmang, agar: • nafas olish soni 16dan kam bo‘lsa • tizza reflekslari kuzatilmasa • so‘nggi 4 sat ichida diurez 30 ml/soat kam bo‘lsa Antidotni qo‘llang Kalsiy glyuqonat t/o 10% sekinlik bilan nafasi tiklanguncha yuboring va kerak bo‘lsa USVni qo‘llang Magniy sulfat tug‘ruq natijasiga xech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi. Tutkanoqqa qarshi preparatlar Magniya sulfat, diazepam, fenitoin. Diazepam (valium, dormikum, sibazon, seduksen, relanium) sxemasi: - faqat magniya sulfat yo‘q bo‘lgan paytda . To‘ldiruvchi doza: * 10 mg (2 ml) diazepam t/o 2 min. ichida * agar tutkanoqlar qaytarilgan bo‘lsa to‘ldiruvchi dozani takrorlang. Ushlab turuvchi doza: - sedatatsiya xolatini ushlab turish uchun 40 mg diazepamni 500 ml. fiz. eritmada t/o tomchilab, ammo ayol xushida bo‘lishi kerak. - Agar doza 1 soatda ichida 30 mg.dan oshsa nafasning sustlashishi kuzatilishi mumkin: 12 - Agar tutqanoqlar qaytarilgan bo‘lsa 15 min.dan keyin 8 ml.t/i 5 min. ichiga yuboriladi Ushlab turuvchi doza - 10ml. dan m/o xar 4 soat - Tug‘ruqdan keyin yoki oxirgi tutqanoqdan keyin 24 soat ichida magniy sulfatni davom ettirish Xar bir qayta yuborishdan oldin ishonch xosil qiling: • nafas olish soni 16dan kam bo‘lmasligi kerak • tizza reflekslari borligiga • oxirgi 4 soat ichida diurezni 30 ml/soatdan kam bo‘lmasligiga Magniy sulfatni kiritishni kechiktiring yoki qilmang, agar: • nafas olish soni 16dan kam bo‘lsa • tizza reflekslari kuzatilmasa • so‘nggi 4 sat ichida diurez 30 ml/soat kam bo‘lsa Antidotni qo‘llang Kalsiy glyuqonat t/o 10% sekinlik bilan nafasi tiklanguncha yuboring va kerak bo‘lsa USVni qo‘llang Magniy sulfat tug‘ruq natijasiga xech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi. Tutkanoqqa qarshi preparatlar Magniya sulfat, diazepam, fenitoin. Diazepam (valium, dormikum, sibazon, seduksen, relanium) sxemasi: - faqat magniya sulfat yo‘q bo‘lgan paytda . To‘ldiruvchi doza: * 10 mg (2 ml) diazepam t/o 2 min. ichida * agar tutkanoqlar qaytarilgan bo‘lsa to‘ldiruvchi dozani takrorlang. Ushlab turuvchi doza: - sedatatsiya xolatini ushlab turish uchun 40 mg diazepamni 500 ml. fiz. eritmada t/o tomchilab, ammo ayol xushida bo‘lishi kerak. - Agar doza 1 soatda ichida 30 mg.dan oshsa nafasning sustlashishi kuzatilishi mumkin:
13 • USV • 24 soat ichida 100mg.dan ko‘p diazepam qo‘llamaslik - to‘g‘ri ichak orqali yuborish: agar t/o iloji bo‘lmasa 20 mg. 10ml.li shpritsda per rectum, 10 minut ichida shpritsni to‘g‘ri ichakda qoldiramiz. Agar tutqanoqlar qaytarilsa – yana qo‘shimcha soatiga 10 mg.dan. Antigipertenziv vositalar: DAQB 110 mm. sim. ust.dan yuqori bo‘lsa - gidralazin (apressin) - labetalol (atenolol) 10 mg t/o - nifedipin (korinfar, adalat) 5 mg til ostiga, 10 min.dan keyin yana 5 mg til ostiga Prinsiplar: - agar DAQB 110 mm.sim.ust.dan yuqori bo‘lsa antigipertenziv vositalarni boshlang - DAQBni 90-100 mm. sim. ust.da miyaga qon quyilishini oldini olish maqsadida ushlab turing. Tug‘ruqdan keyin reabilitatsiya - ayollar maslaxat xonasida boshqa turdagi mutaxassislar bilan birga homiladorlikdan tashqari sog‘lomlashtirish va keyingi homiladorlikni rejalashtirishtirish maqsadida dispanser kuzatuv - qarshi ko‘rsatmalarni xisobga olgan xolda kontratsepsiya usullarini tanlash. 4.2 Tahliliy qism. MAUni ko‘llab vaziyatli masalalarni tahlil qilishni 1 kuni ( o‘kituvchi uchun tarqatma material) I. Pedagogik annotatsiya O’quv fani: «Akusherlik va ginekologiya» Mavzu: Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlar (surunkali gipertenziya. xomiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziya, Og‘ir preeklampsiya, eklampsiya) Tashxislash. Olib borish taktikasi. 13 • USV • 24 soat ichida 100mg.dan ko‘p diazepam qo‘llamaslik - to‘g‘ri ichak orqali yuborish: agar t/o iloji bo‘lmasa 20 mg. 10ml.li shpritsda per rectum, 10 minut ichida shpritsni to‘g‘ri ichakda qoldiramiz. Agar tutqanoqlar qaytarilsa – yana qo‘shimcha soatiga 10 mg.dan. Antigipertenziv vositalar: DAQB 110 mm. sim. ust.dan yuqori bo‘lsa - gidralazin (apressin) - labetalol (atenolol) 10 mg t/o - nifedipin (korinfar, adalat) 5 mg til ostiga, 10 min.dan keyin yana 5 mg til ostiga Prinsiplar: - agar DAQB 110 mm.sim.ust.dan yuqori bo‘lsa antigipertenziv vositalarni boshlang - DAQBni 90-100 mm. sim. ust.da miyaga qon quyilishini oldini olish maqsadida ushlab turing. Tug‘ruqdan keyin reabilitatsiya - ayollar maslaxat xonasida boshqa turdagi mutaxassislar bilan birga homiladorlikdan tashqari sog‘lomlashtirish va keyingi homiladorlikni rejalashtirishtirish maqsadida dispanser kuzatuv - qarshi ko‘rsatmalarni xisobga olgan xolda kontratsepsiya usullarini tanlash. 4.2 Tahliliy qism. MAUni ko‘llab vaziyatli masalalarni tahlil qilishni 1 kuni ( o‘kituvchi uchun tarqatma material) I. Pedagogik annotatsiya O’quv fani: «Akusherlik va ginekologiya» Mavzu: Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlar (surunkali gipertenziya. xomiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziya, Og‘ir preeklampsiya, eklampsiya) Tashxislash. Olib borish taktikasi.
14 Maqsad: Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlarni baholash va tahlil qilish xususiyatini rivojlantirish. Isbotlangan tibbiyot ma’lumotlarini qo‘llagan holda birlamchi bo‘g‘in darajasida bemorlarni olib borish, tashxislash, asoratlar bulganda xomiladorlarni olib borish, shoshilinch yordam ko‘rsatish va bemorlarni ratsional transportirovka qilish taktikasini to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalarini yaratish. Tug‘ruqdan keyingi ayollar reabilitatsiyasi, dispanser xisobiga olish, reproduktiv salomatlikni saqlash va kontratsepsiya usullarini o‘rgatish. Rejalashtirilgan o‘quv natijalari – ish natijasida talabalar quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘lishadi: ✓ Isbotlangan tibbiyot saytlarida ma’lumotlarni to‘g‘ri izlash va tanlash ✓ PICO abbreviaturasini qo‘llab, savollar tuzish ✓ Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlar bilan kelganda muammoli holatni baholash va tahlil qilish ✓ Tashxis qo‘yish uchun muammoli holatni hal qilish algoritmini ishlab chiqish. ✓ ShVP va QVP sharoitida olib borish taktikasi bo‘yicha to‘g‘ri qaror qabul qilish va tanlash ✓ Asoratlar bulganda xomiladorlarni olib borish, shoshilinch yordam ko‘rsatish ✓ Malakali poststatsionar reabilitatsiya o‘tkazishni bilish. Muvaffaqiyatli qaror uchun talaba bilishi lozim: • Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlar tasnifi; • Surunkali arterial, xomiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziyada, preeklampsiya va eklampsiya bilan xomiladorlikni olib borish; • Og‘ir preeklampsiya va eklampsiya xolatlarida shoshilinch yordam ko‘rsatishni bosqichlarini; • QVP va MRK miqyosida tekshirish rejasini tuzish va asoslab berish, tashxislash usullarini sanab berish • Isbotlangan tibbiyot asosida ma’lumotlarni to‘g‘ri izlash • Keyingi kuzatuv shartligi darajasini aniqlash (medikamentoz va nomedikamentoz davo) • Tug‘ruqdan keyin reabilitatsiya asoslari o‘tkazish. UASh bajara olishi lozim: 14 Maqsad: Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlarni baholash va tahlil qilish xususiyatini rivojlantirish. Isbotlangan tibbiyot ma’lumotlarini qo‘llagan holda birlamchi bo‘g‘in darajasida bemorlarni olib borish, tashxislash, asoratlar bulganda xomiladorlarni olib borish, shoshilinch yordam ko‘rsatish va bemorlarni ratsional transportirovka qilish taktikasini to‘g‘ri tanlash ko‘nikmalarini yaratish. Tug‘ruqdan keyingi ayollar reabilitatsiyasi, dispanser xisobiga olish, reproduktiv salomatlikni saqlash va kontratsepsiya usullarini o‘rgatish. Rejalashtirilgan o‘quv natijalari – ish natijasida talabalar quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘lishadi: ✓ Isbotlangan tibbiyot saytlarida ma’lumotlarni to‘g‘ri izlash va tanlash ✓ PICO abbreviaturasini qo‘llab, savollar tuzish ✓ Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlar bilan kelganda muammoli holatni baholash va tahlil qilish ✓ Tashxis qo‘yish uchun muammoli holatni hal qilish algoritmini ishlab chiqish. ✓ ShVP va QVP sharoitida olib borish taktikasi bo‘yicha to‘g‘ri qaror qabul qilish va tanlash ✓ Asoratlar bulganda xomiladorlarni olib borish, shoshilinch yordam ko‘rsatish ✓ Malakali poststatsionar reabilitatsiya o‘tkazishni bilish. Muvaffaqiyatli qaror uchun talaba bilishi lozim: • Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlar tasnifi; • Surunkali arterial, xomiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziyada, preeklampsiya va eklampsiya bilan xomiladorlikni olib borish; • Og‘ir preeklampsiya va eklampsiya xolatlarida shoshilinch yordam ko‘rsatishni bosqichlarini; • QVP va MRK miqyosida tekshirish rejasini tuzish va asoslab berish, tashxislash usullarini sanab berish • Isbotlangan tibbiyot asosida ma’lumotlarni to‘g‘ri izlash • Keyingi kuzatuv shartligi darajasini aniqlash (medikamentoz va nomedikamentoz davo) • Tug‘ruqdan keyin reabilitatsiya asoslari o‘tkazish. UASh bajara olishi lozim:
15 • Gipertenziv o‘zgarish kuzatilayotgan ayol xolatini baxolash va olib borish taktikasini aniklash; • Xomila bachadon ichi xolatini baxolash (BTB aniklash va xomila yurak urishini eshitish UTT, KTG, doplerometriya); • Gipertenziv o‘zgarish kuzatilayotgan xomilador ayollarga ambulator va uy sharoitida nazoratni ta’minlash; • Tug‘ruqdan keyingi davrida kontratsepsiya vositalari bo‘yicha maslaxatlash o‘tqazish Ushbu muammo birlamchi bo‘g‘in sharoitida real holatni aks etadi Ma’lumot manbalari: 1. Effektivnaya perinatalnaya pomoщ i uxod. Rekomendatsii VOZ/YuNISYeF, 2013 2. Okazaniye pomoщi pri oslojnennom techenii beremennosti i rodov. VOZ, 2013. 3. Neotlojnaya pomoщ v akusherskoy praktike. Standartы VOZ, 2013. Internet: www.medi.ru, www.medlinks.ru, www.obgyn.net. PubMed , Cochrane Library MedMir.com – proyekt amerikanskoy nekommercheskoy organizatsii International Medical Information Technologies (Obzor mirovыx meditsinskix jurnalov na russkom yazыke) http://www.medmir.com Mejregionalnoye obщestvo spetsialistov DM (OSDM) http://www.osdm.org Zdorove Yevrazii (Infoset) http://www.eurasiahealth.org/rus Moskovskoye otdeleniye OSDM http://osdm.msk.ru Mejdunarodnыy jurnal meditsinskoy praktiki http://www.mediasphera.ru/journals/practik Meditsinskaya biblioteka servera Medlinks.ru http://www.medlinks.ru/topics.php II. Vaziyat Mutaxassislik, qo‘llanilish sohasi: UASh, terapiya, akusherlik–ginekologiya, jarrohlik 15 • Gipertenziv o‘zgarish kuzatilayotgan ayol xolatini baxolash va olib borish taktikasini aniklash; • Xomila bachadon ichi xolatini baxolash (BTB aniklash va xomila yurak urishini eshitish UTT, KTG, doplerometriya); • Gipertenziv o‘zgarish kuzatilayotgan xomilador ayollarga ambulator va uy sharoitida nazoratni ta’minlash; • Tug‘ruqdan keyingi davrida kontratsepsiya vositalari bo‘yicha maslaxatlash o‘tqazish Ushbu muammo birlamchi bo‘g‘in sharoitida real holatni aks etadi Ma’lumot manbalari: 1. Effektivnaya perinatalnaya pomoщ i uxod. Rekomendatsii VOZ/YuNISYeF, 2013 2. Okazaniye pomoщi pri oslojnennom techenii beremennosti i rodov. VOZ, 2013. 3. Neotlojnaya pomoщ v akusherskoy praktike. Standartы VOZ, 2013. Internet: www.medi.ru, www.medlinks.ru, www.obgyn.net. PubMed , Cochrane Library MedMir.com – proyekt amerikanskoy nekommercheskoy organizatsii International Medical Information Technologies (Obzor mirovыx meditsinskix jurnalov na russkom yazыke) http://www.medmir.com Mejregionalnoye obщestvo spetsialistov DM (OSDM) http://www.osdm.org Zdorove Yevrazii (Infoset) http://www.eurasiahealth.org/rus Moskovskoye otdeleniye OSDM http://osdm.msk.ru Mejdunarodnыy jurnal meditsinskoy praktiki http://www.mediasphera.ru/journals/practik Meditsinskaya biblioteka servera Medlinks.ru http://www.medlinks.ru/topics.php II. Vaziyat Mutaxassislik, qo‘llanilish sohasi: UASh, terapiya, akusherlik–ginekologiya, jarrohlik
16 Mavzu: Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlar (surunkali gipertenziya. xomiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziya, Og‘ir preeklampsiya, eklampsiya) Tashxislash. Olib borish taktikasi. Muammo: ShVP va QVP sharoitida xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlarni olib borish taktikasi tanlash, shoshilinch yordam ko‘rsatish bosqichlarini va gospitalizatsiya qilish muhimligini aniqlash. Klinik holatning qisqacha izohi: 27 yoshli F. ismli xomilador KVP ga bosh og‘rig‘i, epigastriy soxasida og‘riq bo‘lishiga, kechadan beri ikki marta qusishga shikoyat qilib keldi. So‘ngi bir hafta davomida butun tanasida shishilar paydo bo‘lgan va arterial qon bosimi 140/90 mm sim.ustgacha ko‘tarilgan. Davolanmagan. Zararli odatlari yo‘k. Uy bekasi. Akusherlik anamnezi: Xomiladorligi uchinchisi, 36-37 xafta. 2 tug‘ruq asoratsiz kechgan. Ob’ektiv: ko‘rik vaqtida umumiy axvoli Og‘ir, yuzi qizargan, butun tanasida shishlar bor. AQB 160/110; 170/110 mm sim.ust., pulsi 92 zarba bir daqiqada, taranglashgan. Akusherlik ko‘rigi: Bachadoni normotonusda, bachadon tubi xanjarsimon usiqdan 2 ko‘ndalang barmoq pastda, I pozitsiya, oldingi ko‘rinish, boshi bilan oldinda kelgan, BTB-33sm, QA-86sm, xomilaning yurak urishi kindikdan pastda va chapda eshitiladi 140 zarba bir daqiqada, bo‘g‘ik, ritmik. Maqsad – birlamchi bo‘g‘in sharoitida xomiladorlikda va Tug‘ruqda gipertenziv o‘zgariщlar bilan kelgan bemorni olib borish taktikasini aniqlash Vazifalar: • Surunkali arterial, xomiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziyada, preeklampsiya va eklampsiya bilan xomiladorlikni tashxislashni va olib borishni o‘rgatish; • QVP va MRK miqyosida tekshirish rejasini tuzish va asoslab berish, tashxislash usullarini o‘rgatish • Og‘ir preeklampsiya va eklampsiya xolatlarida shoshilinch yordam ko‘rsatishni bosqichlarini ko‘rsatish; • Keyingi kuzatuv shartligi darajasini aniqlash (medikamentoz va nomedikamentoz davo) 16 Mavzu: Xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlar (surunkali gipertenziya. xomiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziya, Og‘ir preeklampsiya, eklampsiya) Tashxislash. Olib borish taktikasi. Muammo: ShVP va QVP sharoitida xomiladorlikda va Tug‘ruqdagi gipertenziv xolatlarni olib borish taktikasi tanlash, shoshilinch yordam ko‘rsatish bosqichlarini va gospitalizatsiya qilish muhimligini aniqlash. Klinik holatning qisqacha izohi: 27 yoshli F. ismli xomilador KVP ga bosh og‘rig‘i, epigastriy soxasida og‘riq bo‘lishiga, kechadan beri ikki marta qusishga shikoyat qilib keldi. So‘ngi bir hafta davomida butun tanasida shishilar paydo bo‘lgan va arterial qon bosimi 140/90 mm sim.ustgacha ko‘tarilgan. Davolanmagan. Zararli odatlari yo‘k. Uy bekasi. Akusherlik anamnezi: Xomiladorligi uchinchisi, 36-37 xafta. 2 tug‘ruq asoratsiz kechgan. Ob’ektiv: ko‘rik vaqtida umumiy axvoli Og‘ir, yuzi qizargan, butun tanasida shishlar bor. AQB 160/110; 170/110 mm sim.ust., pulsi 92 zarba bir daqiqada, taranglashgan. Akusherlik ko‘rigi: Bachadoni normotonusda, bachadon tubi xanjarsimon usiqdan 2 ko‘ndalang barmoq pastda, I pozitsiya, oldingi ko‘rinish, boshi bilan oldinda kelgan, BTB-33sm, QA-86sm, xomilaning yurak urishi kindikdan pastda va chapda eshitiladi 140 zarba bir daqiqada, bo‘g‘ik, ritmik. Maqsad – birlamchi bo‘g‘in sharoitida xomiladorlikda va Tug‘ruqda gipertenziv o‘zgariщlar bilan kelgan bemorni olib borish taktikasini aniqlash Vazifalar: • Surunkali arterial, xomiladorlik bilan indutsirlangan gipertenziyada, preeklampsiya va eklampsiya bilan xomiladorlikni tashxislashni va olib borishni o‘rgatish; • QVP va MRK miqyosida tekshirish rejasini tuzish va asoslab berish, tashxislash usullarini o‘rgatish • Og‘ir preeklampsiya va eklampsiya xolatlarida shoshilinch yordam ko‘rsatishni bosqichlarini ko‘rsatish; • Keyingi kuzatuv shartligi darajasini aniqlash (medikamentoz va nomedikamentoz davo)