HUQUQNING SHAKLI
(MANBAYI)
O‘rganiladigan masalar:
Huquq shakli
Huquqiy odat va
uning tarixiy
manbayi
Yuridik
pretsedent
Huquq - davlat tomonidan o’rnatiladigan
hamda u tomonidan muhofaza qilinadigan
va majburiy xulq-atvor qoidalari tizimi.
Huquq shakli – huquqning amalga oshirish
va tartibga solish shakllarini ifodalovchi
tushuncha .
Shakl – arabcha “ko’rinish, rasm, tarz”
biror bir narsaning tashqi ko’rinishi ya’ni
mazmunini ko’rsatadi.
-
huquqning qaysi asosiy manbaalaridan kelib chiqishini
yoki qaysi usulda ifodalanish usuliga ko‘ra 6 turga bo‘lib o‘rganish mumkin.
Davlat tomonidan qabul qilingan qonunlar, farmonlar, qarorlar, kodekslar
kabi rasmiy hujjatlar huquqning asosiy shakllaridan biridir.
Masalan: Konstitutsiya va kodekslar.
.
Ayrim hollarda xalqaro huquqda yoki davlat ichida shartnomalar huquqiy shakl
sifatida tan olinadi. Masalan, xalqaro shartnomalar yoki davlat va shaxslar
o'rtasidagi shartnomalar.
– xalqaro huquqning ikki yoki bir necha subyekti
tomonidan qabul qilingan bitim bo’lib, huquq va majburiyatlarni belgilovchi,
o’zgartiruvchi yoki bekor qiluvchi hujjatdir.
5.Musulmon huquqi (diniy huquq).
Ayrim davlatlarda diniy normalar huquq
manbasi bo'lib xizmat qiladi. Masalan,
Islom huquqi (shariat) yoki yahudiy huquqi
(halakha).
Yuridik olimlarning nazariyalari va ilmiy izlanishlari asosida shakllangan
huquqiy fikrlar. Bu shakl ko'proq huquqni tushunish va rivojlantirishda
qo'llaniladi.
Xorijiy huquqshunosh
ning huquq manbai haqidagi tushunchasi
Rus huquqshunosi
huquq shakli haqidagi fiklari mavjud.
Huquqning manbayi nima?
Huquqning manbasi deganda — bu huquq normalarining
shakllanishi, ifodalanishi va amalga oshirilishiga asos
bo‘ladigan manbalar yoki shakllar. Huquq manbalari
huquqning qayerdan kelib chiqqanini, uning asoslari va
mazmunini tushuntiradi.
MANBAA –
lug’aviy jihatdan(arabcha-boshlanish,
ibtido)
ko’chma ma’noda esa biror narsa ,ish harakatning
yuzaga kelishi, faoliyati uchun asos bo’luvchi narsa,
sabab degan ma’noni bildiradi.
Yuridik hodisa sifatida huquq manbasi 3 xil ma’noda tushunish mumkin.
1. Moddiy ma’noda;
2. Mafkuraviy ma’noda;
3. Maxsus yuridik ma’noda;
Moddiy ma’noda – bu jamiyatdagi mulkchillik shakllari, moddiy shart-
sharoitlar, jamiyat a’zolarining qiziqishlari va manfaatlari va boshqa narsalar
tushiniladi.
Mafkuraviy ma’noda – bu turli
huquqiy
mafkura
ta’limotlar
va
huquqiy ong bo’la oladi.
Maxsus
yuridik
ma’noda
esa
huquqning
shakllari
tushuniladi.
Bularga
yuqorida
aytib
o’tilgan
shakllar jumladan;
Huquqiy odat
Normativ – huquqiy aktlar
Huquqiy pretsedent
Normativ shartnomalar va boshqalar.
Jamiyatda uzliksiz amal qiladigan
huquqiy normalar tizimi.
Ushbu manba huquqni dastlabki tarixi
ya’ni manbai sifatida vujudga kelgan.
Jamoa yoki jamiyat azolari tomonidan
uzliksiz amalda bo’lishi orqali qaror
topgan.
Huquqiy odatda ko’pincha odat normalari
ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda
asosiy rol o’ynagan.
Odat nima deganda doiy
takrorlanish natijasida kishilar
ongida singan yoki shakllangan
xulq-atvor qoidasi.
Odat va huquqiy odatni farqlash
kerak.
- Odat-takroriy harakat (refleks)
- Huquqiy odat- odatiy qoidalar
Odat normalaridan, ibtidoiy jamiyatdagi
ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda
foydalanilgan.
Ushbu
normalarni
3
ta
bosqichga bo’lish mumkin
1. Odatning mutloq hukmronlik davri;
2. Odat va huquqning birgalikda amal
qilgan davri;
3. Huquqning mutloq hukmronlik qilgan
davri.
Huquqiy odat
o’zining ijtimoiy normalari davlat tomonidan tasdiqlangani,
bajarilishi majburiyligi va davlatning majburlov kuchi bilan ta’minlanishi bilan
ajralib turadi.
Ya’ni odatlarni.... Davlat qo’llab quvatlaydi.
Bundan kelib chiqadiki odat- uzoq davr mobaynida qo’llanilishi orqali
shakllanadi hamda davlat tomonidan umummajburiy qoidalarni o’zida jamlagan
yurish turish qoidasi.
Mamlakatimizda odat qoidalari sifatida turli xil qoidalarni olishimiz mumkin.
Masalan: umumiy jamoat ishlari
Turli bayramlar Hayit bayrami, Navro’z va boshqa....
turli mamlakatlarda huquqiy odatning o’rni va roli masalan ANGLIYA..
Davlat kuchi sifatida qo’llab quvvatlanadi.
Davlatning umummajburiy qoidalari orqali barcha uchun bajarilishi shart
bo’lgan talabga aylanadi.
