Ijtimoiy — pedagogik texnologiya strukturasi va mazmuni
Reja:
1.Ijtimoiy - pedagogik texnologiya tushunchasi va uning mohiyati.
2.Nazariy, amaliy va tadqiqotchilik ijtimoiy - pedagogik texnologiyalar.
3.Ijtimoiy pedagogning amaliy faoliyati va texnologiyalarning o’zaro aloqalari.
4.Ijtimoiy - pedagogik texnologiyalar tasnifi. Tasnifning asoslari va me-
zonlari.
Tayanch iboralar: jamiyatning ijtimoiy buyurtmasi, pedagogik tashhis,
istiqbollash, rejalashtirish, boshqarish va baholash, ijtimoiy, bosqichlilik.
27.1. Bosqichlilik — ijtimoiy — pedagogik texnologiya strukturasi va uni
amalga oshirish jarayonining asosiy xususiyati sifatida. Qator yillar davomida
pedagogik texnologiya nazariyasi va amaliyoti bir-biriga bogʻliq boʻlmagan holda
oʻrganib kelindi va u turli faoliyat doirasida edi. Bugungi kunda mutaxassislarning
ilmiy salohiyatini birlashtirishga mamlakatimizda keng imkoniyatlar tugʻildi.
Nazariya va amaliyot birligining taʼminlanayotganligini zamonaviy pedagogik
texnologiyaning asl mohiyatini aniqlashga yoʻl ochmoqda. Bizning fikrimizcha,
yangi pedagogik texnologiyaga pedagogika fanining alohida tarmogʻi sifatida
qarash yoki faqat taʼlim amaliyotini maqbullashtirishga yoʻnaltirilgan tizim, deb
qarash mumkin emas. Pedagogik texnologiya bu sohadagi nazariy va amaliy
izlanishlarni birlashtirish doirasidagi faoliyat yoʻnalishlarini aniqlaydi. Bu yerda
izlanishning mohiyati — pedagogik tizimni tashkil etuvchi elementlarni oʻrganish
asosida modernizatsiya qilishdan iboratdir. Sababi, har qanday oʻquv-tarbiyaviy
jarayonni tashkil etish u yoki bu pedagogik tizimni aks ettiradi. Demak, pedagogik
texnologiya -amaliyotga joriy etish mumkin boʻlgan maʼlum pedagogik tizimning
loyihasidir. Unda, pedagogik tizim mohiyati nimadan iborat? Pedagogik tizim
oʻzaro bogʻliq boʻlgan vositalar, usullar va jarayonlar yigʻindisi boʻlib, shaxsdagi
muayyan sifatlarini shakllantirishga pedagogik taʼsir etishni maqsadga muvofiq
tarzda amalga oshiradi. Binobarin, har bir jamiyatda shaxsni shakllantirish maqsadi
belgilab olinadi va unga mos ravishda pedagogik
tizim mavjud boʻlishi kerak. Agar maqsad oʻzgarsa tizim ham oʻzgarishi shart.
Taʼlim turlari uchun umumiy boʻlgan pedagogik tizim loyihasini quyidagicha
ifodalash mumkin: Olib borilgan tadqiqot ishlarining natijalari har qanday
pedagogik tizim oʻzaro bogʻliq boʻlgan quyidagi invariativ elementlardan tashkil
topishini koʻrsatib berdi:
1. Talabalar.
2. Taʼlim va tarbiyaning maqsadi.
3. Taʼlim va tarbiyaning mazmuni.
4. Taʼlim jarayoni yoki didaktik jarayon.
5. Pedagog yoki oʻqitishning texnikaviy vositalari.
6. Taʼlim va tarbiyaning tashkiliy shakllari.
Yuorida keltirilgan pedagogik tizim har qanday ilmiy nazariyaga xos boʻlgani
kabi quyidagi ikki tushunchani qamrab oladi: didaktik masalalar va ularni hal etish
texnologiyasi. Didaktik masalalar pedagogik tizim doirasida inson faoliyatining har
qanday sohasi kabi aniq maqsad va unga erishish uchun shart-sharoitlar hamda bu
faoliyat uchun axborotlar boʻlishi lozimligini taqozo etadi. Shuni alohida taʼkidlash
kerakki, pedagog-metodistlar hozirga qadar didaktik masalalarni aniq ifodalashga va
unga mos keladigan oʻqitish texnologiyasini ishlab chiqishga eʼtibor berishgan. Shu
nuqtayi nazardan, milliy dastur ijtimoiy buyurtma sifatida yangi pedagogik
texnologiyaga “yangi” soʻzining qoʻshib ishlatilishi nazariyachi olimlarimiz va
oʻqituvchilarni bir qadar oʻylantirib qoʻydi, endilikda taʼlim-tarbiya jarayonini
loyihalashga eskicha yondashish mumkin emasligini koʻpchilik anglab yetmoqda.
Shunday ekan, pedagogik texnologiyani qanday yangilash mumkin? Eʼtiborni
yuqorida berilgan pedagogik texnologiyaning tuzilishiga qarataylik. Bu tizimga
uzluksiz ravishda ijtimoiy buyurtma oʻz taʼsirini koʻrsatadi va taʼlim-tarbiya
maqsadini umumiy holda belgilab beradi.
27.2. Pedagogik texnologiyaning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va uning
ta’riflari.
Respublikamiz hukumati tomonidan ta’limni ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotning ustuvor sohasi deb e’lon qilinishi, ijtimoiy hayotning barcha
sohalarining demokratlashuvi va insonparvarlashuvi hamda Ijtimoiy voqelik
ta’limni boshqarish muammolarini ko‘rib chiqish va hal qilishni mustaqil yo‘nalish
sifatida ajratib olish, ta’lim-tarbiya jarayonini boshqarishning asoslangan usul,
vositalarini ishlab chiqish va joriy qilish zaruratini belgilab berdi. Uning o‘qitish,
tarbiyalash va rivojlantirish
o‘rtasidagi tashkiliy-boshqaruv, axborot aloqalari; ijtimoiy jihatdan ahamiyatga
molik shaxsni shakllantirishdagi yaxlit jarayonning tarkibiy qismlari sifatidagi
ahamiyatini oshirdi. Bugungi kunda erkin va mustaqil fikrlovchi, ijtimoiy-siyosiy
hayotda ongli ravishda va faol ishtirok etishga qodir yosh avlodni
shakllantirish.Dastur ta’lim muassasalari mustaqilligini kengaytirish orqali ta’lim
boshqaruvini demokratlashtirishni o‘z ichiga oladi. O‘qish, o‘qitish – inson
faoliyatining boshqa sohalari singari – ijtimoiy foydali faoliyatdir. Iqtisodiy tizimlar
nima ishlab chiqarayotgani bilangina emas, balki qanday ishlab chiqarayotgani va
qanaqa mehnat qurollari yordamida ishlab chiqarayotganligi bilan biri ikkinchisidan
farq qiladi, degan g‘oya o‘qish-o‘qitish faoliyatiga ham taalluqlidir. Pedagogika
fanida ta’lim usullari rivojlanishiga shu nuqtai nazardan qarab, uni shartli ravishda
quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin: Pedagogik faoliyat – bu inson shaxsini,
uning dunyoqarashini, ishonchin,ongini, xulqini shakllantirishga bo‘nsundirilgan
cheksiz masalalarni yechish jarayonidir. Psixologik-pedagogik adabiyotlarda
pedagogik faoliyat turlari (ta’lim beruvchi, tarbiyalovchi, rivojlantiruvchi,
safarbarlik, tadqiqotchilik, tashkilotchilik va boshqalar) qator olimlar tomonidan
tadqiq qilingan. SHu bilan birgalikda, pedagogik faoliyat muntazam o‘zgaruvchan,
yangilanuvchan, rivojlanuvchanligi bilan ajralib turadi, unga ijtimoiy buyurtma
uzluksiz ta’sir ko‘rsatadi. Ta’lim-tarbiya jarayonini zamonaviy pedagogik
texnologiyalar bilan ta’minlash vazifasi pedagogdan bevosita ijodiy faoliyatni
hamda ishlab chiqarishga tegishli bo‘lgan soha bilimlarini talab etadi. Demak,
texnologiya mavjud ekan, uni ta’lim-tarbiya jarayoniga singdirish shart ekan, bu
jarayon qayerda kechishi mumkin, degan savol tug‘ilishi tabiiy. Bu esa, shaksiz,
pedagogik korxonada, ya’ni pedagogik ishlab chiqarish jarayonida ro‘y beradi.
Tarbiyalash texnologiyasi – nisbatan yangi atama bo‘lishiga qaramay
rivojlangan mamlakatlarda keng tarqalgan. Tarbiyalash texnologiyasi pedagogikada
yangi yo‘nalish hisoblangan Ijtimoiy pedagogika” bilan birgalikda fuqarolik g‘ururi,
vatanparvarlik, ijtimoiy faollik, mas’uliyat hissi va boshqa shaxsiy sifatlarni
shakllantirishga jiddiy ta’sir qilmoqda. Ta’kidlash joizki, tarbiyalash texnologiyasi
yoshlar bilan tarbiyaviy ishlarning g‘oyasi, mazmuni va tarkibini emas, balki bu
sohadagi respublikamiz hukumati tomonidan ishlab chiqilgan maqsad va vazifalarni
samarali amalga oshirish bilan shug‘ullanadi. Tarbiyalash texnologiyasi
mo‘ljallangan tarbiyaviy maqsadga samarali erishuvni ta’minlovchi vositalar
majmuasini ko‘rib chiqadi. Jamiyat hayotining jadal tarzda rivojlanishi, taraqqiyot
ehtiyojlari va imkoniyatlarining kengayishi, turli-tuman axborotlar oqimining
tezlashishini hisobga olib, zamonaviy pedagogik texnologiya fani pedagogik
prognostikaning yangi shakl, vosita va usullaridan foydalanish mexanizmini
yaratishni o‘z zammasiga olmog‘i talab etiladi. Bugungi kunda turli tipdagi ta’lim
muassasalarida amalga oshirilayotgan ta’limning o‘rni va darajasini aniqlashga
yo‘naltirilgan tadqiqotlarda pedagogik prognostikaning imkoniyatlaridan keng
foydalanishni taqozo qiladi. Shundagina ta’lim jarayonining natijalari fan, ishlab
chiqarish, madaniyat, iqtisod hamda jamiyat hayotining barcha sohalarini
rivojlantirishga xizmat qila oladi. Pedagogik prognostikaga tayangan holda
yaratilgan nazariyalargina uzluksiz ta’lim jarayonini uning bosqichlari va
komponentlarining mazmuni, shakli va vositalarini, ta’lim natijalarining jamiyat
hayotiga ko‘rsatadigan ta’sir darajasini oldindan loyihalashtirishga asos bo‘la oladi.
Demak, shundagina o‘quv-tarbiya jarayonini yangi prinsiplar va yangi mafkuraviy
negizda qayta qurish, ta’lim sohasida islohotlarni amalga oshirish mumkin.
Shuningdek, pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonini tashxis qilish va yaratilgan
nazariyalar, o‘quv-metodik majmualar tajriba-sinov asosida amaliyotga joriy
qilishning metodologik asoslari, aniq mexanizmlari, usul va vositalarini ishlab
chiqishi kerak. Ta’lim jarayonining tashxis qilish mexanizmi shu jarayonning yutuq
va kamchiliklari, ta’lim natijasining sifat ko‘rsatkichlari, ta’lim jarayoniga tatbiq
qilinadigan pedagogik nazariyalar, zamonaviy texnologiyalarning ta’lim amaliyotini
rivojlantira olish yoki
ta’limning taraqqiyotiga to‘sqinlik qilish darajasini aniqlashga yo‘naltirilishi
kerak. Pedagogik tajriba-sinov esa amalga oshirilgan tadqiqot natijalarining
samaradorlik darajasini aniqlashda alohida ahamiyatga ega. O‘tkazilayotgan tajriba-
sinovning xarakteri bilan bog‘liq tarzda o‘quv dasturlari, darslik va dars
ishlanmalari, metodik qo‘llanmalar, didaktik ishlanmalar yaratilishi va tajriba-sinov
jarayoniga taqdim etilishi
Mavzu yuzasidan nazorat savollari
1.Pedagogik texnologiya strukturasi bilan Ijtimoiy pedagogik texnologiyaning
strukturasining farqi nimada?
2.Ijtimoiy pedagogik texnologiyada tashxislash nima uchun zarur?
3.Ijtimoiy pedagogik struktura ketma-ketligini aytib bering?
4. Bosqichlilik — ijtimoiy — pedagogik texnologiya strukturasi va uni amalga
oshirish jarayonining asosiy xususiyati haqida nimalarni bilasiz?
5. Tarbiyalash texnologiyasi – bu?
6. Pedagogik texnologiyaning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va uning ta’riflari?
Pedagogik texnologiya turlari va dars modullari.
Ta’lim–tarbiya mazmuni,maqsad va vazifalari davrlar o`tishi bilan kengayib
borishi natijasida uning shakl va usullari ham takomillashib bormoqda.Hozirda
inson faoliyatining asosiy yo`nalishlari ulardan ko`zda tutilgan maqsadlarni to`liq
amalga oshirish imkoniyatini beruvchi yaxlit tizimlar, ya’ni texnologiyalarga
aylanib bormoqda. Xuddi shu kabi ta’lim-tarbiya sohasida ham so`nggi yillarda
pedagogik texnologiya amal qila boshladi. Pedagogik texnologiya tushunchasi
ta’lim-tarbiya amaliyotini rivojlantirish ehtiyojlari asosida kelib chiqqan, va hozirda
pedagogika, psixologiya fanlarida o`z o`rniga ega bo`lgan keng ko`lamli serqirra
tushunchadir. Pedagogik texnologiyada ishlab chiqarish sohalaridagi turli
texnologiyalardan farqli ravishda ishlov beriladigan material o`quvchi (ta’lim
oluvchi)ning aqliy, ruhiy, axloqiy sifatlari bo`lib, ularga o`qituvchi, tarbiyachi
tamonidan ma’lum maqsadlarga erishish yo`lida har turli ta’sirlar o`tkaziladi.
Pedagogik texnologiya tushunchasi dastlab XX asrning o`rtalarida AQSHda paydo
bo`lib, 1940-50 yillar o`rtasigacha «Ta’lim texnologiyasi» deb yuritilib kelgan va bu
ibora texnika vositalaridan foydalanib o`qitishga nisbatan qo`llanilgan. 50-60
yillarda programmalashtirilgan ta’lim nazarda tutilgan, 70- yillarda «pedagogik
texnologiya» iborasi qo`llanilib u avvaldan loyihalashtirilgan va aniq belgilangan
maqsadlarga erishishni kafolatlovchi o`quv jarayonini bildirgan.1979 yilda
AQSHning Pedagogik kommunikatsiyalar va texnologiyalar assotsiatsiyasi
tomonidan Pedagogik texnologiyani kompleks, integrativ jarayon deb asoslangan va
80- yillarning boshidan esa pedagogik texnologiya deb ta’limning kompyuterli va
axborot texnologiyalarini yaratishga aytilgan.Hozirda bu tushunchaga quyidagi turli
ta’riflar berilgan:
Texnologiya – biror ishda, san’atda, mahoratda qo`llaniladigan usullar, yo`llar
yig`indisi. (Izohli lug`at).
Texnologiya – ishlov berish, ahvolni o`zgartirish san’ati, mahorati, qobiliyati
metodlar yig`indisi. (V.M.Shepel).
Pedagogik texnologiya – Bu o`qituvchi (tarbiyachi)ning o`qitish (tarbiya)
vositalari yordamidao`quvchi ( talaba)larga muayyan sharoit va ketma-ketlikda
ta’sir ko`rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs
sifatlarini shakllantirish jarayondir. (N.Saydaxmedov ).
;Pedagogik texnologiya – o`qitishning, ta’limning shakllari, metodlari,
usullari, yo`llari, tarbiyaviy vositalarning maxsus yig`indisi va komponovkasi
(joylashuvi)ni belgilovchi psixologik tartiblar (ustanovka)lar majmuasi;u pedagogik
jarayonning tashkiliy-uslubiy vositalaridan iborat ( B.T.Lixachev).
Pedagogik texnologiya – texnika resurslari, odamlar va ularning o`zaro
ta’sirini hisobga olgan holda ta’lim shakllarini optimallshtirish vazifasini qo`yuvchi
o`qitish va bilimlarni o`zlashtirishning hamma jarayonlarini yaratish, qo`llash va
aniqlashning tizimli metodi. (YUNESKO).
Pedagogik texnologiya – bu o`qitishga o`ziga xos yangicha (innovatsion)
yondashuvdir.U pedagogikadagi ijtimoiy-muhandislik tafakkurining ifodalanishi,
texnokratik ilmiy ongning pedagogika sohasiga ko`chirilgan tasviri, ta’lim
jarayonining muayyan standartlashuvi hisoblanadi.( B.L.Farberman)
Ushbu aytilganlar asosida pedagogik texnologiyaning quyidagi eng qisqa va
umumlashtirilgan ta’rifini keltirishimiz mumkin:
“Pedagogik texnologiya – barkamol insonni shakllantirish faoliyati”.
Shu bilan birga pedagogik texnologiyaning keng ko`lamli, serqirra tushuncha
ekanligini hisobga olgan holda uning quyidagi yana bir nechta ta’riflarini
keltirishimiz mumkin.
Pedagogik texnologiya – axborotlarni o`zlashtirish, ulardan amalda
foydalanish, ulardagi yangi ma’no-mazmunlarni hamda axborotlar orasidagi turli
bog`liqliklarni ochish orqali yangi axborotlar yaratishga o`rgatish jarayonidan
iborat.
Pedagogik texnologiya – bu o`z oldiga ta’lim shakllarini optimallashtirish
vazifasini qo`yuvchi, butun o`qitish va bilimlarni o`zlashtirish jarayonini texnik
resurslar va odamlarning o`zaro munosabatlarini hisobga olgan holda yaratish,
qo`llash va aniqlashning tizimli metodidir.
Pedagogik texnologiya turlari
Pedagogik texnologiyalar uzluksiz ta’lim turlari, ta’lim sohalari hamda ayrim
belgilari bo`yicha turlarga ajratiladi
Uzluksiz ta’lim turlari bo`yicha maktabgacha ta’lim, boshlang`ich ta’lim,
tayanch ta’lim, maktabdan tashqari-qo`shimcha ta’lim, o`rta maxsus, kasb-hunar
ta’limi, oliy ta’lim, qayta tayyorlash va malaka oshirish ta’limi pedagogik
texnologiyalariga bo`linadi. Shu bilan birga, ta’lim sohalari bo`yicha ona tli, xorijiy
tillar, adabiyot, ijtimoiy, tabiiy, aniq fanlar, san’at, sport, texnika, texnologiya,
amalaiy fanlar, kasb-hunarlar, maxsus ta’lim pedagogik texnologiyalari mavjud.
Hozirda mavjud bo`lgan pedagogik texnologiyalarni bir qancha belgilariga
qarab turlarga ajratiladi. Bu belgilar haqida gapirishdan oldin shuni eslatib
o`tishimiz kerakki, pedagogik texnologiya doimo kompleks xarakterga ega bo`lib, u
faqat bittagina omildan, metoddan, tamoildan foydalanmaydi. Ya’ni quyida
keltiriladigan turlarigagina xos bo`lgan monotexnologiyalar aslida mavjud emas.
Lekin har bir pedagogik texnologiyada asosiy e’tibor ta’lim jarayonining u yoki bu
tomoniga qaratilishi natijasida ularni shu belgilari bo`yicha turlarga ajratiladi.
Bilish faoliyatini boshqarish bo`yicha pedagogik texnologiyalar turlari:
o Klassik ma’ruza;
o Texnika vositalari yordamida o`qitish;
o Maslahatchilik tizimi;
o Darslik bo`yicha o`qitish;
o Kichik guruhlar tizimi;
o Kompyuter yordamida o`qitish
o Repetitorlik tizimi;
o Dasturlashtiriladigan boshqaruv.
Ta’lim oluvchiga yondashuv turi bo`yicha pedagogik texnologiyalar
quyidagicha nomlanadi:
o Avtoritar;
o Didaktik yo`naltirilgan;
o Ijtimoiy yo`naltirilgan;
o Antropologik yo`naltirilgan;
o Pedagogik yo`naltirilgan;
o Shaxsga yo`naltirilgan;
o Insonparvarlikka va shaxsga yo`naltirilgan;
o Hamkorlik texnologiyalariga yo`naltirilgan;
o Erkin tarbiyaga yo`naltirilgan;
o Ezoterik ta’lim va tarbiyaga yo`naltirilgan.
o Qo`laniladigan asosiy metod bo`yicha pedagogik texnologiyalar
quyidagi turlarga ajratiladi:
o Dogmatik, reproduktiv metod ;
o Tushuntirish, ko`rgazmali;
o Rivojlantiruvchi ta’lim;
o Muammoli, izlanishli;
o Ijodiy metod;
o Dasturlashtirilgan ta’lim metodi ;
o Dialogli metod;
o O`yin metodi ;
o O`z-o`zini rivojlantiruvchi ta’lim metodi;
o Axborotli ( kompyuterli) ta’lim metodi
Tashkiliy shakllariga ko`ra pedagogik texnologiyalar quyidagi turlarga
bo`linadi:
o Hozirgi an’anaviy ta’lim;
o Shaxsga yo`naltirilgan pedagogik jarayon asosidagi pedagogik
texnologiyalar;
o O`quvchilar faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish asosidagi pedagogik
texnologiyalar;
o O`quv jarayonini boshqarish va tashkil qilish samaradorligi asosidagi
pedagogik texnologiyalar;
o Materialni didaktik takomillashtirish va rekonstruksiyalash asosidagi
pedagogik texnologiyalar;
o Xususiy fanlar pedagogik texnologiyalari;
o Alternativ texnologiyalar;
o Tabiatga moslashtirilgan texnologiyalar;
o Rivojlantiruvchi ta’lim texnologiyalri;
o Mualliflik maktablari pedagogik texnologiyalari;
o Texnologiyalarni loyihalash va o`zlashtirish texnologiyalari.
Bundan tashqari shaxsning xususiyat va sifatlari tarkibiga
yo`naltirilganlik bo`yicha pedagogik texnologiyalar quyidagi turlarga
ajratiladi:
o Fanlar bo`yicha bilim, ko`nikmalarni shakllantirishga yo`naltirilgan –
axborot texnologiyalar;
o Aqliy faoliyat usullarini shakllantirishga yo`naltirilgan –operatsion
texnologiyalari;
o Estetik va axloqiy munosabatlar sohasini shakllantirishga yo`naltirilgan
emotsional-badiiy va emotsional axloqiy texnologiyalar;
o Shaxsning o`z-o`zini rivojlantirish mexanizmlarini shakllantirishga
yo`naltirilgan o`z-o`zini rivojlantirish texnologiyalari;
o Ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yo`naltirilgan –evristik texnologiyalar;
o Amaliy faoliyat sohasini rivojlantirishga yo`naltirilgan amaliy
texnologiyalar.
Pedagogik texnologiyalarni quyidagi belgilariga ko`ra tasnif qilinadi:
o Qo`llash darajasiga ko`ra;
o Falsafiy asosiga ko`ra;
o Asosiy rivojlantiruvchi omiliga bo`yicha;
o O`zlashtirish konsepsiyasi bo`yicha;
o Shaxsiy belgi-sifatlariga ko`ra yo`nalganligi bo`yicha;
o Mazmun xususiyatlari bo`yicha ;
o Boshqaruv turiga bo`yicha;
o Bolaga yondashuv bo`yicha;
o Ko`p qo`llanilgan metodlari bo`yicha;
o Ta’lim oluvchilar toifalari bo`yicha.
Pedagogik texnologiya bilan metodika orasidagi farq
Hozirgi kunda pedagogik texnologiya haqidagi aniq tushuncha va tasavvurlar
birmuncha kamligi tufayli, uni xususiy metodikalar bilan deyarli tenglashtirish
hollari uchraydi.Aslida esa ular orasida jiddiy farqlar mavjud bo`lib, quyida ular
haqida qisqacha bayon qilinadi.
Pedagogik texnologiya – o`quvchini mustaqil o`qishga, bilim olishga,
fikrlashga o`rgatishni kafolatlaydigan jarayondir.
Metodika – o`qituvchining bilimi, ko`nikmasi mahorati, shaxsiy sifatlari,
temperamentiga bog`liq bo`lib, ma’lum shaxs o`qituvchi uchun qulay bo`lgan
o`qitish usullari va yo`llari majmuadir. U alohida metodikalarga ajratiladi.
Pedagogika fani ma’lum o`quv fanlarini o`qitish qonuniyatlarini tadqiq qiladi.
Masalan, tillar metodikasi, arifmetika metodikasi va shu kabilar.
Metodikaning pedagogik texnologiyadan farqini tushunish va amalda har
ikkisidan unumli foydalana bilish talab etiladi.Ular orasidagi farqlar quyidagi
jadvalda keltirilgan
Asosiy
tushunchalar
Pedagogik
texnologiya
Metodika
1
Ta’riflar
Pedagogik
texnologiya – insonga
oldindan
belgilangan
maqsad
bo`yicha
ta’limiy va tarbiyaviy
ta’sir
o`tkazish
faoliyatidan iborat
Metodika
–
ma’lum o`quv fanini
o`qitish
hamda
tarbiyaviy
ishlar
qonuniyatlarini tadqiq
qiladi
2
Maqsad
Komil
insonni
shakllantish
Alohida o`quv
fanlarini o`qitish va
tarbiyaviy
ishlarni
sifatli
bo`lishini
ta’minlash
3
qo`llash
miqiyosi
Barcha
ta’lim-
tarbiya jarayonida
Xususiy fanlarni
o`qitishda
hamda
tarbiyaviy ishlarda
4
Vositalar
Barcha ta’limiy va
Alohida o`quv
tarbiyaviy
vositalar
xususiy metodikalar
fanlarini
o`qitishda
hamda
tarbiyaviy
ishlarda
qo`llaniladigan
vositalar
5
Pedagogik
jarayon
Ta’lim-tarbiya
texnologiyasi asosida,
ta’lim menejmenti va
marketing
asosida,
ta’lim-tarbiya sohasidagi
ilg`or
tajribalarni
umumlashtiruvchi
loyihalar
asosida
rivojlanib boradi.
Yetarli
tayyorgarlikka
ega
mutaxassislar tamonidan
qo`llanganda
o`zaro
o`xshash
natijalar
olinishi ta’minlanadi.
Ta’lim-tarbiya
metodikasi
asosida
ijodkor
o`qituvchilarning
ilg`or
tajribalariga
tayanib rivojlanadi.
Xususiy tajribalar
asosida
boyitib
boriladi. Pedagogik
texnologiyaning
tarkibiy
qismi
hisoblanadi har bir
pedagogning natijasi
har -xil bo`ladi.
6
Natija
kafolati
Oldindan
belgilangan maqsadga
erishish kafolati bor.
Oldindan
belgilangan maqsadga
har bir o`qituvchi o`z
imkoniyatlariga
muvofiq turli darajada
erishadi. Shu sababli
talab
darajasidagi
natija kafolatlanmaydi.
Asosan
ijodkor
o`qituvchilargina
yaxshi
natijalarga
erishadilar.
7
Kelib
chiqishi
Xususiy
metodikalarning
rivojlanishi natijasida
kelib chiqqan.
Ta’lim
tarbiyaning
turli
xususiy masalalarini
hal qilish zarurati
natijasida
kelib
chiqqan.
Ushbu farqlar yuzasidan quyidagi fikrni eslash mumkin: ”Aslida zamonaviy
ta’lim metodlari muqaddas qiziquvchanlikni hozircha batamom bo`g`ib
tashlamagani deyarli mo`jiza, chunki bu nozik nihol ( ya’ni qiziquvchanlik)
rag`batlantirish bilan bir qatorda, eng avvalo, erkinlikni talab qiladi, yo`qsa, u
shaksiz, mahv bo`ladi”. ( A.Eynshteyn).
Bu yerda ta’lim metodlari qiziquvchanlikka yetarlicha erkinlik bera olmasligi
nazarda tutilmoqda. Pedagogik texnologiya esa bolaning qiziquvchanligini har
tomonlama rivojlantirishga qaratilgan.
“Pedagogik texnologiya”tushunchasi xususiy fanlar va mahalliy darajalardagi
o`qitish metodikalari tushunchasu bilan mos keladigan hollar xususiy darajadagi
pedagogik texnologiyalarga tegishli. Ular orasida faqat asosiy e’tiborni nimaga
qaratilishida farqlar mavjud.
Texnologiyalarda ko`proq prossesual, miqdoriy va hisob-kitob komponentlari
ifodalansa, metodikalarda maqsad, mazmun, sifat va variantli yo`naltiruvchi
tomonlari ko`proq ifodalanadi.Texnologiya metodikalardan o`zining qayta
tiklanuvchanligi, natijalarining turg`unligi, ko`plab “agar”lar(agar o`qituvchi
iste’dodli, agar bolalar qobiliyatli bo`lsa, agar yaxshi ota-onalar bo`lsa….) yo`qligi
bilan farq qiladi.Ya’ni texnologiya tegishli tayyorgarlikka ega bo`lgan hamma
mutaxasislar tomonidan qayta tiklash va qo`llash mumkinligi bilan juda ham
individual bo`lgan metoddan farq qiladi.
Metod – biror harakatni amalga oshirish yo`li, usuli yoki ko`rinishidan iborat.
Bunda harakatni amalga oshirish yo`li deb, bajarilishi talab etilayotgan faoliyat
uchun qo`llash mumkin bo`lgan bir nechta yo`ldan oldindan ko`zda tutilgan
maqsadga muvofiq ravishda tanlangan yo`lga aytiladi.
Harakatni amalga oshirish usuli deb, tanlangan ma’lum yo`ldan foydalangan
holda oldindan ko`zda tutilgan maqsadga erishish uchun qo`llaniladigan harakat
usullariga aytiladi.
Hozircha metodlar ,metodikalar va texnologiyalar bitta tushuncha sifatida idrok
qilinmoqda.Texnologiyalar va metodikalarni aralashtirilib yuborish shunday
hollarga olib keladiki, ba’zan metodika texnologiyalar tarkibiga kirib qoladi, ba’zan
esa aksincha
Pedagogik texnologiya o`quv jarayoni (ya’ni o`qituvchining o`quvchining
faoliyati bilan), uning tarkibi, vositalari, usullari va shakllari bilan eng ko`p darajada
bog`langan.
O’quv fani va uni o’qitishning o’ziga xos xususiyatlariga muvofiq bo’lgan
pedagogik texnologiyalarni tanlash
Pedagogik texnologiyaning asosiy yo’nalishlari.
Pedagogik texnologiyaning yo’nalishlari ko’p bo’lib, ulardan ayrimlari
quyidagilar:
Hozirgi an’anaviy ta’lim. XVII asrda Ya.A.Komenskiyning didaktik
tamoyillari asosida shakllanib, hozirda dunyodagi maktablarda eng ko’p
qo’llanayotgan sinf-dars tizimidan iborat. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar
asosan shu tizimni turli yo’nalishlarda takomillashtirish maqsadlarida yaratilib,
hozirda turli yo’nalishlarda rivojlanmoqda.
Pedagogik jarayonni takomillashtirish, uni o’quvchi shaxsiga
yo’naltirishga asoslangan pedagogik texnologiyalar: hamkorlik pedagogikasi,
ta’limning insonparvarlikka asoslangan texnologiyasi va boshqalar.
