“Ilk qadam” davlat o’quv dasturi asosida faoliyat markazlarida maktabgacha yoshdagi bolalarni ekologik tarbiyasini tashkil etish Mavzu rejasi: 1.MTT da tabiat nurchaklari. 2.Bolalarni tabiat burchaklaridagi faoliyatlari. Maktabgacha ta'lim muassasasining davlat o'quv dasturi "O'zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish borasidagi Davlat talablari"ga muvofiq ishlab chiqilgan me'yoriy-huquqiy hujjat bo'lib, unda maktabgacha ta’lim muassasasining maqsad va vazifalari, o'quv-tarbi- yaviy faoliyatning asosiy g'oyalari, maktabgacha yoshdagi bolalarni ta'limning keyingi bosqichiga o'tishidagi asosiy kompe- tensiyalari belgilab berilgan1. O'zbekiston Respublikasida faoliyat ko'rsatayotgan barcha maktabgacha ta'lim muassasalari uchun (davlat, nodavlat, maxsus va boshqalar) ushbu dastur asosiy manba bo'lib xizmat qiladi O'zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta'lim muassasalarida: davlat maktabgacha ta’lim muassasalari; maktabgacha ta’lim sohasida xizmat ko'rsatuvchi nodavlat muassasalari; maktabgacha guruhlarga ega bo'lgan «Mehribonlik» bolalar uylari; maktabgacha va boshlang'ich ta'limni nazorat qiluvchi boshqaruv organlarida - ushbu davlat o'quv dasturini qo'llash majburiydur. Davlat o'quv dasturi VII bobdan iborat bo'lib, I bobda MTT davlat o'quv dasturini qo'llash va MTMning maqsad va vazifalari aks ettirilgan. Davlat o'quv dasturi variativ o'quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch hujjat hisoblanadi. Ta'lim muassasalari Maktabgacha ta'lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan variativ o'quv dasturlaridan foydalanish huquqiga ega. Ta'lim muassasasi Davlat o'quv dasturi asosida o'zining MTT ishchi o'quv dasturini ishlab chiqish huquqiga ega. Ta’lim muassasasining ishchi o'quv dasturi muassasa pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuziladi va amaldagi qo- nunchilik tartibida tasdiqlanadi. Davlat o'quv dasturida MTTning quyidagi maqsad va vazi- falari belgilab berilgan: bolaning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishiga oid Davlat talablari asosida hamda Davlat o'quv dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart- sharoitlar yaratish; maktabgacha yoshdagi bolalarning o'quv-tarbiyaviy faoli- yatini tashkil qilish va amalga oshirish; bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida ota-onalar va jami- yatga tegishli bilimlar berishni tashkil etish va amalga oshirish; bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida oila va jamiyat bilan o'zaro hamkorlikni tashkil qilish va amalga oshirish. II bob - MTT ta'lim jarayonining maqsad va tamoyillari deb nomlanib, u quyidagilarni: - MTTta’lim jarayonining maqsadlari - MTTda ta'lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari - Qo'shimcha ta’lim xizmatlarini tashkil qilish - Alohida ehtiyojga ega bo'Igan bolalar uchun mo'ljallangan ta'lim faoliyati - Ota-onalar bilan hamkorlikni o'z ichiga oladi. Davlat dasturida MTT ta'lim jarayonining maqsad va tamoyillari aks ettirilgan bo'lib: - O'quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi bolalarda umumiy kompetensiyalar va rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli sharoitlar yaratishdan iboratdir. MTTda ta'lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari: bola huquqlari, o'ziga xos rivojlanish xususiyat va salohiyat- larini hisobga olish; ta'lim jarayonida barcha turdagi rivojlanish sohalarining o'zaro bog'liqligi; bola salomatligini asrash va mustahkamlash, uning ehtiyoj- lari, shu jumladan, uning harakatlanish ehtiyojlarini qondirish; bolaning ijodiy qobiliyatlarini qo'llab- quvvatlash; o'yin orqali ta’lim berish va rivojlantirish; bolaning rivojlanishi va ijtimoiy moslashishi uchun qulay muhit yaratish; bola uchun xavfsiz muhitni ta'minlash; MTTning oila, mahalla va maktab bilan hamkorligi; milliy madaniy an'analar qadriyatini oshirish va boshqa mil- latlar madaniyatiga hurmat, boshqa millatlar madaniyatining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish; Alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan ta'lim faoliyati. Maktabgacha ta'lim muassasasida alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalarni qo'llab- quvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uni amalga oshirish uchun maktabgacha ta'lim muassasasi rahbari javobgar bo'ladi. Zarurat tug'ilganda, pedagoglar tarkibi va maktabgacha ta’lim muassasasi rahbariyati, tor ixtisosdagi mutaxassislar- ni jalb etgan holda, bola (uning rivojlanishi) uchun o'quv-tarbi- yaviy faoliyatning individual rejasini tuzadi. Ota-onalar bilan hamkorlik Bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash uchun maktabgacha ta’lim muassasasi ota-onalar bilan o'zaro ham- korlikning quyidagi shakllarini tashkil qilishi mumkin: ota-onalarning maktabgacha ta'lim muassasasi borasidagi fikrlarini hisobga olish; ilk rivojlanish masalalarida ota-onalarga bilim berish; ota-onalarni o'quv- tarbiyaviy jarayonda faol qatnashisTiga jalb etish; ota-onalarning muassasa hayotida ishtirok etish borasidagi tashabbuslarini qo'llab-quvvatlash. Ill bob - Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'lim berishda kompetensiyaviy yondashuv deb nomlanib, dastur majburiy 5 ta ta’lim sohasini o'z ichiga oladi. «Jismoniy rivojlanish va sog'lom turmush tarzini shakllanti- rish» sohasi kompetensiyalari «Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Nutq, muioqot, o'qish va yozish malakalari» sohasi kompetensiyalari «Bilish jarayonining rivojlanishi» sohasi kompetensiyalari «Ijodiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari - Kompetensiya bolaning bilim, ko'nikma, malaka va qa- driyatlari majmuidir. Boshlang'ich kompetensiyalar, rivojlanish sohasidan qat'iy nazar, bola shaxsi shakllanishi uchun asos boiib xizmat qiladi. - Kommunikativ kompetensiya - muioqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana bilish ko'nikmasi. - O'yin kompetensiyasi - bolaning o'yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba, bilim va ko'nikmalardan ijodiy foydalani- shi. O'quv-tarbiyaviy faoliyat uchun asos hisoblanadi. - Ijtimoiy kompetensiya - hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan muloqotda axloq qoidalari va me'yorlariga rioya qilgan holda o'zini tutish mahorati. - Bilish kompetensiyasi - atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish va olingan bilim, ko'nikma, malaka va qadriyatlar- dan o'quv va amaliy vazifalarni hal qilish uchun foydalanish. VI - O'quv-tarbiyaviy faoliyat bobida O'zbekiston Respub- likasidagi barcha MTTlarda tashkil etiladigan o'quv va tarbiyaviy ishlarni tashkil etish masalalarini o'z ichiga oladi. Bunda MTTlarda o'quv-tarbiyaviy faoliyatni rejalashtirish turlari yillik mavzuviy va haftalik ish rejalari va tarbiyachi tomonidan rejalashtirishni amalga oshirish yoritib beriladi. O'quv-tarbiyaviy faoliyat «O'zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi bolalarni rivojlantirishga oid davlat talablari» asosida amalga oshiriladi. V bob Bolaning rivojlanish sohalari bo'yicha yutuqlari MTT pedagoglari tomonidan bolaning rivojlanishini kuzatib borish xaritasi yiliga uch marta to'ldiriladi (3 dan 7 yoshgacha bo'lgan davrni o'z ichiga olgan) shuningdek, 6-7 yoshdagi bolaning maktabga tayyorlik xaritasi ham to'ldiriladi. Bu xarita Davlat dasturiga muvofiq bolar rivojlanishning beshta sohasi kompe- tensiyalari bo'yicha kutilayotgan natijalar ifodalanadi, VI - Rivojlantiruvchi muhitni tashkil qilish bobida Maktabgacha ta'lim muassasasida quyidagi mazmunda: - ko'rgazmali-rivojlantiruvchi, - madaniy-tarixiy qadriyatlar: - milliy va mintaqaviy an’analar; - tabiat, iqlimdan kelib chiquvchi xususiyatlarga mos bo'lishi yoritiladi; VII bob Ilovalarni o'z ichiga olib ushbu dasturni amaliyotda qo'llashning mazmun va mohiyati yoritib beriladi. Dastur - muhim vosita bo'lib, uning yordamida tarbiyachi- lar (mutaxassislar) O'zbekiston Respublikasida ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojiga oid Davlat talablariga muvofiq muayyan yosh guruhidagi bolalar uchun eng maqbul va samarali shakllar, metodlar va ta'lim jarayonini tashkil qilish yo'llarini belgilaydi. Dastur uchta asosiy bo'limni qamrab oladi: maqsadli - bu tushuntirish xati hamda dastur o'zlashti- rilishining rejalashtirilayotgan natijalarini o'z ichiga oladigan bo'lim; mazmunli - bu Dasturning umumiy mazmunini ifodalov- chi va bolalar shaxsining to'laqonli rivojlanishini ta'minlovchi bo'lim; tashkiliy - bu Dasturning moddiy-texnik ta’minoti ta’rifini, ta’lim va tarbiyaning metodik materiallar va vositalar bilan ta'minlanganligini, kun tartibini, shuningdek, tadbirlar, bayramlar, rivojlantiruvchi muhitni o'z ichiga oluvchi bo'lim. «Ilk qadam» dastur nomining falsafiy mazmuni - bilimlar dunyosiga birinchi qadam, birinchi muvaffaqiyat, go'zallik, yaxshilik, samimiylik - milliy va umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashning ilk asoslari. Dasturning mazmuni - ijtimoiy hodisalar, inson va uning faoliyati, xulq-atvor me’yorlari, san’atning janr va turlari, jon- li va jonsiz tabiat, kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga mos ravishda muioqot qilish kabilardan tashkil topgan. "Ilk qadam” dasturiga binoan maktabgacha taiim muassasasining turli yosh guruhlaridagi: «Til va nutq», «Ilm-fan va tabiat», «Qurish-yasash, konstruksiyalash+matematika», «San'at» «Syujet-rolli o'yinlar va sahnalashtirish» faollik markazlari, bolalarni dialogik va monologik nutqini rivojlantirishga, jamoa bo'lib birgalikda hamda mustaqil ishlashga, raqamlar, shakl va vaqtni, elementar matematik hisoblashlarni bilishga, san’at va madaniyatga qiziqish, ijodiy yondoshish kabilarga qaratilgan. Bu boradagi kuzatishlar va ularning tahlili, katta yutuqlar bilan bir qatorda mavjud qiyinchiliklarni aniqlashga va asosli ba'zi takliflar kiritishga bizga imkon berdi. Tayanch tushunchalar: Milliy model - Kadrlar tayyorlashning milliy modeli (KT- MM)ning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: shaxs; davlat va jamiyat; uzluksiz taiim; fan; ishlab chiqa- rish; taiim-tarbiyaning uzviy bogiiqligini ta’minlash va bu ja- rayon har tomonlama kamol topgan insonni shakllantirishga yo'naltirilganligidadir. Uzluksiz taiim - Milliy modelning tarkibiy qismi boiib, quyidagi taiim turlarini o'z ichiga oladi: maktabgacha taiim; umumiy o'rta ta'lim; o'rta maxsus kasb-hunar taiimi; oliy taiim; oliy o'quv yurtidan keyingi ta'lim; kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash; maktabdan tashqari ta’lim. Uzluksiz taiim - malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi boiib, ta'limning barcha turlari, DTSni o'z ichiga oladi. Ilmiy daraja - muayyan fan sohasidagi mutaxassisning ilmiy malakasi darajasi