MAVZU: ILMIY VA IJTIMOIY
BASHORATNING O‘ZARO ALOQADORLIGI
Reja:
1.«G`oya» va «Mafkura» tushunchalari, ularning mohiyati va
mazmuni
2.Inson va jamiyat hayotidagi g`oyalar, fikrlar xilma-xilligi.
3.Bunyodkor g`oyalar. Vayronkor g`oya va mafkuralarning jamiyat
hayotiga salbiy ta`siri
4.. Milliy g‘oyada mentalitetning namoyon bo‘lishi.
«G`oya» tushunchasi haqida fikr yuritilganda, avvalo, inson hayotida, jamiyat
taraqqiyotida g`oyalar qanchalik muhim rol o`ynashiga to`xtalib o`tish maqsadga
muvofiqdir.
Ma`lumki, iymon-e`tiqodi va ijodiy mehnati bilan boshqa barcha tirik
jonzotlardan farq qiladi. Inson-ongli mavjudot. Ongni shartli ravishda ikkita katta
qismga bo`lish mumkin: Birinchisi-insonning ruhiy olami, ikkinchisi-fikriy olam,
ya`ni tafakkur olamidir. Umuman, g`oya inson tafakkurida vujudga keladigan,
ijtimoiy xarakterga ega bo`lgan, ruhiyatga kuchli ta`sir o`tkazib, jamiyat va
odamlarni harakatga chorlaydigan, maqsad-muddao sari etaklaydigan kuchli, teran
fikr demakdir.
2. Insoniyat tarixidan ma`lumki, barcha davrlarda har bir davlat va xalqning,
jamiyatning o`ziga xos mafkurasi bo`lgan. Chunki jamiyatning, xalqning o`z
oldiga qo`ygan maqsadi uni amalga oshirishda jamiyat ahlini birlashtiradigan,
safarbarlikka undaydigan mafkurasi bo`lmasa muqarrar ravishda halokatga
mahkum bo`ladi.
Inson tafakkurini maxsuli sifatida g`oya tevarak olamni o`rganish, bilish
jarayonida vujudga keladi. Ijtimoiy ongning barcha shakllari ilm-fan, din, falsafa,
san`at va adabiyot, axloq, siyosat va xuquq-muayyan bir g`oyalarni yaratadi, ularga
tayanadi va ularni rivojlantiradi. Mazmuni va namoyon bo`lish shakliga qarab,
g`oyalarni bir qancha turlarga ajratish mumkin:
Ilmiy g`oyalar;
Falsafiy g`oyalar;
Diniy g`oyalar;
Badiiy g`oyalar;
Ijtimoiy-siyosiy g`oyalar;
Milliy g`oyalar
Umuminsoniy g`oyalar;
G`oya va mafkura mazmun-mohiyatiga ko`ra bunyodkor yoki zararli bo`lib,
bunyodkorlik g`oyalari insonni ulug`laydi. Uning ruhiga qanot bag`ishlaydi.
Ezgu g`oyalar insonni yuksak orzular bilan yashashga, olijanob maqsadlar
yo`lida e`tiqod bilan kurashishga o`rgatadi. Buzg`unchi g`oyalar esa xalqlar
boshiga katta kulfatlar keltiradi. Inson va jamiyat bor ekan, ezgulik g`oyalarining
ziddi bo`lgan zulm va zo`ravonlik, qabohat va jaholat yangi-yangi shakllarda
namoyon bo`lishga urinadi. Lekin ular insoniyatning adolat, tenglik, tinchlik,
qardoshlik rivojlanish va farovonlik g`oyalariga tayanib, yuksak maqsadlar sari
intilishlarini to`xtata olmaydi. ezgu va yuksak g`oyalar odamlarni hamisha olijanob
maqsadlar sari etaklayveradi.
Bunyodkorlik g`oyalari yurtni obod, xalq hayotini farovon qilishdek olijanob
maqsadlar bilan ajralib turadi. Ular insoniyat taraqqiyotga erishgan davrlardan
buyon jamiyat hayotining eng ezgu g`oyalari sifatida yashab kelmoqda.
Har qanday nazariya yoki ta`limot bir tizimga solingan g`oyalar majmuidan
iborat bo`ladi. Dunyoqarashning negizini va muayyan ishonch e`tiqodining asosini
ham g`oya tashkil etadi.
Odamlar, ijtimoiy sinf va qatlamlarning millat va davlatlarning manfaatlari
va maqsadlari ham g`oyalarda ifoda etiladi. O`z oldiga qo`ygan maqsadi, qanday
jamiyat qurmoqchi ekani bunga qanday yo`llar bilan erishmoqchi bo`layotgani
haqidagi g`oyalar tizimi har bir millat, xalq va jamiyatning milliy mafkurasining
asosini tashkil etadi.
Mafkura-muayyan ijtimoiy guruh yoki qatlamning, millat yoki davlatning
ehtiyojlarini, maqsad va intilishlarini, ijtimoiy-ma`naviy tamoyillarini ifoda
etadigan g`oyalar, ularni amalga oshirish usul va vositalari tizimidir.
Jamiyatning, jamiyat ahlining mustahkam va ravshan mafkurasi bo`lmasa,
o`z oldiga qo`yilgan aniq bir maqsad-muddaosi bo`lmasa, u muqarrar ravishda
inqirozga yuz tutadi.
Maqsad esa-xalqni, millatni birlashtiruvchi, unga kuch-qudrat, ruhiy ozuqa
beruvchi, istiqbolga boshlovchi bayroqdir. Prezidentimiz so`zlari bilan aytadigan
bo`lsak: «Bu bayroq butun O`zbekiston xalqining ruhini, g`urur-iftixorini, kerak
bo`lsa, qudratini, orzu-intilishlarini mujassamlashtiradigan ulug` kuchdir.
Davlatimizning, xalqimizning, yurtimizning maqsadi o`zining ulug`vorligi,
hayotiyligi va haqqoniyligi bilan hammamizni jalb etadigan bo`lmog`i lozim. Toki
bu maqsad xalqni, millatni-millat qila bilsin, qo`limizda yengilmas bir kuchga
aylansin». (I.A.Karimov. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni millat
qilishga xizmat etsin. T. «O`zbekiston, 1998 yil, 10-11 betlar»)
3. Insonlar, xalqlar, jamiyatlar hayotida mafkura muhim rol o`ynaydi.
Yurtboshimiz so`zlari bilan aytadigan bo`lsak:-mafkura bo`lmasa odam, jamiyat,
davlat o`z yo`lini yo`qotishi muqarrar. Mafkuraning hayotbaxsh kuchi, avvalo
insonning jamiyatdagi o`rni va ahamiyatini qanday tushunish va uni qanday
ijtimoiy maqomda tasavvur etishga bog`liq. Chunki insonni ijtimoiy harakat va
faoliyatga undash va shu tariqa ko`zlangan muayyan maqsad-vazifalarga erishish
dunyodagi barcha mafkuralarning ma`no-mohiyatini tashkil etadi.
Shu ma`noda, Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillari
tizimida insonning jamiyatdagi o`rni va maqomi aniq belgilanganligi diqqatga
sazovordir. Ya`ni bu tizim insonni bunyodkor kuch sifatida ta`riflaydi va shunga
da`vat etadi. Istiqlolning bosh g`oyasi ham, asosiy g`oya va tushunchalari ham
bunyodkorlik falsafasi bilan yo`g`irilgan. Chunki bunyodkorlik xalqimizning eng
olijanob fazilati. Yurtboshimiz ta`biri bilan aytganda, o`zbek tom ma`noda
bunyodkordir, do`ppisida suv tashib bo`lsa ham daraxt ko`kartiradi.
4. Muhtaram talaba-endi Bunyodkor g`oya, haqida so`z yuritar ekanmiz,
bunyodkor g`oya deb, insonni ulug`laydigan, uning kuch g`ayrati va salohiyatini
oshirib xalqi, Vatani, butun insoniyat uchun foydali ishlar qilishga safarbar
etadigan, o`zida taraqqiyot, ma`rifat, do`stlik, tinchlik, halollik, poklik kabi ezgu
maqsadlarni mujassam etadigan g`oyaga aytiladi.
Bunyodkor g`oyalar bilan qurollangan kishilar farovon hayot, erkin jamiyat
qurish uchun kurash olib borganligi tarixdan ma`lum. Bunyodkorlik g`oyalari
yurtni obod, xalq hayotini farovon qilishdek olijanob maqsadlar bilan ajralib
turadi. Ular insoniyat tsivilizatsiyasiga erishgan davrlardan buyon jamiyat
hayotining eng ezgu g`oyalari sifatida yashab kelmoqda. Bunyodkorlik ota-
bobolarimizdan merosdir. Insoniyat tarixida odamlar ongi va shuuriga adolat,
haqiqat, ezgulik, mehnatsevarlik, kabi yuksak g`oyalar urug`ini sepgan zot,
