Инфекция закпда тушунча. Юкумли қ касалликларнинг микробиологии диагностика усуллари. Микроорганизмлар генетикаси. Узгарувчанлик турлари ва микробиологик аҳамияти

Yuklangan vaqt

2025-09-05

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

15

Faytl hajmi

107,0 KB


 
 
 
 
Инфекция закпда тушунча. Юкумли қ касалликларнинг микробиологии 
диагностика усуллари. Микроорганизмлар генетикаси. Узгарувчанлик 
турлари ва микробиологик аҳамияти 
 
 
Мавзуни ёритиш буйича саволлар:  
1.Инфекция хакида тушунча.  
2.Симбиоз ва унинг формаси.  
З.Патогенлик ва вирулентлик.  
4.Патогенлик факторлари. 
5.Инфекциянинг юкиш йуллари ва утиш даврлари.  
6.Инфекцион касалликларнинг микробиологик диагностика усуллари. 
7.Микроорганизмлар генетикаси хакида тушунча. 
 
Инфекция. 
 
Инфекция 
деганда 
биз 
(infectiо) 
юктирмок; 
одам, 
хайвон, 
усимлик 
организмларига микроб ва вируслар киргандан сунг келиб чиқадиган процесс 
тушунилади. 
Инфекцион процесс — организмга патоген микроблар кирганда юзага 
келадиган физиологик ва патологик процесслар ЙИРИНДИСИ булиб, организм 
ички муҳитининг фртзиологик функциясикинг бузилишига олиб келсди. 
Инфекцион касаллик —инфекции н процесснинг охирги авж олгсш 
даражасидир. Инфекцион касалликлар к,адимдан маълум булиб, уша даврдаги 
халқар иифекцион касаллнкларнинг сабабини тушунмаганлар.19 — аср 
ўрталарида Л.Пастер, Р.Кох, Мечников, Ивановский ва бошка олимлар 
Инфекция закпда тушунча. Юкумли қ касалликларнинг микробиологии диагностика усуллари. Микроорганизмлар генетикаси. Узгарувчанлик турлари ва микробиологик аҳамияти Мавзуни ёритиш буйича саволлар: 1.Инфекция хакида тушунча. 2.Симбиоз ва унинг формаси. З.Патогенлик ва вирулентлик. 4.Патогенлик факторлари. 5.Инфекциянинг юкиш йуллари ва утиш даврлари. 6.Инфекцион касалликларнинг микробиологик диагностика усуллари. 7.Микроорганизмлар генетикаси хакида тушунча. Инфекция. Инфекция деганда биз (infectiо) юктирмок; одам, хайвон, усимлик организмларига микроб ва вируслар киргандан сунг келиб чиқадиган процесс тушунилади. Инфекцион процесс — организмга патоген микроблар кирганда юзага келадиган физиологик ва патологик процесслар ЙИРИНДИСИ булиб, организм ички муҳитининг фртзиологик функциясикинг бузилишига олиб келсди. Инфекцион касаллик —инфекции н процесснинг охирги авж олгсш даражасидир. Инфекцион касалликлар к,адимдан маълум булиб, уша даврдаги халқар иифекцион касаллнкларнинг сабабини тушунмаганлар.19 — аср ўрталарида Л.Пастер, Р.Кох, Мечников, Ивановский ва бошка олимлар Logotip
инфекцион 
касалликларнинг 
қўзғатувчилари 
микроорганизм 
эканлигини 
аниклашган. 
Микроорганизмлар билап микроорганизмлар орасидаги алоқани СИМБИОЗ 
тушунчаси билан белгиланади. Симбиознинг Зта формаси булиб, буларга: 
1. Мутуализм 
2. Комменсализм 
3.Паразитизм киради. 
Мутуализм (лот. muteus) 2та организмнинг бир бирига фонда келтириб, узаро 
бирга яшап)м тушунилади. Масалан, сут ачитувчи бактериялар макроорган i i зм 
хисобига яшайди, одам ичагидаги чиритувчи микробларга .птогонист таъсир 
курсатади. Макроорганизмга фойда келтириб яшашади. 
туқимасига кириши) ва фагоцитоз процессини босиш қобилилиятларига боглик 
булади. 
1. Адгезия — микроорганизмнинг узи сезувчан хужайрага ёпишиб олиши, яъни 
адсорбцияланиш хусусиятига айтилади. Бу 
процесс 
микроб 
қужайрасининг 
ташки 
структурасига 
(хивчинларига, 
ворсинкаларига, киприкчаларига) ва 
макроорганизм хужайрасидаги рецепторларга борлиқ булади, 
2. Колонизация — бу процесс хужайра юзаси ва хужайра ичида булиши 
мумкин. қужайра юзасида, масалан, холера вибриони интероцитлар юзасига 
ёпишиб олиб купаяди. ҳужайра ичида, масалан, дизентерия таёкчаси йуғон ичак 
хужайраларида купаяди. 
3. Инвазивлик — бу процесс микробларнинг ферментлар ишлаб чикариб, 
тукималарнинг утказувчанлигини бузиши ёки ошириб юбориш кобилияти билан 
боглик. Бундай ферментларга киради: 
а) Гиалуриндаза — тукимадаги гиалурон кислотани парчалайди. Натижада 
микробнинг тукимага кириши вужудга келади. 
б) Нейраминидаза — хар хил тупима таркибига кирувчи полисахаридлар, 
гликолипидлар, гликопротеидлардан нейрамин кислотасини ажратиб юборади. 
Натижада тукиманинг утказувчанлиги ошади. 
инфекцион касалликларнинг қўзғатувчилари микроорганизм эканлигини аниклашган. Микроорганизмлар билап микроорганизмлар орасидаги алоқани СИМБИОЗ тушунчаси билан белгиланади. Симбиознинг Зта формаси булиб, буларга: 1. Мутуализм 2. Комменсализм 3.Паразитизм киради. Мутуализм (лот. muteus) 2та организмнинг бир бирига фонда келтириб, узаро бирга яшап)м тушунилади. Масалан, сут ачитувчи бактериялар макроорган i i зм хисобига яшайди, одам ичагидаги чиритувчи микробларга .птогонист таъсир курсатади. Макроорганизмга фойда келтириб яшашади. туқимасига кириши) ва фагоцитоз процессини босиш қобилилиятларига боглик булади. 1. Адгезия — микроорганизмнинг узи сезувчан хужайрага ёпишиб олиши, яъни адсорбцияланиш хусусиятига айтилади. Бу процесс микроб қужайрасининг ташки структурасига (хивчинларига, ворсинкаларига, киприкчаларига) ва макроорганизм хужайрасидаги рецепторларга борлиқ булади, 2. Колонизация — бу процесс хужайра юзаси ва хужайра ичида булиши мумкин. қужайра юзасида, масалан, холера вибриони интероцитлар юзасига ёпишиб олиб купаяди. ҳужайра ичида, масалан, дизентерия таёкчаси йуғон ичак хужайраларида купаяди. 3. Инвазивлик — бу процесс микробларнинг ферментлар ишлаб чикариб, тукималарнинг утказувчанлигини бузиши ёки ошириб юбориш кобилияти билан боглик. Бундай ферментларга киради: а) Гиалуриндаза — тукимадаги гиалурон кислотани парчалайди. Натижада микробнинг тукимага кириши вужудга келади. б) Нейраминидаза — хар хил тупима таркибига кирувчи полисахаридлар, гликолипидлар, гликопротеидлардан нейрамин кислотасини ажратиб юборади. Натижада тукиманинг утказувчанлиги ошади. Logotip
4. Фагоцитоз процессини босиш хар хил микроорганизмларнинг капсуласи 
таркибига кирувчи молдалар хар хил булиб уларнинг функцияси хам хар хил. 
Масалан, сибирь яраси капсуласидаги полипецид шу микробни фагоцитлар 
камраб олишидан сақлайди. Кук йиринг таёкчаси капсуласидаги полисахаридлар 
шу бактерияни қужайра ичида қазм булишдан сақайди. Бундан ташқари 
микроблар фагоцитоздан баъзи бир ферментлар ёрдамида қимояланади. 
Масалан, стафилакоккнинг коагулаза ферменти плазмани ивитади. Бунинг 
натижасида 
микроб 
атрофида 
ҳимоя 
қопчаси 
(чехол) 
ҳосил 
булади. 
Фибринолизин ферменти эса фибринни эритиб юборади. масалан, бизентерия 
таёкчаси 
йуғон 
ичак 
ҳужайраларида 
купаяди. 
Микроорганизмларнинг 
патогенллигини ва вирелентлигини оширишда токсинлар катта рол уйнайди. 
Токсинлар икки гурухга булинади: 
а) экзотоксинлар 
б) эндотоксинлар 
Экзотоксин оксилдан иборат булиб, микроблар ташки мухитга ажратиб 
чиқаради. Экзотоксинлар ташки таъсирларга мустақкам эмас, термолабил, яъни 
ҳароратга чидамсиз. Кимёвий моддалар таъсирига берилувчан булади. Юқори 
спецификликка 
ва юкори токсигенлик хусусиятига эга. Токсинларнинг хар иккала тури маълум 
бир органларни ва тукималарни шикастлайди. Экзотоксинлар захарлилик, 
антигенлик иммуногенлик белгилари билан характерланади. Токсинлар таъсир 
килиш механизмига караб: нейротоксинлар, гистотоксинлар, энтеротоксинлар, 
лейкоцидинлар, гемолизинларга булинади. Токсинларнинг антигенлик ва 
иммуногенлик хусусиятида анатоксинларни олишимиз мумкин. . Анатоксин —
токсигенлик хусусияти йукотилган токсин булиб, организмга юборилганда 
худди антиген сифатида антитела, яъни антитоксик иммунитет келтириб 
чикаради. 
Бундай 
холат 
дифтерия, 
кокшол 
ва 
бошка 
касалликларда 
профилактика максадларида ишлатилади. Баъзи бир токсинлар организмга хар 
хил таъсир килади: летал, дермонекротик, цитотоксик, нейротоксик таъсир. 
Токсинларнинг биологик активлиги ва захарлилик хусусият хар хил. Баъзи бир 
4. Фагоцитоз процессини босиш хар хил микроорганизмларнинг капсуласи таркибига кирувчи молдалар хар хил булиб уларнинг функцияси хам хар хил. Масалан, сибирь яраси капсуласидаги полипецид шу микробни фагоцитлар камраб олишидан сақлайди. Кук йиринг таёкчаси капсуласидаги полисахаридлар шу бактерияни қужайра ичида қазм булишдан сақайди. Бундан ташқари микроблар фагоцитоздан баъзи бир ферментлар ёрдамида қимояланади. Масалан, стафилакоккнинг коагулаза ферменти плазмани ивитади. Бунинг натижасида микроб атрофида ҳимоя қопчаси (чехол) ҳосил булади. Фибринолизин ферменти эса фибринни эритиб юборади. масалан, бизентерия таёкчаси йуғон ичак ҳужайраларида купаяди. Микроорганизмларнинг патогенллигини ва вирелентлигини оширишда токсинлар катта рол уйнайди. Токсинлар икки гурухга булинади: а) экзотоксинлар б) эндотоксинлар Экзотоксин оксилдан иборат булиб, микроблар ташки мухитга ажратиб чиқаради. Экзотоксинлар ташки таъсирларга мустақкам эмас, термолабил, яъни ҳароратга чидамсиз. Кимёвий моддалар таъсирига берилувчан булади. Юқори спецификликка ва юкори токсигенлик хусусиятига эга. Токсинларнинг хар иккала тури маълум бир органларни ва тукималарни шикастлайди. Экзотоксинлар захарлилик, антигенлик иммуногенлик белгилари билан характерланади. Токсинлар таъсир килиш механизмига караб: нейротоксинлар, гистотоксинлар, энтеротоксинлар, лейкоцидинлар, гемолизинларга булинади. Токсинларнинг антигенлик ва иммуногенлик хусусиятида анатоксинларни олишимиз мумкин. . Анатоксин — токсигенлик хусусияти йукотилган токсин булиб, организмга юборилганда худди антиген сифатида антитела, яъни антитоксик иммунитет келтириб чикаради. Бундай холат дифтерия, кокшол ва бошка касалликларда профилактика максадларида ишлатилади. Баъзи бир токсинлар организмга хар хил таъсир килади: летал, дермонекротик, цитотоксик, нейротоксик таъсир. Токсинларнинг биологик активлиги ва захарлилик хусусият хар хил. Баъзи бир Logotip
токсинлар касалликнинг патогенози ва клиникасини аниклаб берса, баъзиларида 
бу 
хусусият 
булмайди. 
Эндотоксинлар 
— 
липополисахаридпротеин 
комплексидан иборат булиб, микроорганизм хужайраси билан махкам богланган 
булади. Бу токсинлар махсус эмас. ҳар хил микроорганизмларнинг эндотоксини 
чакирган клиник куриниш бир хил булади. Организмда кечадиган реакциялар 
умумий куринишга эга —лихорадка, бош огриши ва бошкалар. Эндотоксиннинг 
микроорганизм t хужайраси билан мустахкам богланиши унинг температурага ва 
бошка ташки факторларга чидамли булишини таъминлайди. Экдотоксинни 
ажратиб олиш учун микроорганизм хужайрасини парчалаш керак булади. 
Токсиннинг 
таъсири 
шу 
токсинга 
хайвонларнинг 
сезувчанлиги 
билан 
белгиланади. DLm — токсиннинг жуда кам дозаси булиб, куп микдордаги 
тажрибага куйилган хайвонларни улдириш хусусиятига эга. DL50 — токсинлар 
дозаси булиб, тажрибага куйилган 50 фоиз хайвонларнинг улимига олиб келади. 
Токсинларнинг, микробларнинг вирулентлигини ва токсигенлик кучини 
аникловчи дозалари уларнинг турига микроб штаммига, Токсинларнинг хилига 
ва организмга юбориш йулларига боглиқ булади. Инфекция кузгатувчининг 
манбаи одам ва хайвонлар хисобланади. Келиб чиккан манбаларига караб хамма 
инфекцион касалликлар 2 группага булинади: 
1. Антропонозлар — инфекция манбаи одам. 
2. Зоонозлар —инфекция манбаи хайвонлар. Инфекция қўзгатувчисининг утиш 
механизми хар кайси турдаги микроорганизмлар учун хар хил булиб, 
микроорганизмнинг касал организмида жойлашганига ва чикиш йулларига караб 
фаркланади. 
Инфекциянинг юқиши турт хил йул билан боради; 
1) ОҒИЗ оркали -овқат, сув билан юқади (дизентерия, қорин тифи, вабо). 
2) хаво томчилари орқали қўзгатувчилар нафас йулларида жойлашадилар 
(грипп, қоқшол). 
3) Трансмиссив йул билан -қузгатувчи қонда булиб, ҚОН сурувчи хашаротлар 
орқали утади. 
4) Контакт йул билан: 
токсинлар касалликнинг патогенози ва клиникасини аниклаб берса, баъзиларида бу хусусият булмайди. Эндотоксинлар — липополисахаридпротеин комплексидан иборат булиб, микроорганизм хужайраси билан махкам богланган булади. Бу токсинлар махсус эмас. ҳар хил микроорганизмларнинг эндотоксини чакирган клиник куриниш бир хил булади. Организмда кечадиган реакциялар умумий куринишга эга —лихорадка, бош огриши ва бошкалар. Эндотоксиннинг микроорганизм t хужайраси билан мустахкам богланиши унинг температурага ва бошка ташки факторларга чидамли булишини таъминлайди. Экдотоксинни ажратиб олиш учун микроорганизм хужайрасини парчалаш керак булади. Токсиннинг таъсири шу токсинга хайвонларнинг сезувчанлиги билан белгиланади. DLm — токсиннинг жуда кам дозаси булиб, куп микдордаги тажрибага куйилган хайвонларни улдириш хусусиятига эга. DL50 — токсинлар дозаси булиб, тажрибага куйилган 50 фоиз хайвонларнинг улимига олиб келади. Токсинларнинг, микробларнинг вирулентлигини ва токсигенлик кучини аникловчи дозалари уларнинг турига микроб штаммига, Токсинларнинг хилига ва организмга юбориш йулларига боглиқ булади. Инфекция кузгатувчининг манбаи одам ва хайвонлар хисобланади. Келиб чиккан манбаларига караб хамма инфекцион касалликлар 2 группага булинади: 1. Антропонозлар — инфекция манбаи одам. 2. Зоонозлар —инфекция манбаи хайвонлар. Инфекция қўзгатувчисининг утиш механизми хар кайси турдаги микроорганизмлар учун хар хил булиб, микроорганизмнинг касал организмида жойлашганига ва чикиш йулларига караб фаркланади. Инфекциянинг юқиши турт хил йул билан боради; 1) ОҒИЗ оркали -овқат, сув билан юқади (дизентерия, қорин тифи, вабо). 2) хаво томчилари орқали қўзгатувчилар нафас йулларида жойлашадилар (грипп, қоқшол). 3) Трансмиссив йул билан -қузгатувчи қонда булиб, ҚОН сурувчи хашаротлар орқали утади. 4) Контакт йул билан: Logotip
а) Тутридан тугри контакт нули билан. Масалан, венерик касалликлар. 
б) Тутри булмаган йуллар билан — ифлосланган буюмлар оркали. Масалан, 
дизентерия. 
Инфекцион касалликларнинг келиб чиқишида қузратувчининг кириш жойи 
катта аҳамиятга эга. Инфекциянинг кириш эшиги бу хужайин организмидаги 
органлар ва туқималар хисобланиб, шулар оркали патоген микроорганизмлар 
киради. Масалан, корин тифининг қузгатувчиси оғиз оркали юққандагина 
касаллик чақиради. Агар бу микроорганизмлар узга йулдан киришса касаллик 
қўзғатмайдилар. Баъзи микроорганизмлар организмга ҳар хил йуллар билан 
юкади. Бу вақтда кириш эшиги клиник утишнинг формаларини белгилайди (тери 
формаси, упка формаси, ичак формаси), (масалан, тоун, туляремия, сибирь 
яраси). 
Инфекцион касалликлар ривожланишидаги даврлар. 
Инфекцион касалликларнинг ривожланиш динамикаси бир нечта даврларда 
утади. 
1.Инкубацион давр. Бу давр микробнинг организмга тушиш вақтидан 1 — 
клиник белгилар хосил булгунгача вақтни уз ичига олади , бу даврда қузгатувчи 
купаяди, тупланади ва токсинлари кам тупланади.Давом этиш вақти ҳар хил 
инфекцион 
касалликларда 
хар 
хил 
булади. 
Инкубацион 
давр 
баъзи 
касаллиткларда киска булса ,баъзиларида бир неча йилни ташкил этади. Бу 
даврнинг давом этиши ҳар хил сабабларга боглик булади: 
1) Микроорганизмнинг тез купайиш даври. 
2) Токсик модда миздорига. 
3) Организмнинг реактивлигига. 
2. Продромал давр — инкубацион даврдан кейин бошланиб,қар хилкасалликлар 
учун умумий симптом вужудга келади (бош огриши, бушашиш, температура 
кутарилиши). 4 — 5 сутка давом этади. 
3. Асосий клиник симптомларнинг ривожланиш даври — касалликнинг авж 
олган даври. Бу даврда касаллик кузгатувчисининг турига борлик булиб.ҳар бир 
касалликнинг 
а) Тутридан тугри контакт нули билан. Масалан, венерик касалликлар. б) Тутри булмаган йуллар билан — ифлосланган буюмлар оркали. Масалан, дизентерия. Инфекцион касалликларнинг келиб чиқишида қузратувчининг кириш жойи катта аҳамиятга эга. Инфекциянинг кириш эшиги бу хужайин организмидаги органлар ва туқималар хисобланиб, шулар оркали патоген микроорганизмлар киради. Масалан, корин тифининг қузгатувчиси оғиз оркали юққандагина касаллик чақиради. Агар бу микроорганизмлар узга йулдан киришса касаллик қўзғатмайдилар. Баъзи микроорганизмлар организмга ҳар хил йуллар билан юкади. Бу вақтда кириш эшиги клиник утишнинг формаларини белгилайди (тери формаси, упка формаси, ичак формаси), (масалан, тоун, туляремия, сибирь яраси). Инфекцион касалликлар ривожланишидаги даврлар. Инфекцион касалликларнинг ривожланиш динамикаси бир нечта даврларда утади. 1.Инкубацион давр. Бу давр микробнинг организмга тушиш вақтидан 1 — клиник белгилар хосил булгунгача вақтни уз ичига олади , бу даврда қузгатувчи купаяди, тупланади ва токсинлари кам тупланади.Давом этиш вақти ҳар хил инфекцион касалликларда хар хил булади. Инкубацион давр баъзи касаллиткларда киска булса ,баъзиларида бир неча йилни ташкил этади. Бу даврнинг давом этиши ҳар хил сабабларга боглик булади: 1) Микроорганизмнинг тез купайиш даври. 2) Токсик модда миздорига. 3) Организмнинг реактивлигига. 2. Продромал давр — инкубацион даврдан кейин бошланиб,қар хилкасалликлар учун умумий симптом вужудга келади (бош огриши, бушашиш, температура кутарилиши). 4 — 5 сутка давом этади. 3. Асосий клиник симптомларнинг ривожланиш даври — касалликнинг авж олган даври. Бу даврда касаллик кузгатувчисининг турига борлик булиб.ҳар бир касалликнинг Logotip
 узига хос специфик симптомлари пайдо булали.Бунинг давом этиши инфекция 
турига борлик. 
4. ТУЗАЛИШ даври — организмнинг нормал физиологик функцияси 
тикланади. 
ИНФЕКЦИОН ПРОЦЕСС ФОРМАЛАРИ. 
Организмга кузгатувчининг кириш йулига караб экзоген ва эндоген 
инфекцияларга булинади. 
Экзоген инфекция — кузгатувчи ташки мухитдан тушади. 
Эндоген ифекцияда кузратувчи организм микрофлора таркибида булиб, 
организмнинг химоя хусусияти сусайган вактда касаллик келтириб чиқаришга 
сабаб булади.Касалликнинг давом этишига караб 2 группага булинади: 
1. Инфекциянинг уткир формаси — бунда организмда инфекция колмайди. 
2.Хроник форма —тузалгандан кейин хам организмда узок, вакт сакланади. 
Агар инфекцияни 1 та кузгатувчи чакирган булса, МОНОИНФЕКЦИЯ 
дейилади. 
Агар организмга бир вақтнинг узида 2 — 3 хил қузгатувчилар юқса, АРАЛАШ 
инфекция дейилади. 
Бир касаллик кечаетган вактда иккинчи қузгатувчи юқадиган булса, иккиламчи 
инфекция дейилади. 
Организмга кайтадан олдинги қузгатувчи юкса .реинфекция дейилади. 
Касаллик 
тузалмасдан 
туриб 
яна 
шу 
касаллик 
қузгатувчиси 
юқса, 
суперинфекция дейилади. Масалан, гонореягсифилис. 
Касаллик симптомлари яна кайталанса бунда организмга қузгатувчи янгидан 
тушмасдан ,организмда долган қузгатувчи симптомларни қайталаса, РЕЦИДИВ 
дейилади. 
Касал 
тузалгандан 
кейин 
қам 
микробни 
ташқарига 
чиқариб 
турса, 
микробташувчилик дейилади. 
Касал қузгатувчи микроб қонга утиб, IҚOH орқали (гематоген йул) организм 
буйича тарқалса, бактеремия дейилади. 
Вируслар шундай тарқалса.вирусемия дейилади. 
узига хос специфик симптомлари пайдо булали.Бунинг давом этиши инфекция турига борлик. 4. ТУЗАЛИШ даври — организмнинг нормал физиологик функцияси тикланади. ИНФЕКЦИОН ПРОЦЕСС ФОРМАЛАРИ. Организмга кузгатувчининг кириш йулига караб экзоген ва эндоген инфекцияларга булинади. Экзоген инфекция — кузгатувчи ташки мухитдан тушади. Эндоген ифекцияда кузратувчи организм микрофлора таркибида булиб, организмнинг химоя хусусияти сусайган вактда касаллик келтириб чиқаришга сабаб булади.Касалликнинг давом этишига караб 2 группага булинади: 1. Инфекциянинг уткир формаси — бунда организмда инфекция колмайди. 2.Хроник форма —тузалгандан кейин хам организмда узок, вакт сакланади. Агар инфекцияни 1 та кузгатувчи чакирган булса, МОНОИНФЕКЦИЯ дейилади. Агар организмга бир вақтнинг узида 2 — 3 хил қузгатувчилар юқса, АРАЛАШ инфекция дейилади. Бир касаллик кечаетган вактда иккинчи қузгатувчи юқадиган булса, иккиламчи инфекция дейилади. Организмга кайтадан олдинги қузгатувчи юкса .реинфекция дейилади. Касаллик тузалмасдан туриб яна шу касаллик қузгатувчиси юқса, суперинфекция дейилади. Масалан, гонореягсифилис. Касаллик симптомлари яна кайталанса бунда организмга қузгатувчи янгидан тушмасдан ,организмда долган қузгатувчи симптомларни қайталаса, РЕЦИДИВ дейилади. Касал тузалгандан кейин қам микробни ташқарига чиқариб турса, микробташувчилик дейилади. Касал қузгатувчи микроб қонга утиб, IҚOH орқали (гематоген йул) организм буйича тарқалса, бактеремия дейилади. Вируслар шундай тарқалса.вирусемия дейилади. Logotip
Бактеремияда микроб конда купаймайди. 
Микроб конда купайса, септйцемияни келтириб чиқаради. 
Бактерия токсинининг қонга тушиши токсинемияни келтириб чикаради. 
Инфекцион касалликларнинг тарқалиши. 
ЭПИДЕМИЯ — инфекцион касалликлар билан 
касалланишнинг юқори даражаси. Одатда,маълум вакт давомида муайян 
территорияда 1$айд қилинади. 
Шароит булганда эпидемия территория буйлаб тарқалади ва интенсивлиги 
ортиб боради. 
ЭНДЕМИЯ 
— 
(юнон.еқето5мақаллий)касалликларнинг 
маълум 
бир 
территорияда узок вакт тарқалиши. 
ПАНДЕМИЯ — эпидемик касалликнинг бир мамлакат ва бир неча мамлакат, 
китъаларда интенсив тарқалиши.Пандемик тарқалиш қаво — томчи йули билан 
юқиб,инкубацион даври 1қиска юқумли касалликларга хос. Масалан: Грипп. 
Инфекцион касалликларнинг микробиологик диагностика усуллари. 
1. Микроскопик еки бактериоскопик усул. 
2. Бактериологик усул. 
3. Серологик. 
4. Аллергик. 
5. Вирусологик. 
6. Экспресс диагностика — ИФ усули. 
МИКРООРГАНИЗМЛАР ГЕНЕТИКАСИ. 
Тирик организмнинг ирсий белгиларининг наслдан наслга утишини ва 
узгарувчанликни урганадиган фан ГЕНЕТИКА деб аталади. 
Текширишлар шуни курсатдикигқар бир кейинги авлод қар хил факторлар 
таъсирида 
белгилар 
келтириб 
чикариши 
мумкин.Бу 
белгилар 
олдинги 
авлоддардан 
фарк 
қиларо 
экангбу 
хусусиятни 
УЗГАРУВЧАНЛИК 
деб 
аталади.Шундай қилиб,ирсият ва узгарвчанлик бир бирига боглик. 
19 —асрда Ч.Дарвин ирсият ва узгарувчанликни анш$лаб берди. Ирсият ва 
узгарувчанликни аниқлашда микроорганизмлар жуда 1$улай қисобланади. 
Бактеремияда микроб конда купаймайди. Микроб конда купайса, септйцемияни келтириб чиқаради. Бактерия токсинининг қонга тушиши токсинемияни келтириб чикаради. Инфекцион касалликларнинг тарқалиши. ЭПИДЕМИЯ — инфекцион касалликлар билан касалланишнинг юқори даражаси. Одатда,маълум вакт давомида муайян территорияда 1$айд қилинади. Шароит булганда эпидемия территория буйлаб тарқалади ва интенсивлиги ортиб боради. ЭНДЕМИЯ — (юнон.еқето5мақаллий)касалликларнинг маълум бир территорияда узок вакт тарқалиши. ПАНДЕМИЯ — эпидемик касалликнинг бир мамлакат ва бир неча мамлакат, китъаларда интенсив тарқалиши.Пандемик тарқалиш қаво — томчи йули билан юқиб,инкубацион даври 1қиска юқумли касалликларга хос. Масалан: Грипп. Инфекцион касалликларнинг микробиологик диагностика усуллари. 1. Микроскопик еки бактериоскопик усул. 2. Бактериологик усул. 3. Серологик. 4. Аллергик. 5. Вирусологик. 6. Экспресс диагностика — ИФ усули. МИКРООРГАНИЗМЛАР ГЕНЕТИКАСИ. Тирик организмнинг ирсий белгиларининг наслдан наслга утишини ва узгарувчанликни урганадиган фан ГЕНЕТИКА деб аталади. Текширишлар шуни курсатдикигқар бир кейинги авлод қар хил факторлар таъсирида белгилар келтириб чикариши мумкин.Бу белгилар олдинги авлоддардан фарк қиларо экангбу хусусиятни УЗГАРУВЧАНЛИК деб аталади.Шундай қилиб,ирсият ва узгарвчанлик бир бирига боглик. 19 —асрда Ч.Дарвин ирсият ва узгарувчанликни анш$лаб берди. Ирсият ва узгарувчанликни аниқлашда микроорганизмлар жуда 1$улай қисобланади. Logotip
Чунки улар қар хил морфологияга эга, тез купайиш хусусиятига ва кам вакт қает 
кечириш хусусиятига эга. Микроорганизмлар ташки факторлар таъсирида 
узларининг хусусиятини узгартиришга эга, бу эса ирсият ваузгарувчанликни 
аниқлашга ердам беради. 1 — маротаба генетик текшириш объекта !$илиб ичак 
таекчаси олинган.Чунки у лаборототия шароитида яхши усади,бундан тацщари, 
морфологик,культурал, биохимик хусусиятлари яхши урганилган. Кейинчалик 
бошка 
бактерияларнинг 
ва 
вирусларнинг 
генетикаси 
урганилди. 
Микрорганизмлар генетикасини текширишда шу маълум буладики, генетик 
информацияни ташувчилик ролини ДНК олиб борар экан.РНК тутувчи 
вирусларда эса РНК олиб боради. 
Бактерияда ДНК молекуласи 2 ипли булади. Бактерия булинган вактда бу 
ипларнинг қар бири янги қосил булган бактерия хужайрасига янги икки ипли 
ДНК ни қосил қилади. ДНК нингтаркибига 4 та азотли асослар ва дезоксирибоза 
, фосфат кислота колдиклари киради  
аденинггуанин(цитозин,тимин.ПУРИН:А-Г,ПИРИМИДИН:Ц-Т.Буларнинг 
занжирда тартиб билан жойлашиши хар хил организмнинг авлоддан авлодга 
ахборотни утказишини аниклацйди.Бу азотли асослар ДНК молекуласида 
кодланган.Авлоддан авлодга утишдаги функционал бирлик ГЕН деб аталади. 
ГЕН —бу ДНК ипининг бир булаги қисобланади.Шу. генда маълум бир 
хужайрага 
тегишли 
пгу 
хусусиятни 
аниклайдиган 
хамма 
информация 
езилган.Ген оксил синтезига жавобгар. 
ГЕН 2 хил: 
1. Структур ген 
2.Регулятор ген. 
Структур ген — микроорганизмлар хакида синтезланадиган информацияни 
ташувчи генлар 
Регулятор ген— структур геннинг ишини бошкариб туради. 
Микроорганизмларнинг ташки мухит факторлари таъсирида морфологик, 
культурал, биохимик ва бьошка хусусиятларининг узгариши вузаР0 бир бири 
билан богликдир.М:Бактерия хужайраси физиологиясининг узига хос узгариши 
Чунки улар қар хил морфологияга эга, тез купайиш хусусиятига ва кам вакт қает кечириш хусусиятига эга. Микроорганизмлар ташки факторлар таъсирида узларининг хусусиятини узгартиришга эга, бу эса ирсият ваузгарувчанликни аниқлашга ердам беради. 1 — маротаба генетик текшириш объекта !$илиб ичак таекчаси олинган.Чунки у лаборототия шароитида яхши усади,бундан тацщари, морфологик,культурал, биохимик хусусиятлари яхши урганилган. Кейинчалик бошка бактерияларнинг ва вирусларнинг генетикаси урганилди. Микрорганизмлар генетикасини текширишда шу маълум буладики, генетик информацияни ташувчилик ролини ДНК олиб борар экан.РНК тутувчи вирусларда эса РНК олиб боради. Бактерияда ДНК молекуласи 2 ипли булади. Бактерия булинган вактда бу ипларнинг қар бири янги қосил булган бактерия хужайрасига янги икки ипли ДНК ни қосил қилади. ДНК нингтаркибига 4 та азотли асослар ва дезоксирибоза , фосфат кислота колдиклари киради аденинггуанин(цитозин,тимин.ПУРИН:А-Г,ПИРИМИДИН:Ц-Т.Буларнинг занжирда тартиб билан жойлашиши хар хил организмнинг авлоддан авлодга ахборотни утказишини аниклацйди.Бу азотли асослар ДНК молекуласида кодланган.Авлоддан авлодга утишдаги функционал бирлик ГЕН деб аталади. ГЕН —бу ДНК ипининг бир булаги қисобланади.Шу. генда маълум бир хужайрага тегишли пгу хусусиятни аниклайдиган хамма информация езилган.Ген оксил синтезига жавобгар. ГЕН 2 хил: 1. Структур ген 2.Регулятор ген. Структур ген — микроорганизмлар хакида синтезланадиган информацияни ташувчи генлар Регулятор ген— структур геннинг ишини бошкариб туради. Микроорганизмларнинг ташки мухит факторлари таъсирида морфологик, культурал, биохимик ва бьошка хусусиятларининг узгариши вузаР0 бир бири билан богликдир.М:Бактерия хужайраси физиологиясининг узига хос узгариши Logotip
морфологик хусусиятининг узгаришига олиб келади. Бактерия хужайрасида 2 
хил узгариш кечиши мумкин; 
1.Фенотипик —авлоддқн авлодга ушайдиган 
2.Генотипик —авлодда авлодга ўтадиган. 
Фенотипик узгарувчанлик — МОДИФИКАЦИЯ. 
Микрорганизмларнинг авлоддан авлодга утмайдиган қандайдир белгиси, бир 
неча 
белгиларининг 
фенотипик 
узгаришига 
модификация 
дейилади. 
Модификация факторлар таъсири тухтатилгандан кейин йуқолади. Фенотипик 
узгарувчанликда бактерия хужайрасининг морфологик, культурал, биохимик ва 
бошка хусусиятлари узгаради. 
ГЕНОТИПИК ўзгарувчанлик 
Генотипик узгарувчанлик мутация ва генетик рекомбинация натижасида келиб 
читали. 
Мутация—(лат. mutatio) — генларнинг авлоддан авлодга утадиган структура 
узгаришига айтилади.Узгартирилган 
белгилари булган бактериялар мутантлар дейилади. Мутант зқосил қилишда 
қатнашган факторлар мутагенлар дейилади. * Бактериялар мутациялари 2 га 
булинади: 
1.Спонтан —узича ҳосил буладиган. 
2.Индуцирланган — йулланган. 
Спонтан мутациялар узича контроль қилинмаган факторлар ердамида зқосил 
булади. 
Индуцирланган мутациялар эксперимент орқали махсус таъсир орқали қосил 
қилинади (масалан, химиявий моддалар, нурланиш, температура ва бопщалар.) 
Бактерия мутацияси натижасида ани!$лаш мумкин: 
1. Морфологик хусусият узгаришини 
2. Культурал х.у. 
3. Микроорганизмларда доривор препаратларга чидамлиликнинг қосил 
булишини 
морфологик хусусиятининг узгаришига олиб келади. Бактерия хужайрасида 2 хил узгариш кечиши мумкин; 1.Фенотипик —авлоддқн авлодга ушайдиган 2.Генотипик —авлодда авлодга ўтадиган. Фенотипик узгарувчанлик — МОДИФИКАЦИЯ. Микрорганизмларнинг авлоддан авлодга утмайдиган қандайдир белгиси, бир неча белгиларининг фенотипик узгаришига модификация дейилади. Модификация факторлар таъсири тухтатилгандан кейин йуқолади. Фенотипик узгарувчанликда бактерия хужайрасининг морфологик, культурал, биохимик ва бошка хусусиятлари узгаради. ГЕНОТИПИК ўзгарувчанлик Генотипик узгарувчанлик мутация ва генетик рекомбинация натижасида келиб читали. Мутация—(лат. mutatio) — генларнинг авлоддан авлодга утадиган структура узгаришига айтилади.Узгартирилган белгилари булган бактериялар мутантлар дейилади. Мутант зқосил қилишда қатнашган факторлар мутагенлар дейилади. * Бактериялар мутациялари 2 га булинади: 1.Спонтан —узича ҳосил буладиган. 2.Индуцирланган — йулланган. Спонтан мутациялар узича контроль қилинмаган факторлар ердамида зқосил булади. Индуцирланган мутациялар эксперимент орқали махсус таъсир орқали қосил қилинади (масалан, химиявий моддалар, нурланиш, температура ва бопщалар.) Бактерия мутацияси натижасида ани!$лаш мумкин: 1. Морфологик хусусият узгаришини 2. Культурал х.у. 3. Микроорганизмларда доривор препаратларга чидамлиликнинг қосил булишини Logotip
4.Аминокислоталар синтезининг йуқолишини. 5.Касал чақирувчи хусусиятнинг 
йуқолишини. 
Генетик рекомбинация. 
Бунда генетик материалнинг донордагн реципиентга утишининг узига хослиги 
урганилади. 
Узидан ДНК ни трансформация қилувчи бактериялар донорлар дейидади. 
Узига шу ДНК таъсирини олувчи бактериялар реципиентлар дейилади. 
Бир бактериядан иккинчи бактерияга генетик материални утказиш 3 хил йул 
билан боради: 
1Трасформация . 
2.Трасдукция. 
3.Конъюгация. 
Трансформация — генетик материалнинг донор хужайрадан реципиентга 
утишига айтилади.Трансформация бир турдаги қар хил штаммли бактериялар 
орасида ,қар хил турдаги бактериялар орасида булиши мумкин. 
ТРАНСДУКЦИЯ - генетик ахборотни (ДНК) донор бактериядан реципиент 
бактерияга бактериофаглар ердамида утказишга айтилади. 
3 хил трансдукция тафовут қилинади: 
1)умумий. 
2) махсус. 
3)абортив. 
1.Умумийда бактерия хужайрасининг зқар хил жойларида жойлашган 
хромосомаларини утказади. Донор бактерия реципиент бактерияга қар хил 
белгиларини утказиши мумкин. 
Масалан, янги ферментлар ишлаб чиқариш 1қобилиятини, дори препаратларига 
чидамлилик. 
2. Махсус трансдукция — бунда бактерия қужайраси жойлашган махсус 
хромосомалардан жойлашган махсус генларни фаглар ёрдамида утказиш. Бунда 
фақат маълум бир белгилари ва хусусиятлари утади. 
4.Аминокислоталар синтезининг йуқолишини. 5.Касал чақирувчи хусусиятнинг йуқолишини. Генетик рекомбинация. Бунда генетик материалнинг донордагн реципиентга утишининг узига хослиги урганилади. Узидан ДНК ни трансформация қилувчи бактериялар донорлар дейидади. Узига шу ДНК таъсирини олувчи бактериялар реципиентлар дейилади. Бир бактериядан иккинчи бактерияга генетик материални утказиш 3 хил йул билан боради: 1Трасформация . 2.Трасдукция. 3.Конъюгация. Трансформация — генетик материалнинг донор хужайрадан реципиентга утишига айтилади.Трансформация бир турдаги қар хил штаммли бактериялар орасида ,қар хил турдаги бактериялар орасида булиши мумкин. ТРАНСДУКЦИЯ - генетик ахборотни (ДНК) донор бактериядан реципиент бактерияга бактериофаглар ердамида утказишга айтилади. 3 хил трансдукция тафовут қилинади: 1)умумий. 2) махсус. 3)абортив. 1.Умумийда бактерия хужайрасининг зқар хил жойларида жойлашган хромосомаларини утказади. Донор бактерия реципиент бактерияга қар хил белгиларини утказиши мумкин. Масалан, янги ферментлар ишлаб чиқариш 1қобилиятини, дори препаратларига чидамлилик. 2. Махсус трансдукция — бунда бактерия қужайраси жойлашган махсус хромосомалардан жойлашган махсус генларни фаглар ёрдамида утказиш. Бунда фақат маълум бир белгилари ва хусусиятлари утади. Logotip