Inson huquqlari bo‘yicha milliy qonunchilik

Yuklangan vaqt

2025-03-18

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

11

Faytl hajmi

31,6 KB


Inson huquqlari bo‘yicha milliy qonunchilik 1. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha majburiyatlari. 2. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro standartlar implementatsiyasi. 3. Qonunchilikning jinoyat, mehnat, oilaviy va boshqa sohalarini takomillashtirish. 4. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha milliy strategiyasi. 1. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha majburiyatlari. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha xalqaro majburiyatlariga to‘xtalishdan avval, inson huquqlari sohasidagi xalqaro majburiyatlar o‘zi nimaligini ko‘rib chiqish lozim. Davlatlarning inson huquqlari sohasidagi majburiyatlari turli shartnomalarda har xil aks ettiriladi. Masalan, Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi Xalqaro pakt davlatlardan maksimal darajada iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarning to‘la ro‘yobga chiqishini bosqichma-bosqich ta’minlash uchun “chora-tadbirlar ko‘rish”ni talab qiladi. Pakt shuningdek, davlatlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarning hech qanday kamsitishlarsiz amalga oshirilishini kafolatlashga hamda erkak va ayollarning bu huquqlardan bahramand bo‘lish uchun teng huquqliligini ta’minlashga majburiyat yuklaydi. Mazkur huquqlarni nazarda tutuvchi boshqa xalqaro shartnomalar majburiyatlarni turlicha shakllantiradi, hatto Inson huquqlari bo‘yicha milliy qonunchilik 1. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha majburiyatlari. 2. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro standartlar implementatsiyasi. 3. Qonunchilikning jinoyat, mehnat, oilaviy va boshqa sohalarini takomillashtirish. 4. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha milliy strategiyasi. 1. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha majburiyatlari. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha xalqaro majburiyatlariga to‘xtalishdan avval, inson huquqlari sohasidagi xalqaro majburiyatlar o‘zi nimaligini ko‘rib chiqish lozim. Davlatlarning inson huquqlari sohasidagi majburiyatlari turli shartnomalarda har xil aks ettiriladi. Masalan, Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi Xalqaro pakt davlatlardan maksimal darajada iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarning to‘la ro‘yobga chiqishini bosqichma-bosqich ta’minlash uchun “chora-tadbirlar ko‘rish”ni talab qiladi. Pakt shuningdek, davlatlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlarning hech qanday kamsitishlarsiz amalga oshirilishini kafolatlashga hamda erkak va ayollarning bu huquqlardan bahramand bo‘lish uchun teng huquqliligini ta’minlashga majburiyat yuklaydi. Mazkur huquqlarni nazarda tutuvchi boshqa xalqaro shartnomalar majburiyatlarni turlicha shakllantiradi, hatto
davlatlarning qonun hujjatlarini qabul qilish yoki davlat siyosatida bu huquqlarni ilgari surish kabi aniq harakatlarni amalga oshirish majburiyatini ko‘zda tutadi. “Bosqichma-bosqich amalga oshirish” tushunchasi davlatlarning inson huquqlariga oid xalqaro shartnomalaridan kelib chiqadigan huquqlarga nisbatan majburiyatlarining asosiy jihatini tavsiflash uchun ishlatiladi. Uning negizida inson huquqlarining to‘la ro‘yobga chiqishini ta’minlash, mavjud resurslardan maksimal foydalangan holda tegishli choralar ko‘rish majburiyati yotadi. “Mavjud resurslar” atamasi ushbu huquqlarning amalga oshirilishiga resurslarning yetishmasligi to‘sqinlik qilishi mumkinligi va unga faqat ma’lum muddatdan so‘ng erishish mumkinligi tan olinishini nazarda tutadi. Bundan tashqari, davlatning tegishli choralar ko‘rish majburiyatiga rioya qilishi uning moliyaviy yoki boshqa resurslari asosida baholanadi. “Bosqichma-bosqich amalga oshirish” tushunchasi BMTning inson huquqlari bo‘yicha boshqa shartnomalarida ham mavjud: bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyaning 4-moddasi va nogironlarning huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyaning 4(2) moddasi. Davlatlarning majburiyatlari mazmunini ochib berish uchun bu majburiyatlar ba’zan uch toifaga bo‘linadi: inson huquqlarni hurmat qilish (huquqdan foydalanishga aralashmaslik); himoya qilish (boshqalarni huquqdan foydalanishga to‘sqinlik qilmaslik); amalga oshirish (huquqni to‘liq amalga oshirish uchun tegishli choralar ko‘rish). Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasi tomonidan ratifikatsiya qilingan inson huquqlari sohasidagi xalqaro hujjatlar o‘z xususiyatidan kelib chiqqan holda, mazkur hujjatlarda belgilangan huquqlarni hurmat qilish, himoya qilish va ta’minlash uchun muayyan choralarni ko‘rish va bu haqida xalqaro nazorat organlariga ma’lumot berish majburiyatini yuklaydi. 2. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro standartlar implementatsiyasi. Milliy qonunchilikka xalqaro standartlarni kiritish uchun, avvalo, ular implementatsiya qilinishi lozim. davlatlarning qonun hujjatlarini qabul qilish yoki davlat siyosatida bu huquqlarni ilgari surish kabi aniq harakatlarni amalga oshirish majburiyatini ko‘zda tutadi. “Bosqichma-bosqich amalga oshirish” tushunchasi davlatlarning inson huquqlariga oid xalqaro shartnomalaridan kelib chiqadigan huquqlarga nisbatan majburiyatlarining asosiy jihatini tavsiflash uchun ishlatiladi. Uning negizida inson huquqlarining to‘la ro‘yobga chiqishini ta’minlash, mavjud resurslardan maksimal foydalangan holda tegishli choralar ko‘rish majburiyati yotadi. “Mavjud resurslar” atamasi ushbu huquqlarning amalga oshirilishiga resurslarning yetishmasligi to‘sqinlik qilishi mumkinligi va unga faqat ma’lum muddatdan so‘ng erishish mumkinligi tan olinishini nazarda tutadi. Bundan tashqari, davlatning tegishli choralar ko‘rish majburiyatiga rioya qilishi uning moliyaviy yoki boshqa resurslari asosida baholanadi. “Bosqichma-bosqich amalga oshirish” tushunchasi BMTning inson huquqlari bo‘yicha boshqa shartnomalarida ham mavjud: bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyaning 4-moddasi va nogironlarning huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiyaning 4(2) moddasi. Davlatlarning majburiyatlari mazmunini ochib berish uchun bu majburiyatlar ba’zan uch toifaga bo‘linadi: inson huquqlarni hurmat qilish (huquqdan foydalanishga aralashmaslik); himoya qilish (boshqalarni huquqdan foydalanishga to‘sqinlik qilmaslik); amalga oshirish (huquqni to‘liq amalga oshirish uchun tegishli choralar ko‘rish). Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasi tomonidan ratifikatsiya qilingan inson huquqlari sohasidagi xalqaro hujjatlar o‘z xususiyatidan kelib chiqqan holda, mazkur hujjatlarda belgilangan huquqlarni hurmat qilish, himoya qilish va ta’minlash uchun muayyan choralarni ko‘rish va bu haqida xalqaro nazorat organlariga ma’lumot berish majburiyatini yuklaydi. 2. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro standartlar implementatsiyasi. Milliy qonunchilikka xalqaro standartlarni kiritish uchun, avvalo, ular implementatsiya qilinishi lozim.
Implementatsiya – bu xalqaro shartnomalarning ijrosi bilan bog‘liq majburiyat bo‘lib, xalqaro-huquqiy normalarni milliy darajada qonun va qonun osti- hujjatlariga transformatsiya qilishni anglatadi. Xalqaro shartnomalar doirasida davlatlar tomonidan qabul qilingan majburiyatlarni amalga oshirish ularni implementatsiya qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Xalqaro huquq normalarini implementatsiya qilish tartibi huquq ijodkorligi va tashkiliy-ijroiya faoliyatni uyg‘unlashtirishni talab qiladi. O‘zbekiston Respublikasi amaliyotida idoralararo implementatsiya mexanizmlari sifatida BMT konvensiyalarini, ya’ni “Bola huquqlari to‘g‘risida”, “Qiynoqlar hamda muomala va jazoning boshqa beshafqat g‘ayriinsoniy yoki qadr- qimmatni tahqirlaydigan turlariga qarshi”, “Ayollarni kamsitishning barcha shakllarini bartaraf etish to‘g‘risidagi”, “Irqiy kamsitishning barcha shakllarini bartaraf etish to‘g‘risidagi” konvensiyalarni, bundan tashqari XMTning ratifikatsiya qilingan konvensiyalarini bajarish bo‘yicha milliy dasturlar va harakat rejasi namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasining Xalqaro shartnomalari to‘g‘risidagi qonunining 33-moddasida O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarini bajarishga oid qoida mustahkamlangan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari O‘zbekiston Respublikasi tomonidan xalqaro huquq normalariga muvofiq og‘ishmay va majburiy tarzda bajariladi. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasini bajarish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatini qabul qilish zarur bo‘lgan hollarda, manfaatdor davlat organlari O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasi normalarini implementatsiya qilish masalalari bo‘yicha tegishli hujjat qabul qilish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi va Adliya vazirligi bilan kelishgan holda takliflar taqdim etadi. 3. Qonunchilikning jinoyat, mehnat, oilaviy va boshqa sohalarini takomillashtirish. Implementatsiya – bu xalqaro shartnomalarning ijrosi bilan bog‘liq majburiyat bo‘lib, xalqaro-huquqiy normalarni milliy darajada qonun va qonun osti- hujjatlariga transformatsiya qilishni anglatadi. Xalqaro shartnomalar doirasida davlatlar tomonidan qabul qilingan majburiyatlarni amalga oshirish ularni implementatsiya qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Xalqaro huquq normalarini implementatsiya qilish tartibi huquq ijodkorligi va tashkiliy-ijroiya faoliyatni uyg‘unlashtirishni talab qiladi. O‘zbekiston Respublikasi amaliyotida idoralararo implementatsiya mexanizmlari sifatida BMT konvensiyalarini, ya’ni “Bola huquqlari to‘g‘risida”, “Qiynoqlar hamda muomala va jazoning boshqa beshafqat g‘ayriinsoniy yoki qadr- qimmatni tahqirlaydigan turlariga qarshi”, “Ayollarni kamsitishning barcha shakllarini bartaraf etish to‘g‘risidagi”, “Irqiy kamsitishning barcha shakllarini bartaraf etish to‘g‘risidagi” konvensiyalarni, bundan tashqari XMTning ratifikatsiya qilingan konvensiyalarini bajarish bo‘yicha milliy dasturlar va harakat rejasi namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasining Xalqaro shartnomalari to‘g‘risidagi qonunining 33-moddasida O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarini bajarishga oid qoida mustahkamlangan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari O‘zbekiston Respublikasi tomonidan xalqaro huquq normalariga muvofiq og‘ishmay va majburiy tarzda bajariladi. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasini bajarish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatini qabul qilish zarur bo‘lgan hollarda, manfaatdor davlat organlari O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasi normalarini implementatsiya qilish masalalari bo‘yicha tegishli hujjat qabul qilish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi va Adliya vazirligi bilan kelishgan holda takliflar taqdim etadi. 3. Qonunchilikning jinoyat, mehnat, oilaviy va boshqa sohalarini takomillashtirish.
Sud-huquq sohasidagi islohotlarni chuqurlashtirishga ustuvor e’tibor qaratilishi natijasida sudlar mustaqilligi va odil sudlovga bo‘lgan huquqni himoya qilish sohasida xalqaro standartlarni implementatsiya qilish bo‘yicha aniq chora- tadbirlar qabul qilindi. Xususan, ayblov dalili sifatida noqonuniy usullar bilan olingan ma’lumotlardan foydalanish uchun qat’iy javobgarlik belgilandi. Jinoyat kodeksining 235-moddasi (qiynoqlar) BMTning Qiynoqlarga qarshi konvensiyasining 1-moddasiga moslashtirildi. Joylarda sudyalik lavozimiga nomzodlarning shaxsiy va kasbiy fazilatlarini o‘rganish uchun jamoatchilik komissiyalari tashkil etildi. Sudlarda ishlarni ko‘rishning adolatli, ochiq va shaffofligini ta’minlash maqsadida ishlarni elektron taqsimlash tizimi joriy etildi. Shuningdek, xarajatlar va byurokratik sansalorlikni kamaytirish uchun “elektron jinoyat ishi” va “masofadan so‘roq qilish” tizimlari joriy etilmokda. Sud-huquq islohoti doirasida ko‘zda tutilgan yangiliklar fuqarolarning odil sudlovga erishish kafolatlarini kengaytirdi. Jamiyatni demokratlash- tirishning eng muhim tarkibiy qismi sifatida sudlarning xolisligi va mustaqilligini mustahkamlash uchun sharoit yaratdi. Korrupsiyaga qarshi kurashish tizimi samaradorligini oshirish, eng qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish maqsadida 2019-2020 yillarda korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha davlat dasturi qabul qilindi, Korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha respublika idoralararo komissiyasi tarkibi yangilandi. Korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha parlament qo‘mitalari tashkil etildi, bu esa barcha darajadagi davlat muassasalarida korrupsiyaga qarshi kurashni kuchaytirishga yordam berishi lozim. Mahalliy vakillik organlari tarkibida korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha komissiyalar tuzish nazarda tutilmokda. O‘zbekiston xalqaro majburiyatlarni bajaradi va buning yorqin misollaridan biri sifatida tergov o‘tkazishda sud nazoratini kuchaytirishga qaratilgan “Xabeas korpus” protsedurasini implementatsiya qilishni davom ettirishni keltirish mumkin. Ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo turlarini qo‘llash hisobiga hibsga olish tarzidagi jinoiy jazo bekor qilindi, jinoyat sodir etishda gumon Sud-huquq sohasidagi islohotlarni chuqurlashtirishga ustuvor e’tibor qaratilishi natijasida sudlar mustaqilligi va odil sudlovga bo‘lgan huquqni himoya qilish sohasida xalqaro standartlarni implementatsiya qilish bo‘yicha aniq chora- tadbirlar qabul qilindi. Xususan, ayblov dalili sifatida noqonuniy usullar bilan olingan ma’lumotlardan foydalanish uchun qat’iy javobgarlik belgilandi. Jinoyat kodeksining 235-moddasi (qiynoqlar) BMTning Qiynoqlarga qarshi konvensiyasining 1-moddasiga moslashtirildi. Joylarda sudyalik lavozimiga nomzodlarning shaxsiy va kasbiy fazilatlarini o‘rganish uchun jamoatchilik komissiyalari tashkil etildi. Sudlarda ishlarni ko‘rishning adolatli, ochiq va shaffofligini ta’minlash maqsadida ishlarni elektron taqsimlash tizimi joriy etildi. Shuningdek, xarajatlar va byurokratik sansalorlikni kamaytirish uchun “elektron jinoyat ishi” va “masofadan so‘roq qilish” tizimlari joriy etilmokda. Sud-huquq islohoti doirasida ko‘zda tutilgan yangiliklar fuqarolarning odil sudlovga erishish kafolatlarini kengaytirdi. Jamiyatni demokratlash- tirishning eng muhim tarkibiy qismi sifatida sudlarning xolisligi va mustaqilligini mustahkamlash uchun sharoit yaratdi. Korrupsiyaga qarshi kurashish tizimi samaradorligini oshirish, eng qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish maqsadida 2019-2020 yillarda korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha davlat dasturi qabul qilindi, Korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha respublika idoralararo komissiyasi tarkibi yangilandi. Korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha parlament qo‘mitalari tashkil etildi, bu esa barcha darajadagi davlat muassasalarida korrupsiyaga qarshi kurashni kuchaytirishga yordam berishi lozim. Mahalliy vakillik organlari tarkibida korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha komissiyalar tuzish nazarda tutilmokda. O‘zbekiston xalqaro majburiyatlarni bajaradi va buning yorqin misollaridan biri sifatida tergov o‘tkazishda sud nazoratini kuchaytirishga qaratilgan “Xabeas korpus” protsedurasini implementatsiya qilishni davom ettirishni keltirish mumkin. Ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo turlarini qo‘llash hisobiga hibsga olish tarzidagi jinoiy jazo bekor qilindi, jinoyat sodir etishda gumon
qilinayotgan shaxslarni ushlab turish 72 soatdan 48 soatgacha qisqartirildi. Qamoqda saqlash, uy qamog‘ida saqlash, dastlabki tergov tarzidagi ehtiyot choralarini qo‘llash muddatlari 1 yildan 7 oygacha qisqartirildi, dalillarni soxtalashtirganlik uchun alohida jinoiy javobgarlik kiritildi. Jazoni ijro etish muassasalarida qamokda saqlanayotgan shaxslarga nisbatan zo‘ravonlik, qiynoqlar va ruxsat etilmagan xatti-harakatlarning o‘z vaqtida oldini olish va ularni bartaraf etish maqsadida 2800 dan ortiq videokuzatuv kameralari o‘rnatildi, ulardan 1920 tasi jazoni ijro etish koloniyalarida, 880 tasi tergov hibsxonalarida o‘rnatildi. Shunday qilib, keyingi bosqich - jinoyat sodir etishda gumon qilingan shaxslarning telefon orqali suhbatlarini tinglash va tintuv o‘tkazishga ruxsat berish huquqini sudlarga topshirishdir. Konstitutsiya va xalqaro majburiyatlar bilan kafolatlangan fuqarolarning erkin harakat qilish huquqini ta’minlash uchun propiska va viza olishdagi qiyinchiliklar bartaraf etildi. Xorijiy fuqarolarni respublikaga kiritish uchun ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish tartibini maqbullashtirish, kirish turizmini milliy iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biriga aylantirish, madaniy-tarixiy merosni, tabiiy boylik va an’analarni, shuningdek, respublikaning turistik imkoniyatlari va salohiyatini keng targ‘ib qilishga qaratilgan kompleks chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda. Mamlakatimiz iqtisodiy va ijtimoiy salohiyatini tartibga solishni takomillashtirish, aholining ijtimoiy ehtiyojmand toifalarini qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish asosida fuqarolar farovonligini oshirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri etib belgilangan. BMTning 2030 yilgacha Kun tartibini amalga oshirish maqsadida hukumat tomonidan 2030 yilgacha bo‘lgan davrda Barqaror rivojlanish sohasida Milliy maqsad va vazifalar qabul qilinib, unda 16 ta milliy maqsad va 125 ta vazifa tasdiqlandi. Milliy maqsad va vazifalarni amalga oshirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi” qabul qilindi, Muvofiqlashtiruvchi kengash tuzildi. O‘zbekistonda aholi bandligini ta’minlash, bo‘sh va kvotalangan ish o‘rinlari uchun ish bilan ta’minlash mexanizmlarini takomillashtirish hamda o‘z-o‘zini ish qilinayotgan shaxslarni ushlab turish 72 soatdan 48 soatgacha qisqartirildi. Qamoqda saqlash, uy qamog‘ida saqlash, dastlabki tergov tarzidagi ehtiyot choralarini qo‘llash muddatlari 1 yildan 7 oygacha qisqartirildi, dalillarni soxtalashtirganlik uchun alohida jinoiy javobgarlik kiritildi. Jazoni ijro etish muassasalarida qamokda saqlanayotgan shaxslarga nisbatan zo‘ravonlik, qiynoqlar va ruxsat etilmagan xatti-harakatlarning o‘z vaqtida oldini olish va ularni bartaraf etish maqsadida 2800 dan ortiq videokuzatuv kameralari o‘rnatildi, ulardan 1920 tasi jazoni ijro etish koloniyalarida, 880 tasi tergov hibsxonalarida o‘rnatildi. Shunday qilib, keyingi bosqich - jinoyat sodir etishda gumon qilingan shaxslarning telefon orqali suhbatlarini tinglash va tintuv o‘tkazishga ruxsat berish huquqini sudlarga topshirishdir. Konstitutsiya va xalqaro majburiyatlar bilan kafolatlangan fuqarolarning erkin harakat qilish huquqini ta’minlash uchun propiska va viza olishdagi qiyinchiliklar bartaraf etildi. Xorijiy fuqarolarni respublikaga kiritish uchun ruxsat beruvchi hujjatlarni rasmiylashtirish tartibini maqbullashtirish, kirish turizmini milliy iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biriga aylantirish, madaniy-tarixiy merosni, tabiiy boylik va an’analarni, shuningdek, respublikaning turistik imkoniyatlari va salohiyatini keng targ‘ib qilishga qaratilgan kompleks chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda. Mamlakatimiz iqtisodiy va ijtimoiy salohiyatini tartibga solishni takomillashtirish, aholining ijtimoiy ehtiyojmand toifalarini qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish asosida fuqarolar farovonligini oshirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri etib belgilangan. BMTning 2030 yilgacha Kun tartibini amalga oshirish maqsadida hukumat tomonidan 2030 yilgacha bo‘lgan davrda Barqaror rivojlanish sohasida Milliy maqsad va vazifalar qabul qilinib, unda 16 ta milliy maqsad va 125 ta vazifa tasdiqlandi. Milliy maqsad va vazifalarni amalga oshirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi” qabul qilindi, Muvofiqlashtiruvchi kengash tuzildi. O‘zbekistonda aholi bandligini ta’minlash, bo‘sh va kvotalangan ish o‘rinlari uchun ish bilan ta’minlash mexanizmlarini takomillashtirish hamda o‘z-o‘zini ish
bilan ta’minlashning samarali shakllarini rivojlantirish bo‘yicha har yili tasdiqlangan dasturlarni amalga oshirish borasida samarali chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. Aholining tadbirkorlik faoliyatini va tadbirkorlik tashabbusini rag‘batlantirish, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini ishga joylashtirishni rag‘batlantirish, aholi bandligini ta’minlashda davlat xizmatlarining qulayligi sifati va samaradorligini oshirishga qaratilgan bir qator normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. “Elektron mehnat daftarchalari” tizimi ishga tushirildi, Nodavlat notijorat tashkilotlariga mamlakat hududida va chet elda fuqarolarni ish bilan ta’minlash sohasida xizmat ko‘rsatish huquqi berildi. Mehnat va bandlikka ko‘maklashish vazirligining Jamoat ishlari fondi tashkil etildi. Aholining doimiy bandligini ta’minlash va yangi ish o‘rinlarini tashkil etish bo‘yicha davlat buyurtmasini ishlab chiqish va amalga oshirish maqsadida Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan subsidiyalar va grantlar ajratish tartibi joriy etildi. XMTning zamonaviy talablari va tavsiyalariga javob beradigan yangi Mehnat kodeksi loyihasi ishlab chiqilmokda. Xalqaro tashkilotlarning tavsiyalarini amalga oshirish maqsadida vaqtinchalik yoki doimiy yashash huquqiga ega bo‘lmagan yoki yashash joyida ro‘yxatdan o‘tmagan fuqarolarni ishga qabul qilishni taqiqlash bekor qilindi. Shu bilan birga, vaqtinchalik yoki doimiy propiskasiz yoki turar joyida hisobga olinmagan fuqarolarni ishga qabul qilish uchun ish beruvchining javobgarligi bekor qilindi. «Xususiy bandlik agentliklari to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi, bu xodimlarni tanlash bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatuvchi nodavlat tashkilotlar faoliyatini huquqiy tartibga solishga, shuningdek, ish izlovchilarga mehnat bozorida va boshqa xizmatlar ko‘rsatishga qaratilgan. Xorijda mehnat faoliyatini amalga oshiruvchi fuqarolarni qo‘llab-quvvatlash hamda ularning huquqlari va manfaatlarini himoya qilish jamg‘armasi tashkil etildi. bilan ta’minlashning samarali shakllarini rivojlantirish bo‘yicha har yili tasdiqlangan dasturlarni amalga oshirish borasida samarali chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. Aholining tadbirkorlik faoliyatini va tadbirkorlik tashabbusini rag‘batlantirish, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini ishga joylashtirishni rag‘batlantirish, aholi bandligini ta’minlashda davlat xizmatlarining qulayligi sifati va samaradorligini oshirishga qaratilgan bir qator normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. “Elektron mehnat daftarchalari” tizimi ishga tushirildi, Nodavlat notijorat tashkilotlariga mamlakat hududida va chet elda fuqarolarni ish bilan ta’minlash sohasida xizmat ko‘rsatish huquqi berildi. Mehnat va bandlikka ko‘maklashish vazirligining Jamoat ishlari fondi tashkil etildi. Aholining doimiy bandligini ta’minlash va yangi ish o‘rinlarini tashkil etish bo‘yicha davlat buyurtmasini ishlab chiqish va amalga oshirish maqsadida Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan subsidiyalar va grantlar ajratish tartibi joriy etildi. XMTning zamonaviy talablari va tavsiyalariga javob beradigan yangi Mehnat kodeksi loyihasi ishlab chiqilmokda. Xalqaro tashkilotlarning tavsiyalarini amalga oshirish maqsadida vaqtinchalik yoki doimiy yashash huquqiga ega bo‘lmagan yoki yashash joyida ro‘yxatdan o‘tmagan fuqarolarni ishga qabul qilishni taqiqlash bekor qilindi. Shu bilan birga, vaqtinchalik yoki doimiy propiskasiz yoki turar joyida hisobga olinmagan fuqarolarni ishga qabul qilish uchun ish beruvchining javobgarligi bekor qilindi. «Xususiy bandlik agentliklari to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi, bu xodimlarni tanlash bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatuvchi nodavlat tashkilotlar faoliyatini huquqiy tartibga solishga, shuningdek, ish izlovchilarga mehnat bozorida va boshqa xizmatlar ko‘rsatishga qaratilgan. Xorijda mehnat faoliyatini amalga oshiruvchi fuqarolarni qo‘llab-quvvatlash hamda ularning huquqlari va manfaatlarini himoya qilish jamg‘armasi tashkil etildi.
Shunga qaramay, hududlardagi mehnat bozorida yuqori darajadagi keskinlik saqlanib qolmokda, doimiy ish o‘rinlari yaratish, yoshlar, ayollar, kam ta’minlangan oilalar a’zolari, ayniqsa, qishloqjoylarda aholi bandligini ta’minlash, shuningdek, tashqi mehnat migratsiyasi jarayonlarini tartibga solish masalalari hal etilmayapti. Mamlakatda mehnat migratsiyasi masalalariga munosabat tubdan o‘zgardi. Shu bilan birga, qonunchilikda tashqi va ichki mehnat migratsiyasini tartibga solishning normativ-huquqiy tamoyillari, ya’ni migratsiya jarayon larini yagona prinsip va qoidalar asosida tartibga soluvchi yaxlit migratsiya qonunchiligi va yagona migratsiya siyosatini amalga oshirish tushunchalari mavjud emas. O‘zbekiston Respublikasi majburiy mehnat shakllaridan kattalar va bolalar huquqlarini himoya qilishda sezilarli darajada rivojlanishga erishdi. O‘zbekiston Xalqaro mehnat tashkilotining konvensiyalari doirasida o‘z xalqaro majburiyatlarini bajarishi, shuningdek XMT tomonidan taqsim etilgan paxta yig‘im-terim kampaniyasi monitoringi yakunlari bo‘yicha tavsiyalarni, shujumladan, 2017-2020 yillarda O‘zbekistonda munosib mehnat bo‘yicha dasturning amalga oshirilishi xalqaro hamkorlar tomonidan ijobiy baholanishiga asos bo‘ldi. Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasida majburiy mehnatga barham berishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori bilan alohida bandda fuqarolarni, jumladan, ta’lim, sog‘liqni saqlash sohasi xodimlari, byudjet tashkilotlari va boshqa tashkilotlar, ta’lim muassasalari talabalari va o‘quvchilarini majburiy mehnatga jalb qilishning barcha turlari cheklanganligi qayd etildi. Majburiy mehnatga jalb qilganlik uchun ma’muriy javobgarlik kuchaytirildi va jinoiy javobgarlik joriy qilindi. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 51-moddasiga binoan mehnatga ma’muriy majburlash uchun jarima mikdori 10 martaga oshdi. Shuningdek, Jinoyat kodeksiga ikkita yangi modda - majburiy mehnat uchun hamda voyaga yetmaganlarni mehnatga jalb qilish uchun jinoiy javobgarlikni nazarda tutuvchi moddalar kiritildi. 4. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha milliy strategiyasi. Shunga qaramay, hududlardagi mehnat bozorida yuqori darajadagi keskinlik saqlanib qolmokda, doimiy ish o‘rinlari yaratish, yoshlar, ayollar, kam ta’minlangan oilalar a’zolari, ayniqsa, qishloqjoylarda aholi bandligini ta’minlash, shuningdek, tashqi mehnat migratsiyasi jarayonlarini tartibga solish masalalari hal etilmayapti. Mamlakatda mehnat migratsiyasi masalalariga munosabat tubdan o‘zgardi. Shu bilan birga, qonunchilikda tashqi va ichki mehnat migratsiyasini tartibga solishning normativ-huquqiy tamoyillari, ya’ni migratsiya jarayon larini yagona prinsip va qoidalar asosida tartibga soluvchi yaxlit migratsiya qonunchiligi va yagona migratsiya siyosatini amalga oshirish tushunchalari mavjud emas. O‘zbekiston Respublikasi majburiy mehnat shakllaridan kattalar va bolalar huquqlarini himoya qilishda sezilarli darajada rivojlanishga erishdi. O‘zbekiston Xalqaro mehnat tashkilotining konvensiyalari doirasida o‘z xalqaro majburiyatlarini bajarishi, shuningdek XMT tomonidan taqsim etilgan paxta yig‘im-terim kampaniyasi monitoringi yakunlari bo‘yicha tavsiyalarni, shujumladan, 2017-2020 yillarda O‘zbekistonda munosib mehnat bo‘yicha dasturning amalga oshirilishi xalqaro hamkorlar tomonidan ijobiy baholanishiga asos bo‘ldi. Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasida majburiy mehnatga barham berishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori bilan alohida bandda fuqarolarni, jumladan, ta’lim, sog‘liqni saqlash sohasi xodimlari, byudjet tashkilotlari va boshqa tashkilotlar, ta’lim muassasalari talabalari va o‘quvchilarini majburiy mehnatga jalb qilishning barcha turlari cheklanganligi qayd etildi. Majburiy mehnatga jalb qilganlik uchun ma’muriy javobgarlik kuchaytirildi va jinoiy javobgarlik joriy qilindi. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 51-moddasiga binoan mehnatga ma’muriy majburlash uchun jarima mikdori 10 martaga oshdi. Shuningdek, Jinoyat kodeksiga ikkita yangi modda - majburiy mehnat uchun hamda voyaga yetmaganlarni mehnatga jalb qilish uchun jinoiy javobgarlikni nazarda tutuvchi moddalar kiritildi. 4. O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo‘yicha milliy strategiyasi.