INSON RESURSLARINI BOSHQARISH JARAYONIDA ISH
FAOLIYATINING SIFATI VA MIQDORINI BAHOLASH MUAMMOLARI
Reja:
1. Sifatni nazorat qilish tizimi
2. Sifatni nazorat qilishga personalni jalb qilish. Sifatni har tomonlama boshqarish
(TQM) kontseptsiyasi
3. Yakka tartibdagi faoliyatga haq to‘lash va mukofatlash o‘rtasidagi o‘zaro
bog‘lanish
Sifatni boshqarish. Sifatni boshqarish juda jiddiy va murakkab muammo
hisoblanadi. Shuning uchun eng yaxshi sifatni kafolatlash uchun ishlatiladigan
usullarni keng o‘rganish zarur.
Avvalo, sifatni aniq ifodalab berish zarur. Texnik shartlar tomonidan
qo‘yilgan talablarga javob berganda mahsulot sifatli hisoblanadi. Biroq haqiqiy sifat
faqat texnik shartlarga mos mahsulot ishlab chiqarishni emas, balki bu texnik
shartlar bozor talabiga javob berishini ham taqozo etadi. Shuning uchun sifat
mahsulotni ishlab chiqargandan so‘ng uni taqsimlash va xaridorga xizmat
ko‘rsatishni ham o‘z ichiga oladi. Ishlab chiqarish maqsadi xaridorga zarur bo‘lgan
va uning tannarxi, hamda ishlab chiqaruvchining foydasiga haq to‘lashga tayyor
bo‘lgan mahsulotni ishlab chiqarishdir. Buning uchun har bir ishlab chiqarish va
sotish bosqichi mahsulot sifatini ta’minlash uchun xizmat qilishi kerak.
Boshqaruv amaliyotida zaruriy sifatni ta’minlash muammosi menejer uchun
eng murakkab muammolardan biridir. U barcha ishlab chiqarish jarayonlarining
sifatni kafolatlash mezonlari bo‘yicha nazorat qilishi kerak. Mahsulot sifati
zamonaviy bozor uchun muhimdir. Kishilar bozorda kam sifatli tovarga kam haq
to‘lashdan ko‘ra, yuqori sifatli tovar uchun ko‘p haq to‘lashga tayyor.
Yomon sifatli tovar ishlab chiqarishdan ko‘ra uni umuman ishlab chiqa-
rmagan afzal. Buning sabablari:
1. Har bir tovarning tannarxi bor. Agar Sizda sotish orqali xarajatlarni qop-
lashga umid yo‘q bo‘lib, biroq yomon sifatli mahsulotni sotish imkoniyatlari mavjud
bo‘lsa ham, mahsulotni ishlab chiqarishga ketgan deyarli barcha resurslar
yo‘qotilgan hisoblanadi. Agar bu kichik hajm va arzon mahsulot bo‘lsa, sizning
zararingiz katta bo‘lmas. Biroq Siz uzoq vaqt davomida va ko‘p mahsulot yoki
avtomobil singari katta xarajatli mahsulot ishlab chiqarsangiz, u texnik shartlarga
javob bermasa, muammolarga duch kelasiz. Hozir albatta sifatli mahsulot ishlab
chiqarish zarur.
2. Ikkinchi sababi bu mahsulot uchun javobgarlik. AQSh va boshqa g‘arb
mamlakatlarida mahsulot yomon sifatli va qo‘yilgan talablarga javob bermasa,
mijozga etkazilgan zarar uchun kompaniya javobgar bo‘ladi. AQShda kishilarga
yomon konstruktsiyalangan engil va hatto yuk avtomashinalari jiddiy zarar keltir-
gani haqida misollar ko‘p. Buning natijasida javobgar fIRBalar sud da’volariga
ko‘ra ko‘p million dollarli to‘lovlarni to‘lashga majbur bo‘ldi. Bu muammo
shunchalik jiddiyki, ayrim fIRBalar yomon sifatli mahsulot ishlab chiqarishga
bo‘lgan javobgarlikni sug‘urtalash orqali yuqoridagi holatlardan himoyalanmoqda.
Mahsulot uchun mas’uliyatning boshqa tomoni ommaviy axborot vositalarining
yuqoridagi kabi hollarni keng yoritishi natijasida fIRBa imidji (obro‘si) va bozorda
tovar obro‘siga etkaziladigan qo‘shimcha zarar.
3. Ishni yo‘qotish mumkin. Agar mijozingiz qoniqmasa, uning ehtiyojlarini
yanada samarali qondiruvchi boshqa manbalarni izlaydi. Mahsulotning yomon sifati
va yomon xizmat ko‘rsatish xaridorlar sovib ketishining eng asosiy sabablardandir.
Bu elementlar, ya’ni xarajatlar, javobgarlik va mijozni yo‘qotish bir-biriga katta
ta’sir ko‘rsatadi.
4. Ishlab chiqarishning qisqartirilishi. Bu nuqsonli (brak) yoki yomon
konstruktsiyalangan mahsulot bilan shug‘ullanish uchun ishlab chiqarish liniyasini
to‘xtatish zarur bo‘lganda sodir bo‘lishi mumkin. Bu esa xarajatlarni oshiradi.
Sifatni boshqarish tarixi ikki yuz yil avval, ya’ni 1810 yilda bug‘ dvigateli
ishlab chiqarilishi bilan boshlangan sanoat inqilobi davriga borib taqaladi deb
o‘ylash mumkin. Biroq sifatni zamonaviy boshqarish 70 yildan beri mavjud. Shunga
ilk bor e’tibor bergan mashhur kishilardan biri janob Shuart “Bell telefon
laboratoriz”ning ilmiy xodimi bo‘lib, 1930 yillarda mahsulot sifati muammolari
bilan shug‘ullangan. Bu sohadagi misolga Yaponiyada V. Edvards Deming fao-
liyatini keltirish mumkin. Deming amerikalik bo‘lib, sifat nazorati kontseptsiyasi
bo‘yicha uzoq vaqt va samarali mehnat qildi. Uning faoliyati Ikkinchi jahon urushi
tugagandan so‘ng o‘z e’tiborini Yaponiyaga qaratishi bilan boshlanadi. Urushgacha
Yaponiya boshqa asosiy G‘arb mamlakatlari singari yuqori samarali sanoatga ega
emas edi va urush natijasida ishlab chiqarish imkoniyatlariga ancha putur etdi.
Mahsulot sifati juda past edi, jahon bozorida raqobatli mahsulot ishlab chiqarish
haqida bilimlar kam edi. Deming hayotining asosiy qismini Yaponiyada sifat
nazorati ustida ishlash bilan o‘tkazdi. Taxminan, 20 yil mobaynida Yaponiya
mahsulotlarining sifati o‘sib, hozirgi darajagacha etib keldi. Sifatni boshqarish
sohasidagi muammolarni hal qilish natijasidagina eng raqobatli mamlakatga
aylandi.
Ular qo‘llagan jarayon o‘ziga xos, ularning madaniyatini aks ettiruvchi bo‘lib,
asosiy belgilarini saqlagan holda boshqa mamlakatlarda qo‘llash mumkin. Yaponlar
har bir kishini yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish zaruriyatini tushundilar va
shunga intilishiga erishdilar va sifatga olib keluvchi natijalarni doim nazorat qilib
bordilar.
1. Tovar birinchi navbatda bozor ehtiyojlariga javob berishi uchun
loyihalashtiriladi. Bu ehtiyojni sotish bo‘limi aniqlashi kerak va bunda u bozordagi
o‘zgarishlar bo‘yicha olib borayotgan uzluksiz tadqiqotlarga asoslanadi.
2. Tovar shunday loyihalashtirilgan bo‘lishi kerakki, uni nuqsonsiz ishlab
chiqarish mumkin bo‘lsin. Ayrim hollarda sifat nazorati muammolari konstruktsiya-
lash kamchiliklari natijasida kelib chiqadi. Demak, tovar funktsional texnik
xarakteristikalarga javob beradigan qilib konstruktsiya qilinishi kerak.
3. Konstruktsiyaniig uchinchi sharti tovarni ishlab chiqarish xizmati va u
xaridor qo‘liga tekkandan so‘ng texnik xizmat ko‘rsatish engil bo‘lishi kerak.
Nazorat sifat darajasini o‘lchash orqali aniqlash deyarli har doim miqdoriy
jarayon hisoblanadi. Ayrim hollarda, masalan, tovar qanday bo‘yalgani tekshiril-
ganda, u o‘lchanmaydi. Bu kuzatish jarayoni. Biroq, sifatning ilmiy nazorati asosan
tovarni unga belgilangan xarakteristikalarga mos kelishini ta’minlash bilan
shug‘ullanadi. Bu jarayon o‘lchash mumkin bo‘lgan tizim ko‘rinishida namoyon
bo‘lishi kerak. U dastgohda tayyorlangan detal uchun farqlanish mm.da yoki
flakondagi suyuqlik uchun ml.da o‘lchanadigan xarakteristikalarga ega bo‘lishi
kerak. Ko‘pincha bu bilan ishlab chiqarish jarayonida sifat kafolati markazi
shug‘ullanadi. Zaruriy ravishda konstruktsiyalangan tovar uni ishlab chiqarish
jarayonida mumkin bo‘lgan farqlanishlarga ega bo‘ladi.
Nazorat qilish jarayonida shu o‘zgarishlar qabul qilingan diapazonga qan-
chalik to‘g‘ri kelishi aniqlanishi zarur. Mutlaqo benuqson tovar ishlab chiqarish
mumkin emas. Boshqacha aytganda, ikkita detal o‘rtasida, albatta, kichik farq
bo‘ladi. XIX asr boshlarida o‘zaro almashtiriluvchi detallar ishlab chiqarish jarayo-
nining muhim qismiga aylandi. Bungacha barcha detallar qo‘lda ishlanardi. Miltiq
ishlab chiqarish bunday detallarni qo‘llashning birinchi misoli hisoblanadi. Ameri-
kalik Eln Uitni ishlab chiqarish jarayonini bunday takomillashtirishga ulkan hissa
qo‘shdi.
Menejerning keyingi muammosi - nazoratdan chetda qolgan yoki sifatsiz
tovarlar bilan ishlash rejasi. Mahsulot sifatida salbiy o‘zgarishlar sodir bo‘lganda
tug‘iladigan muammoni hal qilish uchun ishlab chiqarish tajribasiga ega bo‘lish
kerak. Sifat buzilishining sabablari - kishilar, dastgohlar yoki materiallar bilan
bog‘liqliklar bo‘lishi mumkin.
Endi "tizim nazorat ostidaligini qanday bilish mumkin?" degan masalani
ko‘rib chiqamiz. Ko‘pincha tovarni bir qarashdayoq uning sifatini bilib olamiz. Bu
vizual tekshirish. Ammo ba’zi hollarda, masalan, zich biriktirilgan qismlar
diametrini millimetrlarda aniqlash zarur bo‘ladi.
Bu bosqichda o‘lchash tizimi va miqdor ko‘rsatkichlarini shunday tashkil
qilish kerakki, bunda ularni statistik nazorat ostidaligini aniqlash mumkin bo‘lsin.
Biz hamma detallarni yoki ulardan birortasini sifatini aniqlashimiz mumkin. Liniya
inspektori yig‘uv liniyasida eng muhim kishilardan biri sanaladi, chunki u mah-
sulotni bevosita ishlab chiqarish jarayonida kuzatadi va uning sifat standartiga mos
kelishini aniqlab boradi. Agar o‘zgarishlar sodir bo‘lsa, darhol uning oldini olish
choralari ko‘rilishi zarur.
Sifat tavsifini o‘lchash tizimi o‘rnatilgandan so‘ng, zarur talablarga rioya
etilayotganligini aniqlash uchun statistik usullardan foydalanishimiz mumkin.
Statistik ko‘rsatkichlar ko‘rsatiladigan xizmatlarga qaraganda, moddiy mahsulotlar
ishlab chiqarishda oson qo‘llaniladi. Xizmatlar sohasida bu borada bir qator muam-
molarga duch kelish mumkin.
Masalan, bizda shisha idishlarni suyuqlik bilan to‘ldiruvchi dastgoh bor. Bu
dastgoh 1 minutda ko‘p idishni to‘ldiradi. Bu tez jarayon bo‘lib, vujudga keladigan
muammolarni o‘z vaqtida hal qilish kerak. Deylik, dastgoh 0,5 idishlarni to‘ldiradi.
Hech bir idishga aynan yarim litr suyuqlik to‘ldirish mumkin emas. Shuning uchun
me’yordan chetlashishning mumkin bo‘lgan darajasini o‘rnatish zarur. Bu 0,5 yoki
1 litr bo‘lishi mumkinligini aniqlaymiz. Xuddi shunday nazorat suyuqliklarni
aralashtirishda, idishni berkitishda, yashikka joylashtirish va tashishda amalga
oshiriladi.
Ishlab chiqarishda farqlanishlarni o‘lchash usullarining eng yaxshilaridan biri
ustunli diagrammalar usulidir. Bu tizim tanlash printsipi bo‘yicha ishlaydi. Siz kamida
to‘rtta mahsulot namunasini olib tekshirishingiz kerak. Deylik, biz liniyadan 10 ta idishni
olib, unga qancha suyuqlik solinganligini aniqlamoqchimiz. Bunda idishdagi
suyuqlikning aniq miqdorini o‘lchash tizimiga ega bo‘lishimiz zarur. Buning uchun
vizual yoki suyuqlikni konteynerga qo‘yib tortish mumkin. Shunday qilib, ishlab
chiqarish liniyasidan o‘nta namuna olinib, har bir idishdagi suyuqlik aniqlanadi. Umumiy
miqdorni 10 ga bo‘lish orqali o‘rtacha bir idishga solingan suyuqlik hajmi aniqlanadi.
Biz o‘rtacha ortiqlik yoki etishmovchilikka ega bo‘lamiz.
Sifatni nazorat qilishning boshqa uslublari ham bor. Ayrim hollarda murakkab
uslublardan foydalanish zarur bo‘ladi. Sifatni nazorat qilishning eng yaxshi tizimini
ishlatish maqsadida maxsus ishlab chiqilgan tizimlardan foydalaniladi.
Etakchi ishlab chiqarishlarda ko‘p tovarlar mashinalar tomonidan tekshiriladi.
Masalan, kompyuter mikrosxemalari doim mashinalar tomonidan tekshiriladi.
Sifatni nazorat qilishga personalni jalb qilish. Sifatni har tomonlama
boshqarish (TQM) kontseptsiyasi
Sifatni nazorat qilish dasturi samaradorligini oshirish uchun personalni har bir
bosqichda sifatni tekshirish, tuzatish va saqlashga jalb qilish muhim ahamiyatga ega.
Buning uchun uchta usul qo‘llaniladi. Sifatning samarali dasturi ularning bitta, ikkita
yoki hammasini o‘z ichiga olishi mumkin.
1. Nazorat guruhlari. Bu guruh bo‘linma yoki ma’lum bir ishlab chiqarish
jarayonida sifat nazorati borishini kuzatish va uni muntazam baholash maqsadida
tuzilgan bo‘lib, u odatda nazoratchilar va liniyadagi ishchilardan tarkib topadi. Agar siz
kishilarni bunday faoliyatga yaxshi jalb qila olsangiz, muammolar ertaroq aniqlanadi va
tezroq hal qilinadi. Nazorat guruhi davriy majlislarda ishlab chiqarish faoliyatini
yaxshilash va shu orqali sifatni oshirish bo‘yicha takliflar kiritishi mumkin.
2. Shaxsni tovar bilan bog‘lash. Yig‘uv liniyasidagi ayrim operatsiyalarni
bajaruvchi operator tayyor mahsulot bilan konkret bajarilgan ishni solishtira olmaydi,
o‘zi qilgan ishning natijasini baholay olmaydi. Shuning uchun ularda tayyor mahsulot
uchun javobgarlik va o‘z ishidan gururlanish hissiyoti yo‘qoladi. Ular o‘z ishlarini
ko‘ngildagidek bajarmasa va yuqori sifatli mahsulotni ta’minlamasa, ularning yomon
yoki yaxshi ishlaganini hech kim aniqlay olmaydi. AQSh kasaba uyushmalari ishchilarni
ish beruvchilar va o‘z ishidan uzoqlashtirish tendentsiyasiga ega. Buning oqibati sifatida
yirik fabrikaning ayrim ishchisi ish haqi olishdan tashqari nimaga erishganini his qilishi
qiyin. Kichikroq korxonalarda bu muammo kamroq darajada namoyon bo‘ladi.
Bu muammoni echishda mahsulot sifati muammosini hisobga olgan holda
xodim ish faoliyatini boshidan oxirigacha kuzatish imkonini beruvchi tizim eng
muvafaqqiyatli usul bo‘lar edi. AQShning bosma (pechat) presslar kompaniyasi bu
muammoga boshqacha yondashdi. Yig‘uv liniyasida mashina yig‘ish o‘rniga barcha
qismlar ish joyiga etkazilar va bir kishi tomonidan yig‘ib chiqilar edi. Ish yakunida
u shaxsiy yorlig‘ini mashinaga o‘rnatadi.
Qanday usul qo‘llanishidan qat’iy nazar, u ishchining pirovard mahsulot bilan
bog‘lanishi hissiyotini vujudga keltirsa, mahsulot sifati oshadi.
3. Xodimlarni yuqori sifat uchun mukofotlash usuli. Kompaniya ishlab chiqarish
liniyasida yuqori sifat uchun xodimlarni rag‘batlantirish orqali qo‘shimcha foyda ko‘rishi
mumkin.
Sifatni har tomonlama boshqarish (TQM) kontseptsiyasi. Oxirgi yillarda
G‘arb mamlakatlari kompaniyalarida sifatni har tomonlama boshqarish (TQM)
kontseptsiyasi rivojlantirildi. Bu kontseptsiya tashkilotning barcha darajalarida eng
yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatishga qaratilgan chora-
tadbirlar majmuasini ifodalaydi. Bu kontseptsiyaga muvofiq sifatni boshqarish
tizimi, hatto, korxonadan tashqarida - mol xaridorga etkazilgandan so‘ng unga
xizmat ko‘rsatishni ham o‘z ichiga oladi.
Sifat hozirgi kunda shunday muhimki, G‘arb mamlakatlarida TQM dasturiga
ega bo‘lmagan kompaniyalar raqobat qila olmaydilar, chunki potentsial xaridorlar
sotuvchini tanlashda bu omilga ham e’tibor beradilar.
TQM tizimining asosiy elementlari:
1. Muayyan sifatli tovarni ishlab chiqish va ishlab chiqarish uchun bozor
ehtiyojlarini aniqlash. Bu sohada marketing bo‘limi etakchi bo‘lishi zarur.
Imkoniyatga qarab, mijozni tovarni ishlab chiqish, ayniqsa vaqt o‘tishi bilan uni
takomillashtirish jarayoniga jalb qilish kerak. Bozor bilan teskari aloqa tizimini
yo‘lga qo‘yish zarur. Tovar qanday qabul qilinayotganligi, xaridorlarning fikrini
o‘rganmay turib muvaffaqiyatga erisha olmaysiz.
2. TQM jarayonidagi ikkinchi qadam tovarni ishlab chiqish va tekshirish
hisoblanadi. Bu erda sifat darajasi variantlarini tanlash hal qiluvchi masala bo‘lishi
va tovarni ishlab chiqish (loyihalash) yakunida u yaxshilab tekshirilishi kerak, va
bunda ham imkoniyatga qarab xaridorni jalb qilish ma’qul.
3. Ishlab chiqarish jarayonini shunday ishlab chiqingki, uning yo‘lga
tushirilishi bilan nuqsonsiz mahsulot ishlab chiqarilsin. Aks holda ularni ta’mir yoki
qayta ishlash uchun zarar ko‘rasiz.
4. Nazorat natajalarini hujjatlashtirish va tovarni baholash jarayonini davom
ettirish kerak. Tovar doimiy nazorat qilinayotganligiga ishonch hosil qiling. Tovarni
baholash ustidan nazorat jarayonini ham boshqarishni unutmang. Tovar
korxonadan tashqarida baholanayotganligi va uning natijalari sifatni oshirishda
yordam berayotganligiga ham ishonch hosil qiling.
5. Mol etkazib beruvchilarga sifat yuzasidan qo‘yiladigan talablar, ya’ni ular
etkazib berayotgan resurslar texnik tavsiflar va standartga mos kelishini doim
tekshirib borish zarur. Bu taqsimot tizimiga, tovarni zavoddan iste’molchigacha
etkazib beruvchi vositachilarga ham taalluqli.
6. Ishchi guruhlari, mukofotlash, motivlashtirish, sifatni saqlash va nazorat
qilishga zaruriy vakolatlarni xodimlarga topshirish orqali sifat haqidagi axborotni
ta’minlash. Bu muammo vujudga kelishi bilan unga darhol javob berishga olib
keladi. Xodimlarga muvofiqlashtirish vakolati berilishi nazoratchilar ish hajmini
kamaytirish va yaxshi natijalarga olib keladi.
7. Butun jarayonni kuzatuvchi va muammolarni darhol hal qiluvchi
guruhlarni tashkil qiling. Bu guruhlar lavozimlar tuzilmasini ishlab chiqishlari,
majlis uchun vaqt o‘rnatishlari va o‘z vazifalarini bajarish uchun barcha
sharoitlarga ega bo‘lishi kerak.
Yakka tartibdagi faoliyatga haq to‘lash va mukofatlash o‘rtasidagi o‘zaro
bog‘lanish
Mukofotlash. Rag‘batlantirish - mahsulotni kerakli hajmda ishlab
chiqarayotgan yoki istalgan ishlab chiqarish darajasini ta’minlaydigan ishchilarga
naqd to‘lovlar.
Mukofotlar va komission to‘lovlar. Bular oylik oluvchi ishchiga ham, ish
haqi oluvchi ishchiga ham mukofotning bir turi bo‘lib, har doimgi ish haqi yoki
belgilangan oylik ustiga to‘lov hisoblanadi. Ba’zi fIRBalar yillik mukofotlarni yil
davomida tovar zaxiralari aylanmasini tezlashtirganligi uchun rag‘batlantirish
sifatida Rojdestvo bayramiga to‘laydilar. Boshqa mukofotlar kompaniyaning
ma’lum maqsadga erishishi bilan bog‘liq. Ular ilgari yuqori boshliqlar va o‘rta
menejerlar uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, endi ularni past mansablarni egallagan
xizmatchilarga ham to‘lashni boshlashdi.
Komission to‘lovlar - fIRBaning sotuv hajmida shakllanadigan to‘lovlar.
Ular personalga to‘lash uchun ishlatiladi va mukofotning yagona shakli bo‘lib yoki
har doimgi oyligi ustiga rag‘batlantirish bo‘lib xizmat qiladi.
Mukofot odatda, ish haqi va oylik ustidan, erishilgan yutuqlarga haqni ifoda
etuvchi naqd to‘lovlardir.
Tartibga solish dasturlari. “Johnson & Johnson” - ishlab chiqarish muam-
molaridan xavotirda bo‘lgan yagona kompaniya emas. Bajaruvchi direktorlar,
menejerlar va boshqa toifa ishchilar mehnat unumdorligini oshirishni tartibga solish
uchun kompaniya unumdorlikning ma’lum darajasiga erishish yoki daromadlikka
erishish bilan bog‘liq ular uchun pullik rag‘batlantirishlar kiritadi. Boshqacha qilib
aytganda, mehnatga haq to‘lash uchun asos oddiy faoliyat bilan emas, balki bu
faoliyatning natijalari bilan aniqlanadi.
7-jadval
Personalni baholash uslublari
Uslublar nomi
Uslublarning qisqacha izohi
Natija
Manbashunoslik(bi
ografiya
asosida
ishlash)
Kadrlar bo‘yicha ma’lumot-
lar, kadrlarni hisobga olish
varog‘i, shaxsiy ariza, tarjimai
hol, ma’lumot haqida hujjatlar,
tavsifnomani tahlil qilish
Oilasi,
ma’lumoti,
mansabsi,
xarakteri
haqida xulosalar
Suhbat (intervyu)
Xizmatchi bilan u haqida qo‘-
shimcha ma’lumot olish uchun
oldindan
tayyorlangan
yoki
ehtiyoriy sxema asosida “savol-
javob” shaklidagi suhbat
Savollari ko‘rsatilgan
savolnoma
Anketa
so‘rovnomasani
o‘tkazash (o‘z-o‘zini
baholash)
Shaxsiy sifatlarni baholash
uchun mahsus anketa yordami-
da so‘rovnoma o‘tkazish va
ularni tahlil qilish
“Vakansiya” anketasi
Ijtimoiy
so‘rovnoma
Baholanayotgan
shaxsni
yahshi biladigan turli toifadagi
xizmatchilar (rahbarlar, qo‘l
ostidagilar, hamkasabalar) so‘-
rovnomasini o‘tkazish va shu
orqali shaxsiy sifatlar diagram-
masini chizish
Ijtimoiy
baholash
anketasi,
sifatlar
diagrammasi
Kuzatish
Baholanayotgan xizmatchi-
ning ish kunini bir martalik
kuzatishlar va suratga olish
usullari bilan norasmiy holatda
(dam olishda, oilada ) va ishda
kuzatish
Kuzatish
haqida
hisobot
Test sinovlari
Maxsus test yordamida pro-
fessional bilimlar va ko‘nik-
malar, imkoniyatlar, motivlar,
psixologiyalarni aniqlash
Psixologik portret
Ekspertlar
tomonidan baholash
Ekspertlar guruhini shakl-
lantirish, ideal yoki real xiz-
matchilarning umumiy sifatla-
rini belgilash va ularni ekspert-
lar tomonidan baholash
Ish o‘rni modeli
Xavfli holatlar
Xavfli holat tashkil qilish va
ularni hal qilish jarayonida (ke-
lishmovchilik, murakkab qaror
qabul qilish, suhbatda o‘zini tu-
tish, spirtli ichimliklar va ayol-
larga munosabati va h.k.)
shaxsni kuzatish
Holat va shaxsning
o‘zini tutishi haqidagi
hisobot
Ish o‘yinlari
Tashkiliy o‘yinlarini o‘tka-
zish, bilim va ko‘nikmalarini
tahlil qilish, o‘yinchilarni rollar
bo‘yicha ajratish (“g‘oyalar
generatori”,
“tashkilotchi”,
“tanqidchi”, “ekspert”, “ish
yurituvchi”, “kuzatuvchi” va
boshqalar) va kichik guruhda
O‘yin haqida hisobot.
O‘yinchilar va rollarni
baholash
