INSON RIVOJLANISHI INNOVATSION RIVOJLANISHNING ASOSIY MAQSADI SIFATIDA 1. Inson taraqqiyoti konsepsiyasining mohiyati, mazmuni va evolyusiyasi. Ma’lumki, mamlakatning samarali taraqqiyoti ko‘p jihatdan jamiyat tanlagan uzoq muddatli rivojlanish strategiyasiga bog‘liq. Jamiyatning rivojlanish strategiyasi – bosh ustuvor vazifalarni, ijtimoiy- iqtisodiy dasturlarni amalga oshirishning izchilligini aniqlash, iqtisodiy resurslar va ishchi kuchlarining optimal taqsimlanishiga erishish imkonini beruvchi omildir Uzoq davrlar davomida dunyoda iqtisodiy rivojlanish konsepsiyasi yakka hukmron bo‘lib kelgan. Qisqacha aytganda, ushbu konsepsiyaning mazmuni nihoyatda sodda va tushunarli: iqtisodiyotning va mehnat samaradorligining o‘sishi sur’ati yuqori bo‘lgan, yalpi ichki mahsuloti (YaIM) va aholi jon boshiga o‘rtacha daromadi yuqori bo‘lgan mamlakat farovon hisoblanadi. Turli siyosiy, iqtisodiy tizimlarga ega davlatlar iqtisodiy rivojlanish sur’atlariga ko‘ra o‘zaro raqbotlashar edi. Bu konsepsiya sodda va tushunarli bo‘lganligi tufayli hamon insonlar tafakkuriga o‘z ta’sirini o‘tkazib kelmoqda. Ammo hozirgi kunga kelib iqtisodiy o‘sishning o‘zi asosiy maqsad emasligi ma’lum bo‘lib qoldi. Jamiyatning daromadlari faqat vosita, xolos: ular kam ta’minlangan aholi qatlamlarini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash dasturlariga ham, qurollanishga ham sarflanishi mumkin. Shu sababli, turli mamlakatlardagi turmush sifati har doim ham o‘rtacha daromadlar darajasiga mos kelavermaydi. Bundan tashqari, YaIM notekis taqsimlanishi mumkin. Demak, YaIM darajasi ham, o‘sish sur’ati ham taraqqiyot va muvaffaqiyatning asosiy mezoni bo‘la olmaydi. Bu haqiqatni anglash yangicha yondashuvni – inson taraqqiyoti konsepsiyasini (ITK) shakllantirish imkonini berdi. Inson taraqqiyoti – insonlar uzoq va sog‘lom yashashi uchun, ularning ma’lumotli bo‘lishlari va munosib hayot kechirishlari uchun mablag‘larga ega bo‘lishlarida imkoniyatlarining kengaytirilishi Inson taraqqiyotining asosiy maqsadlari: . 1Ommaviy boshlang‘ich ta’lim; 2. Birlamchi tibbiy yordam va bolalarni vaksinasiya qilish; 3. Tuyib ovqatlanmaslik holatlarini bartaraf qilish 4. Oilani rejalashtirish bo‘yicha xizmatlar 5. Xavfsiz suv bilan ta’minlash; 6. Ishchi o‘rinlari bilan ta’minlash Inson taraqqiyoti konsepsiyasi elementlari: Unumdorlik (samaradorlik). Inson o‘z faoliyati samaradorligini oshirishi, daromadlari shakllanishida to‘laqonli ishtirok etish va o‘z mehnatlari uchun pul mukofotlarini olish imkoniyatlariga ega bo‘lishlari zarur. Shu sababli inson taraqqiyoti uchun iqtisodiy o‘sish va bandlik dinamikasi va ish haqining o‘sishi juda zarurdir Tenglik. Barcha insonlarga keng imkoniyatlar berilishi zarur Barqarorlik. Imkoniyatlarga erisha olishni nafaqat hozirgi, balki kelajak avlodlarga ham ta’minlash zarur. Bu yerda avlodlar o‘rtasidagi va har bir avdod ichida rivojlanish imkoniyatlarining adolatli taqsimlanishi nazarda tutiladi Imkoniyatlarni kengaytirish. Bu insonlarning o‘z oilasi, mamlakati va umuman insoniyat taqdiri uchun ularda javobgarlik hissining oshirilishini anglatadi. 2. Inson taraqqiyoti konsepsiyasining o‘ziga xos xususiyatlari, tamoyillari, inson taraqqiyoti va iqtisodiy o‘sishning o‘zaro bog‘liqligi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov BMT Bosh kotibi Pan Gi Munning taklifiga binoan 2010 yil 20 sentyabr kuni BMT Bosh Assambleyasining Mingyillik rivojlanish maqsadlari bo‘yicha oliy darajadagi yalpi majlisida ishtirok etib, mazkur sammitda nutq so‘zladi va quyidagi dolzarb muammolarga alohida e’tibor qaratdi: MRMning 1-maqsadi: O‘ta qashshoqlikka va ochlikka barham berish MRMning 2-maqsadi: Umumiy boshlang‘ich ta’limga erishish MRMning 3-maqsadi: Ayollar va erkaklar tengligini rag‘batlantirish va ayollarning huquq hamda imkoniyatlarini kengaytirish MRMning 4-maqsadi: Bolalar o‘limini qisqartirish MRMning 6-maqsadi: OIV/OITSga, bezgak va boshqa kasalliklarga qarshi kurash 3. Inson taraqqiyoti konsepsiyasidagi ikki yoqlama yondashuv. Inson taraqqiyoti – bu insonlar uzoq va sog‘lom hayot kechirishlari uchun, ularning ma’lumotli bo‘lishlari va munosib hayot kechirishlari uchun mablag‘larga ega bo‘lishlarida imkoniyatlarining kengaytirilishi. Inson taraqqiyotining asosiy ko‘rsatkichi bo‘lib inson taraqqiyoti indeksi hisoblanadi. U insonning hayoti davomiyligini, ma’lumoti va resurslardan foydalanish imkoniyatini aks ettiradi. Ushbu ko‘rsatkichning afzalligi bo‘lib, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot nafaqat daromad, balki ta’lim olish va sog‘likni saqlash imkoniyatlari bilan ham o‘lchanishi hisoblanadi. Mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruzasida “... qariyb yigirma yillik mustaqil taraqqiyotimiz mobaynida O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish uchun yo‘naltirilgan davlat xarajatlarining 5 barobar ko‘paygani, turmush darajasining sezilarli ravishda yaxshilangani va buning natijasida onalar o‘limi 2 barobardan ko‘proq, bolalar o‘limi 3 borabar kamaygani, odamlarning o‘rtacha umr ko‘rishi 67 yoshdan 73 yoshga, jumladan, ayollarning o‘rtacha umr ko‘rishi 75 yoshga yetganini mamnuniyat bilan ta’kidlasak arziydi”, deb alohida qayd qilganlar. 4. Mingyillik rivojlanishning global va milliy maqsadlariga erishishning ustuvor vazifalari va imkoniyatlari Aholini ijtimoiy muhofaza qilish – bu davlat tomonidan munosib turmushni, ya’ni jamiyat rivojining zamonaviy bosqichidagi standartlarga mos moddiy ta’minotni va insonning erkin rivojlanishini ta’minlash maqsadida davlat tomonidan kafolatlanadigan va amalga oshiriladigan huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va tashkiliy tavsifdagi chora-tadbirlar majmuasidir. Ijtimoiy soha – aholi turmush tarzi, uning farovonligi, iste’mol darajasiga bevosita bog‘liq bo‘lgan va ularni belgilab beruvchi tarmoqlar, korxonalar va tashkilotlar majmui. Ijtimoiy sohaga eng avvalo xizmat ko‘rsatish sohasi (maorif, madaniyat, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy ta’minot, jismoniy tarbiya, umumiy ovqatlanish, kommunal xizmat ko‘rsatish, yo‘lovchi transporti, aloqa va boshqalar) kiradi. Ijtimoiy soha ob’ektlari – aholining munosib turmush sharoiti va farovonligini ta’minlashga xizmat qiluvchi soha va tarmoqlar majmui. Bular qatoriga uy-joy fondlari, sog‘liqni saqlash, maorif, sport, madaniyat muassasalari va boshqalarni kiritish mumkin