Interfaol ta’lim vositasida o’quvchilarda
fikrlash madaniyatini shakllantirish
metodikasi
Бошланғич таълимнинг асосий мақсади: боланинг ўқишга
бўлган ижобий муносабатини, бугунги кунда энг зарур бўлган
ўқиш саводхонлиги, турли маълумотлар билан ишлаш, асосий
математик амалларни билиш ва уларни кундалик ҳаётда қўллай
олиш, мантиқий ва ижодий фикрлаш, ўз-ўзини бошқариш,
жамоада ўзини тута билиш, ёзма ва оғзаки мулоқот маданияти
қоидаларини эгаллаш, таълимий фаолиятни ташкил этиш каби
кўникмаларни шакллантиришдан иборатдир.
Бошланғич
синф
ўқитувчисининг
касбий
салоҳияти
ва
маълумот даражаси, болалар психологияси, ҳозирги замон
бошланғич таълим методикасини билиши бошланғич таълим
сифатини оширишда муҳим аҳамиятга эга. Бошланғич синф
ўқувчиларида зарур кўникмаларни шакллантириш, бошланғич
таълим
сифат-самарадорлигини
янги
босқичга
кўтариш,
ўқитишнинг замонавий усул ва воситаларини амалиётга жорий
этиш мақсадга мувофиқдир.
Ҳозирги кунда таълим жараёнида
инновацион
технологиялар,
педагогик
ва
ахборот
технологияларини ўқув жараёнига қўллашга бўлган
қизиқиш, эътибор кундан - кунга кучайиб бормоқда.
Бунинг
асосий
сабабларидан
бири
анъанавий
таълимда ўқувчиларни
фақат тайёр билимларни
эгаллашга ўргатилган бўлса, бошланғич таълимда
замонавий
технологиялар
уларни
эгаллаётган
билимларини ўзлари қидириб топишларига, мустақил
ўрганиб, таҳлил қилишларига, хатто хулосаларни ҳам
ўзлари келтириб чиқаришларига ўргатади. Ўқитувчи
бу жараёнда шахснинг ривожланиши, шаклланиши,
билим олиши ва тарбияланишига шароит яратади.
Барча
умумтаълим
мактабларининг
бошланғич
таълим
сифат
ва
самарадорлигини
оширишда
замонавий
педагогик,
инновацион
ва
ахборот
технологияларни
таълим
жараёнига
татбиқ
этиш,
илғор иш тажрибаларини оммалаштиришни тақозо
этади.
Таълим технологияси нима?
Таълим
технологияси
–
бу
мавжуд
шароит
ва
ўрнатилган
вақтда
белгиланган
таълимий
мақсад
ва
қўзланаётган натижаларга кафолатли
эришишни
воситали
таъминловчи,
мулоқот,
ахборот,
бошқарув
ва
ўқитишнинг
энг
қулай
йўл
ва
воситаларининг
тартибли
йиғиндиси
(таълим
бериш
технологиясининг
жараён-баёнли жиҳати);
бу мавжуд юзага келган таълимий
жараён
субъектларининг
ҳамкорий
ҳаракатлари, ҳақиқий жараён (таълим
бериш
технологиясининг
амалий-
жараён жиҳати) тартиби.
5
“Инновацион”
(янгилик
киритиш)
таълимни
ўзига хос
хусусиятлари:
1. Олдиндан кўра билиш,
яъни, ўқувчини аввалги ва
ҳозирги тажрибаси
асосида ўқитиш эмас,
балки уни узоқ келажакни
мўлжаллашга ўргатишдан
ибора бўлиб, ўқувчи
ижтимоий ҳаёт ва касбий
фаолиятда тахмин қилиш,
кўзлаш, моделлаштириш
ва лойиҳалаштириш
амалга ошира олиши
зарур.
2. Ўқувчининг ҳамкорликда
таълим олиш ва муҳим
қарорларни қабул қилиш
(локал ва хусусийдан тортиб
дунёни, маданият,
цивилизация
ривожланишини ҳисобга
олишдан глобал
муаммоларни ҳал этиш)да
фаол иштирок этишини
таъминлаш.
Инновацион технологиялар педагогик жараён ҳамда ўқитувчи ва ўқувчи
фаолиятига янгилик, ўзгаришлар киритиш бўлиб, уни амалга оширишда
асосан интерфаол услублардан фойдаланилади. Интерфаол (“Inter” - бу ўзаро,
“act” – ҳаракат қилмоқ) – ўзаро ҳаракат қилмоқ ёки ким биландир суҳбат,
мулоқот тартибида бўлишни англатади.
Педагогик
технология
–
бу
таълим
шаклларини
оптималлаштириш мақсадида техник воситалар, инсон
салоҳияти ҳамда уларнинг ўзаро таъсирини инобатга олиб,
ўқитиш ва билиш ўзлаштиришнинг барча жараёнларини
аниқлаш, яратиш ва қўллашнинг тизимли методидир.
Илғор
педагогик
технологиялар
таълим
жараёнини
унумдорлигини
оширади,
ўқувчиларнинг
мустақил
фикрлаш
жараёнини
шакллантиради,
ўқувчиларда
билимга иштиёқ ва қизиқишни оширади, билимларни
мустаҳкамлаш, ўзлаштириш, улардан
амалиётда эркин
фойдаланиш кўникма ва малакаларини шакллантиради.
Аниқроқ қилиб айтганда, педагогик технология деганда –
таълим
функциясини
амалга
оширишдаги
санъат
ва
маҳорат
тушунилиб,
у
жуда
қулай
усуллар
асосида
ўқувчиларнинг
билим,
кўникма
ва
малакаларини
ривожлантиришга асосланади.
Педагогик
технология
–
бу
илмий
асосда
тузилган, вақт ва жой бўйича дастурлаштирилган
ҳамда кўзланаётган натижаларга олиб келувчи,
педагогик
жараёни
барча
таркибларини
ҳаракатланиш тизимидир.
Педагогик технология – таълим бериш ва
ўзлаштириш усулларини яратиш, қўллаш, уларни
ягона
тизимга
келтириш
йўли
билан
инсон
салоҳияти
ва
техник
воситаларининг
барча
имкониятларидан мувофиқ фойдаланиб, билимлар
ўзлаштирилишининг энг мақбул жараёнидир.
8
Таълим-тарбия жараёнида ҳал этилиши лозим
бўлган аниқ мақсад ва вазифаларни белгилаш
Таълим-тарбия жараёни мазмунини ишлаб чиқиш
Таълим-тарбия жараёнини умумий, яхлит ишлаб
чиқиш
Педагогик технологиянинг асосий вазифалари
Таълим олувчилар фаолиятини назорат қилиш
ҳамда баҳолашни ташкил этиш
Таълим-тарбия жараёнида таълим олувчининг
эркин, мустақил фаолият кўрсатиш учун муайян
шарт-шароитларни яратиш ҳамда кўникма ва
малакаларни шакллантириш
Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури мақсади ва
вазифаларини рўёбга чиқариш
Фан-техника тараққиётидаги ахборотларни
ёшларга етказишни тезлаштириш
9
Жараёнли – баёнли жиҳати: Режалаштирилаётган
таълим натижаларига эришиш учун жараён, мақсад,
мазмун, метод ва воситаларни тавсифлаш
Илмий жиҳатлари: Педагогик технологиялар –
педагогик фан соҳаси бўлиб, у таълимнинг мақсад,
мазмуни ва методларини ва педагогик жараённи
лойиҳалайди.
Жараёнли – ҳаракат жиҳати: Технологик (педагогик)
жараённи амалга ошириш, барча шахсий, воситавий ва
методологик педагогик воситаларни ҳаракатланиши.
Педагогик технологиялар тушунчасининг
асосий жиҳатлари
10
Замонавий педагогик технологияларнинг асосий сифатлари
1
Концептуаллик: Ҳар бир педагогик технологияда таълим мақсадларига
эришишнинг фалсафий, психологик, дидактик ва ижтимоий-педагогик асос-
номасини ўз ичига олган, ўзига хос асос аниқ илмий концепция бўлиши лозим.
2
Тизимлилик: Педагогик технология – тизимнинг барча белгиларига эга бўлиши
лозим: жараённи мантиқи, унинг барча қисмларини ўзаро боғлиқлиги, умумийлик.
4
Самарадорлик: Замонавий педагогик технология рақобат шароитларида мавжуд
бўлади ва шу боис натижалар бўйича самарали ва ҳаражат бўйича энг оптимал
бўлиши зарур, аниқ таълим стандартига эришишни кафолатлаши керак
3
Бошқарувчанлик: Диагностик мақсадни белгилаш, таълим жараёнини лойиҳалаш,
изчил диагностика қилишни, натижаларни тўғрилаш мақсади билан воситалар
ва методларни ўзгартириш имконини назарда тутади.
5
Такрор ишлаб чиқишлик: Бошқа бир турдаги таълим муассасаларида, бошқа
субъектлар томонидан педагогик технологияларни қўллашни (қайтариш, такрор
ишлаб чиқариш) назарда тутади.
11
Педагогик технология турлари
Ривожлантирувчи
технологиялар
Таълим олувчи шахсининг инсоний сифатларини
айрим соҳалардаги билимларини, ижодий
қобилиятларини ривожлантириш технологиялар
Ўқув жараёнини самарали
бошқариш ва ташкил қилишга
асосланган ПТ
Бу технологияларга табақалаштирилган,
индивмдуаллаштирилган, дастурлаштирилган
таълим технологиялари, таълимнинг жамоа усули,
гуруҳли, компьютер таълим технологиялари киради
Ўқув материалини дидактик жи-
ҳатдан такомиллаштириш ва қай-
та ишлаб чиқишга асосланган ПТ
Бу технологиялар ўрганилаётган билимларнинг дидактик
тизмини чуқур мазмунга эга бўлиши, билимларга тизимли
нуқтаи назардан ёндашиш, таълим олувчиларга
билимларни эгаллашнинг энг мақсадга мувофиқ йўлларини
ўргатиш каби тамойилларга асосланади
Ҳозирги анъанавий
таълим
Замонавий педагогик технологиялар асосан шу
тизимни турли йўналишларида такомиллаштириш
мақсадида яратилиб, ҳозирда ривожланиб
бормоқда
Таълим олувчи фаолиятини
фаоллаштириш ва жадаллаш-
тиришга асосланган ПТ
Муаммоли таълим, ўйин технологияси ва бошқ.
Педагогик жараённи
такомиллаштириш, уни таълим
олувчи шахсига йўналтиришга
асосланган ПТ
Ҳамкорлик педагогикаси, таълимнинг
инсонпарварликка асосланган технологияси
«…ўқув жараëнига янги ахборот ва педагогик технологияларни кенг
жорий этиш, болаларимизни комил инсонлар этиб тарбиялашда
жонбозлик кўрсатадиган ўқитувчи ва домлаларга эътиборимизни
янада ошириш, қисқача айтганда, таълим-тарбия тизимини сифат
жиҳатидан бутунлай янги босқичга кўтариш диққатимиз марказида
бўлиши даркор».
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
И.Каримовнинг
маърузаларида қуйидаги фикрлари баён этилган:
Умумтаълим мактабларининг бошланғич синф ўқитувчиларининг
замонавий
ахборот-коммуникация
технологиялари,
Интернет
ва
мультимедиа
ўқув
ресурсларидан
фойдаланиш
таълим
технологиясини
таркибий
қисми
ҳисобланиб,
у
сифат
самарадорликни ошириш учун ҳизмат қилади.
Замонавий ахборот коммуникация технологиялардан
фойдаланиш даражасига қўйиладиган талаблар
ЗАМОНАВИЙ АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ
ВА УЛАРНИНГ ХУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ
КОМПЬЮТЕРЛАР ВА УЛАРНИНГ ТУРЛАРИ
ОПЕРАЦИОН ТИЗИМ ва ТАРМОҚ БИЛАН ИШЛАШ
ОФИС ДАСТУРЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИМКОНИЯТЛАРИ
КОМПЬЮТЕР ТАРМОҚЛАРИ ВА ИНТЕРНЕТ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ
ЭЛЕКТРОН ПОЧТА ВА УНИНГ АҲАМИЯТИ
МАСОФАВИЙ ЎҚУВ ЖАРАЁНЛАРИ ҲАҚИДА
14
Замонавий педагогик технологияларни ўқув
жараёнида фойдаланилган таълим воситалар
Таълим воситалари - ўқув материалини
кўргазмали тақдим этиш ва шу билан бирга
ўқитиш самарадорлигини оширувчи ёрдамчи
материаллар ҳисобланади.
Таълимнинг техник воситалари (ТТВ) - ўқув
материалини кўргазмали намойиш этишга, уни
тизимли етказиб беришга ёрдам беради;
талабаларга ўқув материалини тушунишларига
ва яхши эслаб қолишларига имкон беради.
Ёрдамчи таълим воситалари (ЁТВ) – графиклар,
чизмалар, намуналар ва ҳ.к.
15
Ҳар ким ҳар
кимга
ўргатади
Блиц – ўйин
Ақлий ҳужум
Кластер
Кичик
гуруҳларда
ишлаш
Интерфаол
методлар
“Биламан.
Билишни хоҳлайман.
Билиб олдим”
Бумеранг
Мулоқот
тренинги
Таълим жараёнида интерактив методлардан
фойдаланиш таълим самарадорлигини оширадиган
инновацион усулдир.
16
