Ilmiybaza.uz IPAK QURTI SELEKSIYASI Reja: 1. Urug‘ tayyorlash jarayoni. 2. Monovoltin zotlariga umumiy tasnif. 3. Ipak qurti seleksiyasi va naslchilik ishlari. Ilmiybaza.uz Ipak qurtining kolleksiyasi 1922-yilda tashkil topgan bo‘lib, Toshkent ipakchilik stansiyasi deb nomlangan va uning ochilishida 36 ta zot bo‘lgan. Shundan so‘ng 1927-yil tashkil bo‘lgan stansi- yani bazasida 0‘rta Osiyo ipakchilik ilmiy-tadqiqot instituti tashkil etildi. Sekin-asta kolleksiya tarkibi yangi zotlar hisobiga ortib bordi, asosan, zotlarning almashtirish hisobiga bo‘ldi. Ayniqsa, kolleksiya 1946-yilda bir guruh mutaxassislar Yaponiyaga borganlaridan so‘ng ko‘paydi. N. S. Stroychuk, A.I. Emmanuilov, A.I. Fedorov, R. A. Guseynov va boshqalar, masalan, Italiyaga I. A. Sherbakov, F. Lukyanov va boshqalar, Koreyaga N. G. Bogautdinov (1952- yil), Xitoyga R.A. Guseynov, M.M. Zaliznyak, Bolgariyaga M.G. Silantyeva 1952-1958-yillarda Xitoydan 14 ta ipak qurtlarini zotlari keltirildi. Shu vaqtda kolleksiyada 8 ta zot bor edi, eski selek- siyadan. Shundan so‘ng kolleksiyada Xitoy guruhiga kirgan zotlar ko‘pchilikni tashkil etgan. 1965-yili Bolgariyadan 22 ta zotning tuxumi keltirilgan, shulardan oltitasi gibrid bo‘lib, u Polshadan edi. Oxirgi yillarda kolleksiya Xind zotlari bilan 11 taga, Ruminiya zotlari 5 taga to‘ldirildi. Mustaqillik tufayli ipakchilikning tez suratlar bilan rivojlanishida davlatimizda kolleksiyasi kengayib turli mintaqalardan zotlar keldi. Masalan, Kavkazdan, Ukraina, Rossiyadan. Ipak qurti kolleksiyasi nima uchun kerak? Yildan yilga ko‘p sonli ipak qurti zotlarini ushlab turish zarurdir. Bu ipak qurtlari bilan seleksiya genetika ishlarini olib borib yangi tizim, zot jinslari bo‘yicha nishonlangan zotlarni yaratishda va ularni duragaylarini olish uchun kerakdir. Bundan tashqari, ko‘pgina biologiyada bo‘ladigan nazariy ishlami o‘rganish uchun ham zarur. Qishloq xo‘jaligida biologiya fakultetlarida teihsil olayotgan talabalar bilan amaliy darslarni olib borishda qo‘l keladi. Ipak qurtlarida uchrab turadigan kasalliklarni yo‘qotishda ham kolleksiya zotlar tarkibidan foydalanilmoqda. Kolleksiya ishlab chiqarishda foydalanilgan duragaylarda ishtirok etgan zotlarni ham ushlab turadi. Awal 0‘rta Osiyo ipakchilik instituti, so‘ng 0‘zbekiston Ilmiybaza.uz ipakchilik ilmiy-tekshirish ins- tituti deb nom oldi. Bu institutdagi zotlar tarkibi turli geografik muhitlardan bo‘lgani uchun ulardan oliy o‘quv yurtlarida, kollejlarda tahsil olayotgan talaba, magistr izlanuvchi-tadqiqotlarga ko‘rgazmali material, izlanuvchilarga esa jonli material sifatida o‘rganish uchun zarurdir. 0‘zbekiston ipak qurtlari genofondida oldin 185 ta tizim zotlar mavjud bo‘lgan, ulardan ham ilim dargohlari ipakchilikdagi ixtisoslashgan muassasalar foydalangan va foydalanmoqda. Hozirda bu genofond kolleksiyasida 105 ta zot bo‘lib, dunyoning turli ekologik iqlim sharoitidagi joylardan keltirilgan. Zotlar kelib chiqishlariga qarab 15 ta guruhga bo‘lindi: 1. 0‘rta Osiyo (Bog‘dod). 2. Yevropa. 3. Xitoy. 4. Yaponiya. 5. Koreya. 6. Hindiston. 7. Ruminiya. 8. Kavkaz. 9. Gruziya Tbil Nil. 10. Ozarbayjon zotlari AzNIISH. 11. Rossiya ipakchilik stansiyasi. 12. Ukraina ipakchilik stansiyasi. 13. SANIISH zotlari. 14. Polivoltin. 15. Genetik zotlar. Kolleksiyada eng ko‘p yaratilgan zotlarga Gruziya, Ozarbayjon, Rossiya va boshqalar. Chet davlat zotlaridan Xitoy, Yaponiya, Italiya zotlaridir. Monovoltin zotlari Ipak qurtining monovoltin, bivoltin va polivoltin zotlari tashq: muhitning o‘zgarishiga turlicha javob qaytarish bilan bir-biridar farq qilishidan tashqari, ularning har qaysisi alohida morfologil va fiziologik xususiyatlarga ega. Chunonchi, monovoltin zot ipak qurtlarining tanasi, rivojlanishining barcha davrlarida - tuxumdan boshlab kapalak davrigacha o‘zining yirikligi bilan farq qiladi. Monovoltin ipak qurtlari yirik, og‘ir va juda seripak pilla o‘raydi. Bu zot eng ko‘p tarqalgan va xo‘jalik jihatdan qimmatli hisoblanadi. Monovoltin zot ipak qurtining lichinkalik davri uzoq davom etadi, bu esa qo‘shimcha mehnat va oziq talab qiladi. Monovoltin zotining eng katta kamchiliklaridan biri yuqumli kasalliklarga chidamsizligi va noqulay iqlim sharoitiga bardosh bera olmasligida. Shuning uchun monovoltin zotlar faqat ko‘klamda ochirilib, yaxshi sharoitda parvarish qilinsa, 1 quti Ilmiybaza.uz urug‘dan 75-80 kg ga yetkazib yuqori hosil olish mumkin, masalan, oziq sifati yomon, qurt boqiladigan joy tor yoki qurtxonaning harorati juda baland bo‘lsa, ularda turli kasalliklar paydo bo‘lib, ko‘plab ipak qurtlari qirila boshlaydi. Monovoltin zotlar yozning issiq havosiga chidamsiz bo‘lib, odatda yoz vaqtlarida halok bo‘ladi. 20-rasm. SANIISH-8 monovoltin zoti. Polivoltin zotlar monovoltin zotlarning butunlay teskarisidir. Polivoltin zotlarning rivojlanish davri juda qisqa. Ularning qurtlik davri 15 kundan 20 kungacha davom etsa, monovoltin zotlarniki 30 kungacha davom etadi. Polivoltin zot qurtlarning pillasi juda may da (1 g gacha) va ipagi kam bo‘ladi. Polivoltin zot ipak qurtlari monovoltin zotlarga qaraganda juda issiqqa va yuqumli kasalliklarga chidamlidir. Bu zotlar issiq mamlakatlarda (Hindiston, janubiy Xitoy va boshqa davlatlarda) oz miqdorda boqiladi. Yava, Sumatra orollarida bu qurtlarning yovvoyilarini uchratish mumkin. Polivoltin zotlar Yaponiyaning ba’zi prefekturalarida juda oz miqdorda boqiladi va kam hosil bo‘lganligidan hech qanday amaliy ahamiyati yo‘q. Ishlab chiqarishda eng ko‘p boqiladigan zotlar: monovoltinlardir. Pillasi katta, ipagi ancha mo‘l, 25 foizgacha ipak beradi. Bivoltin zotlar ham oz bo‘lib, takroriy qurt boqishda monovoltin bilan chatishtirib duragaylari boqiladi. Ulardan so‘ng polivoltin zotlar hayotchanligi yuqori 1 -yilda 3-4 martagacha hosil beradi. Ammo pillasi mayda bo‘ladi. Asosan bu zotlar yangi monovoltin, bivoltin zotlami yaratishda ko‘p seleksionerlar foydalanishadi. Bundan tashqari, namligi yuqori bo‘ladigan mintaqalarda ularni boqishadi 1. Ipak qurti seleksiyasi va naslchilik ishlari. Seleksiya - tanlash va chatishtirish yo‘li bilan o‘simliklar navini, xayvonlar zotini yaxshilash, yangi zot va duragaylar yaratish demakdir. Tut ipak qurtining zotlari uch guruxga bo‘linadi; monovoltin, bivoltin va polivoltin zotlar. Xozirgi tut ipak qurtlarining zotlari ikki guruxga bo‘linadi: Ilmiybaza.uz 1.Eski aborigen zotlar. bular xalq seleksiyasi natijasida bunyod bo‘lgan. 2.Yangi zotlar, ilmiy seleksiya yo‘llarini bir necha yillar davomida qo‘llash natijasila yaratilgan. O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jalik fanlari akademiyasi muxbir a’zosi, biologiya fanlari doktori, professor U.N.Nasirillaevning ma’lumotiga ko‘ra yangi oq pillali zotlar guruxi, 1950 yillarda SANIISh-E1 va SANIISh-E2 zotlari (A, I. Emmanuilov va K.F.Gorbunovlar), SANIISh-8 va SANIISh-9 (N.V.Shurshikova) " keyinroq SANIISh-11, SANIISh-18 (Shurshikova.N.V.), SANIISh 22 (A.I.Emmanuilov, K.F.Gorbunov, N.T.Cherensova), SANIISh-24 (Silanteva M.T., Cherevsova N.T., Valliulina M.X.). bivoltin ToshQXI-2 (Sheveleva N.) zotlari va SANIISh-11 x SANIISh-18; SANIISh-21 x SANIISh-17; SANIISh-22 xSANIISh-24 duragaylari O‘rta Osiyo respublikalarida joriy etilgan. 1964-1963 yillarda institut seleksiyachilari birinchilardan bo‘lib ko‘p zotli murakkab duragaylarni keng ishlab chiqarish sinovlariga topshirdilar. Tetragibrid- 3 (SANIISh-8 x Oq pilla-1) x (SANIISh-9 x Oq pilla-2) va Tetragibrid-4 (SANIISh-9 x Oq pilla-2) x (SANIISh 8 x Oq pilla-1) duragaylar xozirgi davrgacha respublnkamizda eng asosiy duragay vazifasini o‘tab kelmokda. 70-yillarda murakkab duragaylar: Tetragibrad-15, Tetragibrid-18, Tetragibrid-19 va Tetragibrid-20 davlat sinovlaridan o‘tib, ishlab chiqarishga tavsiya etildi. Farg‘ona va O‘sh viloyatlarida vodiy sharoitida yanada ko‘proq pilla xosil beradigan zotlar seleksiyasi amalga oshirildi. Mintaqaviy seleksiya soxasida Toshkent-5, Toshkent-7, Guliston-1 va Guliston-2, Farg‘ona-1 va Farg‘ona-2, O‘sh-1 va O‘sh-2 zotlari yaratildi. Keyinchalik Orzu va Yo‘lduz zotlari yaratildi. Bu zot pillalarining o‘rtacha vazni 2,4 - 2,5 g ni tashkil etadi. O‘zbekiston-5, O‘zbekiston-6, Ipakchi-1 x Ipakchi-2, S-13 x S-M, Nishon langan-1 x Nishonlangan-2 va boshqa zotlar davlat sinovlaridan muvaffaqiyatli o‘tib rivojlantirishga qabul qilindi. Ilmiybaza.uz 2.Urug‘ tayyorlash jarayoni. Ipak qurti urug‘i-tuxumi urug‘chilik korxona larida, urug‘ zavodlarida tayyorlanadi. Qurt urug‘ tayyorlaydigan korxonalarning umumiy ish faoliyati sanoatda boqish uchun urug‘ tayyorlash, respublikamizdagi davlat va jamoa xo‘jaliklarini sog‘lom, xayotchan va maxsuldor qurt urug‘i bilan ta’minlashdir. Ipak qurti urug‘ini tayyorlashda urug‘ zavodlari qo‘yidagi ishlarni bajaradi: naslchilik xo‘jaliklarida elita urug‘lardan ochilgan qurtlarni boqishni tashkil etish, yuqori sifatli tirik pillalarni qurt urug‘i tayyorlaydigan zavodlarga jo‘natish, zavodda pillalarni sarxillash, ularning turli kasalliklar bilan zararlangan- zararlanmaganligini tekshirish, tirik pillalarni jinsga ajratish, pillalardan kapalaklarni chiqarish, ularga chatishtirish, urug‘ni olish, sog‘lom urug‘larni tanlab olish maqsadida kapalaklarning kasalliklarga chalingan-chalinmaganlngini mikroskopda tekshirish, yuqori ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan urug‘larini tanlab olish, tozalash, yuvish, saralash va xo‘jaliklarga tarqatilgunga qadar saqlash. Naslchilik xo‘jaliklarida qurt urug‘ini jonlantirish, boqish, pillalarni topshirish qurt urug‘ning agronom-agrotexniklari tomonidan tutilgan kalendar rejalar va qurt boqishning texnologik kartasi asosida olib boriladi. Urug‘chilik korxonalari (qurt urug‘ tayyorlaydigan zavodlar)da ish pilla qabul qilish va uning sifatini yaxshilash bilan boshlanadi. Sanoatbop pilla olish uchun ipak qurtining birinchi bo‘g‘in duragaylari boqiladi. Har xil zotlarga mansub pillalar, kapalaklar va urug‘ guruxi aralashib ketmasligi uchun zotning erkak va urg‘ochi pillalarga ajratilib alohida xona yoki bo‘lak joylarga joylashtirish kerak. Pillalardan kapalak chiqarish, ularni juftlashtirish, ajratish va urug‘ (tuxum) olish jarayonlari papilonaj deb ataladi. Zavodda papilonaj davrida quyidagi ishlar amalga oshiriladi: 1.Papilonaj inventarlarini jonlantirish va pillalardan kapalaklar chiqishi uchun qulay sharoit yaratib berish. 2Pilladan chiqqan kapalaklarni kuzatish, terib olish.juftlashtirish. 3.Juftlashgan kapalaklarni ajratish (urg‘ochisini erkagidan ajratish va erkaklarini qayta juftlashtirishdan saqlash). Ilmiybaza.uz 4. Urg‘ochi otalangan kapalaklarni alohida-alohida qilib pergament xaltachalarga solish va saqlash. 5. Mikroskopda tekshirish uchun kapalaklardan o‘rtacha namuna olish. 6. Tuxum (urug‘) tayyorlash va saqlash. Bag‘dod barxatli qurt(0‘rta Osiyo guruhiga kiradi)lari maskali sigmentlar orasidagi plyonkasi oq sigmenti qora-barxatli, pillasi shakli silindrsimon beli bukilgan, uch tomirlari tumtoq, donadorligi o‘rtacha, rangi g‘isht rangli oq, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,99 gr, ipakchanligi 16,7 foiz. Bog‘dodgilam rangli qurt (0‘rta Osiyo guruhi). Qurtlari mas- kali, tanasi gilam gullari shakli bilan qoplangan, pillasining shakli silindr shaklida bo‘lib, beli bukilgan, uch tomoni to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha. Rangi g‘isht rangli oq, pillasining o‘rtacha og‘irligi 2g, ipakdorligi 16,2 foiz. Bog‘dod zebra rangli qurt (0‘rta Osiyo guruhi). Qurtlari mas- kali, sigmentlar orasidagi bogianishida, dumaloq shaklida qora rang, zebrani rangini bildiradi. Pillasining shakli silindrsimon, beli bukilgan, uchlari to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha, g‘isht rangli oq. SZU-DZI (Xitoy guruh). Qurtlari oq maskali va maskasiz yarim oy shakli bilinar-bilinmas ko‘rinadi. Pillasi oq, shakli silindrsimon, Ilmiybaza.uz beli bukilgan, donadorligi o‘rtacha. Pilla og‘irligi 1,57 gr, ipakdor- ligi 16,5 foiz. Sung-lung (Xitoy guruh). Qurtlari oq sutsimon rangda. Pillasi- ning uzunchoq beli bukilgan, shakli silindrsimon, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,72 gr, ipakdorligi 18,2 foiz. Slonimskaya (0‘rta Osiyo guruhi). Qurtlari maskali va yarim oy shaklida, bedana dog‘lari yo‘q, maskasi va yarim oy shakli bilinar-bilinmas holida. Pillasining shakli silindrsimon, beli bukilgan, uchlari to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha, rangi g‘isht rang-oq, pillasining o‘rtacha og‘irligi 2 gr, ipakdorligi 17,3 foiz. Ulung (Xitoy guruhi). Qurtlari qoramtir gilam rangda. Pillasi dumaloq, oq rangli, ko‘kimtir ottenkali, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,53 gr, ipakdorligi 18,9 foiz. Lung-Chao (Xitoy guruhi). Qurti gorbate, rangi och kulrang va qoramtir, kulrang yarim oy shakli, pillasi silindrsimon forma- da, beli bukilgan, uchi ingichka o‘tkir uchli. Donadorligi mayda va o‘rta, rangi oq, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,42 gr, ipakdorligi 17,2 foiz. Yaltiroq (Xitoy guruh). Qurtlari yaltiroq, maskasi yo‘q, yarim oy shakli bilinar-bilinmas ko‘rinib turadi, pillasi dumaloq, beli bukilmagan, donadorligi o‘rtacha, rangi oltin rangda, pillasining o‘rta og‘irligi 1,53 gr, ipakdorligi 16,0 foiz. Limonli qurt (genetik guruh). Qurtlari limon rangida, pillasi silindr shaklida, oq, pillasining og‘irligi 1,7 gr, ipakdorligi 18,2 foiz. Yapon ko‘k rangli qurt (Yapon guruhi). Qurtlari maskasi yo‘q, yarim oy shakli ozgina bilinadi, rangi oqish ko‘k rangda, pillasi silindrsimon shakli beli bukilgan, uchi tumtoqlari va uchlilari o‘tkir, donadorligi mayda va o‘rtacha, rangi oq, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,4 gr, ipakdorligi 12,8 foizlari uchrab turadi. Oq pilla-1 (Yapon guruhi). qurtlari maskali va yarim oy shaklida, ozgina bedana rangda, pillasining shakli silindrsimon beli bukilgan, uchlari to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha, pillasi oq rangda, o‘rtacha og‘irligi 1,5 gr, ipakdorligi 20 foiz. Oq pilla-2 (Yapott guruh). Qurtlari maskali va yarim oy shak- lida, bedana Ilmiybaza.uz rangda, pillasi dumaloq cho‘zilgan, beli bukilmagan, donadorligi o‘rtacha, rangi oq, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,5 gr, ipakdorligi 19,4 foiz. SANIISH-8 (SANIISH guruhi). Qurtlari maskali va yarim oy shaklida, bilinar-bilinmas ko‘rinadi, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,77 gr, ipakdorligi 22,2 foiz. SANIISH-9 (SANIISH guruhi). Qurtlari oq, maskali va yarim oysimon bilinar-bilinmas bedana rangida. Pillasi dumaloq, oq ran- gli, donadorligi o‘rtacha, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,68 gr, ipakdorligi 22,3 foiz. Alpiys (Yevropa guruhi). Qurtlari maskali va yarim oysimon oq rangli, ko‘kimtir ottenkali, pillasi silindrsimon shaklda beli bukil- gan, uchlari to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha oq pushti rang, pillaning o‘rtacha og‘irligi 1,6 gr, ipakdorligi 19 foiz. Askoli (Yevropa guruhga kiradi). Askoli zoti Italiyadan olingan. Jahon ipakchiligida mashhur bo‘lgan zot, u toza va duragay holida boqiladi. Qurtlari maskasiz yarim oy shaklida, tanasining rangi kremali, yuqori hayotchanlikka egaligi bilan ajralib turadi. Pillasi silindrsimon ozgina beli bukilgan, uchlari tumtoq, donadorligi o‘rtacha, rangi (blanjivali) och qizgish, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,87 gr, ipakdorligi 16 foiz. Sevans (Yevropa guruhi). Qurti maskasiz, yarim oysimon, oq rangda kulrang ottenkali, pillasi silindrsimon shaklda, beli ozgina bukilgan oq rangda, donadorligi mayda va o‘rtacha, pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,62 gr, ipakdorligi 17 foiz. Yangi oq (Yevropa guruhi). Qurtlari maskali va yarim oysimon, oq rangda, pillasi mayda, dumaloq shaklda, ozgina beli bukilgan, rangi oq pillaning o‘rtacha og‘irligi 1,8 gr, ipakdorligi 16 foiz. Evropa-17 (Yevropa guruhi). Qurtlari maskali, yarim oysimon va bedana rangida, tanasi ko‘kimtir, pillasi silindrsimon shaklida beli bukilgan, uchlari to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha va mayda, rangi oq. Pillaning o‘rtacha og‘irligi 1,84 gr, ipakdorligi 15,9 foiz. Bione (Yevropa guruhi). Qurtlari maskali va maskasiz, yarim oysimon, Ilmiybaza.uz hamda oysimonlari yo‘q. Pillasi dumaloq shaklda, beli qisilmagan, uchlari to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha, rangi ola-bula aralash. 0‘rtacha pillasining og‘irligi 1,68 gr, ipakdorligi 16 foiz. Pastelin (Yevropa guruhi). Qurtlari maskasiz, yarim oysimon, oq rangda, pillasi silindr shaklida beli bukilgan, uchlari to‘mtoq, donadorligi 0‘rtacha, rangi ola-bula aralash. Pillasining 0‘rtacha og‘irligi 1,8 gr, ipakdorligi 15,8 foiz. Oro (Xitoy guruhi). Qurtlari oq, maskasiz va yarim oy shaklida, pillasi dumaloq, beli bukilmagan, uchlari to‘mtoq, donadorligi 0‘rtacha va mayda, rangi oltin rangda tovlanadi, pillasinig 0‘rtacha og‘irligi 1,41 gr, ipakdorligi 18,2 foiz. Xankou (Xitoy guruhi). Qurtlari oq, maskasi yo‘q va yarim oy shaklida, pillasi dumaloq, beli bukilmagan, uchlari to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha, rangi och rangda. Pillasinig o‘rtacha og‘irligi 1,61 gr, ipakdorligi 15,6 foiz. Shantung (Xitoy guruh). Qurtlari oq, maskasi yo‘q va yari oy shaklida, pillasi uzunchoq, beli bukilmagan, pillasinig bir tomoni utkir uchli, donadorligi mayda, rangi ola-bula (blanjeviy). Pillaning o‘rtacha og‘irligi 1,15 gr, ipakdorligi 13,1 foiz. Sussk 17 (Xitoy guruhi). Qurtlari oq rangda, maskasiz va yarim oy shaklida. Pillasi dumaloq, beli bukilmagan, uchlari to‘mtoq, donadorligi o‘rtacha, rangi oq, pillasinig 0‘rtacha og‘irligi 1,58 gr, ipakdorligi 20,4 foiz. Xitoy-110 (Xitoy guruhi). Qurtlari aralash, oq va kulrang. Pillasi silindr shaklida beli bukilmagan, rangi oq, donadorligi mayda. Pillaning 0‘rtacha og‘irligi 1,6 gr, ipakdorligi 18,9 foiz. Sferiko (Yevropa guruhi). Qurtlari maskali va maskasi yo‘q yarim oy shaklida bilinar-bilinmas, tanasining rangi (kremovatiy) kremli. Pillasi dumaloq, beli bukilmagan, donadorligi o‘rtacha, og‘irligi 1,33 gr, ipakdorligi 14,9 foiz. Xitoy 1-40 (Xitoy guruhi). Qurtlari oq, maskasiz va yarim oy shaklida, beli bukilmagan, uchlari to‘mtoq, donadorligi 0‘rtacha, rangi ko‘k rangda. Pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,7 gr, ipakdorligi 17 foiz. Xitoy-28 - (Xitoy guruh). Qurtlari oq rangda, maskali va yarim oy shaklida. Ilmiybaza.uz Pillasi silindrsimon shaklida, ozgina beli bukilgan, donadorligi mayda, rangi oq. Pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,6 gr, ipakdorligi 23,9%. Jen-3 (Xitoy guruhi). Qurtlari oq rangli, maskali va yarim oy shaklida. Pillasi oq, uzunchoq ozgina beli qisilgan, o‘rtacha og‘irli- gi 1,88 gr, ipakdorligi 20,3 foiz. Koreya-108. Qurtlari oq maskali va maskasiz, yarim oy shaklida bilinar- bilinmas ko‘rinadi. Pillasi dumaloq shaklda, uchlari to‘mtoq, beli bukilmagan, donadorligi o‘rtacha, rangi oq. Pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,56 gr, ipakdorligi 19,9 foiz. Koreya-011. Qurtlari ko‘k oqish rangli maskali va yarim oy shaklida. Pillasining shakli silindrsimon, beli bukilmagan, donadorligi o‘rtacha, rangi oq. pillasining o‘rtacha og‘irligi 1,56 gr, ipakdorligi 17,1 foiz. Alohida retsessiv mutatsiyali tizimlar Yaponiyadan olingan bo‘lib, ulami V. A. Strunnikov genetik tizimlar guruhiga qo‘shganlar. Qizil grena (genetik guruh). Qurtlari tanasi ozgina yaltiroq, bu genetik retsessiv mutant Yaponiyadan olingan. Oq rangli tuxum (belaya grena), sarg‘ish qurtlar jigarrangli, Qurtlari katta yoshga o‘tganda oq sutsimon rangda, maskasi yo‘q. Savollar: 1. Ipak qurti seleksiyasi nima? 2. Naslchilik ishlarining vazifasi? 3. Ipak qurtining qanday zot va duragaylarini bilasiz? 4. Urug‘chilik korxonalarining vazifasi nima? 5. Urug‘ tayyorlash jarayonlari nima?