Iqtibos. Parafrazalar.

Time

Yuklangan vaqt

2025-11-08

Downloads

Yuklab olishlar soni

0

Pages

Sahifalar soni

3

File size

Fayl hajmi

21,9 KB


Iqtibos. Parafrazalar.
      Parafraza - bu mualliflarning plagiatdan qochish uchun foydalanadigan
vositalaridan  biri.  To‘g’ridan-to‘g’ri  takliflar  va  xulosalar  bilan  bir  qatorda,
o‘zingizning yozishingizga qo‘shilishi mumkin bo‘lgan boshqa odamning ishidan
adolatli  foydalanish.  Ba’zan,  siz  so‘zma-so‘z  keltirish  o‘rniga  kotirovkalarni
parafrazlash  orqali  ko‘proq  ta’sir  o‘tkazishingiz  mumkin.  Parafaza  -  bu  o‘z
so‘zlaringiz yordamida tirnoqni qayta yozish. Parafraza qilsangiz, asl muallifning
g’oyalarini  o‘z  so‘zlaringiz  bilan  takrorlaysiz.  Parafrazlashni  patchwrittingdan
farqlash  muhim;  patchwriting  -  bu  plagiatning  bir  shakli,  bu  erda  yozuvchi
to‘g’ridan-to‘g’ri matnning bir qismini (atributisiz) keltiradi va keyin bo‘shliqlarni
o‘z so‘zlari bilan to‘ldiradi.To‘g’ridan-to‘g’ri  manbaga iqtibos keltirish kuchli
bo‘lishi  mumkin,  ammo  ba’zida  parafrazlash  yaxshiroq  tanlovdir.  Odatda,
parafrazlash yanada mantiqiy bo‘ladi, agar: kotirovka uzoq va so‘zlikotirovkaning
o‘zi yomon yozilgankotirovkaning o‘zi texnik yoki tushunishi qiyin yoki eskirgan
tildan foydalaniladi.
Iqtibos.  Iqtibos (arab. – ziyo olmoq), sitata – biror asardan so‘zma-so‘z
olingan parcha. Iqtibos bayon qilinayotgan fikrni ishonchli fikr bilan quvvatlash,
muayyan fikrni tanqid qilish uchun hamda muhim faktik material – misol sifatida
qo‘llaniladi.  Iqtibos,  asosan,  ilmiy  (ko‘pincha  gumanitar)  va  rasmiy  nutqda
ishlatiladi hamda qo‘shtirnoq bilan belgilanadi yoki alohida harf bilan yoziladi;
shuningdek, manbaga havola qilinadi. Bunday ko‘chirmalar foydalanuvchining
fikri  bilan  qiyoslanganda  uning  mohiyatini  to‘g’ri  tushinish  imkonini  beradi.
Masalan, badiy adabiyotning, so‘zning g’oyaviy-estetik ta’sir kuchi, ahamiyatini
quroldan ham kuchliroq ekanligi to‘g’risidagi fikrni mustahkamlash maqsadida
P.Tursunning  “Adabiyot  zambarakdan  zo‘r”  yoki  A.Qahhorning  “Adabiyot
Logotip
Iqtibos. Parafrazalar. Parafraza - bu mualliflarning plagiatdan qochish uchun foydalanadigan vositalaridan biri. To‘g’ridan-to‘g’ri takliflar va xulosalar bilan bir qatorda, o‘zingizning yozishingizga qo‘shilishi mumkin bo‘lgan boshqa odamning ishidan adolatli foydalanish. Ba’zan, siz so‘zma-so‘z keltirish o‘rniga kotirovkalarni parafrazlash orqali ko‘proq ta’sir o‘tkazishingiz mumkin. Parafaza - bu o‘z so‘zlaringiz yordamida tirnoqni qayta yozish. Parafraza qilsangiz, asl muallifning g’oyalarini o‘z so‘zlaringiz bilan takrorlaysiz. Parafrazlashni patchwrittingdan farqlash muhim; patchwriting - bu plagiatning bir shakli, bu erda yozuvchi to‘g’ridan-to‘g’ri matnning bir qismini (atributisiz) keltiradi va keyin bo‘shliqlarni o‘z so‘zlari bilan to‘ldiradi.To‘g’ridan-to‘g’ri manbaga iqtibos keltirish kuchli bo‘lishi mumkin, ammo ba’zida parafrazlash yaxshiroq tanlovdir. Odatda, parafrazlash yanada mantiqiy bo‘ladi, agar: kotirovka uzoq va so‘zlikotirovkaning o‘zi yomon yozilgankotirovkaning o‘zi texnik yoki tushunishi qiyin yoki eskirgan tildan foydalaniladi. Iqtibos. Iqtibos (arab. – ziyo olmoq), sitata – biror asardan so‘zma-so‘z olingan parcha. Iqtibos bayon qilinayotgan fikrni ishonchli fikr bilan quvvatlash, muayyan fikrni tanqid qilish uchun hamda muhim faktik material – misol sifatida qo‘llaniladi. Iqtibos, asosan, ilmiy (ko‘pincha gumanitar) va rasmiy nutqda ishlatiladi hamda qo‘shtirnoq bilan belgilanadi yoki alohida harf bilan yoziladi; shuningdek, manbaga havola qilinadi. Bunday ko‘chirmalar foydalanuvchining fikri bilan qiyoslanganda uning mohiyatini to‘g’ri tushinish imkonini beradi. Masalan, badiy adabiyotning, so‘zning g’oyaviy-estetik ta’sir kuchi, ahamiyatini quroldan ham kuchliroq ekanligi to‘g’risidagi fikrni mustahkamlash maqsadida P.Tursunning “Adabiyot zambarakdan zo‘r” yoki A.Qahhorning “Adabiyot
atomdan kuchli” degan so‘zlarini yoki bo‘lmasa, “tig’ yarasi bitar, ammo til yarasi
bitmas”  maqolini  iqtibos  sifatida  qo‘llash  mumkin.  Iqtibosdan  ko‘p  hollarda
epigraf va shior o‘rnida ham qo‘llaniladi. Agar muallif fikriga zarar yetmasa,
Iqtibosda  orfografiya  va  punktuatsiyani  o‘zlashtirish,  so‘z  (so‘zlar)ni  tushirib
qoldirish mumkin (bunda ko‘p nuqta belgi qo‘yiladi).
Tasviriy ifoda. Parafraza.
Narsa-buyumning  nomini  aniq  atamay,  uni  tasvirlab  anglatadigan  so`z
birikmasi tasviriy  ifoda(yoki parafraza) deyiladi: qushlar  -  qanotli  do`stlar;
fazogirlar – samo lochinlari; makkajo`xori - dala malikasi; paxta - oq oltin,
rassomlar  –  mo`yqalam  sohiblari. Tasviriy  ifodalar  narsa  va  hodisalarning
ikkinchi nomi hisoblanadi. Tasviriy ifodalardagi bitta so`z har doim o`z ma`nosida
bo`ladi, shu bilan ular iboralardan farq qiladi. Tasviriy ifodalar ham omonimlik,
sinonimlik xususiyatlariga ega bo`lishi mumkin. Omonim tasviriy ifodalar: 
aql gimnastikasi – 1) matematika; 2) shaxmat. Qora oltin – 1) neft’; 2)
ko`mir.  Sinonim  tasviriy  ifodalar: g‟azal mulkining  sultoni
 
   va o`zbek  tilining
asoschisi – Alisher Navoiy; uyg‟onish fasli va fasllar kelinchagi – bahor.
Lug’aviy birliklar haqida ma’lumot.
Lug’aviy birlik deganda tilning lug’at boyligiga kiradigan barcha birliklar
nazarda tutiladi. Bunga birinchi navbatda so`z kiradi. So`zga ma`no jihatidan teng
keladigan  barcha  birliklar  ham  lug’aviy  birlik  hisoblanadi.  Masalan, ibora
(frazeologik birikma), tasviriy ifoda, qo`shma so`z, juft so`z, takroriy so`zlar,
birikmali  so`zlar (oliy  ma`lumotli yigit, O`zbekiston Respublikasi)  ma`nosi
jihatidan so`zga teng. 
Demak, bular ham lug’aviy birliklardir.
Mexanik parafraza.
Mexanik  parafraziya  -  bu  matnning  asl  so‘zlari  sinonimlar  bilan
almashtirilishi  yoki  boshqa  holatlarda  o‘xshash  iboralar  bilan  almashtirilishi.
Shuning uchun, mexanik parafrazalarda asl yozuvning butun tuzilishi saqlanib
qoladi; sintaksis deyarli bir xil bo‘lib qolmoqda. Shuni ta’kidlash kerakki, ba’zi bir
so‘zlarni sinonimlari yoki ularga teng keladigan iboralar bilan almashtirish g’oyasi
Logotip
atomdan kuchli” degan so‘zlarini yoki bo‘lmasa, “tig’ yarasi bitar, ammo til yarasi bitmas” maqolini iqtibos sifatida qo‘llash mumkin. Iqtibosdan ko‘p hollarda epigraf va shior o‘rnida ham qo‘llaniladi. Agar muallif fikriga zarar yetmasa, Iqtibosda orfografiya va punktuatsiyani o‘zlashtirish, so‘z (so‘zlar)ni tushirib qoldirish mumkin (bunda ko‘p nuqta belgi qo‘yiladi). Tasviriy ifoda. Parafraza. Narsa-buyumning nomini aniq atamay, uni tasvirlab anglatadigan so`z birikmasi tasviriy ifoda(yoki parafraza) deyiladi: qushlar - qanotli do`stlar; fazogirlar – samo lochinlari; makkajo`xori - dala malikasi; paxta - oq oltin, rassomlar – mo`yqalam sohiblari. Tasviriy ifodalar narsa va hodisalarning ikkinchi nomi hisoblanadi. Tasviriy ifodalardagi bitta so`z har doim o`z ma`nosida bo`ladi, shu bilan ular iboralardan farq qiladi. Tasviriy ifodalar ham omonimlik, sinonimlik xususiyatlariga ega bo`lishi mumkin. Omonim tasviriy ifodalar:  aql gimnastikasi – 1) matematika; 2) shaxmat. Qora oltin – 1) neft’; 2) ko`mir. Sinonim tasviriy ifodalar: g‟azal mulkining sultoni   va o`zbek tilining asoschisi – Alisher Navoiy; uyg‟onish fasli va fasllar kelinchagi – bahor. Lug’aviy birliklar haqida ma’lumot. Lug’aviy birlik deganda tilning lug’at boyligiga kiradigan barcha birliklar nazarda tutiladi. Bunga birinchi navbatda so`z kiradi. So`zga ma`no jihatidan teng keladigan barcha birliklar ham lug’aviy birlik hisoblanadi. Masalan, ibora (frazeologik birikma), tasviriy ifoda, qo`shma so`z, juft so`z, takroriy so`zlar, birikmali so`zlar (oliy ma`lumotli yigit, O`zbekiston Respublikasi) ma`nosi jihatidan so`zga teng. Demak, bular ham lug’aviy birliklardir. Mexanik parafraza. Mexanik parafraziya - bu matnning asl so‘zlari sinonimlar bilan almashtirilishi yoki boshqa holatlarda o‘xshash iboralar bilan almashtirilishi. Shuning uchun, mexanik parafrazalarda asl yozuvning butun tuzilishi saqlanib qoladi; sintaksis deyarli bir xil bo‘lib qolmoqda. Shuni ta’kidlash kerakki, ba’zi bir so‘zlarni sinonimlari yoki ularga teng keladigan iboralar bilan almashtirish g’oyasi