Ilmiybaza.uz
IQTISODIY ISLOHOTLAR, XUSUSIY MULKCHILIKNING
SHAKLLANISHI. O‘ZBEKISTONDA BOZOR MUNOSABATLARINING
RIVOJLANISHI.
Reja:
1. Oʼzbekiston Respublikasida bozor munosabatlarining shakllanishi, uning huquqiy
asoslarining yaratilishi.
2. Bozor infratuzilmasining shakllanishi.
3. Sanoat sohasinining rivojlanishi.
4. Qishloq xoʼjaligidagi islohotlar, uning vazifalari va yoʼnalishlari.
5. Erkin va maxsus iqtisodiy zonalar yaratilishi hamda ularning ahamiyati. Soliq
sohasidagi islohotlar.
Tayanch sо‘z va iboralar: Iqtisodiy islohotlar. Strategik maqsadlar.
Xususiylashtirish. Kichik va о‘rta biznes. Agrar islohotlar. Bozor infratuzilmasi.
Mashinasozlik sanoati. Yoqilg‘i mustaqilligi. G‘alla mustaqilligi.
Ilmiybaza.uz
1. Oʼzbekiston Respublikasida bozor munosabatlarining shakllanishi,
uning huquqiy asoslarining yaratilishi. Istiqlol yillarida jamiyatimiz hayotining
barcha sohalarida tub islohotlar yuz berdi. Bu о‘zgarishlar iqtisodiy sohani ham
qamrab oldi. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish О‘zbekistonga sobiq tuzumdan
barbod bо‘lgan iqtisodiy va moliyaviy tizim, izdan chiqqan iqtisodiy boshqaruv
mexanizmi va iqtisodiy munosabatlar meros bо‘lib qolganligi, Ittifoq parchalangach
sobiq Ittifoqning boshqa mintaqalaridagi korxonalar bilan O’zbekiston korxonalari
о‘rtasidagi aloqalar uzilishi natijasida ishlab chiqarish pasayishi, xususiy mulkni
rivojlantirish zarurati, o’tish davrida aholini ijtimoiy himoya qilish, dunyo
mamlakatlari bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish zaruriyati bilan bog’liq edi.
Ijtimoiy yо‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti О‘zbekiston davlat suverenitetining
iqtisodiy asosi qilib olindi. Bu yо‘lni shakllantirish uchun iqtisodiyotni tubdan isloh
qilishga kirishildi. Avvalo, iqtisodiy islohotlarning quyidagi strategik maqsadlari
belgilab olindi:
ijtimoiy yо‘naltirilgan bozor iqtisodini bosqichma – bosqich shakllantirish,
milliy boyliklarning о‘sishini, kishilar turmushi va faoliyati uchun munosib sharoitni
ta’minlaydigan kuchli va muntazam rivojlanib boruvchi iqtisodiy tizim yaratish;
kо‘p ukladli iqtisodiyotni yaratish, kishining mulkdan begonalashuvini
bartaraf etish, tashabbuskorlik va tadbirkorlikning har taraflama о‘sishi uchun asos
bо‘ladigan xususiy mulkchilikning davlat tomonidan himoya qilinishini ta’minlash;
korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish, ularning xо‘jalik
ishlariga davlatning tо‘g‘ridan – tо‘g‘ri aralashuvidan voz kechish, iqtisodni
boshqaruvning ma’muriy – buyruqbozlik usullarini yо‘q qilish, iqtisodiy vositalar
va rag‘batlantirishlarni keng qо‘llash;
moddiy,
tabiiy
va
mehnat
resurslaridan
unumli
foydalanishni,
raqobatbardosh tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish va jahon iqtisodiyot tizimiga
kirib borishini ta’minlaydigan chuqur iqtisodiy о‘zgarishlarni amalga oshirish;
iqtisodiyotda chuqur tarkibiy о‘zgarishlar qilish va raqobatbardosh
mahsulotlarni ishlab chiqarish;
Ilmiybaza.uz
jahon iqtisodiy tizimiga qо‘shilib borish;
kishilarda
yangicha
iqtisodiy
tafakkurni
shakllantirish,
ularning
dunyoqarashini о‘zgartirish, har bir kishiga о‘z mehnatini qо‘llash sohalari va
shakllarini о‘zi mustaqil belgilab olishi uchun imkoniyat yaratish.
Strategik maqsadlar asosida iqtisodiy – islohotlarning asosiy va muhim
tomonlari aniq belgilab olindi. Eng avvalo, birmuncha о‘tkir ijtimoiy – iqtisodiy
muammolarni yaqin vaqtlar ichida hal etishga yordam beradigan asosiy tarmoqlarni
rivojlantirishga e’tibor qaratildi.
О‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar quyidagi yо‘nalishlarda amalga oshirildi:
mulkiy islohotlar;
institutsional va moliya–kredit islohotlari;
agrar islohotlar;
tashqi iqtisodiy faoliyat islohotlari;
ijtimoiy sohadagi islohotlar.
Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning asosiy omillaridan biri bozor
iqtisodiyotining huquqiy negizini yaratishdan iboratdir. Shu boisdan islohotlarning
huquqiy asoslarini yaratishga alohida e’tibor berildi. О‘zbekiston Respublikasi
birinchi Prezidenti I.A. Karimov ta’kidlaganidek, «Iqtisodiy islohotni amalga
oshirishning asosiy nuqtalaridan biri bozor iqtisodiyotining huquqiy negizini
yaratishdan iboratdir». Shu nuqtai nazardan dastlabki vaqtning о‘zida iqtisodiy
munosabatlarning huquqiy negizini barpo etadigan 100 ga yaqin asosiy qonun
hujjatlari qabul qilingan. Bu qonunlarni mazmun – mohiyati jihatidan quyidagi
yо‘nalishga bо‘lish mumkin:
1. О‘zbekistonning davlat va uning iqtisodiy mustaqilligining huquqiy
negizlarini yaratish, davlatni boshqaruv qoidalarini tartibga soluvchi qonunlar. Ana
shu yо‘nalishda «О‘zbekistan Respublikasi davlat mustaqilligining asoslari
tо‘g‘risida», «Yer osti boyliklari tо‘g‘risida», «О‘zbekistan Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi tо‘g‘risida», «Mahalliy davlat hokimiyati tо‘g‘risida», «Fuqarolarning
о‘zini – о‘zi boshqarish organlari tо‘g‘risida» va boshqa qonunlar qabul qilindi.
2. Mulkchilik munosabatlari va kо‘p ukladli iqtisodiyotni shakllantiruvchi
Ilmiybaza.uz
qonunlar. Bu yо‘nalish doirasida mulkchilik tо‘g‘risida, mulkni davlat tasarrufidan
chiqarish va xususiylashtirish tо‘g‘risida, yer tо‘g‘risida, ijara tо‘g‘risida, davlat uy
– joy fondini xususiylashtirish tо‘g‘risida va boshqa qonunlar qabul qilindi.
3. Xо‘jalik yuritishni tartibga soluvchi qonunlar, ya’ni xususiylashtirish,
mulkchilik, tadbirkorlik, korxonalar, fermer xо‘jaligi, dehqon xо‘jaligi, shirkat
xо‘jaligi tо‘g‘risida qonunlar qabul qilindi. Bozor infratuzilmasini yaratuvchi va
uning faoliyatini tartibga solib turuvchi banklar va bank faoliyati, pul tizimi,
tadbirkorlik, sug‘urta, birjalar va birja faoliyati tо‘g‘risida, qimmatli qog‘ozlar va
fond birjasi tо‘g‘risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. Korxona bilan davlat
о‘rtasidagi, korxonalar о‘rtasidagi munosabatlarni yо‘lga qо‘yuvchi qonunlar, Soliq
kodeksi, Bojxona kodeksi, monopolistik faoliyatni cheklash, korxonalarning
bankrot bо‘lishi haqida qonunlar qabul qilindi, Xо‘jalik – protsessual kodeksi ishlab
chiqildi, xо‘jalik sudi tuzildi.
4. О‘zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini belgilab beruvchi huquqiy
normalar yaratildi. Tashqi iqtisodiy faoliyat tо‘g‘risida qabul qilingan qonunlar,
xalqaro pakt va bitimlar, ularning О‘zbekiston tomonidan imzolanishi
mamlakatimiz tashqi aloqalarining rivojlanishi tarixida yangi sahifa ochdi.
Respublika iqtisodiyotining huquqiy asoslari birinchi Prezident farmonlarida,
hukumat qarorlari va boshqa meyoriy hujjatlarda yanada takomillashtirib borildi.
2. Bozor infratuzilmasining shakllantirilishi. Bozor iqtisodiyotiga
bosqichma – bosqich о‘tish bozorning kо‘p bо‘g‘inli infratuzilmasini yaratishni
talab qiladi. Chunki muayyan infratuzilmaga ega bо‘lmasdan bozor mexanizmlari
tо‘liq ishlay olmaydi. О‘tish davrida bozor infratuzilmasi shakllantirish va
kengaytirish borasida kо‘plab amaliy tadbirlar amalga oshirildi.
Bozor infratuzilmasi deganda bozor munosabatlarini shaklantirish va ularni
samarali yuritishga xizmat qiluvchi muassasa, tashkilot va korxonalar majmuasi
tushuniladi.
Islohotlar davrida respublikamizda bozor munosabatlarini shakllantirish va
rivojlantirishga xizmat qiluvchi infratuzilmaning asosiy bо‘g‘inlari — turli
muassasalar, tashkilotlar va korxonalar majmuasi vujudga keldi. Avvalombor,
Ilmiybaza.uz
ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi — transport, aloqa, suv va energetika ta’minoti,
yо‘l va ombor xо‘jaligi tuzilmalari yaratildi.
Tovar va xomashyo bozorida xizmat qiluvchi — tovarlar va xomashyo
birjalari, biznes inkubator, auditorlik va konsalting firmalari, kо‘plab savdo uylari,
auksionlar, tijoratchilik idoralari, reklama firmalari, savdo – sotiq va ularni nazorat
qiluvchi davlat muassasalari tashkil etildi. Bu sohadagi dastlabki qadam — mahsulot
yetkazib berishga majburiy davlat buyurtmasining tugatilishi bо‘ldi. Davlat
buyurtmasi tugatilgach, tovar resurslarini markazlashgan tartibda taqsimlashga
mutasaddi ta’minot tashkilotlari ham tugatildi. Ularning о‘rniga tovarlar bozorini
shakllantiruvchi birjalar tizimi tashkil etildi. О‘zbekistonda 1991 yilning avgustidan
«О‘zbekiston» respublika universal agrosanoat birjasi, «О‘zulgurjibirjasavdo» —
О‘zbekistonda ulgurji va birja savdosi bо‘yicha Respublika davlat – aksiyadorlik
uyushmasi (1994 yil mart), «Toshkent» Respublika tovar – xom ashyo birjasi (1994
yil 8 aprel) va boshqa birjalar faoliyat kо‘rsatmoqda. 1992 yil 12 avgustda
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi «Birjalar va birja faoliyati
tо‘g‘risida» qaror qabul qildi.
Bozor munosabatlarini rivojlantirishda axborot infratuzilmasi alohida
ahamiyatga ega. Shu boisdan iqtisodiy faoliyat uchun zarur bо‘lgan axborotlar,
xabarlar va ma’lumotlarni tо‘plovchi, umumlashtiruvchi vositalar, firmalar vujudga
keldi.
Xо‘jalik yurituvchi subyektlarni moliya – kredit munosabatlariga xizmat
qiluvchi infratuzilma — yangi bank tizimi, о‘z – о‘zini kreditlash idoralari, sug‘urta
kompaniyalari, moliya kompaniyalari, soliq undirish idoralari, pul jamg‘armalari
yaratildi.
Respublikamizda tadbirkorlar va aholini ehtimoli bо‘lgan turli zararlardan
himoya qiluvchi sug‘urta bozori vujudga keldi. Davlat ishtirokida bozor
munosabatlariga xizmat qiluvchi «О‘zbekinvest» (1994 yil 13 aprel),
«О‘zagrosug‘urta» (1997 yil 25 fevral), «Kafolat» (1997 yil 14 mart) kabi uchta
yirik sug‘urta kompaniyasi tashkil etildi. Kо‘plab xususiy sug‘urta kompaniyalari,
shuningdek, xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda ishlaydigan qо‘shma sug‘urta
Ilmiybaza.uz
kompaniyalari ham vujudga keldi. 2002 yilda sug‘urta kompaniyalarining soni 28
taga yetdi, 2020 yilda 32 ta bo’ldi, ular moliya bozorida mamlakatimiz fuqarolari va
tashkilotlariga
150
turdan
ortiq
yо‘nalish
bо‘yicha
sug‘urta
xizmati
kо‘rsatmoqdalar. «Sug‘urta faoliyati tо‘g‘risida»gi qonunning qabul qilinishi
(2002 yil 5 aprel), Prezident farmoni bilan 2002 yil 1 fevralidan boshlab sug‘urta
tashkilotlarining 3 yil muddatga daromad solig‘idan ozod qilinishi mamlakatimizda
sug‘urta bozorini yanada erkinlashtirish va rivojlantirishga xizmat qilmoqda.
Bozor iqtisodiyotiga о‘tish sharoitida ish bilan bandlik masalasi jiddiy
muammoga aylanadi. Negaki, iqtisodiy tizim о‘zgarayotgan paytda malakasiz
kishilargagina emas, ma’lum ixtisosga ega bо‘lgan xodimlarga ham talab
cheklanadi, ishsizlar toifasi kengayadi. Bunday sharoitda ishsizlar sonining
kо‘payishiga yо‘l qо‘ymaslik tadbirlari kо‘rildi. 1993 yildan О‘zbekistonda Mehnat
birjalari paydo bо‘ldi. Respublika «Mehnat birjasi» va joylardagi 225 dan ortiq
mehnat birjasini о‘z ichiga oluvchi katta tarmoq barpo etildi. Har bir tumanda
mehnat birjasi tashkil etildi. Ishsizlarni rо‘yxatga olish, ularni kasbini о‘zgartirish
mexanizmi yaratildi, ishsizlik bо‘yicha nafaqa tо‘lash yо‘lga qо‘yildi. Yangi ish
о‘rinlarini tashkil etishga e’tibor berildi. 1993 yilda Respublikada tadbirkorlikni
rivojlantirish hisobiga 185,1 ming yangi ish о‘rinlari tashkil etilgan bо‘lsa, 1998
yilda bu kо‘rsatkich 345,9 mingni tashkil etdi yoki 1,8 marta kо‘p yangi ish о‘rinlari
yaratildi. 2000 yilda faqat kichik va xususiy biznes rivoji hisobiga 192,5 ming
yangi ish о‘rinlari yaratilgan bо‘lsa, bu kо‘rsatkich 2004 yilda 425 mingdan oshdi.
2003 yil 1 yanvarda iqtisodiyot sohasida band bо‘lganlarning 76,6 % nodavlat sektor
hissasiga tо‘g‘ri keldi. “2019 yilda O‘zbekistonning ish bilan band bo‘lgan
aholisining o‘rtacha yillik soni 13,5 million kishini tashkil etib, ish bilan
ta’minlanganlar soni har yili o‘rtacha 300 ming kishiga ko‘paygan, mehnat
resurslaridan foydalanish darajasi 71,2 foizni tashkil qilishi, shuningdek, ish
o‘rinlarining to‘rtdan uch qismi yuridik shaxsni tashkil etmasdan faoliyatni amalga
oshiruvchi, ro‘yxatdan o‘tgan kichik biznes, xususiy va yakka tartibdagi tadbirkorlik
hisobiga yaratilgan”1.
1 O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirining “2030 yilgacha bo‘lgan davrda
Ilmiybaza.uz
Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichidayoq narxlar erkinlashtirildi. Bu
jarayon ijtimoiy larzalarsiz о‘tdi. Negaki, davlat turli kompensatsiya jamg‘armalari
tuzdi, bolalar uchun nafaqalar joriy etdi, eng kam ish haqi, pensiya, nafaqalar va
stipendiyalar muntazam suratda oshirib borildi.
Narxni erkinlashtirish iqtisodiyotda raqobatchilik muhitini vujudga keltirish
bilan bevosita bog‘liq. 1992 yil 2 iyulda “Monopolistik faoliyatni cheklash
to’g’risida”gi qonun qabul qilindi. O’zbekistonda raqobat siyosatini shakllantirish
va amalga oshirish boshlandi. Monopoliyaga qarshi kurash siyosati iste’molchilar
huquqlarini himoya qilish va raqobat muhitini shakllantirishga qaratildi. Shu
maqsadda “Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat
to’g’risida”gi (1996 yil 27 dekabr), “Tabiiy monopoliyalar to’g’risida”gi (1997 yil
24 aprel), “Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida”gi (1996 yil 26
aprel) Qonunlar qabul qilindi.
1992
yilda
O’zbekiston
Respublikasi
Moliya
vazirligi
tarkibida
Monopoliyaga qarshi va narx siyosati Bosh boshqarmasi tashkil etildi, 1996 yilda
esa O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida Monopoliyadan chiqarish
va raqobatni rivojlantirish qo’mitasi tashkil etildi. 2000 yilda O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti Farmoniga muvofiq monopoliyaga qarshi organ Moliya
vazirligi tarkibidan chiqarildi. Ushbu davlat qo’mitasi monopol mavqeidagi
korxonalarni belgilab, ularning mahsulotlari bо‘yicha narxlarni va rentabellikni
tartibga solib turibdi.
Iqtisodiy islohotlar borasida qо‘yilgan yana bir muhim qadam – 1994 yil 1
iyuldan milliy valyutamiz – sо‘mning muomalaga kiritilishi bо‘ldi. Bu tadbir katta
siyosiy ahamiyatga, e’tiborga molikdir, chunki о‘z milliy valyutasiga ega bо‘lmagan
davlat chinakam mustaqil bо‘la olmaydi. Respublika hukumati milliy valyuta
qadrini mustahkamlash, uning erkin aylanishini ta’minlash choralarini amalga
oshirib bordi. 2003 yil 15 oktabrdan boshlab sо‘m qisman konvertatsiyalanadigan
valyuta maqomiga kо‘tarildi.
barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy maqsad va vazifalarning ijrosi haqida”gi axboroti.
https://mehnat.uz/oz/news/aholi-bandligini-taminlash-istiqboli-xususid
Ilmiybaza.uz
Muxtasar qilib aytganda, mustaqillik yillarida amalga oshirilgan iqtisodiy
islohotlar natijasida bozor iqtisodiyoti asoslari shakllandi. Kо‘p ukladli
iqtisodiyotni, mulkdorlar tabaqasini shakllantirishdan iborat strategik vazifa amalda
rо‘yobga chiqdi. 2004 yil boshlarida respublikamizda mulkchilikning nodavlat
sektori (xususiy mulk egalari, fermer, shirkat va dehqon xо‘jaliklari, aksiyadorlik
jamiyatlari, qо‘shma korxonalar, kooperativlar, jamoa mulki, mas’uliyati
cheklangan jamiyatlar, jamoat tashkilotlari)ning ulushi 90,2 %ga yetdi. Davlat
tasarrufidagi korxonlar ulushi esa 9,2 %ga tushdi.
Bozor iqtisodiyoti, avvalo, turli xil mulk shakllariga, kо‘p ukladli
iqtisodiyotga asoslanadi. Shu boisdan О‘zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan
chiqarish va xususiylashtirish, mulkdorlar tabaqasini shakllantirish iqtisodiy
islohotlarda birinchi о‘rinda turdi.
Xususiylashtirish
jarayonlari.
О‘zbekiston
Respublikasining
Konstitusiyasida iqtisodiyot xilma – xil mulk shakllaridan iborat bо‘lishi, har bir
shaxs mulkdor bо‘lishga haqli ekanligi, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat
qilish erkinligi, barcha mulk shakllarining teng huquqli ekanligi belgilab qо‘yilgan.
Xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat tomonidan himoya
qilinadi.
О‘zbekistonda chek (vaucher) asosida xususiylashtirishga yо‘l qо‘yilmadi.
Davlat mulkini sotish orqali xususiylashtirish yо‘li tutildi. Shu bilan birga
xususiylashtirish chog‘ida imtiyozlar tizimi yaratildi. Xususiylashtirilayotgan
korxona mehnat jamoasining xodimlariga aksiyalarni imtiyozli shartlar bilan sotib
olish imkoniyati berildi. Eskirgan asosiy fondlar, ijtimoiy infratuzilma obyektlari
yangi mulkdorga tekinga topshirildi. Qishloq xо‘jaligi davlat xо‘jaliklarining mol –
mulki, fermalar, bog‘lar va uzumzorlar imtiyozli shartlar asosida xususiylashtirildi.
Xususiylashtirishga davlat boshchilik qildi. Bu jarayonni tashkil etish va
rahbarlik qilish uchun 1992 yil 10 fevralda О‘zbekiston Respublikasi davlat
mulkini boshqarish va xususiylashtirish qо‘mitasi (Davlat mulk qо‘mitasi)
tuzildi, 1994 yilda uning funksiyalari kengaytirilib, Davlat mulkini boshqarish va
tadbirkorlikni qо‘llab – quvvatlash davlat qо‘mitasi sifatida qayta tashkil etildi.
Ilmiybaza.uz
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 1991 yil 18
noyabrda qabul qilingan mulkni «Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiy-
lashtirish tо‘g‘risida» gi va «Davlat uy – joy» fondini xususiylashtirish tо‘g‘risidagi
(1993 yil 7 may) qonunlar va 20 dan ortiq maxsus davlat dasturlari asosida amalga
oshirildi.
Xususiylashtirish savdo, xizmat kо‘rsatish va mahalliy sanoat korxonalarini,
uy – joy fondini, qishloq xо‘jalik mahsulotlarini tayyorlovchi xо‘jaliklarni davlat
tasarrufidan chiqarishdan boshlandi. Bu kichik xususiylashtirish deb nom oldi.
1993 – 1994 yillarda davlat ixtiyorida bо‘lgan bir milliondan ortiq kvartira
yoki davlat uy – joy fondining 95 %dan ortiqrog‘i fuqarolarning xususiy mulki
bо‘lib qoldi. Bunda har 3 kvartiraning bittasi egalariga imtiyozli shartlar bilan bepul
berildi. Urush faxriylari, о‘qituvchilar, tibbiyot xodimlari, ilmiy xodimlar va ijodiy
ziyolilarga kvartiralar bepul berildi. 2002 yilga qadar Respublika uy – joy fondining
98 %ga yaqini xususiylashtirildi.
1994 yil 21 yanvarda e’lon qilingan «Iqtisodiy islohotlarni yanada
chuqurlashtirish chora – tadbirlari tо‘g‘risida»gi va 1994 yil 16 martda e’lon
qiling an «Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonini
yanada rivojlantirishning ustuvor yо‘nalishlari tо‘g‘risida»gi Prezident farmonlari
xususiylashtirish jarayonida yangi turtki bо‘ldi.
1992 – 1994 yillarda 54 mingga yaqin savdo, xizmat kо‘rsatish, avtomobil
transporti, qurilish, qishloq xо‘jalik korxona va obyektlari davlat tasarrufidan
chiqarildi. Shularning 18,4 mingtasi xususiy mulkka, 26,1 mingtasi aksiyadorlik, 8,7
mingtasi jamoa, 661 tasi ijara korxonalariga aylandi. Qishloq xо‘jaligida bog‘larning
yarmi, uzumzorlarning 40 % xususiy foydalanish uchun berildi. 14 mingdan
ortiqroq fermer xо‘jaliklari tashkil topdi, ularga 193 ming gektar yer ajratib berildi.
Xususiy tadbirkor subyektlarining soni 300 mingga yetdi, ularning 250 mingtasini
patent asosida yakka tartibdagi mehnat faoliyati bilan shug‘ullanadigan kishilar
tashkil etdi. 1994 yilda mamlakat yalpi ichki mahsulotining deyarli yarmi
iqtisodiyotning davlatga qarashli bо‘lmagan sektorida ishlab chiqildi, bu sektorda 4
millionga yaqin kishi ish bilan band bо‘ldi.
Ilmiybaza.uz
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik — jamiyatda ham iqtisodiy, ham siyosiy
vaziyatni mо‘tadillashtirishga yordam beradigan о‘rta tadbirkorlar tabaqasini paydo
bо‘lishi demakdir. Kichik biznes, tadbirkorlik bozorni zarur iste’mol tovarlari va
xizmatlar bilan boyitishga hamda daromad va foyda olishga qaratilgan faoliyatdir.
Bu – yangi ish о‘rinlarini yaratish, aholini ish bilan bandligini ta’minlash, aholi
daromadlarining asosiy manbaidir.
Jahondagi rivojlangan mamlakatlarning tajribasidan kelib chiqqan holda
О‘zbekistonda
kichik
biznesni,
tadbirkorlikni
rivojlantirishga
iqtisodiy
islohotlarning
hal
qiluvchi,
strategik
ahamiyatga
ega
bо‘lgan
ustuvor
yо‘nalishlaridan biri sifatida e’tibor berildi.
О‘zbekistonning har bir fuqarosi korxonalar va tashkilotlar tuzish, sotib olish,
sotish, qayta qurish yо‘li bilan tadbirkorlik faoliyati yuritish huquqiga ega.
Tadbirkor ish yuritish uchun boshqa yuridik va jismoniy shaxslarning mulki, pul
mablag‘larini ixtiyoriylik asosida jalb qilish, mustaqil ravishda ishchilar yollash va
bо‘shatishga haqlidir, tadbirkorlik daromadlaridan soliq tо‘lab turadi.
1995 yil 5 yanvarda e’lon qilingan «Xususiy tadbirkorlikda tashabbus
kо‘rsatish va uni rag‘batlantirish tо‘g‘risida»gi Prezident farmoni mulkni davlat
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishga, mulkdorlar tabaqasini shakllantirishga
yangi turtki berdi. Farmonga binoan davlat mulkini xususiylashtirishdan
tushayotgan mablag‘larning 50 % kichik biznesni rivojlantirishga yо‘naltirildi.
1995 yil 21 dekabrda qabul qilingan О‘zbekiston Respublikasining «Kichik
va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish tо‘g‘risida»gi Qonuni iqtisodiyotning
mazkur sektoriga davlat va mintaqaviy darajada rag‘batlantirishning asosiy
yо‘nalishlarini belgilab berdi. Davlat darajasida xususiy tadbirkorlik faoliyati uchun
huquqiy – normativ asoslar, zarur infratuzilma va shart – sharoitlar yaratildi.
Mintaqaviy (viloyat, shahar, tuman) darajasida esa tadbirkorlarga mahalliy soliq va
yig‘imlar solishda yengilliklar berildi, bu sektorni rivojlantirish uchun hududiy
dasturlar ishlab chiqildi va amalga oshirish tadbirlari kо‘rildi.
Kichik biznesga kо‘maklashish maqsadida respublika va hududiy miqyosda
faoliyat olib boruvchi – Xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni qо‘llab – quvvatlash
Ilmiybaza.uz
fondi (Biznes – fond, 1995 yil iyul), «Madad» sug‘urta agentligi (1995 yil 26 iyun),
О‘zbekiston Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi (1996 yil martda)
ularning hududiy bо‘limlari tashkil etildi. О‘rta va kichik biznesning rivojlanishiga
Dehqon va fermer xо‘jaliklari assotsiatsiyasi, «Hunarmand» assotsiatsiyasi,
Tadbirkor ayollar assotsiatsiyasi ham kо‘maklashmoqda.
Kichik biznesni rivojlantirishga chet ellik investorlarning va dunyodagi
nufuzli banklarning, jumladan, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Germaniya
tiklanish banki, Osiyo taraqqiyot banki, Xalqaro moliya korporatsiyasi va boshqa
xalqaro moliya tashkilotlarining kredit resurslari jalb etilmoqda. Tadbirkorlar va
biznesmenlarga maslahatlar bilan kо‘maklashish maqsadida nemis texnikaviy
kо‘maklashuv jamiyati О‘zbekistonda kichik biznesni qо‘llab – quvvatlash
markazini, Yevropa hamjamiyati komissiyasi esa amaliy aloqalar markazini
ochdilar. Markaziy Osiyodagi Amerika tadbirkorlik fondi va Markaziy Osiyodagi
Buyuk Britaniya investitsiya fondi о‘zbekistonlik tadbirkorlarga zarur maslahatlar
bilan kо‘maklashdilar.
1998 yil 9 aprelda О‘zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti Islom
Karimovning «Xususiy tadbirkorlik, kichik va о‘rta biznesni rivojlantirishni yanada
rag‘batlantirish chora – tadbirlari tо‘g‘risida»gi Farmoni e’lon qilindi. 2001 yil 22
avgustda esa О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi «Tadbirkorlik
subyektlarini davlat rо‘yxatidan о‘tkazish va hisobga qо‘yish tizimini
takomillashtirish tо‘g‘risida» qaror qabul qildi. Qarorga binoan kichik biznes va
xususiy
tadbirkorlikni
rivojtirishni
rag‘batlantirish
bо‘yicha
respublika
muvofiqlashtiruvchi kengash tashkil etildi. Kichik va о‘rta biznes subyektlariga
Respublika tovar – xomashyo birjasi, Agrosanoat birjasi, «О‘zulgurjisavdo» orqali
moddiy – texnika resurslari sotildi.
Tadbirkorlarning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadida
xо‘jalik subyektlarida «Tekshirishlarni rо‘yxatga olish daftari» joriy etildi.
Kichik biznes subyektlarining tashqi iqtisodiy faoliyati erkinlashtirildi, ular о‘zi
ishlab chiqarayotgan mahsulotlarni naqd xorijiy valyutaga eksport qilishga ruxsat
berildi.
Ilmiybaza.uz
Mustaqillik yillarida hukumatimiz tomonidan kichik va о‘rta biznesni qо‘llab
– quvvatlash borasida kо‘rilgan tadbirlar natijasida ularning soni yildan yilga
kо‘payib bordi.
2010 yil 7 dekabr О‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom
Karimov О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganligining 18
yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimda 2011 yilni – mamlakatimizda Kichik
biznes va xususiy tadbirkorlik yili deb nomlashni taklif qildi.
Xalq xо‘jaligi tarkibini qayta qurish maqsadida chet el investitsiyasini jalb
qilish choralari kо‘rildi. 1998 yil 30 aprelda О‘zbekiston Respublikasining «Chet el
investitsiyalari tо‘g‘risida»gi, «Chet ellik investorlar va investitsiyalarga kafolat
berish tо‘g‘risida»gi Qonunlar qabul qilindi. Bu qonunlar chet ellik investorlarning
respublikamizda yaratiladigan mulklarining daxlsizligi va erkin faoliyati uchun
huquqiy zaminlarni mustahkamlab berdi. Chet ellik tadbirkorlarga О‘zbekistonda
qо‘shma korxonalar barpo etish, о‘z kompaniya va firmalarining bо‘linmalari,
shо‘balarini ochish imkoniyati yaratildi. Ularga soliq va bojxona tо‘lovlari
yuzasidan imtiyozlar berildi.
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Tashqi iqtisodiy aloqalar
va xorijiy investitsiyalar departamenti, 1995 yilda Prezident farmoni bilan tashkil
etilgan xorijiy sarmoyalar bо‘yicha agentlik respublika tadbirkorlariga xorijiy
hamkorlar izlab topish, qо‘shma korxonalar barpo etish, investitsiya loyihalarini
tuzish va amalga oshirish ishlariga kо‘maklashmoqda. Chet el investitsiyalarini
siyosiy xavf – xatarlardan sug‘urtalash bо‘yicha «О‘zbekinvest Interneyshnl»
qо‘shma kompaniyasi tashkil etildi va faoliyat kо‘rsatmoqda.
Chet el investitsiyasini О‘zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilish bevosita
investitsiyalar tarzida, davlat qarzlari, xalqaro moliya va iqtisodiy tashkilotlar, qarz
beruvchi mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari shaklida
amalga oshirildi. Respublikamizda yaratilgan qulay vaziyat va rag‘batlantirish
tadbirlari natijasida iqtisodiyotga kiritilayotgan xorijiy investitsiya salmog‘i yildan
yilga о‘sib bormoqda. О‘zbekistonga eng kо‘p sarmoya kiritayotgan mamlakatlar
qatoriga Rossiya, Yaponiya, Angliya, Germaniya, Janubiy Koreya va boshqa
Ilmiybaza.uz
mamlakatlarni kiritish mumkin.
Dastlab chet el investitsiyalari davlatga qarashli yoki davlat ishtirokidagi
og‘ir sanoat korxonalariga jalb qilindi. Iqtisodiy islohotlarning keyingi bosqichlarida
chet el investitsiyalari kichik va о‘rta biznesga, xususiy sektorga keng jalb etildi.
Chet el investitsiyalari ishtirokida barpo etilgan va faoliyat yuritayotgan qо‘shma
korxonalar soni 2002 yil boshlarida 2087 taga yetdi. Ularning ish va xizmat hajmi
2002 yilda 1044 mlrd sо‘mni tashkil etdi. “Ro'yxatdan o'tgan xorijiy kapital
ishtirokidagi korxona va tashkilotlar soni 2020-yil 1-fevral holatiga 11,0 mingtani
tashkil etib, ulardan 10,6 mingtasi yoki 96,1 %i faoliyat ko'rsatmoqda. Bu
ko'rsatkich o'tgan yilning shu davriga nisbatan olganda 3,0 mingtaga yoki 37,0 % ga
oshganligini ko'rish mumkin”2.
Islohot yillarida kiritilgan investitsiyalar respublikaning energetika,
metallurgiya, mashinasozlik, qurilish materiallari va boshqa sanoat tarmoqlarining
tanglikdan chiqib о‘zini о‘nglab olishiga, xalq xо‘jaligi uchun zarur mahsulotlar
ishlab chiqarish suratlarini izchil о‘sishiga kо‘maklashdi.
3. Sanoat sohasinining rivojlanishi. Yoqilg’i energetika sohasi rivoji.
M
u
s
t
a
q
i
l
l
i
k
n
i
n
g
d
О‘zbekistonning neft mustaqilligini ta’minlash asosiy vazifalardan biri
sifatida ilgari surildi. Respublikada tarqoq holda faoliyat yuritayotgan neft hamda
gazni qazib chiqarish va qayta ishlash korxonalari 1992 yilda tashkil etilgan
«О‘zbekneftgaz» konserniga birlashtirildi. 1998 yilda esa u «О‘zbekneftgaz» milliy
xolding kompaniyasiga aylantirildi. Mazkur kompaniya rivojlangan davlatlardagi
kompaniyalar bilan hamkorlik о‘rnatib, 1995 – 2000 yillarda tarmoqqa 1,5 mlrd.
AQSH dollari miqdorida xorij sarmoyasini jalb etdi. Natijada respublikamizning
2 https://stat.uz/uploads/docs/registr_yanvar_uz.pdf
Ilmiybaza.uz
Ustyurt, Buxoro – Xiva, janubi – g‘arbiy Hisor, Surxondaryo, Farg‘ona
mintaqalarida gaz, neft va gaz kondensati qazib oluvchi 92 ta korxona kengaytirildi,
yangi texnik uskunalar bilan jihozlandi.
Yaponiyaning «Mitsuiy» firmasi bilan hamkorlikda Farg‘ona neftni qayta
ishlash zavodi jahon andozalari darajasida ta’mirlandi. Mazkur korxonaning dizel
yoqilg‘isi uskunasini zamonaviy qismlar bilan jihozlashga 178 mln. AQSH dollari
sarflandi. Bu korxonada 50 dan ortiq turdagi yoqilg‘i mahsulotlari ishlab
chiqarilmoqda. Neft mustaqilligiga
erishishda
AQShning
«Dresser»
va
«M.Y.KoIIogg» hamda Yaponiyaning «Nisho Ivali» kompaniyalari ishtirokida
1997 yilda barpo etilgan, yiliga 2,5 mlrd. kubometr gaz haydash quvvatiga ega
bо‘lgan Kо‘k – dumaloq kompressor stansiyasi, Buxoro viloyatidagi Qorovul –
bozor shahrida barpo etilgan neftni qayta ishlash zavodining о‘rni katta bо‘ldi.
Buxoro neftni qayta ishlash zavodini bunyod etishda Fransiyaning «Texnip»
kompaniyasi hamda «Kredi Kommersial de Frans» va «Pariba» banklari,
Yaponiyaning «Marubeni» va «Jey-Ji-Si» kompaniyalari va «Eksport – import
banki», AQShning «Cheyz Manxetten» banki, Turkiyaning «Gama» kompaniyasi
о‘z sarmoyalari, texnik asbob – uskunalari, mutaxassis – quruvchilari bilan faol
qatnashdi. Buxoro neftni qayta ishlash zavodi 1997 yil 22 avgust kuni ishga
tushirildi va benzin, aviakerosin, suyultirilgan gaz, dizel yoqilg‘isi kabi mahsulotlar
ishlab chiqara boshladi. Zavod qurilishi jarayonida 262 mln. AQSH dollari
о‘zlashtirildi. Zavod qurilishiga «О‘zbekneftgaz», «О‘zmontajmaxsusqurilish»,
«Neftgaz-qurilish» va boshqa sanoat, transport korxonalari, tegishli vazirliklar
ulkan hissa qо‘shdilar.
Respublikada neft mahsulotlari ishlab chiqarish yо‘lga qо‘yilib, chetdan neft
mahsulotlari sotib olish tо‘xtildi. О‘zbekiston neft mustaqilligiga erishdi, neft
mahsulotlarini chetdan sotib oladigan mamlakatdan uni chetga sotadigan davlatga
aylandi. Tabiiy gaz ishlab chiqarish ham о‘sib bordi.
О‘zbekistonda neft va gaz ishlab chiqarish bilan bir qatorda kimyo sanoati
ham rivojlandi. Toshkent, Samarqand, Andijon, Farg‘ona, Chirchiq, Navoiy,
Olmaliq kabi shaharlardagi kimyo sanoati korxonalari qayta ta’mirlandi. Qizilqum
Ilmiybaza.uz
fosforit kombinati, Qо‘ng‘irot soda zavodi, Qо‘qon va Yangiyо‘l biokimyoviy
zavodlari barpo etildi. Respublika kimyo sanoati qishloq xо‘jaligi uchun mineral
о‘g‘itlar, ekinlarni zararkunandalardan saqlovchi kimyoviy moddalar, sun’iy tolalar,
bо‘yoqlar, poliyetilen, aholining kundalik turmushida kerak bо‘ladigan mahsulotlar
ishlab chiqarmoqda.
Shо‘rtan gaz – kimyo majmuasi О‘zbekiston kimyo sanoatining faxri
hisoblanadi. 1995 yil oktabrda О‘zbekiston bilan AQShning «ABB Lummus
Global» kompaniyasi о‘rtasida Shо‘rtan gaz – kimyo majmuasini qurish bо‘yicha
bitim tuzilgan edi. Tezda qurilish – montaj ishlari loyihasi ishlab chiqildi. 1997 –
2001 yillarda AQSH, Germaniya, Yaponiya, Italiya va boshqa davlatlarning nufuzli
kompaniyalari ishtirokida qurilish ishlari amalga oshirildi.
Shо‘rtan gaz – kimyo majmuasi qurilishida 1 mlrd. AQSH dollari hajmida
investitsiya о‘zlashtirildi. 2001 yil 21 dekabr Shо‘rtan gaz – kimyo majmuasi
(Qashqadaryo viloyatining G‘uzor tumanida) ishga tushirildi. Majmua yiliga 125
ming tonna polietilen, 137 ming tonna suyultirilgan gaz va 126 ming tonna gaz
kondensati ishlab chiqarish quvvatiga ega bо‘lgan dunyodagi eng yirik
korxonalardan biridir.
2016 yil 21-may kuni Surg‘il koni negizida barpo etilgan Ustyurt gaz-kimyo
majmuasi ishga tushdi. Majmuaning qurilishi Janubiy Koreya bilan muvofaqqiyatli
hamkorlikning natijasi bo’ldi. Umumiy qiymati 4 milliard dollarlik ushbu
loyihaning amalga oshirilishi yiliga 4,5 milliard kub metr tabiiy gazni qayta ishlash
hisobidan 3,7 milliard kub metr gaz, 387 ming tonna polietilen, 83 ming tonna
polipropilen, 102 ming tonna piroliz distillyati va boshqa qimmatbaho mahsulotlar
ishlab chiqarish imkonini beradi.
2018-yil 19-aprelda Qandim gazni qayta ishlash majmuasi ishga tushirildi.
Majmuada yiliga 8,1 milliard kubometr gaz qayta ishlanadi, bu esa 7,9 milliard
kubometr tozalangan gaz, 134,4 ming tonna gaz kondensati, 212,9 ming tonna
oltingugurt ishlab chiqarish imkonini beradi.
Mashinasozlik sanoati rivoji. Mustaqillik yillarida mashinasozlik sanoati
jadal rivojlandi. Respublikamizdagi mavjud bо‘lgan bir necha о‘nlab mashinasozlik
Ilmiybaza.uz
korxonalarini tarkibiy jihatdan qayta qurish maqsadida 1993 yilda О‘zbekiston
davlat mashinasozlik korxonalari uyushmasi —«О‘zmashsanoat», 1996 yilda
«О‘zqishloqxо‘jalikmash
–
xolding»,
1998
yilda
«О‘zneftgazmash»
korporatsiyasi, «О‘zbektо‘qimachimash» birlashmasi tashkil etildi.
Islohotlar davrida «О‘zmashsanoat» uyushmasi tasarrufidagi 35 ta
korxonaning 26 tasi ta’mirlanib, yangi texnik uskunalar bilan qayta qurildi.
Toshkentdagi ekskavator, podyomnik, zenit, kompressor, asbobsozlik, agregat va
abraziv zavodlari, Andijondagi «Andijonirmash» va Topoz, Samarqanddagi Kinop,
Sino va boshqalar shular jumlasidandir. Ularda ekskavatorlar, kо‘tarma kranlar,
kompressorlar, paxtani qayta ishlash agregatlari, tо‘qimachilik dastgohlari,
avtomatika vositalari, muzlatgichlar, mebelga ishlov berish uskunalari, uy – rо‘zg‘or
buyumlari va boshqa texnik jihozlar ishlab chiqarilmoqda.
Mustaqillikning dastlabki davridan boshlab mashinasozlik sanoatini
rivojlantirish maqsadida xorijiy davlatlarning nufuzli kompaniyalari bilan
hamkorlik aloqalari yо‘lga qо‘yildi. 1998 yilda О‘zbekiston «Amerika mobil
grupp» firmasi bilan hamkorlikda qо‘shma korxona barpo etib, О‘zbekiston – Xitoy
loyihasi asosida 22 va 23 ot kuchiga ega bо‘lgan ikki turdagi minitraktorlar va ularga
uskunalar komplektlarini ishlab chiqarishni о‘zlashtirdi. Bu ixcham traktorlar fermer
va dehqon xо‘jaliklari faoliyatida keng qо‘llanilmoqda.
1994 yilda «UzLzmash» О‘zbekiston – Isroil qо‘shma korxonasi barpo etilib
paxta terish mashinalarining gorizontal shpindelli yangi avlodi yaratildi. Bu
mashinalar tik shpindelli mashinalarga nisbatan paxta terishga qulay va samarador,
tannarxi arzon bо‘lib, jahon mashinasozligining eng yangi yutug‘i bо‘ldi. Qishloq
xо‘jalik mashinalarini «Keys» ruso’midagi traktor va g‘alla о‘rish kombaynlari bilan
tо‘ldirish maqsadida AQSH «Keys Nyu – Xolland» kompaniyasi sarmoyalari
ishtirokida «О‘zKeysmash» va «О‘zKeystraktor» qо‘shma korxonalari barpo etildi.
Ularda zamonaviy traktorlar va kombaynlar ishlab chiqarish yо‘lga qо‘yildi.
«О‘zqishloqxо‘jalikmash – xolding» kompaniyasi 2001 yilda 48,2 mlrd. sо‘mlik
tovar mahsulotlari ishlab chiqardi.
Ilmiybaza.uz
Mustaqillik yillarida metallurgiya, oltin qazib olish sanoati ildam qadamlar
bilan о‘sdi. Olmaliq kon – metallurgiya kombinati, Bekoboddagi metallurgiya
zavodi, Zarafshondagi 2 – gidrometallurgiya zavodi, Chirchiqdagi qiyin eruvchan
va о‘tga chidamli metallar kombinati qayta ta’mirlandi. Bekobod metallurgiya
kombinatida yiliga 100 ming tonna pо‘lat shar va metall prokat tayyorlovchi yangi
quvvatlar ishga tushirildi. Uchquduqda 3 – gidrometallurgiya zavodi barpo etildi.
Amerikaning «Nyumont mayning» kompaniyasi ishtirokida Navoiy tog‘ –
metallurgiya kombinati chiqitlaridan oltin ajratib olish bо‘yicha «Zarafshon –
Nyumont» qо‘shma korxonasi qurilib, 1995 yil 25 mayda ishga tushirildi. 1991 –
2001 yillarda respublikada oltin qazib olish hajmi 1,7 baravar о‘sdi. Birgina
«Zarafshon – Nyumont» qо‘shma korxonasi 1995 – 2003 yillarda 113 million tonna
rudani qayta ishlab, 110 tonna yuqori sifatli oltin ishlab chiqardi. Korxonaning
О‘zbekiston iqtisodiyotiga bergan samarasi 500 mln AQSH dollarini tashkil etdi.
2020 yil 4 dekabrda Toshkent metallurgiya zavodi ishga tushirildi. Ushbu
zavod qurilishi 2017 yil fevralda boshlangan edi. Mazkur majmuada birinchi
bosqichda import o‘rnini bosadigan mahsulot ishlab chiqarish hisobidan 400 million
dollarga yaqin mablag‘ tejaladi. Mahalliylashtirish darajasi sezilarli oshadi.
Sendvich panellar va tom yopish tunukalari tannarxida mamlakatimizda ishlab
chiqarilgan mahsulotning ulushi 50 foizdan 90 foizgacha yetadi. Shuningdek, bu
ko‘rsatkich ventilyatsiya va havo tozalash tizimlari bo‘yicha 30 foizdan 50
foizgacha, maishiy elektrotexnika ishlab chiqarishda 35 foizdan 50 foizgacha
oshadi. O‘z-o‘zidan ayonki, buning natijasida mahsulotlarning narxi arzonlashadi.
Shuningdek, zavod tomonidan yiliga 90 million dollarlik mahsulot eksport qilinadi.
Elektroyenergetika sanoati ancha rivojlandi. «О‘zbekenergo» davlat
aksiyadorlik kompaniyasi mustaqillik yillarida issiqlik va gidravlik elektr
stansiyalarini ta’mirlash va ular tarkibida yangi bloklar barpo etish ishlarini amalga
oshirdi. Sirdaryo, Yangi Angren, Toshkent, Navoiy GRES lari energetika bloklarida
texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari ishga
tushirildi.
Ilmiybaza.uz
Germaniyaning «Simens» firmasi, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki
ajratgan kredit hisobidan Sirdaryo GRESining 8 ta bloki ta’mirlandi. 2001 yilda 37
ta issiqlik va gidravlik elektr stansiyalaridan iborat О‘zbekiston energetika tizimi 55
mlrd kilovatt – soat yoki 1992 yilga nisbatan 10 % kо‘p elektr energiya ishlab
chiqardi. Elektr energiya ishlab chiqarish mavjud elektr stansiyalarni modernizatsiya
qilish va yangilarini qurish hisobiga oshirib borilmoqda. Prezidentimizning 2017-yil
29-dekabrdagi Sirdaryo issiqlik elektr stansiyasida energobloklarni bosqichma-
bosqich modernizatsiya qilish chora-tadbirlari toʻgʻrisidagi farmoyishiga muvofiq
2018-2021-yillarda issiqlik stansiyasida 6 ta energobloklarni modernizatsiya qilish
belgilangan.
O’zbekistonda qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishga ham
alohida e’tibor berilmoqda. 2019-yil 21-mayda «Qayta tiklanuvchi energiya
manbalaridan foydalanish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasining
Qonuni qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 22-
avgustdagi PQ-4422-sonli qarorining 1-sonli ilovasida 2030-yilda qayta
tiklanuvchi energiya manbalarning ulushini 25% ga yetkazish ko‘rsatib
o‘tilgan.
О‘zbekiston energetika tizimi respublika xalq xо‘jaligi va aholisini elektr
energiyaga bо‘lgan ehtiyojini tо‘la – tо‘kis ta’minlamoqda, iqtisodiyotni yanada
rivojlantirishga ulkan hissa qо‘shmoqda. Shuningdek, О‘zbekiston elektr energiyasi
Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg‘onistonga ham
uzatilmoqda.
Avtomobilsozlik sanoati rivoji. Prezident Islom Karimov tashabbusi bilan
О‘zbekistonda avtomobil ishlab chiqaruvchi qо‘shma korxona barpo etish
maqsadida Janubiy Koreya Respublikasining «DAEWOO» korporatsiyasi raisi
Kim U Jung bilan muzokaralar olib borildi. 1992 yil 24 avgustda Toshkentda
Janubiy Koreyaning «DAEWOOMotors» korporatsiyasi va О‘zbekistonning
«Avtoqishxо‘jmash» davlat konserni О‘rtasida Andijon viloyatining Asaka
shahrida yiliga 180 ming avtomobil ishlab chiqaradigan «O’zDAEWOOavto»
qо‘shma korxonasini qurish tо‘g‘risida shartnoma imzolandi. О‘zbekiston
Ilmiybaza.uz
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1992 yil 5 noyabrda Asaka shahrida
«O’zDAEWOOavto» korxonasi tashkil qilish tо‘g‘risida qaror qabul qildi. Uning
ta’sischilari etib «DAEWOOMotors» korparatsiyasi va «О‘zavtosanoat»
uyushmasi, har ikki tarafning qо‘shma korxonadagi ulushi teng miqdorda 50% dan
iborat qilib belgilandi. «O’zDAEWOOavto» qо‘shma korxonasining birinchi
navbati 1996 yil mart oyida ishga tushirildi. 1996 yil mart oyida «Damas», iyun
oyida «Tico», iyul oyida «Neksiya» ruso’mli avtomobillar ishlab chiqarish
boshlandi.
1996 – 2006 yillarda lak – bо‘yoqlar, avtomobil о‘rindiqlari, ichki jihozlari,
elektr kabellari, shinalar, disklar, toblangan oynalar, tovush pasaytirgichlari, yoqilg‘i
baki, bamperlar va boshqa butlovchi qismlar ishlab chiqaruvchi «O’z – Dong Ko»,
«Yan Ko», «O’z – Sem Yun Ko», «O’z – Dong Von Ko», «O’z – Tong Xong
Ko», «O’z – Karam Ko», «Yelektromash», «Meridian» kabi 75 ta yangi qо‘shma
korxonalar, ishlab chiqarish quvvatlari barpo etildi. «O’zDAEWOOavto» zavodiga
2000 yil yanvarda «ISO - 9001» sertifikati berildi.
2001 yil avgustda «O’zDAEWOOavto» zavodida yangi liniya barpo etilib,
xalqaro andozalarga tо‘la javob beradigan, har tomonlama qulay, ilg‘or dizayn va
texnik afzalliklari bilan ajralib turadigan «Matiz» rusumli yangi avtomobil ishlab
chiqarish yо‘lga qо‘yildi. 2003 yilda yana bir liniya barpo etilib, «Lasetti»
avtomobili ishlab chiqarish boshlandi. 2004 yilda 70070 dona avtomobil ishlab
chiqarildi. 2007 yil oktabr oyida «O’zDAEWOO» avto negizida «General
Motors» korporatsiyasi bilan hamkorlikda «GM O’zbekiston» qо‘shma korxonasi
tashkil etildi. Natijada Asakada dunyoda mashhur «Shevrale» avtomobillari —
«Captiva»,
«Yepika»,
«Takuma»
ruso’mli
engil
avtomobillar
ishlab
chiqarilmoqda.
2010 yilda «Shevrale» avtomobili – «Spark» rusumli yangi avtomobil ishlab
chiqarish yо‘lga qо‘yildi.
Samarqand shahrida yana bir avtomobil zavodini qurishga kirishildi. 1995
yilda «О‘zavtosanoat» uyushmasi bilan Turkiyaning «Kochxolding» kompaniyasi
о‘rtasida avtobus va yuk mashinalari ishlab chiqaruvchi «SamKochavto» qо‘shma
