Ilmiybaza.uz IQTISODIY ISLOHOTLAR, XUSUSIY MULKCHILIKNING SHAKLLANISHI. O‘ZBEKISTONDA BOZOR MUNOSABATLARINING RIVOJLANISHI. Reja: 1. Oʼzbekiston Respublikasida bozor munosabatlarining shakllanishi, uning huquqiy asoslarining yaratilishi. 2. Bozor infratuzilmasining shakllanishi. 3. Sanoat sohasinining rivojlanishi. 4. Qishloq xoʼjaligidagi islohotlar, uning vazifalari va yoʼnalishlari. 5. Erkin va maxsus iqtisodiy zonalar yaratilishi hamda ularning ahamiyati. Soliq sohasidagi islohotlar. Tayanch sо‘z va iboralar: Iqtisodiy islohotlar. Strategik maqsadlar. Xususiylashtirish. Kichik va о‘rta biznes. Agrar islohotlar. Bozor infratuzilmasi. Mashinasozlik sanoati. Yoqilg‘i mustaqilligi. G‘alla mustaqilligi. Ilmiybaza.uz 1. Oʼzbekiston Respublikasida bozor munosabatlarining shakllanishi, uning huquqiy asoslarining yaratilishi. Istiqlol yillarida jamiyatimiz hayotining barcha sohalarida tub islohotlar yuz berdi. Bu о‘zgarishlar iqtisodiy sohani ham qamrab oldi. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish О‘zbekistonga sobiq tuzumdan barbod bо‘lgan iqtisodiy va moliyaviy tizim, izdan chiqqan iqtisodiy boshqaruv mexanizmi va iqtisodiy munosabatlar meros bо‘lib qolganligi, Ittifoq parchalangach sobiq Ittifoqning boshqa mintaqalaridagi korxonalar bilan O’zbekiston korxonalari о‘rtasidagi aloqalar uzilishi natijasida ishlab chiqarish pasayishi, xususiy mulkni rivojlantirish zarurati, o’tish davrida aholini ijtimoiy himoya qilish, dunyo mamlakatlari bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish zaruriyati bilan bog’liq edi. Ijtimoiy yо‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti О‘zbekiston davlat suverenitetining iqtisodiy asosi qilib olindi. Bu yо‘lni shakllantirish uchun iqtisodiyotni tubdan isloh qilishga kirishildi. Avvalo, iqtisodiy islohotlarning quyidagi strategik maqsadlari belgilab olindi:  ijtimoiy yо‘naltirilgan bozor iqtisodini bosqichma – bosqich shakllantirish, milliy boyliklarning о‘sishini, kishilar turmushi va faoliyati uchun munosib sharoitni ta’minlaydigan kuchli va muntazam rivojlanib boruvchi iqtisodiy tizim yaratish;  kо‘p ukladli iqtisodiyotni yaratish, kishining mulkdan begonalashuvini bartaraf etish, tashabbuskorlik va tadbirkorlikning har taraflama о‘sishi uchun asos bо‘ladigan xususiy mulkchilikning davlat tomonidan himoya qilinishini ta’minlash;  korxonalar va fuqarolarga keng iqtisodiy erkinliklar berish, ularning xо‘jalik ishlariga davlatning tо‘g‘ridan – tо‘g‘ri aralashuvidan voz kechish, iqtisodni boshqaruvning ma’muriy – buyruqbozlik usullarini yо‘q qilish, iqtisodiy vositalar va rag‘batlantirishlarni keng qо‘llash;  moddiy, tabiiy va mehnat resurslaridan unumli foydalanishni, raqobatbardosh tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarish va jahon iqtisodiyot tizimiga kirib borishini ta’minlaydigan chuqur iqtisodiy о‘zgarishlarni amalga oshirish;  iqtisodiyotda chuqur tarkibiy о‘zgarishlar qilish va raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish; Ilmiybaza.uz  jahon iqtisodiy tizimiga qо‘shilib borish;  kishilarda yangicha iqtisodiy tafakkurni shakllantirish, ularning dunyoqarashini о‘zgartirish, har bir kishiga о‘z mehnatini qо‘llash sohalari va shakllarini о‘zi mustaqil belgilab olishi uchun imkoniyat yaratish. Strategik maqsadlar asosida iqtisodiy – islohotlarning asosiy va muhim tomonlari aniq belgilab olindi. Eng avvalo, birmuncha о‘tkir ijtimoiy – iqtisodiy muammolarni yaqin vaqtlar ichida hal etishga yordam beradigan asosiy tarmoqlarni rivojlantirishga e’tibor qaratildi. О‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar quyidagi yо‘nalishlarda amalga oshirildi:  mulkiy islohotlar;  institutsional va moliya–kredit islohotlari;  agrar islohotlar;  tashqi iqtisodiy faoliyat islohotlari;  ijtimoiy sohadagi islohotlar. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning asosiy omillaridan biri bozor iqtisodiyotining huquqiy negizini yaratishdan iboratdir. Shu boisdan islohotlarning huquqiy asoslarini yaratishga alohida e’tibor berildi. О‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A. Karimov ta’kidlaganidek, «Iqtisodiy islohotni amalga oshirishning asosiy nuqtalaridan biri bozor iqtisodiyotining huquqiy negizini yaratishdan iboratdir». Shu nuqtai nazardan dastlabki vaqtning о‘zida iqtisodiy munosabatlarning huquqiy negizini barpo etadigan 100 ga yaqin asosiy qonun hujjatlari qabul qilingan. Bu qonunlarni mazmun – mohiyati jihatidan quyidagi yо‘nalishga bо‘lish mumkin: 1. О‘zbekistonning davlat va uning iqtisodiy mustaqilligining huquqiy negizlarini yaratish, davlatni boshqaruv qoidalarini tartibga soluvchi qonunlar. Ana shu yо‘nalishda «О‘zbekistan Respublikasi davlat mustaqilligining asoslari tо‘g‘risida», «Yer osti boyliklari tо‘g‘risida», «О‘zbekistan Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tо‘g‘risida», «Mahalliy davlat hokimiyati tо‘g‘risida», «Fuqarolarning о‘zini – о‘zi boshqarish organlari tо‘g‘risida» va boshqa qonunlar qabul qilindi. 2. Mulkchilik munosabatlari va kо‘p ukladli iqtisodiyotni shakllantiruvchi Ilmiybaza.uz qonunlar. Bu yо‘nalish doirasida mulkchilik tо‘g‘risida, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish tо‘g‘risida, yer tо‘g‘risida, ijara tо‘g‘risida, davlat uy – joy fondini xususiylashtirish tо‘g‘risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. 3. Xо‘jalik yuritishni tartibga soluvchi qonunlar, ya’ni xususiylashtirish, mulkchilik, tadbirkorlik, korxonalar, fermer xо‘jaligi, dehqon xо‘jaligi, shirkat xо‘jaligi tо‘g‘risida qonunlar qabul qilindi. Bozor infratuzilmasini yaratuvchi va uning faoliyatini tartibga solib turuvchi banklar va bank faoliyati, pul tizimi, tadbirkorlik, sug‘urta, birjalar va birja faoliyati tо‘g‘risida, qimmatli qog‘ozlar va fond birjasi tо‘g‘risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. Korxona bilan davlat о‘rtasidagi, korxonalar о‘rtasidagi munosabatlarni yо‘lga qо‘yuvchi qonunlar, Soliq kodeksi, Bojxona kodeksi, monopolistik faoliyatni cheklash, korxonalarning bankrot bо‘lishi haqida qonunlar qabul qilindi, Xо‘jalik – protsessual kodeksi ishlab chiqildi, xо‘jalik sudi tuzildi. 4. О‘zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini belgilab beruvchi huquqiy normalar yaratildi. Tashqi iqtisodiy faoliyat tо‘g‘risida qabul qilingan qonunlar, xalqaro pakt va bitimlar, ularning О‘zbekiston tomonidan imzolanishi mamlakatimiz tashqi aloqalarining rivojlanishi tarixida yangi sahifa ochdi. Respublika iqtisodiyotining huquqiy asoslari birinchi Prezident farmonlarida, hukumat qarorlari va boshqa meyoriy hujjatlarda yanada takomillashtirib borildi. 2. Bozor infratuzilmasining shakllantirilishi. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma – bosqich о‘tish bozorning kо‘p bо‘g‘inli infratuzilmasini yaratishni talab qiladi. Chunki muayyan infratuzilmaga ega bо‘lmasdan bozor mexanizmlari tо‘liq ishlay olmaydi. О‘tish davrida bozor infratuzilmasi shakllantirish va kengaytirish borasida kо‘plab amaliy tadbirlar amalga oshirildi. Bozor infratuzilmasi deganda bozor munosabatlarini shaklantirish va ularni samarali yuritishga xizmat qiluvchi muassasa, tashkilot va korxonalar majmuasi tushuniladi. Islohotlar davrida respublikamizda bozor munosabatlarini shakllantirish va rivojlantirishga xizmat qiluvchi infratuzilmaning asosiy bо‘g‘inlari — turli muassasalar, tashkilotlar va korxonalar majmuasi vujudga keldi. Avvalombor, Ilmiybaza.uz ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi — transport, aloqa, suv va energetika ta’minoti, yо‘l va ombor xо‘jaligi tuzilmalari yaratildi. Tovar va xomashyo bozorida xizmat qiluvchi — tovarlar va xomashyo birjalari, biznes inkubator, auditorlik va konsalting firmalari, kо‘plab savdo uylari, auksionlar, tijoratchilik idoralari, reklama firmalari, savdo – sotiq va ularni nazorat qiluvchi davlat muassasalari tashkil etildi. Bu sohadagi dastlabki qadam — mahsulot yetkazib berishga majburiy davlat buyurtmasining tugatilishi bо‘ldi. Davlat buyurtmasi tugatilgach, tovar resurslarini markazlashgan tartibda taqsimlashga mutasaddi ta’minot tashkilotlari ham tugatildi. Ularning о‘rniga tovarlar bozorini shakllantiruvchi birjalar tizimi tashkil etildi. О‘zbekistonda 1991 yilning avgustidan «О‘zbekiston» respublika universal agrosanoat birjasi, «О‘zulgurjibirjasavdo» — О‘zbekistonda ulgurji va birja savdosi bо‘yicha Respublika davlat – aksiyadorlik uyushmasi (1994 yil mart), «Toshkent» Respublika tovar – xom ashyo birjasi (1994 yil 8 aprel) va boshqa birjalar faoliyat kо‘rsatmoqda. 1992 yil 12 avgustda О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi «Birjalar va birja faoliyati tо‘g‘risida» qaror qabul qildi. Bozor munosabatlarini rivojlantirishda axborot infratuzilmasi alohida ahamiyatga ega. Shu boisdan iqtisodiy faoliyat uchun zarur bо‘lgan axborotlar, xabarlar va ma’lumotlarni tо‘plovchi, umumlashtiruvchi vositalar, firmalar vujudga keldi. Xо‘jalik yurituvchi subyektlarni moliya – kredit munosabatlariga xizmat qiluvchi infratuzilma — yangi bank tizimi, о‘z – о‘zini kreditlash idoralari, sug‘urta kompaniyalari, moliya kompaniyalari, soliq undirish idoralari, pul jamg‘armalari yaratildi. Respublikamizda tadbirkorlar va aholini ehtimoli bо‘lgan turli zararlardan himoya qiluvchi sug‘urta bozori vujudga keldi. Davlat ishtirokida bozor munosabatlariga xizmat qiluvchi «О‘zbekinvest» (1994 yil 13 aprel), «О‘zagrosug‘urta» (1997 yil 25 fevral), «Kafolat» (1997 yil 14 mart) kabi uchta yirik sug‘urta kompaniyasi tashkil etildi. Kо‘plab xususiy sug‘urta kompaniyalari, shuningdek, xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda ishlaydigan qо‘shma sug‘urta Ilmiybaza.uz kompaniyalari ham vujudga keldi. 2002 yilda sug‘urta kompaniyalarining soni 28 taga yetdi, 2020 yilda 32 ta bo’ldi, ular moliya bozorida mamlakatimiz fuqarolari va tashkilotlariga 150 turdan ortiq yо‘nalish bо‘yicha sug‘urta xizmati kо‘rsatmoqdalar. «Sug‘urta faoliyati tо‘g‘risida»gi qonunning qabul qilinishi (2002 yil 5 aprel), Prezident farmoni bilan 2002 yil 1 fevralidan boshlab sug‘urta tashkilotlarining 3 yil muddatga daromad solig‘idan ozod qilinishi mamlakatimizda sug‘urta bozorini yanada erkinlashtirish va rivojlantirishga xizmat qilmoqda. Bozor iqtisodiyotiga о‘tish sharoitida ish bilan bandlik masalasi jiddiy muammoga aylanadi. Negaki, iqtisodiy tizim о‘zgarayotgan paytda malakasiz kishilargagina emas, ma’lum ixtisosga ega bо‘lgan xodimlarga ham talab cheklanadi, ishsizlar toifasi kengayadi. Bunday sharoitda ishsizlar sonining kо‘payishiga yо‘l qо‘ymaslik tadbirlari kо‘rildi. 1993 yildan О‘zbekistonda Mehnat birjalari paydo bо‘ldi. Respublika «Mehnat birjasi» va joylardagi 225 dan ortiq mehnat birjasini о‘z ichiga oluvchi katta tarmoq barpo etildi. Har bir tumanda mehnat birjasi tashkil etildi. Ishsizlarni rо‘yxatga olish, ularni kasbini о‘zgartirish mexanizmi yaratildi, ishsizlik bо‘yicha nafaqa tо‘lash yо‘lga qо‘yildi. Yangi ish о‘rinlarini tashkil etishga e’tibor berildi. 1993 yilda Respublikada tadbirkorlikni rivojlantirish hisobiga 185,1 ming yangi ish о‘rinlari tashkil etilgan bо‘lsa, 1998 yilda bu kо‘rsatkich 345,9 mingni tashkil etdi yoki 1,8 marta kо‘p yangi ish о‘rinlari yaratildi. 2000 yilda faqat kichik va xususiy biznes rivoji hisobiga 192,5 ming yangi ish о‘rinlari yaratilgan bо‘lsa, bu kо‘rsatkich 2004 yilda 425 mingdan oshdi. 2003 yil 1 yanvarda iqtisodiyot sohasida band bо‘lganlarning 76,6 % nodavlat sektor hissasiga tо‘g‘ri keldi. “2019 yilda O‘zbekistonning ish bilan band bo‘lgan aholisining o‘rtacha yillik soni 13,5 million kishini tashkil etib, ish bilan ta’minlanganlar soni har yili o‘rtacha 300 ming kishiga ko‘paygan, mehnat resurslaridan foydalanish darajasi 71,2 foizni tashkil qilishi, shuningdek, ish o‘rinlarining to‘rtdan uch qismi yuridik shaxsni tashkil etmasdan faoliyatni amalga oshiruvchi, ro‘yxatdan o‘tgan kichik biznes, xususiy va yakka tartibdagi tadbirkorlik hisobiga yaratilgan”1. 1 O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirining “2030 yilgacha bo‘lgan davrda Ilmiybaza.uz Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichidayoq narxlar erkinlashtirildi. Bu jarayon ijtimoiy larzalarsiz о‘tdi. Negaki, davlat turli kompensatsiya jamg‘armalari tuzdi, bolalar uchun nafaqalar joriy etdi, eng kam ish haqi, pensiya, nafaqalar va stipendiyalar muntazam suratda oshirib borildi. Narxni erkinlashtirish iqtisodiyotda raqobatchilik muhitini vujudga keltirish bilan bevosita bog‘liq. 1992 yil 2 iyulda “Monopolistik faoliyatni cheklash to’g’risida”gi qonun qabul qilindi. O’zbekistonda raqobat siyosatini shakllantirish va amalga oshirish boshlandi. Monopoliyaga qarshi kurash siyosati iste’molchilar huquqlarini himoya qilish va raqobat muhitini shakllantirishga qaratildi. Shu maqsadda “Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to’g’risida”gi (1996 yil 27 dekabr), “Tabiiy monopoliyalar to’g’risida”gi (1997 yil 24 aprel), “Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to’g’risida”gi (1996 yil 26 aprel) Qonunlar qabul qilindi. 1992 yilda O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tarkibida Monopoliyaga qarshi va narx siyosati Bosh boshqarmasi tashkil etildi, 1996 yilda esa O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzurida Monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish qo’mitasi tashkil etildi. 2000 yilda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga muvofiq monopoliyaga qarshi organ Moliya vazirligi tarkibidan chiqarildi. Ushbu davlat qo’mitasi monopol mavqeidagi korxonalarni belgilab, ularning mahsulotlari bо‘yicha narxlarni va rentabellikni tartibga solib turibdi. Iqtisodiy islohotlar borasida qо‘yilgan yana bir muhim qadam – 1994 yil 1 iyuldan milliy valyutamiz – sо‘mning muomalaga kiritilishi bо‘ldi. Bu tadbir katta siyosiy ahamiyatga, e’tiborga molikdir, chunki о‘z milliy valyutasiga ega bо‘lmagan davlat chinakam mustaqil bо‘la olmaydi. Respublika hukumati milliy valyuta qadrini mustahkamlash, uning erkin aylanishini ta’minlash choralarini amalga oshirib bordi. 2003 yil 15 oktabrdan boshlab sо‘m qisman konvertatsiyalanadigan valyuta maqomiga kо‘tarildi. barqaror rivojlanish sohasidagi Milliy maqsad va vazifalarning ijrosi haqida”gi axboroti. https://mehnat.uz/oz/news/aholi-bandligini-taminlash-istiqboli-xususid Ilmiybaza.uz Muxtasar qilib aytganda, mustaqillik yillarida amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar natijasida bozor iqtisodiyoti asoslari shakllandi. Kо‘p ukladli iqtisodiyotni, mulkdorlar tabaqasini shakllantirishdan iborat strategik vazifa amalda rо‘yobga chiqdi. 2004 yil boshlarida respublikamizda mulkchilikning nodavlat sektori (xususiy mulk egalari, fermer, shirkat va dehqon xо‘jaliklari, aksiyadorlik jamiyatlari, qо‘shma korxonalar, kooperativlar, jamoa mulki, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar, jamoat tashkilotlari)ning ulushi 90,2 %ga yetdi. Davlat tasarrufidagi korxonlar ulushi esa 9,2 %ga tushdi. Bozor iqtisodiyoti, avvalo, turli xil mulk shakllariga, kо‘p ukladli iqtisodiyotga asoslanadi. Shu boisdan О‘zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, mulkdorlar tabaqasini shakllantirish iqtisodiy islohotlarda birinchi о‘rinda turdi. Xususiylashtirish jarayonlari. О‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasida iqtisodiyot xilma – xil mulk shakllaridan iborat bо‘lishi, har bir shaxs mulkdor bо‘lishga haqli ekanligi, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligi, barcha mulk shakllarining teng huquqli ekanligi belgilab qо‘yilgan. Xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat tomonidan himoya qilinadi. О‘zbekistonda chek (vaucher) asosida xususiylashtirishga yо‘l qо‘yilmadi. Davlat mulkini sotish orqali xususiylashtirish yо‘li tutildi. Shu bilan birga xususiylashtirish chog‘ida imtiyozlar tizimi yaratildi. Xususiylashtirilayotgan korxona mehnat jamoasining xodimlariga aksiyalarni imtiyozli shartlar bilan sotib olish imkoniyati berildi. Eskirgan asosiy fondlar, ijtimoiy infratuzilma obyektlari yangi mulkdorga tekinga topshirildi. Qishloq xо‘jaligi davlat xо‘jaliklarining mol – mulki, fermalar, bog‘lar va uzumzorlar imtiyozli shartlar asosida xususiylashtirildi. Xususiylashtirishga davlat boshchilik qildi. Bu jarayonni tashkil etish va rahbarlik qilish uchun 1992 yil 10 fevralda О‘zbekiston Respublikasi davlat mulkini boshqarish va xususiylashtirish qо‘mitasi (Davlat mulk qо‘mitasi) tuzildi, 1994 yilda uning funksiyalari kengaytirilib, Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qо‘llab – quvvatlash davlat qо‘mitasi sifatida qayta tashkil etildi. Ilmiybaza.uz Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish 1991 yil 18 noyabrda qabul qilingan mulkni «Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiy- lashtirish tо‘g‘risida» gi va «Davlat uy – joy» fondini xususiylashtirish tо‘g‘risidagi (1993 yil 7 may) qonunlar va 20 dan ortiq maxsus davlat dasturlari asosida amalga oshirildi. Xususiylashtirish savdo, xizmat kо‘rsatish va mahalliy sanoat korxonalarini, uy – joy fondini, qishloq xо‘jalik mahsulotlarini tayyorlovchi xо‘jaliklarni davlat tasarrufidan chiqarishdan boshlandi. Bu kichik xususiylashtirish deb nom oldi. 1993 – 1994 yillarda davlat ixtiyorida bо‘lgan bir milliondan ortiq kvartira yoki davlat uy – joy fondining 95 %dan ortiqrog‘i fuqarolarning xususiy mulki bо‘lib qoldi. Bunda har 3 kvartiraning bittasi egalariga imtiyozli shartlar bilan bepul berildi. Urush faxriylari, о‘qituvchilar, tibbiyot xodimlari, ilmiy xodimlar va ijodiy ziyolilarga kvartiralar bepul berildi. 2002 yilga qadar Respublika uy – joy fondining 98 %ga yaqini xususiylashtirildi. 1994 yil 21 yanvarda e’lon qilingan «Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish chora – tadbirlari tо‘g‘risida»gi va 1994 yil 16 martda e’lon qiling an «Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonini yanada rivojlantirishning ustuvor yо‘nalishlari tо‘g‘risida»gi Prezident farmonlari xususiylashtirish jarayonida yangi turtki bо‘ldi. 1992 – 1994 yillarda 54 mingga yaqin savdo, xizmat kо‘rsatish, avtomobil transporti, qurilish, qishloq xо‘jalik korxona va obyektlari davlat tasarrufidan chiqarildi. Shularning 18,4 mingtasi xususiy mulkka, 26,1 mingtasi aksiyadorlik, 8,7 mingtasi jamoa, 661 tasi ijara korxonalariga aylandi. Qishloq xо‘jaligida bog‘larning yarmi, uzumzorlarning 40 % xususiy foydalanish uchun berildi. 14 mingdan ortiqroq fermer xо‘jaliklari tashkil topdi, ularga 193 ming gektar yer ajratib berildi. Xususiy tadbirkor subyektlarining soni 300 mingga yetdi, ularning 250 mingtasini patent asosida yakka tartibdagi mehnat faoliyati bilan shug‘ullanadigan kishilar tashkil etdi. 1994 yilda mamlakat yalpi ichki mahsulotining deyarli yarmi iqtisodiyotning davlatga qarashli bо‘lmagan sektorida ishlab chiqildi, bu sektorda 4 millionga yaqin kishi ish bilan band bо‘ldi. Ilmiybaza.uz Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik — jamiyatda ham iqtisodiy, ham siyosiy vaziyatni mо‘tadillashtirishga yordam beradigan о‘rta tadbirkorlar tabaqasini paydo bо‘lishi demakdir. Kichik biznes, tadbirkorlik bozorni zarur iste’mol tovarlari va xizmatlar bilan boyitishga hamda daromad va foyda olishga qaratilgan faoliyatdir. Bu – yangi ish о‘rinlarini yaratish, aholini ish bilan bandligini ta’minlash, aholi daromadlarining asosiy manbaidir. Jahondagi rivojlangan mamlakatlarning tajribasidan kelib chiqqan holda О‘zbekistonda kichik biznesni, tadbirkorlikni rivojlantirishga iqtisodiy islohotlarning hal qiluvchi, strategik ahamiyatga ega bо‘lgan ustuvor yо‘nalishlaridan biri sifatida e’tibor berildi. О‘zbekistonning har bir fuqarosi korxonalar va tashkilotlar tuzish, sotib olish, sotish, qayta qurish yо‘li bilan tadbirkorlik faoliyati yuritish huquqiga ega. Tadbirkor ish yuritish uchun boshqa yuridik va jismoniy shaxslarning mulki, pul mablag‘larini ixtiyoriylik asosida jalb qilish, mustaqil ravishda ishchilar yollash va bо‘shatishga haqlidir, tadbirkorlik daromadlaridan soliq tо‘lab turadi. 1995 yil 5 yanvarda e’lon qilingan «Xususiy tadbirkorlikda tashabbus kо‘rsatish va uni rag‘batlantirish tо‘g‘risida»gi Prezident farmoni mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishga, mulkdorlar tabaqasini shakllantirishga yangi turtki berdi. Farmonga binoan davlat mulkini xususiylashtirishdan tushayotgan mablag‘larning 50 % kichik biznesni rivojlantirishga yо‘naltirildi. 1995 yil 21 dekabrda qabul qilingan О‘zbekiston Respublikasining «Kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish tо‘g‘risida»gi Qonuni iqtisodiyotning mazkur sektoriga davlat va mintaqaviy darajada rag‘batlantirishning asosiy yо‘nalishlarini belgilab berdi. Davlat darajasida xususiy tadbirkorlik faoliyati uchun huquqiy – normativ asoslar, zarur infratuzilma va shart – sharoitlar yaratildi. Mintaqaviy (viloyat, shahar, tuman) darajasida esa tadbirkorlarga mahalliy soliq va yig‘imlar solishda yengilliklar berildi, bu sektorni rivojlantirish uchun hududiy dasturlar ishlab chiqildi va amalga oshirish tadbirlari kо‘rildi. Kichik biznesga kо‘maklashish maqsadida respublika va hududiy miqyosda faoliyat olib boruvchi – Xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni qо‘llab – quvvatlash Ilmiybaza.uz fondi (Biznes – fond, 1995 yil iyul), «Madad» sug‘urta agentligi (1995 yil 26 iyun), О‘zbekiston Tovar ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlar palatasi (1996 yil martda) ularning hududiy bо‘limlari tashkil etildi. О‘rta va kichik biznesning rivojlanishiga Dehqon va fermer xо‘jaliklari assotsiatsiyasi, «Hunarmand» assotsiatsiyasi, Tadbirkor ayollar assotsiatsiyasi ham kо‘maklashmoqda. Kichik biznesni rivojlantirishga chet ellik investorlarning va dunyodagi nufuzli banklarning, jumladan, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Germaniya tiklanish banki, Osiyo taraqqiyot banki, Xalqaro moliya korporatsiyasi va boshqa xalqaro moliya tashkilotlarining kredit resurslari jalb etilmoqda. Tadbirkorlar va biznesmenlarga maslahatlar bilan kо‘maklashish maqsadida nemis texnikaviy kо‘maklashuv jamiyati О‘zbekistonda kichik biznesni qо‘llab – quvvatlash markazini, Yevropa hamjamiyati komissiyasi esa amaliy aloqalar markazini ochdilar. Markaziy Osiyodagi Amerika tadbirkorlik fondi va Markaziy Osiyodagi Buyuk Britaniya investitsiya fondi о‘zbekistonlik tadbirkorlarga zarur maslahatlar bilan kо‘maklashdilar. 1998 yil 9 aprelda О‘zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti Islom Karimovning «Xususiy tadbirkorlik, kichik va о‘rta biznesni rivojlantirishni yanada rag‘batlantirish chora – tadbirlari tо‘g‘risida»gi Farmoni e’lon qilindi. 2001 yil 22 avgustda esa О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi «Tadbirkorlik subyektlarini davlat rо‘yxatidan о‘tkazish va hisobga qо‘yish tizimini takomillashtirish tо‘g‘risida» qaror qabul qildi. Qarorga binoan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojtirishni rag‘batlantirish bо‘yicha respublika muvofiqlashtiruvchi kengash tashkil etildi. Kichik va о‘rta biznes subyektlariga Respublika tovar – xomashyo birjasi, Agrosanoat birjasi, «О‘zulgurjisavdo» orqali moddiy – texnika resurslari sotildi. Tadbirkorlarning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadida xо‘jalik subyektlarida «Tekshirishlarni rо‘yxatga olish daftari» joriy etildi. Kichik biznes subyektlarining tashqi iqtisodiy faoliyati erkinlashtirildi, ular о‘zi ishlab chiqarayotgan mahsulotlarni naqd xorijiy valyutaga eksport qilishga ruxsat berildi. Ilmiybaza.uz Mustaqillik yillarida hukumatimiz tomonidan kichik va о‘rta biznesni qо‘llab – quvvatlash borasida kо‘rilgan tadbirlar natijasida ularning soni yildan yilga kо‘payib bordi. 2010 yil 7 dekabr О‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganligining 18 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimda 2011 yilni – mamlakatimizda Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili deb nomlashni taklif qildi. Xalq xо‘jaligi tarkibini qayta qurish maqsadida chet el investitsiyasini jalb qilish choralari kо‘rildi. 1998 yil 30 aprelda О‘zbekiston Respublikasining «Chet el investitsiyalari tо‘g‘risida»gi, «Chet ellik investorlar va investitsiyalarga kafolat berish tо‘g‘risida»gi Qonunlar qabul qilindi. Bu qonunlar chet ellik investorlarning respublikamizda yaratiladigan mulklarining daxlsizligi va erkin faoliyati uchun huquqiy zaminlarni mustahkamlab berdi. Chet ellik tadbirkorlarga О‘zbekistonda qо‘shma korxonalar barpo etish, о‘z kompaniya va firmalarining bо‘linmalari, shо‘balarini ochish imkoniyati yaratildi. Ularga soliq va bojxona tо‘lovlari yuzasidan imtiyozlar berildi. О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Tashqi iqtisodiy aloqalar va xorijiy investitsiyalar departamenti, 1995 yilda Prezident farmoni bilan tashkil etilgan xorijiy sarmoyalar bо‘yicha agentlik respublika tadbirkorlariga xorijiy hamkorlar izlab topish, qо‘shma korxonalar barpo etish, investitsiya loyihalarini tuzish va amalga oshirish ishlariga kо‘maklashmoqda. Chet el investitsiyalarini siyosiy xavf – xatarlardan sug‘urtalash bо‘yicha «О‘zbekinvest Interneyshnl» qо‘shma kompaniyasi tashkil etildi va faoliyat kо‘rsatmoqda. Chet el investitsiyasini О‘zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilish bevosita investitsiyalar tarzida, davlat qarzlari, xalqaro moliya va iqtisodiy tashkilotlar, qarz beruvchi mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari shaklida amalga oshirildi. Respublikamizda yaratilgan qulay vaziyat va rag‘batlantirish tadbirlari natijasida iqtisodiyotga kiritilayotgan xorijiy investitsiya salmog‘i yildan yilga о‘sib bormoqda. О‘zbekistonga eng kо‘p sarmoya kiritayotgan mamlakatlar qatoriga Rossiya, Yaponiya, Angliya, Germaniya, Janubiy Koreya va boshqa Ilmiybaza.uz mamlakatlarni kiritish mumkin. Dastlab chet el investitsiyalari davlatga qarashli yoki davlat ishtirokidagi og‘ir sanoat korxonalariga jalb qilindi. Iqtisodiy islohotlarning keyingi bosqichlarida chet el investitsiyalari kichik va о‘rta biznesga, xususiy sektorga keng jalb etildi. Chet el investitsiyalari ishtirokida barpo etilgan va faoliyat yuritayotgan qо‘shma korxonalar soni 2002 yil boshlarida 2087 taga yetdi. Ularning ish va xizmat hajmi 2002 yilda 1044 mlrd sо‘mni tashkil etdi. “Ro'yxatdan o'tgan xorijiy kapital ishtirokidagi korxona va tashkilotlar soni 2020-yil 1-fevral holatiga 11,0 mingtani tashkil etib, ulardan 10,6 mingtasi yoki 96,1 %i faoliyat ko'rsatmoqda. Bu ko'rsatkich o'tgan yilning shu davriga nisbatan olganda 3,0 mingtaga yoki 37,0 % ga oshganligini ko'rish mumkin”2. Islohot yillarida kiritilgan investitsiyalar respublikaning energetika, metallurgiya, mashinasozlik, qurilish materiallari va boshqa sanoat tarmoqlarining tanglikdan chiqib о‘zini о‘nglab olishiga, xalq xо‘jaligi uchun zarur mahsulotlar ishlab chiqarish suratlarini izchil о‘sishiga kо‘maklashdi. 3. Sanoat sohasinining rivojlanishi. Yoqilg’i energetika sohasi rivoji. M u s t a q i l l i k n i n g d О‘zbekistonning neft mustaqilligini ta’minlash asosiy vazifalardan biri sifatida ilgari surildi. Respublikada tarqoq holda faoliyat yuritayotgan neft hamda gazni qazib chiqarish va qayta ishlash korxonalari 1992 yilda tashkil etilgan «О‘zbekneftgaz» konserniga birlashtirildi. 1998 yilda esa u «О‘zbekneftgaz» milliy xolding kompaniyasiga aylantirildi. Mazkur kompaniya rivojlangan davlatlardagi kompaniyalar bilan hamkorlik о‘rnatib, 1995 – 2000 yillarda tarmoqqa 1,5 mlrd. AQSH dollari miqdorida xorij sarmoyasini jalb etdi. Natijada respublikamizning 2 https://stat.uz/uploads/docs/registr_yanvar_uz.pdf Ilmiybaza.uz Ustyurt, Buxoro – Xiva, janubi – g‘arbiy Hisor, Surxondaryo, Farg‘ona mintaqalarida gaz, neft va gaz kondensati qazib oluvchi 92 ta korxona kengaytirildi, yangi texnik uskunalar bilan jihozlandi. Yaponiyaning «Mitsuiy» firmasi bilan hamkorlikda Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodi jahon andozalari darajasida ta’mirlandi. Mazkur korxonaning dizel yoqilg‘isi uskunasini zamonaviy qismlar bilan jihozlashga 178 mln. AQSH dollari sarflandi. Bu korxonada 50 dan ortiq turdagi yoqilg‘i mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda. Neft mustaqilligiga erishishda AQShning «Dresser» va «M.Y.KoIIogg» hamda Yaponiyaning «Nisho Ivali» kompaniyalari ishtirokida 1997 yilda barpo etilgan, yiliga 2,5 mlrd. kubometr gaz haydash quvvatiga ega bо‘lgan Kо‘k – dumaloq kompressor stansiyasi, Buxoro viloyatidagi Qorovul – bozor shahrida barpo etilgan neftni qayta ishlash zavodining о‘rni katta bо‘ldi. Buxoro neftni qayta ishlash zavodini bunyod etishda Fransiyaning «Texnip» kompaniyasi hamda «Kredi Kommersial de Frans» va «Pariba» banklari, Yaponiyaning «Marubeni» va «Jey-Ji-Si» kompaniyalari va «Eksport – import banki», AQShning «Cheyz Manxetten» banki, Turkiyaning «Gama» kompaniyasi о‘z sarmoyalari, texnik asbob – uskunalari, mutaxassis – quruvchilari bilan faol qatnashdi. Buxoro neftni qayta ishlash zavodi 1997 yil 22 avgust kuni ishga tushirildi va benzin, aviakerosin, suyultirilgan gaz, dizel yoqilg‘isi kabi mahsulotlar ishlab chiqara boshladi. Zavod qurilishi jarayonida 262 mln. AQSH dollari о‘zlashtirildi. Zavod qurilishiga «О‘zbekneftgaz», «О‘zmontajmaxsusqurilish», «Neftgaz-qurilish» va boshqa sanoat, transport korxonalari, tegishli vazirliklar ulkan hissa qо‘shdilar. Respublikada neft mahsulotlari ishlab chiqarish yо‘lga qо‘yilib, chetdan neft mahsulotlari sotib olish tо‘xtildi. О‘zbekiston neft mustaqilligiga erishdi, neft mahsulotlarini chetdan sotib oladigan mamlakatdan uni chetga sotadigan davlatga aylandi. Tabiiy gaz ishlab chiqarish ham о‘sib bordi. О‘zbekistonda neft va gaz ishlab chiqarish bilan bir qatorda kimyo sanoati ham rivojlandi. Toshkent, Samarqand, Andijon, Farg‘ona, Chirchiq, Navoiy, Olmaliq kabi shaharlardagi kimyo sanoati korxonalari qayta ta’mirlandi. Qizilqum Ilmiybaza.uz fosforit kombinati, Qо‘ng‘irot soda zavodi, Qо‘qon va Yangiyо‘l biokimyoviy zavodlari barpo etildi. Respublika kimyo sanoati qishloq xо‘jaligi uchun mineral о‘g‘itlar, ekinlarni zararkunandalardan saqlovchi kimyoviy moddalar, sun’iy tolalar, bо‘yoqlar, poliyetilen, aholining kundalik turmushida kerak bо‘ladigan mahsulotlar ishlab chiqarmoqda. Shо‘rtan gaz – kimyo majmuasi О‘zbekiston kimyo sanoatining faxri hisoblanadi. 1995 yil oktabrda О‘zbekiston bilan AQShning «ABB Lummus Global» kompaniyasi о‘rtasida Shо‘rtan gaz – kimyo majmuasini qurish bо‘yicha bitim tuzilgan edi. Tezda qurilish – montaj ishlari loyihasi ishlab chiqildi. 1997 – 2001 yillarda AQSH, Germaniya, Yaponiya, Italiya va boshqa davlatlarning nufuzli kompaniyalari ishtirokida qurilish ishlari amalga oshirildi. Shо‘rtan gaz – kimyo majmuasi qurilishida 1 mlrd. AQSH dollari hajmida investitsiya о‘zlashtirildi. 2001 yil 21 dekabr Shо‘rtan gaz – kimyo majmuasi (Qashqadaryo viloyatining G‘uzor tumanida) ishga tushirildi. Majmua yiliga 125 ming tonna polietilen, 137 ming tonna suyultirilgan gaz va 126 ming tonna gaz kondensati ishlab chiqarish quvvatiga ega bо‘lgan dunyodagi eng yirik korxonalardan biridir. 2016 yil 21-may kuni Surg‘il koni negizida barpo etilgan Ustyurt gaz-kimyo majmuasi ishga tushdi. Majmuaning qurilishi Janubiy Koreya bilan muvofaqqiyatli hamkorlikning natijasi bo’ldi. Umumiy qiymati 4 milliard dollarlik ushbu loyihaning amalga oshirilishi yiliga 4,5 milliard kub metr tabiiy gazni qayta ishlash hisobidan 3,7 milliard kub metr gaz, 387 ming tonna polietilen, 83 ming tonna polipropilen, 102 ming tonna piroliz distillyati va boshqa qimmatbaho mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini beradi. 2018-yil 19-aprelda Qandim gazni qayta ishlash majmuasi ishga tushirildi. Majmuada yiliga 8,1 milliard kubometr gaz qayta ishlanadi, bu esa 7,9 milliard kubometr tozalangan gaz, 134,4 ming tonna gaz kondensati, 212,9 ming tonna oltingugurt ishlab chiqarish imkonini beradi. Mashinasozlik sanoati rivoji. Mustaqillik yillarida mashinasozlik sanoati jadal rivojlandi. Respublikamizdagi mavjud bо‘lgan bir necha о‘nlab mashinasozlik Ilmiybaza.uz korxonalarini tarkibiy jihatdan qayta qurish maqsadida 1993 yilda О‘zbekiston davlat mashinasozlik korxonalari uyushmasi —«О‘zmashsanoat», 1996 yilda «О‘zqishloqxо‘jalikmash – xolding», 1998 yilda «О‘zneftgazmash» korporatsiyasi, «О‘zbektо‘qimachimash» birlashmasi tashkil etildi. Islohotlar davrida «О‘zmashsanoat» uyushmasi tasarrufidagi 35 ta korxonaning 26 tasi ta’mirlanib, yangi texnik uskunalar bilan qayta qurildi. Toshkentdagi ekskavator, podyomnik, zenit, kompressor, asbobsozlik, agregat va abraziv zavodlari, Andijondagi «Andijonirmash» va Topoz, Samarqanddagi Kinop, Sino va boshqalar shular jumlasidandir. Ularda ekskavatorlar, kо‘tarma kranlar, kompressorlar, paxtani qayta ishlash agregatlari, tо‘qimachilik dastgohlari, avtomatika vositalari, muzlatgichlar, mebelga ishlov berish uskunalari, uy – rо‘zg‘or buyumlari va boshqa texnik jihozlar ishlab chiqarilmoqda. Mustaqillikning dastlabki davridan boshlab mashinasozlik sanoatini rivojlantirish maqsadida xorijiy davlatlarning nufuzli kompaniyalari bilan hamkorlik aloqalari yо‘lga qо‘yildi. 1998 yilda О‘zbekiston «Amerika mobil grupp» firmasi bilan hamkorlikda qо‘shma korxona barpo etib, О‘zbekiston – Xitoy loyihasi asosida 22 va 23 ot kuchiga ega bо‘lgan ikki turdagi minitraktorlar va ularga uskunalar komplektlarini ishlab chiqarishni о‘zlashtirdi. Bu ixcham traktorlar fermer va dehqon xо‘jaliklari faoliyatida keng qо‘llanilmoqda. 1994 yilda «UzLzmash» О‘zbekiston – Isroil qо‘shma korxonasi barpo etilib paxta terish mashinalarining gorizontal shpindelli yangi avlodi yaratildi. Bu mashinalar tik shpindelli mashinalarga nisbatan paxta terishga qulay va samarador, tannarxi arzon bо‘lib, jahon mashinasozligining eng yangi yutug‘i bо‘ldi. Qishloq xо‘jalik mashinalarini «Keys» ruso’midagi traktor va g‘alla о‘rish kombaynlari bilan tо‘ldirish maqsadida AQSH «Keys Nyu – Xolland» kompaniyasi sarmoyalari ishtirokida «О‘zKeysmash» va «О‘zKeystraktor» qо‘shma korxonalari barpo etildi. Ularda zamonaviy traktorlar va kombaynlar ishlab chiqarish yо‘lga qо‘yildi. «О‘zqishloqxо‘jalikmash – xolding» kompaniyasi 2001 yilda 48,2 mlrd. sо‘mlik tovar mahsulotlari ishlab chiqardi. Ilmiybaza.uz Mustaqillik yillarida metallurgiya, oltin qazib olish sanoati ildam qadamlar bilan о‘sdi. Olmaliq kon – metallurgiya kombinati, Bekoboddagi metallurgiya zavodi, Zarafshondagi 2 – gidrometallurgiya zavodi, Chirchiqdagi qiyin eruvchan va о‘tga chidamli metallar kombinati qayta ta’mirlandi. Bekobod metallurgiya kombinatida yiliga 100 ming tonna pо‘lat shar va metall prokat tayyorlovchi yangi quvvatlar ishga tushirildi. Uchquduqda 3 – gidrometallurgiya zavodi barpo etildi. Amerikaning «Nyumont mayning» kompaniyasi ishtirokida Navoiy tog‘ – metallurgiya kombinati chiqitlaridan oltin ajratib olish bо‘yicha «Zarafshon – Nyumont» qо‘shma korxonasi qurilib, 1995 yil 25 mayda ishga tushirildi. 1991 – 2001 yillarda respublikada oltin qazib olish hajmi 1,7 baravar о‘sdi. Birgina «Zarafshon – Nyumont» qо‘shma korxonasi 1995 – 2003 yillarda 113 million tonna rudani qayta ishlab, 110 tonna yuqori sifatli oltin ishlab chiqardi. Korxonaning О‘zbekiston iqtisodiyotiga bergan samarasi 500 mln AQSH dollarini tashkil etdi. 2020 yil 4 dekabrda Toshkent metallurgiya zavodi ishga tushirildi. Ushbu zavod qurilishi 2017 yil fevralda boshlangan edi. Mazkur majmuada birinchi bosqichda import o‘rnini bosadigan mahsulot ishlab chiqarish hisobidan 400 million dollarga yaqin mablag‘ tejaladi. Mahalliylashtirish darajasi sezilarli oshadi. Sendvich panellar va tom yopish tunukalari tannarxida mamlakatimizda ishlab chiqarilgan mahsulotning ulushi 50 foizdan 90 foizgacha yetadi. Shuningdek, bu ko‘rsatkich ventilyatsiya va havo tozalash tizimlari bo‘yicha 30 foizdan 50 foizgacha, maishiy elektrotexnika ishlab chiqarishda 35 foizdan 50 foizgacha oshadi. O‘z-o‘zidan ayonki, buning natijasida mahsulotlarning narxi arzonlashadi. Shuningdek, zavod tomonidan yiliga 90 million dollarlik mahsulot eksport qilinadi. Elektroyenergetika sanoati ancha rivojlandi. «О‘zbekenergo» davlat aksiyadorlik kompaniyasi mustaqillik yillarida issiqlik va gidravlik elektr stansiyalarini ta’mirlash va ular tarkibida yangi bloklar barpo etish ishlarini amalga oshirdi. Sirdaryo, Yangi Angren, Toshkent, Navoiy GRES lari energetika bloklarida texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari ishga tushirildi. Ilmiybaza.uz Germaniyaning «Simens» firmasi, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki ajratgan kredit hisobidan Sirdaryo GRESining 8 ta bloki ta’mirlandi. 2001 yilda 37 ta issiqlik va gidravlik elektr stansiyalaridan iborat О‘zbekiston energetika tizimi 55 mlrd kilovatt – soat yoki 1992 yilga nisbatan 10 % kо‘p elektr energiya ishlab chiqardi. Elektr energiya ishlab chiqarish mavjud elektr stansiyalarni modernizatsiya qilish va yangilarini qurish hisobiga oshirib borilmoqda. Prezidentimizning 2017-yil 29-dekabrdagi Sirdaryo issiqlik elektr stansiyasida energobloklarni bosqichma- bosqich modernizatsiya qilish chora-tadbirlari toʻgʻrisidagi farmoyishiga muvofiq 2018-2021-yillarda issiqlik stansiyasida 6 ta energobloklarni modernizatsiya qilish belgilangan. O’zbekistonda qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanishga ham alohida e’tibor berilmoqda. 2019-yil 21-mayda «Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan foydalanish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 22- avgustdagi PQ-4422-sonli qarorining 1-sonli ilovasida 2030-yilda qayta tiklanuvchi energiya manbalarning ulushini 25% ga yetkazish ko‘rsatib o‘tilgan. О‘zbekiston energetika tizimi respublika xalq xо‘jaligi va aholisini elektr energiyaga bо‘lgan ehtiyojini tо‘la – tо‘kis ta’minlamoqda, iqtisodiyotni yanada rivojlantirishga ulkan hissa qо‘shmoqda. Shuningdek, О‘zbekiston elektr energiyasi Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg‘onistonga ham uzatilmoqda. Avtomobilsozlik sanoati rivoji. Prezident Islom Karimov tashabbusi bilan О‘zbekistonda avtomobil ishlab chiqaruvchi qо‘shma korxona barpo etish maqsadida Janubiy Koreya Respublikasining «DAEWOO» korporatsiyasi raisi Kim U Jung bilan muzokaralar olib borildi. 1992 yil 24 avgustda Toshkentda Janubiy Koreyaning «DAEWOOMotors» korporatsiyasi va О‘zbekistonning «Avtoqishxо‘jmash» davlat konserni О‘rtasida Andijon viloyatining Asaka shahrida yiliga 180 ming avtomobil ishlab chiqaradigan «O’zDAEWOOavto» qо‘shma korxonasini qurish tо‘g‘risida shartnoma imzolandi. О‘zbekiston Ilmiybaza.uz Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1992 yil 5 noyabrda Asaka shahrida «O’zDAEWOOavto» korxonasi tashkil qilish tо‘g‘risida qaror qabul qildi. Uning ta’sischilari etib «DAEWOOMotors» korparatsiyasi va «О‘zavtosanoat» uyushmasi, har ikki tarafning qо‘shma korxonadagi ulushi teng miqdorda 50% dan iborat qilib belgilandi. «O’zDAEWOOavto» qо‘shma korxonasining birinchi navbati 1996 yil mart oyida ishga tushirildi. 1996 yil mart oyida «Damas», iyun oyida «Tico», iyul oyida «Neksiya» ruso’mli avtomobillar ishlab chiqarish boshlandi. 1996 – 2006 yillarda lak – bо‘yoqlar, avtomobil о‘rindiqlari, ichki jihozlari, elektr kabellari, shinalar, disklar, toblangan oynalar, tovush pasaytirgichlari, yoqilg‘i baki, bamperlar va boshqa butlovchi qismlar ishlab chiqaruvchi «O’z – Dong Ko», «Yan Ko», «O’z – Sem Yun Ko», «O’z – Dong Von Ko», «O’z – Tong Xong Ko», «O’z – Karam Ko», «Yelektromash», «Meridian» kabi 75 ta yangi qо‘shma korxonalar, ishlab chiqarish quvvatlari barpo etildi. «O’zDAEWOOavto» zavodiga 2000 yil yanvarda «ISO - 9001» sertifikati berildi. 2001 yil avgustda «O’zDAEWOOavto» zavodida yangi liniya barpo etilib, xalqaro andozalarga tо‘la javob beradigan, har tomonlama qulay, ilg‘or dizayn va texnik afzalliklari bilan ajralib turadigan «Matiz» rusumli yangi avtomobil ishlab chiqarish yо‘lga qо‘yildi. 2003 yilda yana bir liniya barpo etilib, «Lasetti» avtomobili ishlab chiqarish boshlandi. 2004 yilda 70070 dona avtomobil ishlab chiqarildi. 2007 yil oktabr oyida «O’zDAEWOO» avto negizida «General Motors» korporatsiyasi bilan hamkorlikda «GM O’zbekiston» qо‘shma korxonasi tashkil etildi. Natijada Asakada dunyoda mashhur «Shevrale» avtomobillari — «Captiva», «Yepika», «Takuma» ruso’mli engil avtomobillar ishlab chiqarilmoqda. 2010 yilda «Shevrale» avtomobili – «Spark» rusumli yangi avtomobil ishlab chiqarish yо‘lga qо‘yildi. Samarqand shahrida yana bir avtomobil zavodini qurishga kirishildi. 1995 yilda «О‘zavtosanoat» uyushmasi bilan Turkiyaning «Kochxolding» kompaniyasi о‘rtasida avtobus va yuk mashinalari ishlab chiqaruvchi «SamKochavto» qо‘shma Ilmiybaza.uz korxonasini barpo etish haqida bitim tuzildi. 1996 yilda «SamKochavto» qо‘shma korxonasi rо‘yxatga olindi va qurilish ishlari boshlandi. Mashinalar loyihasini ishlab chiqishda xalq xо‘jaligining barcha sohalarida foydalanish uchun qulay bо‘lishini ta’minlash maqsadida Italiya – Ispaniya qо‘shma korxonasi «Iveko»ning ixcham konstruksiyalari asos qilib olindi va «Kochxolding» kompaniyasi a’zosi — «Otayо‘l» zavodida О‘zbekiston sharoitiga moslab takomillashtirildi. 1999 yil mart oyida Turkiya bilan «SamKochavto» qо‘shma korxonasi ishga tushirildi. О‘sha yili foydalanishga qulay, ixcham 163 ta avtobus va 302 ta yuk avtomobili, 2000 yilda esa 483 avtobus va 102 ta yuk avtomobili ishlab chiqarildi. 206 yilda Turkiyaning «Kochxolding» kompaniyasi hissasini «О‘zavtosanoat» sotib oldi. 2007-yilda zavodda Yaponiyaning Isuzu Motors kompaniyasi shassisi asosida mahsulotlar ishlab chiqarish boshlandi. Ayni paytda Samarqand avtomobil zavodida bir necha turdagi zamonaviy avtobus, yuk va maxsus atvomobillar tayyorlanmoqda. Bugungi kunda «O‘zavtosanoat» AK tizimiga kiruvchi «GM Uzbekistan»AJ (2007-yil), «SamAuto» (Samarqand avtomobil zavodi 1999-yil), «MAN Auto Uzbekistan» (2009), «GM Powertrain Uzbekistan» QK asosiy ishlab chiqarish kompaniyalari faoliyat yuritmoqda. Shu bilan birga, O‘zbekiston avtomobil sanoatida mahalliylashtirish dasturini amalga oshirish samarali yo‘lga qo‘yilishi natijasida «O‘zavtosanoat» AK tarkibida 75 dan ortiq korxonalar ishlab turibdi. 2020 yil mart oyida «O‘zavtosanoat» AJ va «Folksvagen Grup Rus» konserni o‘rtasida «Jizzax Avtomobil Zavodi» MChJ kompaniyasi bazasida yengil tijorat avtomobillarini ishlab chiqarishni tashkil etish bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risida Kelishuv imzoladi. 1991 yil maydan Toshkent, Farg‘ona, Buxoro tо‘qimachilik kombinatlari, Andijon va Nukus ip – gazlama kombinatlari, ular tasarrufidagi kichik va о‘rta korxonalarni birlashtirgan «О‘zbekengilsanoat» davlat uyushmasi tashkil etildi. Bu uyushma, bir tomondan, mavjud korxonalarni aksiyadorlir jamiyatlari sifatida qayta tashkil etdi, ularni ta’mirlash, yangi texnik jihozlar bilan qayta qurish orqali mahsulotlar ishlab chiqarishni kо‘paytirish tadbirlarini amalga oshirdi. Masalan: «Buxoroteks» Ilmiybaza.uz aksiyadorlik jamiyati 1994 yilda о‘z mablag‘lari hisobidan Shveysariyaning «Riter» firmasidan 2592 ta yigiruv g‘altagi quvvatiga ega bо‘lgan uskunalar sotib oldi. 1996 yilda esa Shveysariyadan jalb etilgan 5 mln. shved frankiga ikkinchi yigiruv majmuyi sotib olib korxonani jihozladi. Natijada 1997 yildayoq 1000 tonna kalava ip ishlab chiqarishga erishdi. Ikkinchidan, davlat uyushmasi tomonidan respublikamizdagi boy xom- ashyolarni, birinchi navbatda paxta tolasini qayta ishlab tayyor mahsulotlar ishlab chiqaruvchi yangi korxonalar barpo etish har tomonlama qо‘llab – quvvatlandi. О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1996 yil aprel oyida «Mahalliy va yengil sanoatni davlat tomonidan qо‘llab – quvvatlash tadbirlari tо‘g‘risida» qaror qabul qildi. Qarorga muvofiq tarmoq bо‘yicha 35 ta investitsiya loyihalari ishlab chiqildi va ularni amalga oshirish jarayonida 152 mlrd sо‘m, shu jumladan, 644,4 mln AQSH dollari hajmida chet el sarmoyalari о‘zlashtirildi. Natijada 1996 – 2001 yillarda Janubiy Koreya ishtirokida «Kobul – Uzbek Ko» qо‘shma korxonasiga birlashgan Tо‘ytepa va Toshkent shahrining Kо‘kcha mavzesida 2 ta yirik qо‘shma korxona, «Kobul – Farg’ona Ko» qо‘shma korxonalari qurilib ishga tushirildi. Turkiya tо‘qimachilik kompaniyalari ishtirokida Nukus shahrida «Kateks» tо‘qimachilik majmuasi, Namangan viloyatida «Asnamtekstil», «Tap – fen», «Kosonsoy-Tekmen», «Atlas – Men», Qashqadaryo viloyatida «Qashteks», «Oqsaroy – tо‘qimachi» qо‘shma korxonalari barpo etildi. Germaniya sarmoyadorlari bilan hamkorlikda 1998 yilda Andijonda «Anteks», Farg‘ona viloyatining Yozyovon tumanida «Pfaff-Zinger» qо‘shma korxonalari qurildi. 1999 yilda Xо‘jaobod tumanida tikuv va trikotaj buyumlar ishlab chiqaradigan «Tyan-Din-Du» О‘zbekiston – Xitoy qо‘shma korxonasi, 2000 yilda yiliga 3800 tonna kalava ip ishlab chiqaradigan «Qorakо‘lteks» О‘zbekiston – Amerika qо‘shma korxonasi barpo etildi. 2002 yilda Respublika tо‘qimachilik sanoatida 17 ta qо‘shma korxona faoliyat kо‘rsatdi. Tarmoq bо‘yicha 32 mingdan ortiq yangi ish о‘rinlari tashkil etildi. 2004 yilda 17 ta tо‘qimachilik korxonalari, jumladan «Beruniy teks», «Baliqchiteks», «Bursel – Toshkent» kabi yirik qо‘shma korxonalar qurilib foydalanishga topshirildi. Ilmiybaza.uz 2002 yil boshlarida «О‘zbekengilsanoat» davlat uyushmasiga birlashgan 15 ta kichik va 102 ta yirik korxonalar paxta tolasini qayta ishlab yiliga 130 ming tonna yigirilgan ip, 50 mln kvadrat metr gazlama, 2,5 mln kvadrat metr gilam, 62 mln dona trikotaj mahsulotlari, 32 mln juft paypoq, turli xil tikuvchilik buyumlari ishlab chiqarish quvvatiga ega bо‘ldi. Mamlakatimiz toʻqimachilik sanoatida 2 mingdan ziyod korxona faoliyat yuritmoqda, ularda 365 ming nafar aholi ishlaydi. Sohaning eksport salohiyati soʻnggi 3 yilda 2 baravar oshdi. 2019 yili bu boradagi koʻrsatkich 1,6 milliard dollarni tashkil etdi. Agar 1991 yilda respublikamizda paxta tolasini qayta ishlash 12 %ni tashkil etgan boisa, 2005 yilda bu raqam 30 %ga yetdi. 2020 yilga kelib paxta tolasini qayta ishlash 100%ga etdi. Endi O’zbekiston xorijiy davaltlarga paxtani tola holatida sotmayapdi. Chet ellarga kalava ip, paxta va shoyi gazlamalar eksport qilishga erishildi. Respublikamizda qog‘oz tanqisligi muammosini hal qilishga qaratilgan zavodlar qurildi. Namanganda barpo etilgan «Namangan qog‘ozi», Yangiyо‘lda qurilgan «О‘zbek qog‘ozi» qо‘shma korxonalari shular jumlasidandar. Respublika Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 20 iyundagi «Respublika qog‘oz sanoatini boshqarish tuzilmasini takomillashtirish chora – tadbirlari tо‘g‘risida»gi qaroriga asosan «О‘zbekqog‘ozsanoat» uyushmasi tashkil etildi. Uning tarkibiga «Sanoatqalinqog‘ozsavdo», «О‘zbek qog‘ozi» ochiq aksiyadorlik jamiyatlari, Yangiyо‘l selluloza – qog‘oz fabrikasi, «Namanganqog‘oz» qо‘shma korxonasi va boshqalar kiradi. «О‘zbek qog‘ozi» korxonasi yiliga 11 ming tonna qog‘oz, 3,5 ming tonna karton, 7,5 mln dona umumiy va 65 millionta о‘quv daftari ishlab chiqarmoqda. Yangiyо‘l selluloza – qog‘oz fabrikasi yiliga 20 ming tonna paxta sellulozasi, 12 ming tonna yuqori sifatli yozuv qog‘ozi ishlab chiqarmoqda. Mamlakatimizda poyabzal mahsulotlari va chinni idishlar, turli xalq iste’mol buyumlari ishlab chiqarish jadal rivojlanmoqda. Qurilish materiallari sanoati bazasi mustahkamlanib, baland binolar, uy – joy qurilishi kengaydi. Ilmiybaza.uz Mustaqillik yillarida О‘zbekistonda transport tizimi – temiryо‘li, avtomobil yо‘li, havo, quvur va suv transporti rivoj topdi. 4. Qishloq xoʼjaligidagi islohotlar, uning vazifalari va yoʼnalishlari. О‘zbekistonda paxtachilik qishloq xо‘jaligining yetakchi tarmog‘i hisoblanadi. Markaziy Osiyo mamlakatlarida yiliga 2 mln tonna paxta tolasi yetishtirilsa, uning 1,4 mln. tonnasi о‘zbek paxtasi tolasidir. О‘zbekiston paxta tolasi yetishtirish, undan tayyorlangan mahsulotlarni eksport qilish bо‘yicha etakchi о‘rinda turadi. Respublikamizda paxta hosildorligi va sifatini yaxshilashga katta e’tibor berilmoqda. Shu maqsadda qator suv omborlari va sun’iy kanallar qurilmoqda, yerning meleorativ holatini yaxshilash tadbirlari amalga oshirildi. Suv tanqisligi hisobga olinib, 1998 yildan boshlab paxtachilikda Isroil texnologiyalari asosida tomchilatib sug‘orish usulidan foydalanilmoqda. Andijonlik paxtakorlar tashabbusi bilan chigitni plyonka ostiga ekish texnologiyasi joriy etildi. Bu usul paxtani erta ekish, qisqa muddatlarda undirib olish, yuqori hosil yetishtirishga mustahkam zamin yaratdi. Paxta ekiladigan yerlar qisqartirilishiga qaramasdan respublikamizda yiliga 3,5 mln. tonnadan ortiq paxta xom – ashyosi tayyorlanmoqda. Shuningdek, О‘zbekiston kanop, tamaki yetishtirish sohasida ham dunyoda yetakchi о‘rinlarda turadi. Mustaqillik yillarida don mustaqilligiga erishish vazifasi qо‘yildi. Ekin ekiladigan maydonlarda tarkibiy о‘zgarishlar qilinib, xо‘jaliklar qanday ekin ekish sohasida mustaqil bо‘ldilar. Sug‘oriladigan yerlarda g‘alla ekish kengaydi. Umumiy ekin maydonlarida donli ekinlar salmog‘i 1991 yilda 18,8 %ni tashkil etgan bо‘lsa, 1998 yilda 36 %ga о‘sdi, natijada g‘alla yetishtirish sezilarli darajada oshdi. Agar 1991 yilda 1,9 mln tonna don, shu jumladan 600 ming tonna bug‘doy etishtirilgan bо‘lsa, 2002 yilda 5,4 mln tonnaga yaqin don, shu jumladan 5,0 mln tonnadan ortiq bug‘doy, 2007 yilda 6,25 mln tonna g‘alla yetishtirildi. Sug‘oriladigan yerlarda о‘rtacha hosildorlik gektariga 48,0 sentnerni tashkil etdi. Andijon viloyatida esa rekord natijaga erishildi — har gektardan 75 sentnerdan ortiq xirmon kо‘tarildi. Shunday qilib, mustaqillik yillarida amalga oshirilgan tadbir tufayli tom ma’noda mamlakatimizning g‘alla mustaqilligiga erishildi, mamlakatimiz va Ilmiybaza.uz xalqimizni о‘z g‘allamiz, о‘zimizning nonimiz bilan ta’minlashdek tarixiy vazifa bajarildi. Bu yutuq qishloq hayotini yangilash, amalga oshirilayotgan agrar islohotlarning natijasidir. Qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash mazkur soha tarmoqlarining samaradorligini oshirishga yordam bermoqda. 2010-yili respublika rahbarining tashabbusi bilan Ukraina va Polsha davlatlaridan olib kelingan, intensiv texnologiyalar asosida parvarishlanadigan pakana va yarim pakana olma, nok, olxo‘ri, gilos, shaftoli ko‘chatlari, asosan Toshkent va Samarqand viloyatlarining fermer xo‘jaliklari maydonlariga ekildi. Bunday bog‘larni yildan yilga kengaytirish, ularni dehqon fermer xo‘jaliklarida barpo etish maqsadida chora-tadbirlar dasturi ishlab chiqildi. 2017-yil holatiga ko‘ra, Respublikamiz hududida jami 5,5 ming gektardan ortiq maydonda mana shunday intensiv bog‘lar barpo qilingan. Hozirda yetishtirilayotgan mevalar, nafaqat qo‘shni mamlakatlarga, balki Yevropa mamlakatlariga ham eksport qilinmoqda. Respublikamizda un va un mahsulotlari, gо‘sht va sut mahsulotlari, shakar va qand mahsulotlari ishlab chiqarish izchil о‘sib bormoqda. Shuningdek, sabzavot, meva, uzum etishtirish bо‘yicha ham katta yutuqlarga erishilmoqda. Yiliga 5 mln. tonnaga yaqin sabzavot – meva mahsulotlari yetishtiriladi. О‘zbekistan Respublikasi mustaqillikka erishgach, qishloq xо‘jaligida tub iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish jarayonida davlat xо‘jaliklari jamoa, shirkat xо‘jaliklariga aylantirildi, chorvachilik, aksariyat xо‘jaliklarning qoramolchilik fermalari xususiylashtirildi, dehqon va chorvachilik yо‘nalishidagi fermer xо‘jaliklari tashkil etila boshladi. Chorvachilik sohasini rivojlantirish maqsadida О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 15 martda «Respublika chorvachiligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish chora – tadbirlari tо‘g‘risida»gi, 1994 yil 23 fevralda «Chorvachilikda iqtisodiy islohotlarni takomillashtirish hamda dehqon (fermer) xo’jaliklari va xususiylashtirilgan fermalar manfaatlarini himoya qilish choralari tо‘g‘risida», 1995 yil 24 martdagi «Chorvachilikda xususiylashtirishni davom Ilmiybaza.uz ettirish va xususiy tadbirkorlikni qо‘llab – quvvatlash chora – tadbirlari tо‘g‘risida» qarorlar qabul qilindi. Bu qarorlarga kо‘ra, 1995 yilda jamoa xо‘jaliklarining zarar bilan ishlayotgan 1499 qoramolchilik fermalari xususiylashtirildi. Natijada respublikada ishlab chiqarilayotgan gо‘sht va sutning 75% ni xususiy sektor bera boshladi. Chorvachilik sohasi bilan bir qatorda parrandachilik, asalarichilik, baliqchilik, pillachilik ham rivojlanmoqda. Erkin va maxsus iqtisodiy zonalar yaratilishi hamda ularning ahamiyati. 1996-yilda O‘zbekiston Respublikasining «Erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risida»gi qonuni qabul qilindi. Qonunga binoan erkin iqtisodiy zona deganda muayyan mintaqani jadal ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish uchun mamlakat va chet el kapitalini, istiqbolli texnologiya va boshqaruv tajribasini jalb etish maqsadida tuziladigan, aniq belgilangan ma’muriy chegaralari va alohida huquqiy tartiboti bo‘lgan maxsus ajratilgan hududdir. Prezidentimizning 2008-yil «Navoiy viloyatida erkin industrial-iqtisodiy zona tashkil qilish to‘g‘risida»gi Farmoni asosida «Navoiy» xalqaro intermodal logistika markazi bunyod etildi. 2013-yildagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Jizzax» maxsus industrial zonasini barpo etish to‘g‘risida»gi va «Angren» maxsus industrial zonasini barpo etish to‘g‘risida»gi farmonlari qabul qilindi. Mazkur farmonlar raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlaydigan zamonaviy, yuksak texnologiyali ishlab chiqarishlarni tashkil etish uchun xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb etish, bu borada qulay shart-sharoitlarni shakllantirishga, ishlab chiqarish va resurs salohiyatidan samarali foydalanish, yangi ish joylarini yaratish va aholi daromadlarini oshirishga xizmat qilishi ko‘zda tutilgan. Iqtisodiy zonalar kiritiladigan investitsiya miqdoridan kelib chiqqan holda 3 yildan 7 yilgacha muddatga bojxona va soliq to‘lovlaridan ozod etiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil oktabrdagi «Urgut», «G‘ijduvon», «Qo‘qon» va «Hazorasp» erkin iqtisodiy zonalarini tashkil etish to‘g‘risida» 2017-yil «Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini faollashtirish va kengaytirishga doir qo‘shimcha chora- tadbirlar to‘g‘risida»gi farmonlari asosida, bugungi kunda (2018) mamlakatimizda Ilmiybaza.uz 10 hududda 14 ta erkin iqtisodiy zona faoliyat yuritmoqda. «Navoiy», «Angren», «Jizzax», «Urgut», «G‘ijduvon», «Qo‘qon» va «Hazorasp» erkin iqtisodiy zonalarida 62 loyiha amalga oshirilgan, 4 ming 600 dan ortiq ish o‘rni yaratilgan. Farmatsevtika sohasiga ixtisoslashgan «Nukus-farm», «Zomin-farm», «Kosonsoy- farm», «Sirdaryo-farm», «Boysun-farm», «Bo‘stonliq-farm», «Parkent-farm» singari 7 yangi erkin iqtisodiy zonani rivojlantirish bo‘yicha izchil ishlar olib borilmoqda. Prezidentning 2016-yildagi farmoniga ko‘ra «Navoiy» erkin industrial- iqtisodiy zonasi, «Angren» va «Jizzax» maxsus industrial zonalari Mulohaza! Tadbirkorlik yo‘lidagi har qanday to‘siqlarni olib tashlash davlat rahbari sifatida mening eng katta vazifamdir. Tadbirkor yo‘liga to‘siq bo‘lish davlatga xiyonat sifatida qaraladi. Shavkat Mirziyoyev. 2017-yil 7-dekabr. 51 nomini birxillashtirish maqsadida ular bundan buyon «Navoiy», «Angren» va «Jizzax» erkin iqtisodiy zonalar deb yuritiladigan bo‘ldi. Soliq tizimi. 1991-yil avgustda O‘zbekistonda eng zamonaviy shaklda, yangi tipdagi soliq tizimi yuzaga keldi. O‘zbekiston soliq organlari 1991- yilda qabul qilingan «Korxonalar, birlashmalar va tashkilotlardan olinadigan soliqlar to‘g‘risida»gi qonun, 2008-yilda yangi tahrirda qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasining soliq kodeksi» asosida ish yuritmoqda. Tibbiyot, ta’lim va sport ob’yektlarini saqlash xarajatlari korxonalarning soliqqa tortiladigan bazasidan chiqariladi, savdoda ilgari to‘lab kelingan uchta to‘lov o‘rniga esa yagona soliq to‘lov joriy etildi. Rivojlangan davlatlar tajribasi asosida fuqarolarning yillik daromadlarini Deklaratsiya qilish tartibi joriy qilindi. 2008-yildan keyingi davrda ham mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi ham barqaror rivojlandi. Xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning soliq yukini yanada kamaytirish, mikrofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to‘lovining 10 foizdan 8 foizga, 2009-yilda 7 foizga, keyinchalik ushbu ko‘rsatkichni 5 foizga tushirilishi, jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i stavkalarining kamaytirilishi va ayni paytda uni hisoblash tartiblarining takomillashtirilishi tadbirkorlik, kichik va xususiy biznesni izchil rivojlantirish uchun rag‘batlantiruvchi omillar yaratdi. 2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi Ilmiybaza.uz bo‘yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan, soliq solish tizimini izchillik bilan soddalashtirish, soliq solinadigan bazani kengaytirish orqali soliq yukini pasaytirish kabi vazifalar belgilangan. Ushbu vazifalar ijrosi yuzasidan, shuningdek, soliq ma’muriyatchiligining zamonaviy uslublarini joriy etish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar yig‘iluvchanligini oshirish maqsadida 2017-yil 18-iyulda Prezidentning «Soliq ma’muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning yig‘iluvchanligini oshirish chora tadbirlari to‘g‘risida»gi farmoni qabul qilindi. 2018-yil 1-yanvaridan boshlab, soliq organlari va halol soliq to‘lovchilar o‘rtasida ularga joriy soliq solish masalalarini hal etishda har tomonlama ko‘maklashgan holda kengaytirilgan axborot almashinuvini ta’minlaydigan soliq nazoratining zamonaviy shakli – soliq monitoringini joriy etish belgilandi. Xulosa qilib aytganda, mustaqillik yillarida iqtisodiyotning boshqaruv tizimi tubdan о‘zgartirildi, xо‘jalik yuritishning bozor iqtisodiyotiga mos yangi tizimi yaratildi. Bozor infratuzilmasi asoslari barpo qilindi. Mamlakatimiz iqtisodiy t a n a z z u l d a v r i d a n Davlat mulkini xususiylashtirish natijasida kо‘p ukladli iqtisodiyot shakllandi. Eng muhimi, odamlarimizning tafakkuri, hayotga bо‘lgan munosabati tubdan о‘zgarmoqda. Turmush darajasi, oilasining farovonligi о‘ziga bog‘lik ekanligini tushunib yetayotgan odamlar tobora kо‘payib bormoqda. Shunday qilib, iqtisodiyot tarkibidagi tub о‘zgarishlar, yangi korxonlarning bunyod etilishi sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish sohasida samarali natijalar berdi. r о ‘ y x a t 1. О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. –T.: О‘zbekiston, 1992, 2009. 2. О‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 1, 2, 3 …12 jildlar. 3. О‘zbekistonning yangi tarixi. Uchinchi kitob. Mustaqil О‘zbekiston tarixi. –T.: Sharq, 2000. –B. 47-56; 298-238, 298-364. Ilmiybaza.uz 4. О‘zbekiston tarixi / R. Murtazayeva umumiy tahriri ostida. –T.: Yangi asr avlodi, 2003. –B. 575-592. 5. О‘zbekiston tarixining muhim sanalari (eng qadimgi davrlardan bugungi kungacha) / Q. Rajabov [va boshq.]; mas’ul muharrir:I. Saidov. – 3-tо‘ldirilgan va tuzatilgan nashri. –T.: O’zbekiston, 2010. 6. Jo’raev N. O’zbekistonning yangi tarixi. Uchinchi kitob. Mustaqil O’zbekiston tarixi. – To’ldirilgan, qayta nashr. –T.: G’afur G’ulom, 2009. –B.150-158; 332-410. 7. Usmonov Q. O’zbekiston tarixi. –T.: IQTISOD - MOLIYA, 2006. –B. 418-432.