Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklari

Yuklangan vaqt

2024-03-31

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

17

Faytl hajmi

44,7 KB


Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklari Reja: 1. Ishlab chiqarishda faoliyat jarayonida yuzaga keladigan jarohatlanishlar. 2. Kasb kasalliklari, ularning kelib chiqish sabablari. 3. Ishlab chiqarishda jarohatlanishlar va kasb kasalliklarini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar. 4. Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalarni tekshirish. 5. N-1 shaklidagi dalolatnomani to‘ldirish. Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklari Reja: 1. Ishlab chiqarishda faoliyat jarayonida yuzaga keladigan jarohatlanishlar. 2. Kasb kasalliklari, ularning kelib chiqish sabablari. 3. Ishlab chiqarishda jarohatlanishlar va kasb kasalliklarini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar. 4. Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalarni tekshirish. 5. N-1 shaklidagi dalolatnomani to‘ldirish. 1. Ishlab chiqarishda faoliyat jarayonida yuzaga keladigan jarohatlanishlar Dunyoning barcha mamlakatlarida 1996 yildan boshlab har yili 28 aprelda “Butunjahon mehnat muhofazasi kuni” o‘tkazib kelinmoqda. Xalqaro mehnat tashkiloti butunjahon jamoatchiligi e’tiborini mehnat muhofazasi bo‘yicha hal etilishi lozim bo‘lgan muammolarga va mehnat muhofazasi madaniyatini oshirishga va ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisa va kasb kasalliklarini kamaytirishga qaratib kelmoqda. Xalqaro mehnat tashkiloti ma’lumotlari bo‘yicha dunyoda har yili ishlab chiqarishda – 2,2 mln. o‘lim, 160 mln. kasb kasaliklik xolatlari, 270 mln. oqibati og‘ir baxtsiz xodisalar ro‘yxatga olinadi. Baxtsiz xodisalar va kasb kasaliklar natijasida yetkazilgan zarar uchun bir yilda to‘langan pul miqdori – 1,25 trln. dollarni, ya’ni dunyo yalpi ichki maxsulotini 4% tashkil etadi. Ammo bu raqamlar ko‘pgina ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan baxtsiz xodisalar va kasalliklarni o‘z ichiga olmagan, buning sabablari iqtisodiyotning real sektoridagina sodir bo‘lgan baxtsiz xodisalargina hisobga olinadi, ba’zi kasalliklar yosh o‘tgandan so‘ng, ishchi nafaqaga chiqqandan keyin (yurak, qon tomir va rak kasalliklari) rivojlanadi va bular hisobga kiritilmagan. O‘zbekiston Respublikasining 2016 yil 22 sentyabrda tasdiqlangan “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonunida ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisa va kasb kasalligiga quyidagicha ta’rif berilgan: ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa — xodimning ish beruvchining hududida ham, uning tashqarisida ham o‘z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda, shu jumladan ish beruvchi tomonidan berilgan transportda ish joyiga kelayotgan yoki ishdan qaytayotgan vaqtda mehnatda mayib bo‘lishiga yoki sog‘lig‘ining boshqacha tarzda shikastlanishiga olib kelgan va xodimni boshqa ishga o‘tkazish zaruratiga, u kasbga oid mehnat qobiliyatini vaqtincha yoki turg‘un yo‘qotishiga yoxud vafot etishiga sabab bo‘lgan hodisa; 1. Ishlab chiqarishda faoliyat jarayonida yuzaga keladigan jarohatlanishlar Dunyoning barcha mamlakatlarida 1996 yildan boshlab har yili 28 aprelda “Butunjahon mehnat muhofazasi kuni” o‘tkazib kelinmoqda. Xalqaro mehnat tashkiloti butunjahon jamoatchiligi e’tiborini mehnat muhofazasi bo‘yicha hal etilishi lozim bo‘lgan muammolarga va mehnat muhofazasi madaniyatini oshirishga va ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisa va kasb kasalliklarini kamaytirishga qaratib kelmoqda. Xalqaro mehnat tashkiloti ma’lumotlari bo‘yicha dunyoda har yili ishlab chiqarishda – 2,2 mln. o‘lim, 160 mln. kasb kasaliklik xolatlari, 270 mln. oqibati og‘ir baxtsiz xodisalar ro‘yxatga olinadi. Baxtsiz xodisalar va kasb kasaliklar natijasida yetkazilgan zarar uchun bir yilda to‘langan pul miqdori – 1,25 trln. dollarni, ya’ni dunyo yalpi ichki maxsulotini 4% tashkil etadi. Ammo bu raqamlar ko‘pgina ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan baxtsiz xodisalar va kasalliklarni o‘z ichiga olmagan, buning sabablari iqtisodiyotning real sektoridagina sodir bo‘lgan baxtsiz xodisalargina hisobga olinadi, ba’zi kasalliklar yosh o‘tgandan so‘ng, ishchi nafaqaga chiqqandan keyin (yurak, qon tomir va rak kasalliklari) rivojlanadi va bular hisobga kiritilmagan. O‘zbekiston Respublikasining 2016 yil 22 sentyabrda tasdiqlangan “Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonunida ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisa va kasb kasalligiga quyidagicha ta’rif berilgan: ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa — xodimning ish beruvchining hududida ham, uning tashqarisida ham o‘z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda, shu jumladan ish beruvchi tomonidan berilgan transportda ish joyiga kelayotgan yoki ishdan qaytayotgan vaqtda mehnatda mayib bo‘lishiga yoki sog‘lig‘ining boshqacha tarzda shikastlanishiga olib kelgan va xodimni boshqa ishga o‘tkazish zaruratiga, u kasbga oid mehnat qobiliyatini vaqtincha yoki turg‘un yo‘qotishiga yoxud vafot etishiga sabab bo‘lgan hodisa; kasb kasalligi — xodimning unga zararli ishlab chiqarish omili yoki xavfli ishlab chiqarish omili ta’siri natijasida yuzaga kelgan va uning kasbga oid mehnat qobiliyatini vaqtincha yoxud turg‘un yo‘qotishiga sabab bo‘lgan o‘tkir yoki surunkali kasalligi; mehnatda mayib bo‘lish — ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa oqibatida xodimning kasbga oid mehnat qobiliyatini vaqtincha yoki turg‘un yo‘qotishi. Ishlab chiqarishda jarohatlanish hodisalari mashina va dastgohlarning harakatlanuvchi qismlari, qayishlar, barabanlar, shkivlar, shneklar, tishli mexanizmlar, issiq yuzalar, elektr tokidan foydalanadigan zaxarli kimyoviy moddalar, matolarni pardozlashda ishlatiladigan kislota, ishqor va boshqa zaharli moddalarning bexosdan tukilib ketishi, ish joylarida to‘siqsiz ishlash tufayli yoki mehnat xavfsizligi qoidalariga roiya qilmaslik natijasida sodir bo‘lishi mumkin. Jarohat turlari: - mexanik (sinish, lat yeyish); - termik (kuyish, sovuq urish); - kimyoviy (kuyish, zaharlanish); - elektr quvvatidan shikastlanishlarga bo‘linadi. Jarohat joyiga karab esa bosh shikastlanishi (ko‘zdan boshqa), oyoq va qo‘l (barmoqlardan tashqari), shuningdek boshqa tana a’zolari joylarning shikastlanishiga bo‘linadi. Shikastlanishlar og‘ir-yengilligiga ko‘ra mehnat qobiliyati yo’qolmaydigan - yengil shikastlanishga, mehnat qobiliyati kunlab, xaftalab va hatto oylab yo’qotiladigan o‘rta va og‘ir shikastlanishlarga bo‘linadi. Shikastlanishning og‘ir turi mehnat qilish qobiliyatini mutlaqo yo’qotishga sabab bo‘lishi va nogironlikka olib kelishi mumkin. Ish beruvchi, mehnat jarohati yoki boshqa mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq ravishda xodim sog‘ligiga yetkazilgan zararni, agar u yetkazilgan zarar uchun o‘zining aybdor emasligini isbot qila olmasa, xodimga yetkazilgan zararni to‘lashi shart. kasb kasalligi — xodimning unga zararli ishlab chiqarish omili yoki xavfli ishlab chiqarish omili ta’siri natijasida yuzaga kelgan va uning kasbga oid mehnat qobiliyatini vaqtincha yoxud turg‘un yo‘qotishiga sabab bo‘lgan o‘tkir yoki surunkali kasalligi; mehnatda mayib bo‘lish — ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa oqibatida xodimning kasbga oid mehnat qobiliyatini vaqtincha yoki turg‘un yo‘qotishi. Ishlab chiqarishda jarohatlanish hodisalari mashina va dastgohlarning harakatlanuvchi qismlari, qayishlar, barabanlar, shkivlar, shneklar, tishli mexanizmlar, issiq yuzalar, elektr tokidan foydalanadigan zaxarli kimyoviy moddalar, matolarni pardozlashda ishlatiladigan kislota, ishqor va boshqa zaharli moddalarning bexosdan tukilib ketishi, ish joylarida to‘siqsiz ishlash tufayli yoki mehnat xavfsizligi qoidalariga roiya qilmaslik natijasida sodir bo‘lishi mumkin. Jarohat turlari: - mexanik (sinish, lat yeyish); - termik (kuyish, sovuq urish); - kimyoviy (kuyish, zaharlanish); - elektr quvvatidan shikastlanishlarga bo‘linadi. Jarohat joyiga karab esa bosh shikastlanishi (ko‘zdan boshqa), oyoq va qo‘l (barmoqlardan tashqari), shuningdek boshqa tana a’zolari joylarning shikastlanishiga bo‘linadi. Shikastlanishlar og‘ir-yengilligiga ko‘ra mehnat qobiliyati yo’qolmaydigan - yengil shikastlanishga, mehnat qobiliyati kunlab, xaftalab va hatto oylab yo’qotiladigan o‘rta va og‘ir shikastlanishlarga bo‘linadi. Shikastlanishning og‘ir turi mehnat qilish qobiliyatini mutlaqo yo’qotishga sabab bo‘lishi va nogironlikka olib kelishi mumkin. Ish beruvchi, mehnat jarohati yoki boshqa mehnat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq ravishda xodim sog‘ligiga yetkazilgan zararni, agar u yetkazilgan zarar uchun o‘zining aybdor emasligini isbot qila olmasa, xodimga yetkazilgan zararni to‘lashi shart. Ish beruvchi tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy-texnik, sanitariya-gigiena va davolash-profilaktika choralari hamda sog‘lom va xavfsiz mehnat sharoitlari yaratish tadbirlari ta’minlanmaganligi (mehnatni muhofaza qilish, texnika xavfsizligi, sanoat sanitariyasi qoidalari va shu kabilarga rioya qilmaslik) tufayli olingan mehnat jarohati uning aybi bilan sodir etilgan deb hisoblanadi. Hayotmizda va ishlab chiqarish korxonalarida sodir bo‘layotgan baxtsiz xodisalarning hammasi korxonalarning iqtisodiy rivojlanishiga, ular orqali jamiyatimiz va davlatimiz iqtisodiyotiga katta miqdorda moddiy zarar yetkazibgina qolmay, balki ma’naviy hamda ijtimoiy ziyon ham yetkazadi. Chunki, ish jarayonida malakali kadrlardan ajralib qolish evaziga ma’lum uzilishlar sodir bo‘ladi. Moddiy zarar nimadan iborat ekanligini ko‘rib chiqamiz. 1. Baxtsiz xodisa tufayli ishga yaroqsizligi uchun nafaqa miqdori: N = Ko’ Ya. bu yerda Ko’ - o‘rtacha kunlik ish haqi Ya - ishga yaroqsiz kunlari soni 2. Salomatlikni tiklab olish uchun dori-darmon va tibbiyot muassasida sarflanadigan xarajat miqdori: a) - qisman nogironlik uchun Mqn = (U01 - (U02 +N)) T0 Kn b) - butunlay nogiron bo‘lganda Mbn = (U01 – N) T0 Kn Bu yerda U01 – baxtsizlikkagacha bo‘lgan o‘rtaga oylik maoshi, U02 - nogironlik davridagi o‘rtacha oylik maoshi, so‘m. T0 - 12 (55- t) ayollar uchun T0- 12 (60- t) erkaklar uchun ishchining yoshini ko‘rsatuvchi koeffisent t – shikastlangan ishchining yoshi Kn - tashkilot aybini izohlovchi koeffisent. 3) Vafot etgan ishchining oilasiga to‘lanadigan nafaqa miqdori: Nvq= 12 (U01 / m+ 1-Nk) Kt+ tk Ish beruvchi tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy-texnik, sanitariya-gigiena va davolash-profilaktika choralari hamda sog‘lom va xavfsiz mehnat sharoitlari yaratish tadbirlari ta’minlanmaganligi (mehnatni muhofaza qilish, texnika xavfsizligi, sanoat sanitariyasi qoidalari va shu kabilarga rioya qilmaslik) tufayli olingan mehnat jarohati uning aybi bilan sodir etilgan deb hisoblanadi. Hayotmizda va ishlab chiqarish korxonalarida sodir bo‘layotgan baxtsiz xodisalarning hammasi korxonalarning iqtisodiy rivojlanishiga, ular orqali jamiyatimiz va davlatimiz iqtisodiyotiga katta miqdorda moddiy zarar yetkazibgina qolmay, balki ma’naviy hamda ijtimoiy ziyon ham yetkazadi. Chunki, ish jarayonida malakali kadrlardan ajralib qolish evaziga ma’lum uzilishlar sodir bo‘ladi. Moddiy zarar nimadan iborat ekanligini ko‘rib chiqamiz. 1. Baxtsiz xodisa tufayli ishga yaroqsizligi uchun nafaqa miqdori: N = Ko’ Ya. bu yerda Ko’ - o‘rtacha kunlik ish haqi Ya - ishga yaroqsiz kunlari soni 2. Salomatlikni tiklab olish uchun dori-darmon va tibbiyot muassasida sarflanadigan xarajat miqdori: a) - qisman nogironlik uchun Mqn = (U01 - (U02 +N)) T0 Kn b) - butunlay nogiron bo‘lganda Mbn = (U01 – N) T0 Kn Bu yerda U01 – baxtsizlikkagacha bo‘lgan o‘rtaga oylik maoshi, U02 - nogironlik davridagi o‘rtacha oylik maoshi, so‘m. T0 - 12 (55- t) ayollar uchun T0- 12 (60- t) erkaklar uchun ishchining yoshini ko‘rsatuvchi koeffisent t – shikastlangan ishchining yoshi Kn - tashkilot aybini izohlovchi koeffisent. 3) Vafot etgan ishchining oilasiga to‘lanadigan nafaqa miqdori: Nvq= 12 (U01 / m+ 1-Nk) Kt+ tk bu yerda m - qaramog‘idagi odamlar soni Hk – qaramog‘idagi odamlar nafaqasi tk - qaramog‘idagi odamlarga nafaqa to‘lanadigan yillar yig‘indisi 4. Tibbiyot tashkilotlarining moddiy sarf-xarajatlari: Xtq = Xk. Nt bu yerda, Xk - bir kunlik tibbiyot harajatlari, Nt - jami tibbiyot xizmati ko‘rsatilgan kunlar soni. Shunday qilib, yil davomida tashkilot bo’yicha sodir bo’lgan baxtsiz xodisalar tufayli yetkazilgan umumiy ziyon ma’naviy va ijtimoiy ziyonlar qulay ish sifatining pasayishi va maxsulot chiqarish muddatining uzayib ketishi sabablari bilan izohlanishi mumkin. 2. Kasb kasalliklari, ularning kelib chiqish sabablari Kasb kasalliklari – hamisha kasbiga oid omillarning muayyan zararli ta’siri bilan bog‘liq ishlargagina mansub bo‘lgan, shuningdek mazkur zararli omillar ta’sirida ishlaganda boshqa sharoitlardagiga nisbatan bir necha marta tez uchraydigan kasalliklar. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 2000 yil 6 iyundagi 300–sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Kasb kasalliklari ro‘yxati”dagi kasalliklar kasb kasalligi hisoblanadi. Ro‘yxatda ko‘rsatilgan kasalliklargina emas, shu bilan birga ularning asoratlari va bevosita oqibatlari ham kasb kasalliklariga kiradi. Kasb kasalliklari ro‘yxati: 1. Toksiko-kimyoviy omillar ta’sirida paydo bo‘ladigan kasalliklar. 2. Sanoat aerozollari va changlardan keltirib chiqaradigan kasalliklar. 3. Fizik omillar ta’siridan kelib chiqadigan kasalliklar. 4. Jismoniy zo‘riqishlardan kelib chiqadigan kasalliklar. 5. Biologik omillar keltirib chiqaradigan xastaliklar. ko‘rsatadi. Uning ishlashi uchun amaldagi mehnat qonunchiligi talablariga ko‘ra, m e ’ h b s o g ‘ bu yerda m - qaramog‘idagi odamlar soni Hk – qaramog‘idagi odamlar nafaqasi tk - qaramog‘idagi odamlarga nafaqa to‘lanadigan yillar yig‘indisi 4. Tibbiyot tashkilotlarining moddiy sarf-xarajatlari: Xtq = Xk. Nt bu yerda, Xk - bir kunlik tibbiyot harajatlari, Nt - jami tibbiyot xizmati ko‘rsatilgan kunlar soni. Shunday qilib, yil davomida tashkilot bo’yicha sodir bo’lgan baxtsiz xodisalar tufayli yetkazilgan umumiy ziyon ma’naviy va ijtimoiy ziyonlar qulay ish sifatining pasayishi va maxsulot chiqarish muddatining uzayib ketishi sabablari bilan izohlanishi mumkin. 2. Kasb kasalliklari, ularning kelib chiqish sabablari Kasb kasalliklari – hamisha kasbiga oid omillarning muayyan zararli ta’siri bilan bog‘liq ishlargagina mansub bo‘lgan, shuningdek mazkur zararli omillar ta’sirida ishlaganda boshqa sharoitlardagiga nisbatan bir necha marta tez uchraydigan kasalliklar. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining 2000 yil 6 iyundagi 300–sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Kasb kasalliklari ro‘yxati”dagi kasalliklar kasb kasalligi hisoblanadi. Ro‘yxatda ko‘rsatilgan kasalliklargina emas, shu bilan birga ularning asoratlari va bevosita oqibatlari ham kasb kasalliklariga kiradi. Kasb kasalliklari ro‘yxati: 1. Toksiko-kimyoviy omillar ta’sirida paydo bo‘ladigan kasalliklar. 2. Sanoat aerozollari va changlardan keltirib chiqaradigan kasalliklar. 3. Fizik omillar ta’siridan kelib chiqadigan kasalliklar. 4. Jismoniy zo‘riqishlardan kelib chiqadigan kasalliklar. 5. Biologik omillar keltirib chiqaradigan xastaliklar. ko‘rsatadi. Uning ishlashi uchun amaldagi mehnat qonunchiligi talablariga ko‘ra, m e ’ h b s o g ‘ o ‘ o ‘ k o ‘ t o ‘ g ‘ y o ‘ q o ‘ i s t e ’ b o ‘ t o ‘ o ‘ e ’ s o g ‘ l i g ‘ t a ’ b o ‘ b o g ‘ b o ‘ Bo‘lajak ishchining salomatligi muvofiqligini aniqlovchi dastlabki, davriy, o ‘ k o ‘ O ‘ S o g ‘ k o ‘ o ‘ t o ‘ g ‘ t o ‘ g ‘ b u y ko‘rik yordamida bo‘lajak ishchi ish o‘rnidagi nomuvofiq professional omillar bilan o‘zaro aloqa tavsiya qilinmaydigan umumiy kasalliklar aniqlanadi va salomatligiga to‘g‘ri keladigan ish o‘rni tavsiya qilinadi. o ‘ k o ‘ t o ‘ t a ’ b o ‘ 3. Ishlab chiqarishda jarohatlanishlar va kasb kasalliklarini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar Ish beruvchi ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar sabablarini tahlil qilishi, ularning mehnat jamoasida ko‘rib chiqilishini ta’minlashi va ishlab chiqarishda jarohatlanishning oldini olishga oid chora-tadbirlarni amalga oshirishi shartdir. Vazirlik, korporatsiya, uyushma, konsern barcha baxtsiz hodisalarning hisobini va tahlilini olib boradi, uni o‘ziga qarashli korxonalar va tashkilotlarga ma’lumot uchun yuboradi. Tegishli kasaba uyushmasi yoki boshqa vakillik organi bilan kelishilgan holda baxtsiz hodisalarning oldini olishga oid chora-tadbirlar ishlab chiqadi va ularning bajarilishini nazorat qiladi. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining oldini olish bo‘yicha ishlarni tashkil etish quyidagilardan iborat: 1. Xodimlarni kasbiy tanlovini o‘tkazish. 2. Xodimlarni mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qitish. 3. Mehnat muhofazasi bo‘yicha targ‘ibot ishlarini ta’minlash. 4. Qo‘llanadigan mexanizm, dastgoh va ishlab chiqarish vositalarini xavfsizligini ta’minlash. 5. Texnologik jarayonining xavfsizligini ta’minlash. 6. Ishlab chiqarish bino va inshoatlarini xavfsizligini ta’minlash. 7. Mehnat shart-sharoitlarining sanitar-gigienasini me’yorlash. o ‘ o ‘ k o ‘ t o ‘ g ‘ y o ‘ q o ‘ i s t e ’ b o ‘ t o ‘ o ‘ e ’ s o g ‘ l i g ‘ t a ’ b o ‘ b o g ‘ b o ‘ Bo‘lajak ishchining salomatligi muvofiqligini aniqlovchi dastlabki, davriy, o ‘ k o ‘ O ‘ S o g ‘ k o ‘ o ‘ t o ‘ g ‘ t o ‘ g ‘ b u y ko‘rik yordamida bo‘lajak ishchi ish o‘rnidagi nomuvofiq professional omillar bilan o‘zaro aloqa tavsiya qilinmaydigan umumiy kasalliklar aniqlanadi va salomatligiga to‘g‘ri keladigan ish o‘rni tavsiya qilinadi. o ‘ k o ‘ t o ‘ t a ’ b o ‘ 3. Ishlab chiqarishda jarohatlanishlar va kasb kasalliklarini oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar Ish beruvchi ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar sabablarini tahlil qilishi, ularning mehnat jamoasida ko‘rib chiqilishini ta’minlashi va ishlab chiqarishda jarohatlanishning oldini olishga oid chora-tadbirlarni amalga oshirishi shartdir. Vazirlik, korporatsiya, uyushma, konsern barcha baxtsiz hodisalarning hisobini va tahlilini olib boradi, uni o‘ziga qarashli korxonalar va tashkilotlarga ma’lumot uchun yuboradi. Tegishli kasaba uyushmasi yoki boshqa vakillik organi bilan kelishilgan holda baxtsiz hodisalarning oldini olishga oid chora-tadbirlar ishlab chiqadi va ularning bajarilishini nazorat qiladi. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining oldini olish bo‘yicha ishlarni tashkil etish quyidagilardan iborat: 1. Xodimlarni kasbiy tanlovini o‘tkazish. 2. Xodimlarni mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qitish. 3. Mehnat muhofazasi bo‘yicha targ‘ibot ishlarini ta’minlash. 4. Qo‘llanadigan mexanizm, dastgoh va ishlab chiqarish vositalarini xavfsizligini ta’minlash. 5. Texnologik jarayonining xavfsizligini ta’minlash. 6. Ishlab chiqarish bino va inshoatlarini xavfsizligini ta’minlash. 7. Mehnat shart-sharoitlarining sanitar-gigienasini me’yorlash. 8. Ishchilarini shaxsiy ximoya vositalari bilan ta’minlash. 9. Xodimlarni optimal ish va dam olish rejimini ta’minlash. 10. Ishchilarni davolash-profilaktika xizmati bilan ta’minlash. 11. Xodimlarning sanitar-maishiy ta’minlashini me’yorlash. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining oldini olish chora-tadbirlarining amalga oshirilishi, mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini - maxsus vakolatga ega bo‘lgan davlat idoralari va ularni inspeksiyalari; jamoatchilik nazoratini - kasaba uyushmasi tashkilotlari nazoratni amalga oshiradilar. O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 1996 yil 4 avgustda 273-son bilan ro‘yxatga olingan “Mehnatni muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil etish to‘g‘risida namunaviy Nizom” talablariga binoan, korxonalarda qo‘llaniladigan nazorat turlari: - ish boshqaruvchisi va boshqa mansabdor rahbarlarning tezkor nazorati; - ma’muriy-jamoatchilik (uch bosqichli) nazorati; - mehnat muhofazasi xizmati tomonidan amalga oshiriladigan nazorat; - bosh mutaxassislar xizmatlari tomonidan amalga oshiriladigan nazorat; - jamoat nazorati. Ma’muriy-jamoatchilik (uch bosqichli) nazorat – korxonada mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘rnatilgan qoida va me’yorlarga rioya qilinishi ustidan ma’muriyat va kasaba uyushmasi tomonidan olib boradigan nazoratini eng asosiy turi bo‘ladi. Ushbu nazoratni boshqarish korxona rahbari va kasaba uyushma raisi tomonidan amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish bo‘linmalarni uch bosqichli nazorat ob’ektlariga belgilab berish, ishlab chiqarish xususiyati, korxona tuzilmasi va uning bo‘linmalarini ko‘lami inobatga olinib, korxona ma’muriyati va kasaba uyushma qo‘mitasi tomonidan amalga oshiriladi. Kasaba uyushmalari tomonidan ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining oldini olish maqsadida korxonalarning jamoa shartnomasiga alohida 8. Ishchilarini shaxsiy ximoya vositalari bilan ta’minlash. 9. Xodimlarni optimal ish va dam olish rejimini ta’minlash. 10. Ishchilarni davolash-profilaktika xizmati bilan ta’minlash. 11. Xodimlarning sanitar-maishiy ta’minlashini me’yorlash. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining oldini olish chora-tadbirlarining amalga oshirilishi, mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini - maxsus vakolatga ega bo‘lgan davlat idoralari va ularni inspeksiyalari; jamoatchilik nazoratini - kasaba uyushmasi tashkilotlari nazoratni amalga oshiradilar. O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi tomonidan 1996 yil 4 avgustda 273-son bilan ro‘yxatga olingan “Mehnatni muhofazasi bo‘yicha ishlarni tashkil etish to‘g‘risida namunaviy Nizom” talablariga binoan, korxonalarda qo‘llaniladigan nazorat turlari: - ish boshqaruvchisi va boshqa mansabdor rahbarlarning tezkor nazorati; - ma’muriy-jamoatchilik (uch bosqichli) nazorati; - mehnat muhofazasi xizmati tomonidan amalga oshiriladigan nazorat; - bosh mutaxassislar xizmatlari tomonidan amalga oshiriladigan nazorat; - jamoat nazorati. Ma’muriy-jamoatchilik (uch bosqichli) nazorat – korxonada mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘rnatilgan qoida va me’yorlarga rioya qilinishi ustidan ma’muriyat va kasaba uyushmasi tomonidan olib boradigan nazoratini eng asosiy turi bo‘ladi. Ushbu nazoratni boshqarish korxona rahbari va kasaba uyushma raisi tomonidan amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish bo‘linmalarni uch bosqichli nazorat ob’ektlariga belgilab berish, ishlab chiqarish xususiyati, korxona tuzilmasi va uning bo‘linmalarini ko‘lami inobatga olinib, korxona ma’muriyati va kasaba uyushma qo‘mitasi tomonidan amalga oshiriladi. Kasaba uyushmalari tomonidan ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining oldini olish maqsadida korxonalarning jamoa shartnomasiga alohida mehnatni muhofaza qilish bo‘limi kiritilib, unda ish beruvchining majburiyatilari, kasaba uyushma qo‘mitasining majburiyatlari, ularning o‘zaro majburiyatlari aks ettiriladi. Jumladan ish beruvchi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008 yil 12 noyabrdagi 245-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Korxonalar, tashkilotlar va muassasalarda mehnatni muhofaza qilish jamg‘armasini tashkil etish va uning mablag‘laridan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizom”ga binoan Mehnatni muhofaza qilish fondini barpo etadi va uni xodimlarning mehnat shart-sharoitlarini yaxshilash va muhofaza qilishga yo‘naltirilgan chora-tadbirlarni moliyalashtirishga sarflaydi. Mehnat xavfsizligi standartlariga qat’iy va aniq amal qilish ustidan nazoratni olib borish korxonaning mehnat muhofazasi xizmati zimmasiga yuklatiladi. Xodimlarni ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklaridan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 24 iyundagi 177-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish qoidalari” talablariga muvofiq holda sug‘urta qiladi. Xodimlarni mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qitish hamda bilimlarini tekshirish to‘g‘risidagi namunaviy Nizom (O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 1996 yil 14 avgustda 272-raqam bilan ro‘yxatga olingan) talablariga binoan xodimlarni mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qitadi hamda bilimlarini tekshirish ishlarini tashkil etadi. Kasaba uyushmasi qo‘mitasi mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha komissiya tarkibini tasdiqlaydi, kasaba uyushmasi faollari o‘quvini o‘tkazadi. Mehnat muhofazasi vakillari va mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha komissiya a’zolari yordamida injener-texnik xodimlar, xizmatchilarning mehnat muhofazasi talablariga qanday amal qilishayotganliklari ustidan doimiy nazorat o‘rnatadi. Undan tashqari, 2008 yil 10 sentyabrda O‘zbekiston Respublikasining “Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan majburiy davlat ijtimoiy mehnatni muhofaza qilish bo‘limi kiritilib, unda ish beruvchining majburiyatilari, kasaba uyushma qo‘mitasining majburiyatlari, ularning o‘zaro majburiyatlari aks ettiriladi. Jumladan ish beruvchi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2008 yil 12 noyabrdagi 245-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Korxonalar, tashkilotlar va muassasalarda mehnatni muhofaza qilish jamg‘armasini tashkil etish va uning mablag‘laridan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi Nizom”ga binoan Mehnatni muhofaza qilish fondini barpo etadi va uni xodimlarning mehnat shart-sharoitlarini yaxshilash va muhofaza qilishga yo‘naltirilgan chora-tadbirlarni moliyalashtirishga sarflaydi. Mehnat xavfsizligi standartlariga qat’iy va aniq amal qilish ustidan nazoratni olib borish korxonaning mehnat muhofazasi xizmati zimmasiga yuklatiladi. Xodimlarni ishlab chiqarishdagi baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklaridan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 24 iyundagi 177-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish qoidalari” talablariga muvofiq holda sug‘urta qiladi. Xodimlarni mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qitish hamda bilimlarini tekshirish to‘g‘risidagi namunaviy Nizom (O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 1996 yil 14 avgustda 272-raqam bilan ro‘yxatga olingan) talablariga binoan xodimlarni mehnat muhofazasi bo‘yicha o‘qitadi hamda bilimlarini tekshirish ishlarini tashkil etadi. Kasaba uyushmasi qo‘mitasi mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha komissiya tarkibini tasdiqlaydi, kasaba uyushmasi faollari o‘quvini o‘tkazadi. Mehnat muhofazasi vakillari va mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha komissiya a’zolari yordamida injener-texnik xodimlar, xizmatchilarning mehnat muhofazasi talablariga qanday amal qilishayotganliklari ustidan doimiy nazorat o‘rnatadi. Undan tashqari, 2008 yil 10 sentyabrda O‘zbekiston Respublikasining “Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan majburiy davlat ijtimoiy sug‘urtasi to‘g‘risida”gi qonuni qabul qilingan bo‘lib, uning maqsadlari quyidagilardan iborat: fuqarolarning ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan majburiy davlat ijtimoiy sug‘urtasiga bo‘lgan huquqlarini qonunda belgilab qo‘yish orqali ularning ijtimoiy himoyasini amalga oshirish, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa va kasb kasalligi oqibatida xodimning hayoti hamda sog‘lig‘iga zarar yetkazilganligi munosabati bilan sug‘urta tovoni to‘lanishini ta’minlash; mehnatni muhofaza qilish holatini va mehnat sharoitlarini yaxshilash, xodimlarning sog‘lig‘ini saqlash. 4. Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalarni tekshirish. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1997 yil 6 iyundagi 286-son salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish t o ‘ g ‘ r i s i d a g i N i z o m ” Ushbu Nizom O‘zbekiston Respublikasi hududida mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalar, muassasalar, tashkilotlarda, shuningdek, mehnat shartnomasi bo‘yicha ishlayotgan ayrim fuqarolarda mehnat faoliyati bilan bog‘liq holda yuz bergan hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olishning yagona tartibini belgilaydi. Nizomga asosan: - korxona hududida va uning tashqarisida mehnat vazifalarini bajarayotganda (shuningdek xizmat safarlarida) yuz bergan jarohatlanish, zaharlanish, issiqlik ta’siri, portlash, falokatlar, imoratlar, inshootlar va konstruksiyalar buzilishi, kuyish, muzlash, qizish, elektr toki va yashin urishi, hayvonlar, hasharotlar va sudralib yuruvchilar tomonidan, terroristik harakatlar natijasida shikastlanishlar, shuningdek tabiiy ofatlar (zilzila, o‘pirilish, suv toshqinlari, to‘fonlar va boshqalar) tufayli salomatlikning boshqa xil shikastlanishlari; - o‘z funksional vazifalarini bajarish yuzasidan, shuningdek avariyalarning, odamlar halok bo‘lishining oldini olish va korxonaning mulkini saqlash maqsadida, sug‘urtasi to‘g‘risida”gi qonuni qabul qilingan bo‘lib, uning maqsadlari quyidagilardan iborat: fuqarolarning ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklaridan majburiy davlat ijtimoiy sug‘urtasiga bo‘lgan huquqlarini qonunda belgilab qo‘yish orqali ularning ijtimoiy himoyasini amalga oshirish, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa va kasb kasalligi oqibatida xodimning hayoti hamda sog‘lig‘iga zarar yetkazilganligi munosabati bilan sug‘urta tovoni to‘lanishini ta’minlash; mehnatni muhofaza qilish holatini va mehnat sharoitlarini yaxshilash, xodimlarning sog‘lig‘ini saqlash. 4. Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalarni tekshirish. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1997 yil 6 iyundagi 286-son salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish t o ‘ g ‘ r i s i d a g i N i z o m ” Ushbu Nizom O‘zbekiston Respublikasi hududida mulkchilikning barcha shakllaridagi korxonalar, muassasalar, tashkilotlarda, shuningdek, mehnat shartnomasi bo‘yicha ishlayotgan ayrim fuqarolarda mehnat faoliyati bilan bog‘liq holda yuz bergan hodisalarni va xodimlar salomatligining boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olishning yagona tartibini belgilaydi. Nizomga asosan: - korxona hududida va uning tashqarisida mehnat vazifalarini bajarayotganda (shuningdek xizmat safarlarida) yuz bergan jarohatlanish, zaharlanish, issiqlik ta’siri, portlash, falokatlar, imoratlar, inshootlar va konstruksiyalar buzilishi, kuyish, muzlash, qizish, elektr toki va yashin urishi, hayvonlar, hasharotlar va sudralib yuruvchilar tomonidan, terroristik harakatlar natijasida shikastlanishlar, shuningdek tabiiy ofatlar (zilzila, o‘pirilish, suv toshqinlari, to‘fonlar va boshqalar) tufayli salomatlikning boshqa xil shikastlanishlari; - o‘z funksional vazifalarini bajarish yuzasidan, shuningdek avariyalarning, odamlar halok bo‘lishining oldini olish va korxonaning mulkini saqlash maqsadida, ish beruvchi topshiriq bermagan bo‘lsa ham, korxona manfaatlarini ko‘zlab qandaydir xatti-harakatlarni amalga oshirayotgandagi; - xodim xizmat safarida bo‘lgan yoki o‘z funksional vazifalarini bajarish vaqtida - yo‘l-transport hodisasidagi, temir yo‘l, havo, dengiz va daryo transportidagi, elektr transportidagi hodisa natijasidagi; - ish beruvchi tomonidan buyruq bilan maxsus ajratilgan uydan ishga va/yoki ishdan uyga xodimlarni tashish uchun mo‘ljallangan transportda, shuningdek ushbu maqsadlar uchun shartnoma (buyurtma)ga muvofiq o‘zga tashkilot transportida ishga ketayotgan yoki ishdan qaytayotgandagi; - ish vaqtida shaxsiy transportda, uni xizmatga oid safarlar uchun ishlatishga ruxsat berilganlik haqida ish beruvchining yozma buyrug‘i mavjud bo‘lgandagi; - ish beruvchining topshirig‘ini bajarish uchun transportda yoki piyoda harakatlanayotganda, shuningdek mehnat faoliyati xizmat ko‘rsatish ob’ektlari orasida yurish bilan bog‘liq xodimlar bilan ish vaqtida transportda yoki piyoda ketayotgandagi; - tadbirlarning o‘tkazilishi yoki ishlar bajarilishi joyidan qat’i nazar, shanbalik (yakshanbalik), fuqaro mudofaasi bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlari, ko‘ngilli yong‘in muhofazasi musobaqalari o‘tkazilayotgandagi, qishloq xo‘jaligi ishlariga jalb etilgandagi, ish beruvchining yozma farmoyishi bo‘yicha korxona tomonidan otaliq yordami ko‘rsatilayotgandagi; - ichki ishlar organlarining ma’lumotlari asosida — ish vaqtida mehnat vazifalarini bajarayotganda boshqa shaxs tomonidan tan jarohati yetkazilgandagi; - smenali dam olishda bo‘lgan xodim bilan transport vositasidagi vaxta shaharchasi hududidagi yoki ijaraga olingan xonadagi (kuzatib boruvchi, refrijerator brigadasi xodimi, smenali haydovchi, dengiz va daryo kemalari xodimlari, shuningdek, vaxta-ekspeditsiya usulida ishlayotganlar va boshqalar) baxtsiz hodisalar tekshiriladi va hisobga olinadi. Tabiiy o‘lim, o‘zini o‘zi o‘ldirish, jabrlanuvchining o‘z salomatligiga qasddan shikast yetkazishi, shuningdek, jinoyat sodir qilish chog‘ida shikastlanishi holatlari ish beruvchi topshiriq bermagan bo‘lsa ham, korxona manfaatlarini ko‘zlab qandaydir xatti-harakatlarni amalga oshirayotgandagi; - xodim xizmat safarida bo‘lgan yoki o‘z funksional vazifalarini bajarish vaqtida - yo‘l-transport hodisasidagi, temir yo‘l, havo, dengiz va daryo transportidagi, elektr transportidagi hodisa natijasidagi; - ish beruvchi tomonidan buyruq bilan maxsus ajratilgan uydan ishga va/yoki ishdan uyga xodimlarni tashish uchun mo‘ljallangan transportda, shuningdek ushbu maqsadlar uchun shartnoma (buyurtma)ga muvofiq o‘zga tashkilot transportida ishga ketayotgan yoki ishdan qaytayotgandagi; - ish vaqtida shaxsiy transportda, uni xizmatga oid safarlar uchun ishlatishga ruxsat berilganlik haqida ish beruvchining yozma buyrug‘i mavjud bo‘lgandagi; - ish beruvchining topshirig‘ini bajarish uchun transportda yoki piyoda harakatlanayotganda, shuningdek mehnat faoliyati xizmat ko‘rsatish ob’ektlari orasida yurish bilan bog‘liq xodimlar bilan ish vaqtida transportda yoki piyoda ketayotgandagi; - tadbirlarning o‘tkazilishi yoki ishlar bajarilishi joyidan qat’i nazar, shanbalik (yakshanbalik), fuqaro mudofaasi bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlari, ko‘ngilli yong‘in muhofazasi musobaqalari o‘tkazilayotgandagi, qishloq xo‘jaligi ishlariga jalb etilgandagi, ish beruvchining yozma farmoyishi bo‘yicha korxona tomonidan otaliq yordami ko‘rsatilayotgandagi; - ichki ishlar organlarining ma’lumotlari asosida — ish vaqtida mehnat vazifalarini bajarayotganda boshqa shaxs tomonidan tan jarohati yetkazilgandagi; - smenali dam olishda bo‘lgan xodim bilan transport vositasidagi vaxta shaharchasi hududidagi yoki ijaraga olingan xonadagi (kuzatib boruvchi, refrijerator brigadasi xodimi, smenali haydovchi, dengiz va daryo kemalari xodimlari, shuningdek, vaxta-ekspeditsiya usulida ishlayotganlar va boshqalar) baxtsiz hodisalar tekshiriladi va hisobga olinadi. Tabiiy o‘lim, o‘zini o‘zi o‘ldirish, jabrlanuvchining o‘z salomatligiga qasddan shikast yetkazishi, shuningdek, jinoyat sodir qilish chog‘ida shikastlanishi holatlari (sud-tibbiy ekspertiza xulosasi yoki tergov organlarining ma’lumotlariga ko‘ra) tekshirilmaydi va hisobga olinmaydi. Korxona xodimi rahbarligida ishlab chiqarish amaliyoti o‘tayotgan yoki ish bajarayotgan o‘quvchilar, talabalar bilan yuz bergan baxtsiz hodisa korxona tomonidan ta’lim muassasasi vakili bilan birgalikda tekshiriladi va korxona tomonidan hisobga olinadi. Korxona tomonidan ishlab chiqarish amaliyoti uchun ajratilgan uchastkada o‘qituvchilari rahbarligida ishlab chiqarish amaliyotini o‘tayotgan yoki ish bajarayotgan o‘quvchilar, talabalar bilan yuz bergan baxtsiz hodisalar ta’lim muassasalari tomonidan korxona vakili bilan birgalikda tekshiriladi va ta’lim muassasasi tomonidan hisobga olinadi. Quyidagi baxtsiz hodisalar maxsus tekshiriladi: - bir vaqtning o‘zida ikki va undan ziyod xodimlar bilan salomatlikka yetkazilgan zararning og‘irligi darajasidan qat’i nazar, yuz bergan guruhiy baxtsiz hodisalar; - o‘lim bilan tugagan baxtsiz hodisalar; - oqibati og‘ir baxtsiz hodisalar. Guruhiy, o‘lim bilan tugagan va oqibati og‘ir baxtsiz hodisa to‘g‘risida ish beruvchi darhol sxemaga binoan quyidagilarga xabar berishi kerak: - davlat mehnat texnika nazoratchisiga; - yuqori turuvchi xo‘jalik organiga; - Qoraqalpog‘iston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligiga, Toshkent shahri va viloyatlar boshqarmalariga; - baxtsiz hodisa yuz bergan joydagi ichki ishlar organiga; - baxtsiz hodisaga uchragan xodimni yuborgan tashkilotga; - hududiy kasaba uyushmalari tashkilotlari birlashmasi kengashiga. 5. N-1 shaklidagi dalolatnomani to‘ldirish. (sud-tibbiy ekspertiza xulosasi yoki tergov organlarining ma’lumotlariga ko‘ra) tekshirilmaydi va hisobga olinmaydi. Korxona xodimi rahbarligida ishlab chiqarish amaliyoti o‘tayotgan yoki ish bajarayotgan o‘quvchilar, talabalar bilan yuz bergan baxtsiz hodisa korxona tomonidan ta’lim muassasasi vakili bilan birgalikda tekshiriladi va korxona tomonidan hisobga olinadi. Korxona tomonidan ishlab chiqarish amaliyoti uchun ajratilgan uchastkada o‘qituvchilari rahbarligida ishlab chiqarish amaliyotini o‘tayotgan yoki ish bajarayotgan o‘quvchilar, talabalar bilan yuz bergan baxtsiz hodisalar ta’lim muassasalari tomonidan korxona vakili bilan birgalikda tekshiriladi va ta’lim muassasasi tomonidan hisobga olinadi. Quyidagi baxtsiz hodisalar maxsus tekshiriladi: - bir vaqtning o‘zida ikki va undan ziyod xodimlar bilan salomatlikka yetkazilgan zararning og‘irligi darajasidan qat’i nazar, yuz bergan guruhiy baxtsiz hodisalar; - o‘lim bilan tugagan baxtsiz hodisalar; - oqibati og‘ir baxtsiz hodisalar. Guruhiy, o‘lim bilan tugagan va oqibati og‘ir baxtsiz hodisa to‘g‘risida ish beruvchi darhol sxemaga binoan quyidagilarga xabar berishi kerak: - davlat mehnat texnika nazoratchisiga; - yuqori turuvchi xo‘jalik organiga; - Qoraqalpog‘iston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligiga, Toshkent shahri va viloyatlar boshqarmalariga; - baxtsiz hodisa yuz bergan joydagi ichki ishlar organiga; - baxtsiz hodisaga uchragan xodimni yuborgan tashkilotga; - hududiy kasaba uyushmalari tashkilotlari birlashmasi kengashiga. 5. N-1 shaklidagi dalolatnomani to‘ldirish. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa natijasida xodimning mehnat qobiliyati kamida bir kunga yo‘qotilsa yoki tibbiy xulosaga muvofiq yengilroq boshqa ishga o‘tishi zarur bo‘lsa, N-1 shaklidagi dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi (4 nusxada). N-1 shaklidagi dalolatnoma bilan rasmiylashtirilgan baxtsiz hodisalar korxona tomonidan hisobga olinadi va daftarda qayd qilinadi. Ish beruvchi N-1 shaklidagi dalolatnoma nusxalarini, kasaba uyushmasi qo‘mitasiga yoki korxona xodimlarining boshqa vakillik organlariga, O‘zbekiston Respublikasi «Sanoatgeokontexnazorat» davlat inspeksiyasi yoki «O‘zenergonazorat» agentliklari organi vakiliga, agar baxtsiz hodisa nazoratdagi tegishli korxonalar (ob’ektlar)da yuz bergan bo‘lsa, yuqori turuvchi xo‘jalik organiga, tegishli vazirlik (xo‘jalik boshqaruvi organlari)ga ham ularning talablariga muvofiq yuborishi shart. Kasaba uyushmalari boshlang‘ich tashkilotlari rahbarlari uchun faoliyatni to‘g‘ri va samarali tashkil etish bo‘yicha qo‘llanmada bir nusxadan jabrlanuvchiga (vafot etgan bo‘lsa, oilasiga), mehnatni muhofaza qilish xizmati rahbariga (muxandisi, mutaxassisi)ga va bosh davlat mehnat texnik nazoratchisiga yuborilishi ko‘rsatilgan. Guruhiy, o‘lim bilan tugagan va oqibati og‘ir baxtsiz hodisalar yuz berganda N-1 shakldagi dalolatnoma komissiya tomonidan maxsus tekshirish dalolatnomasi tuzilgandan keyin 1 sutka ichida komissiya xulosasiga muvofiq rasmiylashtiriladi. N-1 shakli “TASDIQLAYMAN” Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti rektori _____________I.Madjidov «____»_______________ 20__ yil Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa natijasida xodimning mehnat qobiliyati kamida bir kunga yo‘qotilsa yoki tibbiy xulosaga muvofiq yengilroq boshqa ishga o‘tishi zarur bo‘lsa, N-1 shaklidagi dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi (4 nusxada). N-1 shaklidagi dalolatnoma bilan rasmiylashtirilgan baxtsiz hodisalar korxona tomonidan hisobga olinadi va daftarda qayd qilinadi. Ish beruvchi N-1 shaklidagi dalolatnoma nusxalarini, kasaba uyushmasi qo‘mitasiga yoki korxona xodimlarining boshqa vakillik organlariga, O‘zbekiston Respublikasi «Sanoatgeokontexnazorat» davlat inspeksiyasi yoki «O‘zenergonazorat» agentliklari organi vakiliga, agar baxtsiz hodisa nazoratdagi tegishli korxonalar (ob’ektlar)da yuz bergan bo‘lsa, yuqori turuvchi xo‘jalik organiga, tegishli vazirlik (xo‘jalik boshqaruvi organlari)ga ham ularning talablariga muvofiq yuborishi shart. Kasaba uyushmalari boshlang‘ich tashkilotlari rahbarlari uchun faoliyatni to‘g‘ri va samarali tashkil etish bo‘yicha qo‘llanmada bir nusxadan jabrlanuvchiga (vafot etgan bo‘lsa, oilasiga), mehnatni muhofaza qilish xizmati rahbariga (muxandisi, mutaxassisi)ga va bosh davlat mehnat texnik nazoratchisiga yuborilishi ko‘rsatilgan. Guruhiy, o‘lim bilan tugagan va oqibati og‘ir baxtsiz hodisalar yuz berganda N-1 shakldagi dalolatnoma komissiya tomonidan maxsus tekshirish dalolatnomasi tuzilgandan keyin 1 sutka ichida komissiya xulosasiga muvofiq rasmiylashtiriladi. N-1 shakli “TASDIQLAYMAN” Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti rektori _____________I.Madjidov «____»_______________ 20__ yil D A L O L A T N O M A № ____ Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa va salomatlikka boshqa xil zarar yetkazilishi to‘g‘risida 1. Korxonaning nomi ___________________________________________ 2. Korxonaning manzili __________________________________________ (viloyat, shahar, tuman, ko‘cha, uy) 1.2. Mulkchilik shakli ___________________________________________ (davlat, aksiyadorlik, xususiy va xokazo) 1.3. Baxtsiz xodisa yuz bergan joy _________________________________ (bo‘linma, sex) 2. Vazirlik, korporatsiya, uyushma, konsern _________________________ 3. Xodimni yo‘llagan korxona _____________________________________ (nomi, manzili, vazirlik _______________________________________________________________ korporatsiya, uyushma, konsern) 4. Jabrlanuvchining familiyasi, ismi va otasining ismi _____________________ ________________________________________________________________ 5. Jinsi: erkak, ayol (tagiga chizilsin) 6. Yoshi (to‘liq yillar soni ko‘rsatilsin) ________________________________ 7. Kasbi, lavozimi _________________________________________________ 7.1. Razryadi, klassi ________________________________________________ D A L O L A T N O M A № ____ Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa va salomatlikka boshqa xil zarar yetkazilishi to‘g‘risida 1. Korxonaning nomi ___________________________________________ 2. Korxonaning manzili __________________________________________ (viloyat, shahar, tuman, ko‘cha, uy) 1.2. Mulkchilik shakli ___________________________________________ (davlat, aksiyadorlik, xususiy va xokazo) 1.3. Baxtsiz xodisa yuz bergan joy _________________________________ (bo‘linma, sex) 2. Vazirlik, korporatsiya, uyushma, konsern _________________________ 3. Xodimni yo‘llagan korxona _____________________________________ (nomi, manzili, vazirlik _______________________________________________________________ korporatsiya, uyushma, konsern) 4. Jabrlanuvchining familiyasi, ismi va otasining ismi _____________________ ________________________________________________________________ 5. Jinsi: erkak, ayol (tagiga chizilsin) 6. Yoshi (to‘liq yillar soni ko‘rsatilsin) ________________________________ 7. Kasbi, lavozimi _________________________________________________ 7.1. Razryadi, klassi ________________________________________________ 8. Baxtsiz hodisa yuz berganda bajarilayotgan ish bo‘yicha ish staji __________ _________________________________________________________________ 9. Mehnat xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnoma, o‘qitish: 9.1. Kirish yo‘riqnomasi (sana) ____________________________________ 9.2. Mehnat xavfsizligi bo‘yicha o‘qitish (sana) _______________________ 9.3. Dastlabki (davriy) yo‘riqnoma (sana) ____________________________ 9.4. O‘ta xavfli ishlar uchun bilimlarni tekshirish (sana) _________________ 9.5. Ishga kirayotganida va davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tganligi _____________ ______________________________________________________________ 10. Baxtsiz hodisa yuz bergan sana va vaqt ___________________________ (yil, kun, oy) _______________________________________________________________ (ish boshlashdagi to‘liq soatlar soni) 11. Baxtsiz hodisa holati __________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ 8. Baxtsiz hodisa yuz berganda bajarilayotgan ish bo‘yicha ish staji __________ _________________________________________________________________ 9. Mehnat xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnoma, o‘qitish: 9.1. Kirish yo‘riqnomasi (sana) ____________________________________ 9.2. Mehnat xavfsizligi bo‘yicha o‘qitish (sana) _______________________ 9.3. Dastlabki (davriy) yo‘riqnoma (sana) ____________________________ 9.4. O‘ta xavfli ishlar uchun bilimlarni tekshirish (sana) _________________ 9.5. Ishga kirayotganida va davriy tibbiy ko‘rikdan o‘tganligi _____________ ______________________________________________________________ 10. Baxtsiz hodisa yuz bergan sana va vaqt ___________________________ (yil, kun, oy) _______________________________________________________________ (ish boshlashdagi to‘liq soatlar soni) 11. Baxtsiz hodisa holati __________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ 11.1. Baxtsiz hodisa sabablari ______________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ 11.2. Jarohat yetkazilishiga sabab bo‘lgan asbob-uskuna _________________ 11.3. Jabrlanuvchining xushyorligi (alkogol yoki narkotiklar ta’siridaligi) ___________________________________________________________ (tibbiy xulosaga binoan) 11.4. Tashxis _____________________________________________________ (dastlabki, oxirgi) ___________________________________________________________ 12. Baxtsiz hodisa sabablarini bartaraf etish tadbirlari: Tar. raq. Tadbirlar nomi Bajarish muddati Bajaruvchi Bajarilishi haqida belgi _______________________________________________________________ 11.1. Baxtsiz hodisa sabablari ______________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ 11.2. Jarohat yetkazilishiga sabab bo‘lgan asbob-uskuna _________________ 11.3. Jabrlanuvchining xushyorligi (alkogol yoki narkotiklar ta’siridaligi) ___________________________________________________________ (tibbiy xulosaga binoan) 11.4. Tashxis _____________________________________________________ (dastlabki, oxirgi) ___________________________________________________________ 12. Baxtsiz hodisa sabablarini bartaraf etish tadbirlari: Tar. raq. Tadbirlar nomi Bajarish muddati Bajaruvchi Bajarilishi haqida belgi 13. Mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik, mehnatni muhofaza qilish qoidalari va me’yorlari buzilishiga yo‘l qo‘ygan shaxslar ___________________________ _______________________________________________________________ (F.I.O. lavozimi, korxona nomi) _______________________________________________________________ (ular tomonidan buzilgan qonunlar, qoidalar va _______________________________________________________________ me’yoriy xujjatlarning moddalari, bandlari) 14. Baxtsiz hodisa guvohlari _______________________________________ Dalolatnoma tuzildi ___________________________________________ (yil, oy, kun) Komisiya raisi _______________________________________________ (F.I.O., imzo) Komisiya a’zolari ____________________________________________ (F.I.O., imzo) ____________________________________________ (F.I.O., imzo) Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. Ishlab chiqarishda faoliyat jarayonida yuzaga keladigan jarohatlanishlar? 2. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa va uning asosiy sabablari? 3. Kasb kasalligi va mehnatda mayib bo‘lish tushunchalari? 4. Kasb kasalliklari va ularning kelib chiqish sabablari? 6. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining oldini olish bo‘yicha ishlarni tashkil etish? 7. Ishlab chiqarishda jarohatlanishlar va kasb kasalliklarini oldini olishga qaratilgan asosiy chora-tadbirlar? 13. Mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik, mehnatni muhofaza qilish qoidalari va me’yorlari buzilishiga yo‘l qo‘ygan shaxslar ___________________________ _______________________________________________________________ (F.I.O. lavozimi, korxona nomi) _______________________________________________________________ (ular tomonidan buzilgan qonunlar, qoidalar va _______________________________________________________________ me’yoriy xujjatlarning moddalari, bandlari) 14. Baxtsiz hodisa guvohlari _______________________________________ Dalolatnoma tuzildi ___________________________________________ (yil, oy, kun) Komisiya raisi _______________________________________________ (F.I.O., imzo) Komisiya a’zolari ____________________________________________ (F.I.O., imzo) ____________________________________________ (F.I.O., imzo) Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. Ishlab chiqarishda faoliyat jarayonida yuzaga keladigan jarohatlanishlar? 2. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa va uning asosiy sabablari? 3. Kasb kasalligi va mehnatda mayib bo‘lish tushunchalari? 4. Kasb kasalliklari va ularning kelib chiqish sabablari? 6. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarining oldini olish bo‘yicha ishlarni tashkil etish? 7. Ishlab chiqarishda jarohatlanishlar va kasb kasalliklarini oldini olishga qaratilgan asosiy chora-tadbirlar? 8. Mehnatni muhofazasi bo‘yicha korxonada qo‘llaniladigan nazorat turlari? 9. N-1 shaklidagi dalolatnomani to‘ldirish? 10. Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalarni tekshirish? 8. Mehnatni muhofazasi bo‘yicha korxonada qo‘llaniladigan nazorat turlari? 9. N-1 shaklidagi dalolatnomani to‘ldirish? 10. Ishlab chiqarishda sodir bo‘ladigan baxtsiz xodisalarni tekshirish?