ISLOM MODELI ASOSIDA SHARTNOMAVIY MUNOSABATLAR

Time

Yuklangan vaqt

2025-11-08

Downloads

Yuklab olishlar soni

0

Pages

Sahifalar soni

68

File size

Fayl hajmi

3,0 MB

Sotib olish Sotib olish (6900 so'm)

ISLOM MODELI ASOSIDA SHARTNOMAVIY MUNOSABATLAR Logotip
ISLOM MODELI ASOSIDA SHARTNOMAVIY MUNOSABATLAR
Reja  ISLOM MOLIYASI HAQIDA TUSHUNCHA  ISLOM MOLIYASINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI  ISLOM MOLIYASIDA SHARTNOMAVIY MUNOSABATLAR Logotip
Reja  ISLOM MOLIYASI HAQIDA TUSHUNCHA  ISLOM MOLIYASINING RIVOJLANISH BOSQICHLARI  ISLOM MOLIYASIDA SHARTNOMAVIY MUNOSABATLAR
Logotip
ISLOM MOLIYASIDA QANDAY HARAKATLAR TAQIQLANGAN? Logotip
ISLOM MOLIYASIDA QANDAY HARAKATLAR TAQIQLANGAN?
ISLOMIY MOLIYADA TAQIQLANGAN HARAKATLAR: Foiz hisoblash va olish(riba) Foiz Spirtli ichimliklar, qimor o’yinlari, giyohvand moddalar, cho’chqa go’shti, shariat harom yoki nomaqbul deb hisoblagan boshqa narsalar bilan shug’ullanadigan biznesga investitsiyalar Taqiqlangan investitsiyalar Noaniqlik, tranzaksiyalar, chayqovchilik yoki haddan tashqari xavf bilan bog’liq Xavf Logotip
ISLOMIY MOLIYADA TAQIQLANGAN HARAKATLAR: Foiz hisoblash va olish(riba) Foiz Spirtli ichimliklar, qimor o’yinlari, giyohvand moddalar, cho’chqa go’shti, shariat harom yoki nomaqbul deb hisoblagan boshqa narsalar bilan shug’ullanadigan biznesga investitsiyalar Taqiqlangan investitsiyalar Noaniqlik, tranzaksiyalar, chayqovchilik yoki haddan tashqari xavf bilan bog’liq Xavf
ҚУРОНИ КАРИМДА КЕЛТИРИЛГАН РИБОГА ОИД ОЯТЛАР Рум сураси-39-оят, Нисо 160-161, Оли Имрон 130,  Бақара 275-280 Logotip
ҚУРОНИ КАРИМДА КЕЛТИРИЛГАН РИБОГА ОИД ОЯТЛАР Рум сураси-39-оят, Нисо 160-161, Оли Имрон 130,  Бақара 275-280
Sudxo’rlikning mavjud emasligi Voqelikdagi qo’shimcha qiymatning yaratilishi Voqelikdagi aktivlar bilan ta’minlanganligi Axloqiy-ma’naviy jihatlardan tashkil topganligi Foyda va zararlarni taqsimlash, ulushli ishtirok Tomonlar har birining axborotdan baravar boxabarligi ISLOM MOLIYA VOSITALARINING XUSUSIYATLARI: Logotip
Sudxo’rlikning mavjud emasligi Voqelikdagi qo’shimcha qiymatning yaratilishi Voqelikdagi aktivlar bilan ta’minlanganligi Axloqiy-ma’naviy jihatlardan tashkil topganligi Foyda va zararlarni taqsimlash, ulushli ishtirok Tomonlar har birining axborotdan baravar boxabarligi ISLOM MOLIYA VOSITALARINING XUSUSIYATLARI:
Logotip
Islomiy moliyaviy vositalar Mazmuni Bay Mulkka yoki mulk predmetiga egalik huquqini o’tkazishni ko’rish uchun Ijara Mulkdan foydalanish huquqini o’tkazishni ko’rish uchun Hadya(Hiba) Mulk predmetini bepul (haq olmay) berish Ssuda(ariyah) Mulkdan foydalanish huquqini bepul (haq olmay) berish ISLOMIY MOLIYAVIY VOSITALARNING ASOSIY TARKIBIY QISMLARI Logotip
Islomiy moliyaviy vositalar Mazmuni Bay Mulkka yoki mulk predmetiga egalik huquqini o’tkazishni ko’rish uchun Ijara Mulkdan foydalanish huquqini o’tkazishni ko’rish uchun Hadya(Hiba) Mulk predmetini bepul (haq olmay) berish Ssuda(ariyah) Mulkdan foydalanish huquqini bepul (haq olmay) berish ISLOMIY MOLIYAVIY VOSITALARNING ASOSIY TARKIBIY QISMLARI
An’anaviy moliya tizimi Islom moliya tizimi Pul Tovar bo’lib, u ayirboshlash va jamg’arish vositasi vazifasini ham bajaradi Tovar faqat haqiqiy aktiv bo’lishi mumkin. Pul qiymat ombori bo’la olmaydi, u faqat ayirboshlash vazifasini bajaradi Foyda olish uchun asos pulning vaqt qiymati hisoblanadi Foyda olishning asosi Tovar xizmatlar almashinuvidan olingan daromad hisoblanadi Foizlar qarz oluvchining rentabelligidan qat’iy nazar undiriladi Yo’qotishlarni taqsimlash prinsipi qo’llaniladi, ya’ni bank qarz oluvchi bilan birgalikda zarar ko’radi Inflyatsiya nuqtayi nazaridan uning o’sishi qarz olish qiymatiga bog’liq Qarz oluvchi inflyatsiya xavfi tufayli qo’shimcha xarajatlarga duch kelmaydi Kreditni moliyalashtirish real aktivning mavjudligi bilan emas, balki qarz oluvchining moliyaviy holatini baholash bilan ko’proq bog’liq Shartnomaning zaruriy sharti-bu investitsiya aktivining mavjudligi AN’ANAVIY VA ISLOM MOLIYA TIZIMI O’RTASIDAGI FARQLAR Logotip
An’anaviy moliya tizimi Islom moliya tizimi Pul Tovar bo’lib, u ayirboshlash va jamg’arish vositasi vazifasini ham bajaradi Tovar faqat haqiqiy aktiv bo’lishi mumkin. Pul qiymat ombori bo’la olmaydi, u faqat ayirboshlash vazifasini bajaradi Foyda olish uchun asos pulning vaqt qiymati hisoblanadi Foyda olishning asosi Tovar xizmatlar almashinuvidan olingan daromad hisoblanadi Foizlar qarz oluvchining rentabelligidan qat’iy nazar undiriladi Yo’qotishlarni taqsimlash prinsipi qo’llaniladi, ya’ni bank qarz oluvchi bilan birgalikda zarar ko’radi Inflyatsiya nuqtayi nazaridan uning o’sishi qarz olish qiymatiga bog’liq Qarz oluvchi inflyatsiya xavfi tufayli qo’shimcha xarajatlarga duch kelmaydi Kreditni moliyalashtirish real aktivning mavjudligi bilan emas, balki qarz oluvchining moliyaviy holatini baholash bilan ko’proq bog’liq Shartnomaning zaruriy sharti-bu investitsiya aktivining mavjudligi AN’ANAVIY VA ISLOM MOLIYA TIZIMI O’RTASIDAGI FARQLAR
ISLOM BANKINING ASOSIY RISKLARI 1 2 3 4 KREDIT RISKI BOZOR RISKI LIKVIDLILIK RISKI OPERATSION RISK Logotip
ISLOM BANKINING ASOSIY RISKLARI 1 2 3 4 KREDIT RISKI BOZOR RISKI LIKVIDLILIK RISKI OPERATSION RISK
Buyuk Britaniya AQSH Avstraliya Shvetsariya Fransiya 0 5 10 15 20 25 20 10 4 4 3 Dunyo mamlakatlarida Islomiy banklar soni (2021-yil dekabr holatiga, birlikda) Logotip
Buyuk Britaniya AQSH Avstraliya Shvetsariya Fransiya 0 5 10 15 20 25 20 10 4 4 3 Dunyo mamlakatlarida Islomiy banklar soni (2021-yil dekabr holatiga, birlikda)
Logotip
Logotip
Ислом тараққиѐт банки (ИТБ) 1973 йил 18 декабрда Ислом Конференцияси Ташкилотига (ИКТ) аъзо мамлакатлар молия вазирлари йиғилишида ташкил этилган ва ўз фаолиятини 1975 йил октябрь ойида бошлаган. ИТБнинг бош офиси Саудия Арабистонининг Жидда шаҳрида жойлашган. ИСЛОМ ҲАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ (ИҲТ) — ҳукуматлараро халқаро ташкилот. Ислом мамлакатлари давлат ва ҳукумат бошлиқларининг 1-конференциясида (1969 й., Работ ш., Марокаш) асос солинган.  Ўзбекистон Республикаси (1996 й. дан) ИКТга тўлиқ аъзо бўлиб кирган. Logotip
Ислом тараққиѐт банки (ИТБ) 1973 йил 18 декабрда Ислом Конференцияси Ташкилотига (ИКТ) аъзо мамлакатлар молия вазирлари йиғилишида ташкил этилган ва ўз фаолиятини 1975 йил октябрь ойида бошлаган. ИТБнинг бош офиси Саудия Арабистонининг Жидда шаҳрида жойлашган. ИСЛОМ ҲАМКОРЛИК ТАШКИЛОТИ (ИҲТ) — ҳукуматлараро халқаро ташкилот. Ислом мамлакатлари давлат ва ҳукумат бошлиқларининг 1-конференциясида (1969 й., Работ ш., Марокаш) асос солинган.  Ўзбекистон Республикаси (1996 й. дан) ИКТга тўлиқ аъзо бўлиб кирган.
Birinchi rasmiy islomiy bank 1963 yilda Misrda tashkil etilgan Hozirda 200 dan ortiq Islomiy banklar 70 dan ortiq mamlakatlarda faoliyat yuritmoqda. 50 dan ortiq Islomiy sug`urta (takaful ) kompaniyalari 25 ta mamlakatda mavjud. Bugungi kunda Islom banki va moliyasi musulmonlar istiqomat qilmaydigan mamlakatlar iqtiodiyotida ham o`z o`rnini topib bormoqdi Islom moliyasining rivojlanishi va ahamiyati Islom moliyasi 2007 yilda yuzaga kelgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi dunyo iqtisodiyotga o`zining salbiy ta`sirini ko`rsatishni boshlagandan so`ng eng qizg`in muhokama bo`lgan mavzuga aylandi. Chunki, Islom moliya tizim bu inqirozdan deyarli zarar ko`rmadi. Logotip
Birinchi rasmiy islomiy bank 1963 yilda Misrda tashkil etilgan Hozirda 200 dan ortiq Islomiy banklar 70 dan ortiq mamlakatlarda faoliyat yuritmoqda. 50 dan ortiq Islomiy sug`urta (takaful ) kompaniyalari 25 ta mamlakatda mavjud. Bugungi kunda Islom banki va moliyasi musulmonlar istiqomat qilmaydigan mamlakatlar iqtiodiyotida ham o`z o`rnini topib bormoqdi Islom moliyasining rivojlanishi va ahamiyati Islom moliyasi 2007 yilda yuzaga kelgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi dunyo iqtisodiyotga o`zining salbiy ta`sirini ko`rsatishni boshlagandan so`ng eng qizg`in muhokama bo`lgan mavzuga aylandi. Chunki, Islom moliya tizim bu inqirozdan deyarli zarar ko`rmadi.
 Buyuk Britaniya o‘ttiz yildan oshiq vaqt mobaynida Islomiy moliya rivojlanishida yetakchi o‘rinni egallab kelmoqda. Islomiy moliya birinchi marta Buyuk Britaniyaga 1980-yillarda, Murabaha operatsiyalarini joriy qilish bilan kirib kelgan. Birinchi Buyuk Britaniya islom banki Al Baraka International 1982 yilda ishga tushirilgan. Shundan so‘ng savdo moliya, lizing va loyihalarni moliyalashtirishda buyurtma qilingan shariat talablariga javob beradigan mahsulotlar o‘sdi. Shu bilan birga, chakana Islomiy moliya xizmatlari taklifi sezilarli darajada oshdi va Buyuk Britaniyada yashovchi 2,5 milliondan ortiq musulmonlarga tanlov imkoniyatini taqdim etdi. Hozirda Buyuk Britaniyada shariat talablariga javob beradigan beshta bank mavjud (Abu Dabi Islom banki, Al-Rayan banki, London banki va Yaqin Sharq, Gatehouse banki, QIB UK), Islomiy moliyalashtirish xizmatlarini taklif qiluvchi yigirma muassasa mavjud. Ushbu rivojlanib borayotgan sohaga xizmat ko‘rsatish uchun islomiy moliya bo‘yicha professional ta’lim va o‘qitishning keng ko‘lamli dasturi ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda to‘rtta professional institut va 70 ga yaqin universitet va biznes maktablari Islomiy moliya bo‘yicha malakalarga ega. Buyuk Britaniyada Islom Bond (Sukuk) bozori 2007 yilda boshlangan va o‘sishda davom etmoqda.  Lyuksemburg Yevropada Islomiy Moliya vatani hisoblanadi, chunki bu erda G‘arbda birinchi Islom banki 1978 yilda ochilgan. Daral-Malal-Islami xalqaro moliyaviy guruhining qarorgohi Jenevada joylashgan.  ABN AMRO, Societe Generate va JP Morgan Chase singari Yevropaning yirik banklari Islomiy moliyaviy darchasiga ega. Islomiy ipoteka Yevropada 2003 yil yozida paydo bo‘ldi, o‘shanda ikkita yirik bank - HSBC va Birlashgan Milliy bank Buyuk Britaniyada islomiy ipoteka kreditlarini berishni boshladilar. Amerika Banki Citibank islomiy moliyaviy tashkilotlar bilan uzoq vaqtdan beri hamkorlik qilib kelmoqda va islomiy moliyaviy fondlarga taxminan 1 mlrd.dollar ajratgan. 1997 yilda Citibank Bahraynda ustav kapitali 20 million dollar bo‘lgan investitsiya bankini ochdi. Ayni paytda 250 dan ortiq islomiy- moliyaviy tashkilotlarning kapitallashuvi taxminan 15 milliard dollarni tashkil etadi. RIVOJLANGAN MAMLAKATLARDA ISLOM MOLIYASI TIZIMI Logotip
 Buyuk Britaniya o‘ttiz yildan oshiq vaqt mobaynida Islomiy moliya rivojlanishida yetakchi o‘rinni egallab kelmoqda. Islomiy moliya birinchi marta Buyuk Britaniyaga 1980-yillarda, Murabaha operatsiyalarini joriy qilish bilan kirib kelgan. Birinchi Buyuk Britaniya islom banki Al Baraka International 1982 yilda ishga tushirilgan. Shundan so‘ng savdo moliya, lizing va loyihalarni moliyalashtirishda buyurtma qilingan shariat talablariga javob beradigan mahsulotlar o‘sdi. Shu bilan birga, chakana Islomiy moliya xizmatlari taklifi sezilarli darajada oshdi va Buyuk Britaniyada yashovchi 2,5 milliondan ortiq musulmonlarga tanlov imkoniyatini taqdim etdi. Hozirda Buyuk Britaniyada shariat talablariga javob beradigan beshta bank mavjud (Abu Dabi Islom banki, Al-Rayan banki, London banki va Yaqin Sharq, Gatehouse banki, QIB UK), Islomiy moliyalashtirish xizmatlarini taklif qiluvchi yigirma muassasa mavjud. Ushbu rivojlanib borayotgan sohaga xizmat ko‘rsatish uchun islomiy moliya bo‘yicha professional ta’lim va o‘qitishning keng ko‘lamli dasturi ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda to‘rtta professional institut va 70 ga yaqin universitet va biznes maktablari Islomiy moliya bo‘yicha malakalarga ega. Buyuk Britaniyada Islom Bond (Sukuk) bozori 2007 yilda boshlangan va o‘sishda davom etmoqda.  Lyuksemburg Yevropada Islomiy Moliya vatani hisoblanadi, chunki bu erda G‘arbda birinchi Islom banki 1978 yilda ochilgan. Daral-Malal-Islami xalqaro moliyaviy guruhining qarorgohi Jenevada joylashgan.  ABN AMRO, Societe Generate va JP Morgan Chase singari Yevropaning yirik banklari Islomiy moliyaviy darchasiga ega. Islomiy ipoteka Yevropada 2003 yil yozida paydo bo‘ldi, o‘shanda ikkita yirik bank - HSBC va Birlashgan Milliy bank Buyuk Britaniyada islomiy ipoteka kreditlarini berishni boshladilar. Amerika Banki Citibank islomiy moliyaviy tashkilotlar bilan uzoq vaqtdan beri hamkorlik qilib kelmoqda va islomiy moliyaviy fondlarga taxminan 1 mlrd.dollar ajratgan. 1997 yilda Citibank Bahraynda ustav kapitali 20 million dollar bo‘lgan investitsiya bankini ochdi. Ayni paytda 250 dan ortiq islomiy- moliyaviy tashkilotlarning kapitallashuvi taxminan 15 milliard dollarni tashkil etadi. RIVOJLANGAN MAMLAKATLARDA ISLOM MOLIYASI TIZIMI
Rossiyadagi islom moliya muassasalarini 6 ta yirik guruhga ajratish mumkin: Nobank mikromoliyalash muassasalari Banklar Investitsiya kompaniyalari Aktivlarni boshqarishga ixtisoslashgan kompaniyalar Ko‘chmas mulkni moliyalashtiruvchi shirkatlar Boshqa turdagi moliya muassasalari Rossiya federatsiyasida ham islom moliyasi mahsulot va xizmatlariga bo‘lgan talab musulmon aholi soniga mutanosib ravishda oshib bormoqda. Pew tadqiqot markazining 2017-yilda o‘tkazgan tadqiqotiga ko‘ra, mamlakat jami aholisining taxminan 10 foizi, boshqacha aytganda 14 million aholi musulmonlardan iborat. O‘z navbatida, federatsiya tarkibida ko‘proq musulmonlar istiqomat qiladigan avtonom respublikalarda islom moliya tizimini rivojlantirish bo‘yicha dastlabki qadamlar 1990 yillarda qo‘yilgan edi. 1991 yili “BАDR-FORTE BАNK” xalqaro tijorat banki tashkil etildi va mazkur bank 1997 yildan boshlab islom moliyasining tamoyillari asosida ishlay boshladi. Mamlakatda islom moliyasini rivojlantirish bo‘yicha keyingi urinishlar Tatariston hududida davom ettirildi. Bank tashkil etish bo‘yicha qiyinchiliklarni hisobga olgan holda bir guruh tadbirkorlar 2010 yilda islom moliyasi tamoyillari asosida ishlovchi investitsion kompaniyaga asos solishdi. Shundan so‘ng islom moliyasi tarmog‘i mamlakatning boshqa hududlariga ham yoyila boshladi. Oʼtgan 11 yil davomida shariatga muvofiq moliya tizimiga aloqador 30-35 ta turli loyiha aholiga taqdim etildi. ROSSIYA FEDERATSIYASIDA ISLOM BANKLARI Logotip
Rossiyadagi islom moliya muassasalarini 6 ta yirik guruhga ajratish mumkin: Nobank mikromoliyalash muassasalari Banklar Investitsiya kompaniyalari Aktivlarni boshqarishga ixtisoslashgan kompaniyalar Ko‘chmas mulkni moliyalashtiruvchi shirkatlar Boshqa turdagi moliya muassasalari Rossiya federatsiyasida ham islom moliyasi mahsulot va xizmatlariga bo‘lgan talab musulmon aholi soniga mutanosib ravishda oshib bormoqda. Pew tadqiqot markazining 2017-yilda o‘tkazgan tadqiqotiga ko‘ra, mamlakat jami aholisining taxminan 10 foizi, boshqacha aytganda 14 million aholi musulmonlardan iborat. O‘z navbatida, federatsiya tarkibida ko‘proq musulmonlar istiqomat qiladigan avtonom respublikalarda islom moliya tizimini rivojlantirish bo‘yicha dastlabki qadamlar 1990 yillarda qo‘yilgan edi. 1991 yili “BАDR-FORTE BАNK” xalqaro tijorat banki tashkil etildi va mazkur bank 1997 yildan boshlab islom moliyasining tamoyillari asosida ishlay boshladi. Mamlakatda islom moliyasini rivojlantirish bo‘yicha keyingi urinishlar Tatariston hududida davom ettirildi. Bank tashkil etish bo‘yicha qiyinchiliklarni hisobga olgan holda bir guruh tadbirkorlar 2010 yilda islom moliyasi tamoyillari asosida ishlovchi investitsion kompaniyaga asos solishdi. Shundan so‘ng islom moliyasi tarmog‘i mamlakatning boshqa hududlariga ham yoyila boshladi. Oʼtgan 11 yil davomida shariatga muvofiq moliya tizimiga aloqador 30-35 ta turli loyiha aholiga taqdim etildi. ROSSIYA FEDERATSIYASIDA ISLOM BANKLARI
Logotip
Logotip
35% 20% 9% 9% 9% 6% 4% 3%2%2% Eron BAA Saudiya Arabistoni Quvayt Malyziya Qatar Turkiya Bangladesh Indoneziya Boshqalar DUNYO ISLOM MOLIYASI ULUSHI Logotip
35% 20% 9% 9% 9% 6% 4% 3%2%2% Eron BAA Saudiya Arabistoni Quvayt Malyziya Qatar Turkiya Bangladesh Indoneziya Boshqalar DUNYO ISLOM MOLIYASI ULUSHI
Mamlakat 2014 2015 2016 2017 2018 2019 5 yillik o‘sish Eron 345 434 545 578 575 698 15.1% Saudiya Arabistoni 413 447 473 509 541 629 8.8% Malayziya 415 414 406 491 521 570 6.5% BAA 161 187 203 222 238 234 7.7% Qatar 87 101 68 129 125 144 10.7% Quvayt 98 100 120 109 116 132 6.3% Indoneziya 40 48 82 82 86 99 19.7% Bahrayn 73 81 99 84 86 96 5.6% Turkiya 54 52 50 54 51 63 3.1% Bangladesh 23 26 31 34 38 45 14.2% Boshqalar 265 311 230 169 136 164 -9.1% Jami 1,975 2,201 2,307 2,461 2,513 2,875 7.8% Islomiy moliyaviy aktivlar bo‘yicha yetakchi mamlakatlar (mln. AQSH dollarida, 2014-2019) Logotip
Mamlakat 2014 2015 2016 2017 2018 2019 5 yillik o‘sish Eron 345 434 545 578 575 698 15.1% Saudiya Arabistoni 413 447 473 509 541 629 8.8% Malayziya 415 414 406 491 521 570 6.5% BAA 161 187 203 222 238 234 7.7% Qatar 87 101 68 129 125 144 10.7% Quvayt 98 100 120 109 116 132 6.3% Indoneziya 40 48 82 82 86 99 19.7% Bahrayn 73 81 99 84 86 96 5.6% Turkiya 54 52 50 54 51 63 3.1% Bangladesh 23 26 31 34 38 45 14.2% Boshqalar 265 311 230 169 136 164 -9.1% Jami 1,975 2,201 2,307 2,461 2,513 2,875 7.8% Islomiy moliyaviy aktivlar bo‘yicha yetakchi mamlakatlar (mln. AQSH dollarida, 2014-2019)
GCCdagi eng yirik islom banklari Al Rajhi Kuwait finace house Abu Dhabi Islamic Dubayi Islamic Alinma Al Baraka Banking Group Logotip
GCCdagi eng yirik islom banklari Al Rajhi Kuwait finace house Abu Dhabi Islamic Dubayi Islamic Alinma Al Baraka Banking Group
Logotip
Logotip
 Moliyalashtirish usullari Loyihalar Soni mln. I. D. mln. doll. Texnik yordam 5 0,8 1,1 Kredit 3 22,2 32,5 Maxsus yordam operatsiyalari 8 1,4 1,9 Bo‘lib to‘lashga sotish 11 292,4 446,0 Istisna’ 12 616,7 909,3 Qo‘shma moliyalashtirish liniyalari 3 29,4 45,0 Kapital 1 3,2 5,0 Lizing 11 275,7 412,1 Savdoni moliyalashtirish 19 199,6 292,6 Jami 73 1,441,4 2,145,5 O‘zbekiston uchun ITBG portfeli moliyalashtirish usullari kesimida Logotip
 Moliyalashtirish usullari Loyihalar Soni mln. I. D. mln. doll. Texnik yordam 5 0,8 1,1 Kredit 3 22,2 32,5 Maxsus yordam operatsiyalari 8 1,4 1,9 Bo‘lib to‘lashga sotish 11 292,4 446,0 Istisna’ 12 616,7 909,3 Qo‘shma moliyalashtirish liniyalari 3 29,4 45,0 Kapital 1 3,2 5,0 Lizing 11 275,7 412,1 Savdoni moliyalashtirish 19 199,6 292,6 Jami 73 1,441,4 2,145,5 O‘zbekiston uchun ITBG portfeli moliyalashtirish usullari kesimida
Logotip
ISLOM MOLIYASI TAJRIBASIGA EGA MOLIYAVIY MUASSASALAR Banklar Aktivlar bo‘yicha Kapital bo‘yicha Aktivlar Jami AQSh dollarida Kapital Jami AQSh dollarida 1 Milliy Banki 1 1 66,605 7,005 13,141 1,382 2 Sanoat Qurilish Bank 2 2 34,892 3,67 6,247 657 3 Asaka Bank 3 3 34,698 3,65 6,128 645 4 Ipoteka Bank 4 6 23,588 2,481 3,73 392 5 Agrobank 5 4 18,488 1,945 4,627 487 6 Xalq Bank 6 5 17,334 1,823 4,361 459 7 Qishloq Qurilish Bank 7 8 12,709 1,337 1,446 152 8 Hamkorbank 8 10 8,838 930 1,138 120 9 Aloqabank 9 9 7,342 772 1,396 147 10 Turonbank 10 11 5,979 629 1,091 115 11 Mikrokreditbank 11 7 5,89 620 1,625 171 12 Kapitalbank 12 14 5,483 577 653 69 13 Ipak Yo‘li Bank 13 13 5,328 560 728 77 14 Invest Finance Bank 14 16 4,488 472 519 55 15 Orient Finans Bank 15 12 4,319 454 878 92 Banklar Aktivlar bo‘yicha Kapital bo‘yicha Aktivlar Jami AQSh dollarida Kapital Jami AQSh dollarida 16 KDB Bank 16 15 3,895 410 592 62 17 Trustbank 17 17 3,317 349 518 54 18 Asia Alliance Bank 18 19 2,259 238 285 30 19 Davr Bank 19 21 1,416 149 202 21 20 Savdogar Bank 20 22 1,063 112 164 17 21 Turkiston Bank 21 23 1,031 108 147 15 22 Universal Bank 22 26 778 82 125 13 23 Ziraat Bank 23 20 776 82 280 29 24 Ravnaq Bank 24 24 609 64 130 14 25 Tenge Bank 25 28 364 38 116 12 26 Saderat Bank 26 18 359 38 326 34 27 Hi-Tech Bank 27 27 354 37 120 13 28 Poytaxt Bank 28 29 209 22 107 11 29 Madad Invest Bank 29 25 184 19 128 13 30 UzAgroExport Bank 30 30 133 14 83 9 Umumiy 272,728 28,685 51,031 5,367 Logotip
ISLOM MOLIYASI TAJRIBASIGA EGA MOLIYAVIY MUASSASALAR Banklar Aktivlar bo‘yicha Kapital bo‘yicha Aktivlar Jami AQSh dollarida Kapital Jami AQSh dollarida 1 Milliy Banki 1 1 66,605 7,005 13,141 1,382 2 Sanoat Qurilish Bank 2 2 34,892 3,67 6,247 657 3 Asaka Bank 3 3 34,698 3,65 6,128 645 4 Ipoteka Bank 4 6 23,588 2,481 3,73 392 5 Agrobank 5 4 18,488 1,945 4,627 487 6 Xalq Bank 6 5 17,334 1,823 4,361 459 7 Qishloq Qurilish Bank 7 8 12,709 1,337 1,446 152 8 Hamkorbank 8 10 8,838 930 1,138 120 9 Aloqabank 9 9 7,342 772 1,396 147 10 Turonbank 10 11 5,979 629 1,091 115 11 Mikrokreditbank 11 7 5,89 620 1,625 171 12 Kapitalbank 12 14 5,483 577 653 69 13 Ipak Yo‘li Bank 13 13 5,328 560 728 77 14 Invest Finance Bank 14 16 4,488 472 519 55 15 Orient Finans Bank 15 12 4,319 454 878 92 Banklar Aktivlar bo‘yicha Kapital bo‘yicha Aktivlar Jami AQSh dollarida Kapital Jami AQSh dollarida 16 KDB Bank 16 15 3,895 410 592 62 17 Trustbank 17 17 3,317 349 518 54 18 Asia Alliance Bank 18 19 2,259 238 285 30 19 Davr Bank 19 21 1,416 149 202 21 20 Savdogar Bank 20 22 1,063 112 164 17 21 Turkiston Bank 21 23 1,031 108 147 15 22 Universal Bank 22 26 778 82 125 13 23 Ziraat Bank 23 20 776 82 280 29 24 Ravnaq Bank 24 24 609 64 130 14 25 Tenge Bank 25 28 364 38 116 12 26 Saderat Bank 26 18 359 38 326 34 27 Hi-Tech Bank 27 27 354 37 120 13 28 Poytaxt Bank 28 29 209 22 107 11 29 Madad Invest Bank 29 25 184 19 128 13 30 UzAgroExport Bank 30 30 133 14 83 9 Umumiy 272,728 28,685 51,031 5,367
Logotip
Logotip
O‘zbekistonda islom moliya xizmatlari sanoatining keng qamrovli joriy etilishi mamlakat uchun quyidagi imkoniyatlarni ochishiga olib keladi: • xorijdan kelayotgan investitsiyalar hajmini oshirish va diversifikatsiyalash; • bank tarmog‘ida halol va shaffof raqobat muhitini yaratish hamda bank tizimi aktivlarini diversifikatsiyalash imkoniyatini yaratish; • aholi va biznes vakillari ixtiyorida bo‘lgan bo‘sh pul mablag‘larining iqtisodiyot rivojlanishida maksimal ishtirokini ta’minlash; • mamlakatda kapital bozorini rivojlantirish va diversifikatsiyalash; • ko‘plab yangi ish o‘rinlari yaratish; • aholining moliyaviy savodxonligini oshirish orqali, moliya bozoridagi faolligini ko‘tarish; • Islom moliya xizmatlari industriyasini rivojlantirish orqali mamlakatda infratuzilmani muvofiqlashtirish va yangilash; • yangi moliyaviy muassasalar tashkil qilish; • kambag‘allikka qarshi kurashish davlat dasturini amalga oshirishga hissa qo‘shish; • yangi yo‘nalishda kadrlar tayyorlash dasturini yaratish. Logotip
O‘zbekistonda islom moliya xizmatlari sanoatining keng qamrovli joriy etilishi mamlakat uchun quyidagi imkoniyatlarni ochishiga olib keladi: • xorijdan kelayotgan investitsiyalar hajmini oshirish va diversifikatsiyalash; • bank tarmog‘ida halol va shaffof raqobat muhitini yaratish hamda bank tizimi aktivlarini diversifikatsiyalash imkoniyatini yaratish; • aholi va biznes vakillari ixtiyorida bo‘lgan bo‘sh pul mablag‘larining iqtisodiyot rivojlanishida maksimal ishtirokini ta’minlash; • mamlakatda kapital bozorini rivojlantirish va diversifikatsiyalash; • ko‘plab yangi ish o‘rinlari yaratish; • aholining moliyaviy savodxonligini oshirish orqali, moliya bozoridagi faolligini ko‘tarish; • Islom moliya xizmatlari industriyasini rivojlantirish orqali mamlakatda infratuzilmani muvofiqlashtirish va yangilash; • yangi moliyaviy muassasalar tashkil qilish; • kambag‘allikka qarshi kurashish davlat dasturini amalga oshirishga hissa qo‘shish; • yangi yo‘nalishda kadrlar tayyorlash dasturini yaratish.
Ислом молияси соҳасининг салоҳияти қуйидаги бешта тармоқ фаолияти орқали баҳоланади: 1. Ислом банклари 2. Такафул (исломий суғурта) 3. Бошқа (турли) ислом молия муассасалари (инвестиция компаниялари, микромолия муассасалари ва ҳ.к.з.) 4. Сукук (исломий қимматбаҳо коғозлар) 5. Ислом жамғармалари. Logotip
Ислом молияси соҳасининг салоҳияти қуйидаги бешта тармоқ фаолияти орқали баҳоланади: 1. Ислом банклари 2. Такафул (исломий суғурта) 3. Бошқа (турли) ислом молия муассасалари (инвестиция компаниялари, микромолия муассасалари ва ҳ.к.з.) 4. Сукук (исломий қимматбаҳо коғозлар) 5. Ислом жамғармалари.
Сукук турлари:  мудораба;  мушорака;  муробаҳа;  ижара;  салам;  истисна. Logotip
Сукук турлари:  мудораба;  мушорака;  муробаҳа;  ижара;  салам;  истисна.
Islom moliyasi tizimida foyda va zararni o`zaro taqsimlash asosida moliyalash shakllari Mudaraba Musharaka Logotip
Islom moliyasi tizimida foyda va zararni o`zaro taqsimlash asosida moliyalash shakllari Mudaraba Musharaka
Mudaraba mexanizmi Mudaraba Loyihani amalga oshirish uchun bir ishtirokchi sarmoyani (Rabul- Maal), ikkinchisi (Mudarib) esa iqtisodiy faoliyat uchun zarur bo'lgan inson kapitali (ya'ni tadbirkorlik va tutuvchi Bunday harakat)ni moliyaviy kelishuvda ta'minlashni kelishuv daromadlar kelishilgan ko`zda shaklidir . tomonlar nisbatda, o'rtasida oldindan odatda, 50-50% yoki mudarib uchun 60% va Rabb-ul-mol uchun 40% asosida taqsimlanadi. Zarar bo'lsa, Rab-ul- mol investitsiya mablag'larini yo'qotadi va mudarib investitsiya qilingan vaqt va harakatni yo'qotadi. Riskni taqsimlanishi Shariatga ko`ra islomiy bank tamoyilaridan birini aks ettiradi. Bu esa daromadlarning muvozanatli taqsimlanishiga olib keladi. Foyda ulushi Foyda ulushi Zarar (100%) Loyiha Mudaraba mablag`i Mijoz Islomiy bank Mudaraba mablag`i Mudaraba kelishuvi Vaqt, Menejment va mehnat Foyda Logotip
Mudaraba mexanizmi Mudaraba Loyihani amalga oshirish uchun bir ishtirokchi sarmoyani (Rabul- Maal), ikkinchisi (Mudarib) esa iqtisodiy faoliyat uchun zarur bo'lgan inson kapitali (ya'ni tadbirkorlik va tutuvchi Bunday harakat)ni moliyaviy kelishuvda ta'minlashni kelishuv daromadlar kelishilgan ko`zda shaklidir . tomonlar nisbatda, o'rtasida oldindan odatda, 50-50% yoki mudarib uchun 60% va Rabb-ul-mol uchun 40% asosida taqsimlanadi. Zarar bo'lsa, Rab-ul- mol investitsiya mablag'larini yo'qotadi va mudarib investitsiya qilingan vaqt va harakatni yo'qotadi. Riskni taqsimlanishi Shariatga ko`ra islomiy bank tamoyilaridan birini aks ettiradi. Bu esa daromadlarning muvozanatli taqsimlanishiga olib keladi. Foyda ulushi Foyda ulushi Zarar (100%) Loyiha Mudaraba mablag`i Mijoz Islomiy bank Mudaraba mablag`i Mudaraba kelishuvi Vaqt, Menejment va mehnat Foyda
Musharaka Tomonlar o'rtasida hamkorlikdagi tadbirkorlik yoki qo`shma korxona tashkil etish natijasida kelib chiqadigan foyda va zararni taqsimlash asosida o'zaro kelishilgan moliyaviv shartnoma shaklidir. Musharaka mexanizmi (o`zaro hamkorlik asosida biznes yuritish) Loyiha Mablag` Bank ulushi Mijoz ulushi Mijoz Islomiy bank Bank ulushi Mijoz ulushi Foyda Zarar Mablag` va mehnat Logotip
Musharaka Tomonlar o'rtasida hamkorlikdagi tadbirkorlik yoki qo`shma korxona tashkil etish natijasida kelib chiqadigan foyda va zararni taqsimlash asosida o'zaro kelishilgan moliyaviv shartnoma shaklidir. Musharaka mexanizmi (o`zaro hamkorlik asosida biznes yuritish) Loyiha Mablag` Bank ulushi Mijoz ulushi Mijoz Islomiy bank Bank ulushi Mijoz ulushi Foyda Zarar Mablag` va mehnat
Mulkning davriy to`lovi (10%) Mulkka egalik huquqi xarakati Renta % Renta % Mablag` 80% Mablag` 20% Kamayib boruvchi Musharaka (Musharaka Mutanaqisa) Mijoz Islomiy Bank Uy haridi Egalik huquqi % Bank Mijoz 80%↓ 20%↑ 70%↓ 30%↑ 60%↓ 40%↑ 50%↓ 50%↑ 40%↓ 60%↑ 30%↓ 70%↑ 20%↓ 80%↑ 10%↓ 90%↑ 0%↓ 100%↑ Egalik huquqi bo`yicha bankning hisssi asta sekin yo`qolib boradi. Logotip
Mulkning davriy to`lovi (10%) Mulkka egalik huquqi xarakati Renta % Renta % Mablag` 80% Mablag` 20% Kamayib boruvchi Musharaka (Musharaka Mutanaqisa) Mijoz Islomiy Bank Uy haridi Egalik huquqi % Bank Mijoz 80%↓ 20%↑ 70%↓ 30%↑ 60%↓ 40%↑ 50%↓ 50%↑ 40%↓ 60%↑ 30%↓ 70%↑ 20%↓ 80%↑ 10%↓ 90%↑ 0%↓ 100%↑ Egalik huquqi bo`yicha bankning hisssi asta sekin yo`qolib boradi.
Bu kelishuvda islomiy bank mulkni xaridorga o`z foydasini qo`yagan holda to`lovni kechiktirilgan vaqt muddatida amalga oshirish sharti bilan sotadi. Murabah Salam kelishuvda bank yoki tayyorlanishi Bunday qurilishi nihoyasiga yetkazilayotgan vosita uchun to`lovni amalga oshiradi va vosita mijoz yetkazib beruvchi tomonidan bankga kelishilgan muddatda yetkazib beriladi. Istisna Bu turdagi bitimda Islomiy bank (xaridor tomonidan) qurilayotgan yoki tayyorlanishi yakunlanayotgan vositani yetkazib beruvchidan sotib oladi va vosita xaridorga tayyor bo`lgandan so`ng yetkazib beriladi. Islom moliyasi tizimida moliyalash mexanizmlarining boshqa shakllari Logotip
Bu kelishuvda islomiy bank mulkni xaridorga o`z foydasini qo`yagan holda to`lovni kechiktirilgan vaqt muddatida amalga oshirish sharti bilan sotadi. Murabah Salam kelishuvda bank yoki tayyorlanishi Bunday qurilishi nihoyasiga yetkazilayotgan vosita uchun to`lovni amalga oshiradi va vosita mijoz yetkazib beruvchi tomonidan bankga kelishilgan muddatda yetkazib beriladi. Istisna Bu turdagi bitimda Islomiy bank (xaridor tomonidan) qurilayotgan yoki tayyorlanishi yakunlanayotgan vositani yetkazib beruvchidan sotib oladi va vosita xaridorga tayyor bo`lgandan so`ng yetkazib beriladi. Islom moliyasi tizimida moliyalash mexanizmlarining boshqa shakllari
Murabaha shaklidagi savdo kelishuvi Ta`minotchi Mijoz To`lov vadasi Tovarni yetkazib berish Murabaha kelishuvi Tovarni yetkazib berish Sotuvchi + Foyda To`lov To`lov Logotip
Murabaha shaklidagi savdo kelishuvi Ta`minotchi Mijoz To`lov vadasi Tovarni yetkazib berish Murabaha kelishuvi Tovarni yetkazib berish Sotuvchi + Foyda To`lov To`lov
Salam kelishuviga asosan moliyalash mexanizmi Oldindan to`lov Islomiy bank Yetkazib beruvchi Tovarni yetkazib berish Salam kelishuvi Salam moliyalash mexanizmi 1. Yetkazib beruvchi faoliyatni moliyalsh uchun Islomiy bankga murojat qiladi. 1.Yetkazib beruvchi sotuvchi sifatida Islomiy bank (xaridor sifatida) bilan Salam kelishuvini imzolaydi. 2.Ilomiy bank keyinchalik yetkazib berilishi lozim bo`lgan tovar uchun oldindan to`lovni amalga oshiradi. 3. Yetkazib beruvchi kelishilgan muddatda tovarni Islomiy banka yetkazib beradi. Logotip
Salam kelishuviga asosan moliyalash mexanizmi Oldindan to`lov Islomiy bank Yetkazib beruvchi Tovarni yetkazib berish Salam kelishuvi Salam moliyalash mexanizmi 1. Yetkazib beruvchi faoliyatni moliyalsh uchun Islomiy bankga murojat qiladi. 1.Yetkazib beruvchi sotuvchi sifatida Islomiy bank (xaridor sifatida) bilan Salam kelishuvini imzolaydi. 2.Ilomiy bank keyinchalik yetkazib berilishi lozim bo`lgan tovar uchun oldindan to`lovni amalga oshiradi. 3. Yetkazib beruvchi kelishilgan muddatda tovarni Islomiy banka yetkazib beradi.
Istisna kelishuviga asosan moliyalash mexanizmi Oldinda n to`lov Istisna moliyalash mexanizmi 1.Xaridor ishlab chiqarilishi yoki qurilishi kerak bo`lgan vositani sotib olish uchun Islomiy bankga murojaat qiladi. 2.Islomiy bank bilan sotuvchi sifatida mijoz xaridor bilan Istisna kelishuvini imzolaydi. 3. Vosita tayyor bo`lishi yoki qurilish nihoyasiga yetkazilgandan keyin Islomiy bank xaridorga shartnomada kelishilgan muddatda to`lovni amalga oshirish sharti bilan vositani yetkazib beradi. Istisna kelishuvida xaridor tomonidan to`lov davriy yoki bir vaqtning o`zida to`lovni amalga oshirish mumkin. Istisna kelishuvi Islomiy Bank Xaridor To`lov Tovarni yetkzib berish Logotip
Istisna kelishuviga asosan moliyalash mexanizmi Oldinda n to`lov Istisna moliyalash mexanizmi 1.Xaridor ishlab chiqarilishi yoki qurilishi kerak bo`lgan vositani sotib olish uchun Islomiy bankga murojaat qiladi. 2.Islomiy bank bilan sotuvchi sifatida mijoz xaridor bilan Istisna kelishuvini imzolaydi. 3. Vosita tayyor bo`lishi yoki qurilish nihoyasiga yetkazilgandan keyin Islomiy bank xaridorga shartnomada kelishilgan muddatda to`lovni amalga oshirish sharti bilan vositani yetkazib beradi. Istisna kelishuvida xaridor tomonidan to`lov davriy yoki bir vaqtning o`zida to`lovni amalga oshirish mumkin. Istisna kelishuvi Islomiy Bank Xaridor To`lov Tovarni yetkzib berish
Сукук – (“сакк”нинг кўплиги, араб тилидан акт, ҳужжат, чек) инвестицион фаолият ёки унинг активига нисбатан эгалик ҳуқуқидаги улушини кўрсатувчи шариат тамойилларига асосланган эмиссиявий қимматли қоғоз бўлиб, турига кўра фойда ва зарарга шерикчиликни ифодалайди, қайтарилиши (тўланиши, сўндирилиши) ва фойда даражаси лойиҳа хатарига асосланади. Облигациядан асосий фарқи, облигация қарз муносабатларини ифодаласа, сукук активга эгаликни ифодалайди. Logotip
Сукук – (“сакк”нинг кўплиги, араб тилидан акт, ҳужжат, чек) инвестицион фаолият ёки унинг активига нисбатан эгалик ҳуқуқидаги улушини кўрсатувчи шариат тамойилларига асосланган эмиссиявий қимматли қоғоз бўлиб, турига кўра фойда ва зарарга шерикчиликни ифодалайди, қайтарилиши (тўланиши, сўндирилиши) ва фойда даражаси лойиҳа хатарига асосланади. Облигациядан асосий фарқи, облигация қарз муносабатларини ифодаласа, сукук активга эгаликни ифодалайди.
Сукукнинг хусусиятлари бир инвестор кучи етмайдиган катта лойиҳаларни молиялаштиришнинг қулай усулларидан бири; - инвестицияларни йўналтириш ва ликвидлилиги сабаб зарур ҳолда инвестицияни қайтариб олиш учун қулай восита, шу орқали иккиламчи бозор ҳам ривожланади; - банклар ва ислом молия муассасалари учун ликвидликни бошқаришнинг яхши усули; - бойликларни тақсимлашнинг адолатли воситаси, чунки у сармоядорларга тадбиркорлик фаолияти фойдасидан тенг улушда манфаат олиш имконини беради. Logotip
Сукукнинг хусусиятлари бир инвестор кучи етмайдиган катта лойиҳаларни молиялаштиришнинг қулай усулларидан бири; - инвестицияларни йўналтириш ва ликвидлилиги сабаб зарур ҳолда инвестицияни қайтариб олиш учун қулай восита, шу орқали иккиламчи бозор ҳам ривожланади; - банклар ва ислом молия муассасалари учун ликвидликни бошқаришнинг яхши усули; - бойликларни тақсимлашнинг адолатли воситаси, чунки у сармоядорларга тадбиркорлик фаолияти фойдасидан тенг улушда манфаат олиш имконини беради.
Мудораба сукуки SPV музориб сифатида, сукук эгалари эса инвестор/роббул мол сифатида қатнашишади. Инвестор лойиҳа доирасидаги активлар (SPV активлари)нинг эгаси ҳисобланади. Лойиҳа бошқаруви, фойда ва зарар тақсимоти музораба келишувининг тартиб-қоидалари асосида амалга оширилади. Сукукда номинал (бошланғич) қийматнинг қайтиши ва даврий фойда тўланиши кафолатланмаган, балки лойиҳанинг истиқболига боғлиқ бўлади, яъни риск/хатарга асосланади. Келишув муддати якунида SPV инвестордан лойиҳани ўша пайтдаги бозор нархида сотиб олади ва бу нарх ўзида сукук сўндирилиш/қопланиш қийматини акс эттиради. Logotip
Мудораба сукуки SPV музориб сифатида, сукук эгалари эса инвестор/роббул мол сифатида қатнашишади. Инвестор лойиҳа доирасидаги активлар (SPV активлари)нинг эгаси ҳисобланади. Лойиҳа бошқаруви, фойда ва зарар тақсимоти музораба келишувининг тартиб-қоидалари асосида амалга оширилади. Сукукда номинал (бошланғич) қийматнинг қайтиши ва даврий фойда тўланиши кафолатланмаган, балки лойиҳанинг истиқболига боғлиқ бўлади, яъни риск/хатарга асосланади. Келишув муддати якунида SPV инвестордан лойиҳани ўша пайтдаги бозор нархида сотиб олади ва бу нарх ўзида сукук сўндирилиш/қопланиш қийматини акс эттиради.
Мудораба сукукининг амалга ошириш тартиби  1. SPV сукук чиқаради ва сармоядорлар уни сотиб олишади. Сукук орқали келиб тушган маблағ белгиланган лойиҳага киритилади. Лойиҳа суммаси тўлалигича сукук орқали қопланади.  2. Бизнес лойиҳа муваффақиятли амалга ошган тақдирда соф фойда аввалдан келишилган нисбатда тақсимланади сукук эгаларига даврий фойдадан улуш берилади. Бунда ҳар бир сармоядор жами улушнинг сукукларига мос равишда ҳиссасини олади. Лойиҳа фойда билан чиқмаса сукукдан даврий даромад ҳам шаклланмайди.  3. Сукук муддати якунлангандан кейин SPV сукук эгаларига лойиҳанинг бозор қийматини тўлаб бериш билан сукукларни сўндиради (яъни лойиҳани бозор нархида сотиб олади). Музораба сукуки билан иккиламчи бозорда олди-сотди жараёнларини амалга ошириш мумкин. Бунда инвестор лойиҳа активларидаги ўз улуши билан савдо қилган ҳисобланади. Logotip
Мудораба сукукининг амалга ошириш тартиби  1. SPV сукук чиқаради ва сармоядорлар уни сотиб олишади. Сукук орқали келиб тушган маблағ белгиланган лойиҳага киритилади. Лойиҳа суммаси тўлалигича сукук орқали қопланади.  2. Бизнес лойиҳа муваффақиятли амалга ошган тақдирда соф фойда аввалдан келишилган нисбатда тақсимланади сукук эгаларига даврий фойдадан улуш берилади. Бунда ҳар бир сармоядор жами улушнинг сукукларига мос равишда ҳиссасини олади. Лойиҳа фойда билан чиқмаса сукукдан даврий даромад ҳам шаклланмайди.  3. Сукук муддати якунлангандан кейин SPV сукук эгаларига лойиҳанинг бозор қийматини тўлаб бериш билан сукукларни сўндиради (яъни лойиҳани бозор нархида сотиб олади). Музораба сукуки билан иккиламчи бозорда олди-сотди жараёнларини амалга ошириш мумкин. Бунда инвестор лойиҳа активларидаги ўз улуши билан савдо қилган ҳисобланади.
Logotip
Мушорака сукуки SPV ва инвесторларлар ўзаро шерик сифатида иштирок этади ҳамда SPV активларига ҳам биргаликда мутаносиб улушда эгалик қиладилар. Лойиҳа бошқаруви, фойда ва зарар тақсимоти мушорака келишувининг тартиб-қоидалари асосида амалга оширилади. Бошқа барча масалалар музораба сукуки каби амалга оширилади. Бунда ҳам инвестиция жалб қилмоқчи бўлган корхона ташаббускор сифатида SPV ташкил этади.  Logotip
Мушорака сукуки SPV ва инвесторларлар ўзаро шерик сифатида иштирок этади ҳамда SPV активларига ҳам биргаликда мутаносиб улушда эгалик қиладилар. Лойиҳа бошқаруви, фойда ва зарар тақсимоти мушорака келишувининг тартиб-қоидалари асосида амалга оширилади. Бошқа барча масалалар музораба сукуки каби амалга оширилади. Бунда ҳам инвестиция жалб қилмоқчи бўлган корхона ташаббускор сифатида SPV ташкил этади.