ISSIQLIK IZOLYASIYASI VA AKUSTIK MATERIALLAR (IIAM). TASNIFI, TUZILIShI, TURLARI, TARKIBLARI, XOSSALARI VA ENYeRGIYa SAMARADORLIGI (Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining asosiy xossalari)

Yuklangan vaqt

2024-05-06

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

8

Faytl hajmi

36,3 KB


Ilmiybaza.uz ISSIQLIK IZOLYASIYASI VA AKUSTIK MATERIALLAR (IIAM). TASNIFI, TUZILIShI, TURLARI, TARKIBLARI, XOSSALARI VA ENYeRGIYa SAMARADORLIGI Reja: 1. Umumiy ma’lumotlar 2. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining asosiy xossalari. 1. Umumiy ma’lumotlar Issiqlik izolyatsiyasi materiallari turar joy va madaniy-maishiy binolarni, texnologik uskunalarni, quvurlarni, sovutish va isitish xonalari va jixozlarini issiqlik va sovuqlik ta’siridan izolyatsiyalashda ishlatiladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti 0,175 Vt/(m.0C) dan yuqori bo‘lmagan (250C haroratda) qurilish materiallari issiqlik izolyatsiyasi materiallari deyiladi. Bino va konstruksiyalarni issiqlik izolyatsiyasi katta miqdordagi issiqlik energiyasini tejaydi. Bundan tashqari bino devorlari qalinligi, konstruksiyalarning xususiy massasi ham mutanosib ravishda kamayadi.Qurilish tizimida 1t samarali issiqlik izolyatsiyasi materiallarini ishlatish 200t atrofida shartli yoqilg‘ini tejashi mumkin. Issiqlik va sovuqlik agregatlarini izolyatsiyalash issiqlik va sovuqlikni yo‘qotilishini 20-50% kamaytiradi. Binoning tashqi devorini issiqlik izolyatsiyasi uchun 1 m2ga 0,64 m3 pishiq g‘isht yoki 0,32 m3 keramzit betoni, 0,14 m3 fibrolit, 0,1 m3 mineral paxta plitalari va 0,04m3 poroplastlar talab etiladi. Issiqlik va sovuqdan izolyatsiyalash, ayniqsa, quruq issiq iqlim sharoitli Markaziy Osiyo, xususan O‘zbekiston xududida katta ahamiyatga egadir. Chunki, yozning jazirama kunlarida havo harorati 42-480C atrofida, qishda esa- 20-300C haroratgacha sovuq bo‘lishi Ilmiybaza.uz ISSIQLIK IZOLYASIYASI VA AKUSTIK MATERIALLAR (IIAM). TASNIFI, TUZILIShI, TURLARI, TARKIBLARI, XOSSALARI VA ENYeRGIYa SAMARADORLIGI Reja: 1. Umumiy ma’lumotlar 2. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining asosiy xossalari. 1. Umumiy ma’lumotlar Issiqlik izolyatsiyasi materiallari turar joy va madaniy-maishiy binolarni, texnologik uskunalarni, quvurlarni, sovutish va isitish xonalari va jixozlarini issiqlik va sovuqlik ta’siridan izolyatsiyalashda ishlatiladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti 0,175 Vt/(m.0C) dan yuqori bo‘lmagan (250C haroratda) qurilish materiallari issiqlik izolyatsiyasi materiallari deyiladi. Bino va konstruksiyalarni issiqlik izolyatsiyasi katta miqdordagi issiqlik energiyasini tejaydi. Bundan tashqari bino devorlari qalinligi, konstruksiyalarning xususiy massasi ham mutanosib ravishda kamayadi.Qurilish tizimida 1t samarali issiqlik izolyatsiyasi materiallarini ishlatish 200t atrofida shartli yoqilg‘ini tejashi mumkin. Issiqlik va sovuqlik agregatlarini izolyatsiyalash issiqlik va sovuqlikni yo‘qotilishini 20-50% kamaytiradi. Binoning tashqi devorini issiqlik izolyatsiyasi uchun 1 m2ga 0,64 m3 pishiq g‘isht yoki 0,32 m3 keramzit betoni, 0,14 m3 fibrolit, 0,1 m3 mineral paxta plitalari va 0,04m3 poroplastlar talab etiladi. Issiqlik va sovuqdan izolyatsiyalash, ayniqsa, quruq issiq iqlim sharoitli Markaziy Osiyo, xususan O‘zbekiston xududida katta ahamiyatga egadir. Chunki, yozning jazirama kunlarida havo harorati 42-480C atrofida, qishda esa- 20-300C haroratgacha sovuq bo‘lishi
Ilmiybaza.uz bino, konstruksiyalar va agregatlarni samarali va ishonchli issiqlik izolyatsiyasi materiallari bilan izolyatsiyalashni taqazo etadi. Issiqlik izolyatsiyasi kompozitsion materiallarni ilmiy-tadqiqot etishda, ishlab chiqarish texnologiyalarini yaratishda A.I.Jilin, V.A.Kitaysev, K.E.Goryaynev, Yu.P. Gorlov, A,P. Merkin va boshqalar katta hissa qo‘shdilar. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari asosiy xom ashyoning turi, strukturasi, shakli, bog‘lovchining mavjudligi, yonuvchanligi, o‘rtacha zichligi va issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti bo‘yicha klassifikatsiyalanadi. Asosiy xom ashyoning turiga nisbatan issiqlik izolyatsiyasi materiallari quyidagicha klassifikatsiyalanadi: mineral xom ashyo (tog‘ jinslari, shlak, kullar, shisha, asbest) asosida olinadigan noorganik materiallar; organik xom ashyo (yog‘och chiqindilari, lignin, polimerlar va boshq.) asosida olinadigan organik materiallar. Strukturasi bo‘yicha issiqlik izolyatsiyasi materiallari tolali (mineral tolali, yog‘och tolali), donador (perlit, vermikulit, shisha va plastmassa sferalari), g‘ovak (ko‘pikplast, ko‘pikshisha, yacheykali betonlar) materiallarga bo‘linadi. Shakli va tashqi ko‘rinishiga nisbatan issiqlik izolyatsiyasi materiallari donali qattiq (plita, qobiq, segment, g‘isht, silindr) va egiluvchan (mato, shnur, eshilgan bog‘liqlar, polimer tolalar), yumshoq (paxta, jun, qamish momig‘i, nitron tolali paxta) va sochiluvchan (perlit, vermikulit) materiallarga bo‘linadi. O‘rtacha zichligi bo‘yicha issiqlik izolyatsiyasi materiallari (kg/m3): D 15, D 25, D 35, D 50, D 100, D 125, D 150, D 175, D 200, D 250, D 300, D 400, D 500, D 600 markalarga bo‘linadi. Bikrligiga nisbatan issiqlik izolyatsiyasi materiallari yumshoq (M) (mineral va shisha paxta, bazalt tolali paxta), yarim bikr (P) Ilmiybaza.uz bino, konstruksiyalar va agregatlarni samarali va ishonchli issiqlik izolyatsiyasi materiallari bilan izolyatsiyalashni taqazo etadi. Issiqlik izolyatsiyasi kompozitsion materiallarni ilmiy-tadqiqot etishda, ishlab chiqarish texnologiyalarini yaratishda A.I.Jilin, V.A.Kitaysev, K.E.Goryaynev, Yu.P. Gorlov, A,P. Merkin va boshqalar katta hissa qo‘shdilar. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari asosiy xom ashyoning turi, strukturasi, shakli, bog‘lovchining mavjudligi, yonuvchanligi, o‘rtacha zichligi va issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti bo‘yicha klassifikatsiyalanadi. Asosiy xom ashyoning turiga nisbatan issiqlik izolyatsiyasi materiallari quyidagicha klassifikatsiyalanadi: mineral xom ashyo (tog‘ jinslari, shlak, kullar, shisha, asbest) asosida olinadigan noorganik materiallar; organik xom ashyo (yog‘och chiqindilari, lignin, polimerlar va boshq.) asosida olinadigan organik materiallar. Strukturasi bo‘yicha issiqlik izolyatsiyasi materiallari tolali (mineral tolali, yog‘och tolali), donador (perlit, vermikulit, shisha va plastmassa sferalari), g‘ovak (ko‘pikplast, ko‘pikshisha, yacheykali betonlar) materiallarga bo‘linadi. Shakli va tashqi ko‘rinishiga nisbatan issiqlik izolyatsiyasi materiallari donali qattiq (plita, qobiq, segment, g‘isht, silindr) va egiluvchan (mato, shnur, eshilgan bog‘liqlar, polimer tolalar), yumshoq (paxta, jun, qamish momig‘i, nitron tolali paxta) va sochiluvchan (perlit, vermikulit) materiallarga bo‘linadi. O‘rtacha zichligi bo‘yicha issiqlik izolyatsiyasi materiallari (kg/m3): D 15, D 25, D 35, D 50, D 100, D 125, D 150, D 175, D 200, D 250, D 300, D 400, D 500, D 600 markalarga bo‘linadi. Bikrligiga nisbatan issiqlik izolyatsiyasi materiallari yumshoq (M) (mineral va shisha paxta, bazalt tolali paxta), yarim bikr (P)
Ilmiybaza.uz (shisha tolali plitalar, polimer shtapellar), bikr (J) (mineral paxta plitalari), yuqori bikr (PJ), qattiq (T) materiallar bo‘ladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik bo‘yicha issiqlik izolyatsiyasi materiallari quyidagicha klassifikatsiyalanadi: A-issiqlik o‘tkazuvchanligi past-0,06 Vt (m.0S) gacha, B-issiqlik o‘tkazuvchanligi o‘rtacha-0,06-0,115 Vt (m.0S)gacha. Ishlatish sohasiga nisbatan issiqlik izolyatsiyasi materiallari qurilish konstruksiyalarni (binolar) izolyatsiyalash, sanoat asbob- uskunalari va truboprovodlarni izolyatsiyalash materiallariga bo‘linadi. Yonuvchanligiga qarab issiqlik izolyatsiyasi materiallari yonmaydigan, qiyin yonadigan va yonadigan materiallarga bo‘linadi. Qurilish materiallarini hisoblash uchun issiqlik o‘tkazuvchanligi “Qurilish issiqlik texnikasi”qurilish me’yorlari va qoidalar (QMQ) ilovasi asosida yoki tajribalar natijasiga ko‘ra turli asboblar yordamida o‘lchab aniqlanadi. Materialning qalinligi (d) va issiq o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti ( ) ma’lum bo‘lsa, to‘suvchi buyum va konstruksiyalarning termik qarshiligini (R) aniqlash mumkin. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari tayyorlashda quyidagi usullarda g‘ovaklik hosil qiladi: gaz ajratib va ko‘pirtirilib; ko‘p miqdorda suv kiritilib va bug‘latib; yonishi natijasida g‘ovak hosil qiluvchi qo‘shimchalar kiritib; tolasimon karkas hosil qilish va boshqalar. Material strukturasini tashkil etuvchi devorlar qanchalik yupqa va g‘ovaklar mayda bo‘lsa, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti shunchalik kam bo‘ladi. Material strukturasida yopiq g‘ovaklarning ko‘p bo‘lishi, ochiq g‘ovaklar va kanallarning kam bo‘lishi issiqlik izolyatsiyalash xususiyatini yaxshilaydi. 2. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining asosiy xossalari 2.2 Issiqlik-fizik xossalar Ilmiybaza.uz (shisha tolali plitalar, polimer shtapellar), bikr (J) (mineral paxta plitalari), yuqori bikr (PJ), qattiq (T) materiallar bo‘ladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik bo‘yicha issiqlik izolyatsiyasi materiallari quyidagicha klassifikatsiyalanadi: A-issiqlik o‘tkazuvchanligi past-0,06 Vt (m.0S) gacha, B-issiqlik o‘tkazuvchanligi o‘rtacha-0,06-0,115 Vt (m.0S)gacha. Ishlatish sohasiga nisbatan issiqlik izolyatsiyasi materiallari qurilish konstruksiyalarni (binolar) izolyatsiyalash, sanoat asbob- uskunalari va truboprovodlarni izolyatsiyalash materiallariga bo‘linadi. Yonuvchanligiga qarab issiqlik izolyatsiyasi materiallari yonmaydigan, qiyin yonadigan va yonadigan materiallarga bo‘linadi. Qurilish materiallarini hisoblash uchun issiqlik o‘tkazuvchanligi “Qurilish issiqlik texnikasi”qurilish me’yorlari va qoidalar (QMQ) ilovasi asosida yoki tajribalar natijasiga ko‘ra turli asboblar yordamida o‘lchab aniqlanadi. Materialning qalinligi (d) va issiq o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti ( ) ma’lum bo‘lsa, to‘suvchi buyum va konstruksiyalarning termik qarshiligini (R) aniqlash mumkin. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari tayyorlashda quyidagi usullarda g‘ovaklik hosil qiladi: gaz ajratib va ko‘pirtirilib; ko‘p miqdorda suv kiritilib va bug‘latib; yonishi natijasida g‘ovak hosil qiluvchi qo‘shimchalar kiritib; tolasimon karkas hosil qilish va boshqalar. Material strukturasini tashkil etuvchi devorlar qanchalik yupqa va g‘ovaklar mayda bo‘lsa, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti shunchalik kam bo‘ladi. Material strukturasida yopiq g‘ovaklarning ko‘p bo‘lishi, ochiq g‘ovaklar va kanallarning kam bo‘lishi issiqlik izolyatsiyalash xususiyatini yaxshilaydi. 2. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining asosiy xossalari 2.2 Issiqlik-fizik xossalar
Ilmiybaza.uz Qurilish materiallarining issiqlik o‘tkazuvchanligi material skeleti, g‘ovakligiga to‘lgan havo va namlikning issiqlik o‘tkazuvchanligi funksiyasidir. Material skeleti amorf moddadan iborat bo‘lsa, kristall tuzilishdagi materialga nisbatan issiqlik oqimini kam o‘tkazadi. Material g‘ovakligida namlik yuqori bo‘lsa, issiqlik oqimi tezlashadi. Shuning uchun material g‘ovakligining quruq havoga to‘lishi maqsadga muvofiqdir. Bu holatda quruq havoning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti minimal bo‘lib, 0,023 Vt/(m.0C) tashkil etadi. Material g‘ovakligi suvga to‘la bo‘lsa, issiqlik o‘tkazuvchanlik havo bilan to‘lganga nisbatan 25 marta yuqori bo‘ladi ( w 0,58 Vt/(m.0S). Qurilish materiali g‘ovakligida suvning muzlashi issiqlik o‘tkazuvchanlikni keskin oshirada, chunki, muzning issiqlik o‘tkazuvchanligi 2,32 Vt (m.0S) tashkil etadi. Shu sababli qurilish tizimida issiqlik izolyatsiyasi materiallarini namlanishdan va muzlashdan saqlash zarur. Ba’zi qurilish materiallaridan (magnezial bog‘lovchili olovga bardoshli buyumlar, metallar) tashqari, ko‘pchilik materiallarda harorat ta’sirida issiqlik oqimi tezlashadi. Ushbu holat issiqlik agregatlari va teplotrassalarni izolyatsiyalashda hisobga olinadi va “Qurilish issiqlik texnikasi”QMQ ga asoslanib me’yorlashtiriladi. Issiqlik izolyatsiyasi materiali o‘rtacha zichligi va issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti o‘rtasidagi bog‘liqlik 1-rasmda berilgan. Ilmiybaza.uz Qurilish materiallarining issiqlik o‘tkazuvchanligi material skeleti, g‘ovakligiga to‘lgan havo va namlikning issiqlik o‘tkazuvchanligi funksiyasidir. Material skeleti amorf moddadan iborat bo‘lsa, kristall tuzilishdagi materialga nisbatan issiqlik oqimini kam o‘tkazadi. Material g‘ovakligida namlik yuqori bo‘lsa, issiqlik oqimi tezlashadi. Shuning uchun material g‘ovakligining quruq havoga to‘lishi maqsadga muvofiqdir. Bu holatda quruq havoning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti minimal bo‘lib, 0,023 Vt/(m.0C) tashkil etadi. Material g‘ovakligi suvga to‘la bo‘lsa, issiqlik o‘tkazuvchanlik havo bilan to‘lganga nisbatan 25 marta yuqori bo‘ladi ( w 0,58 Vt/(m.0S). Qurilish materiali g‘ovakligida suvning muzlashi issiqlik o‘tkazuvchanlikni keskin oshirada, chunki, muzning issiqlik o‘tkazuvchanligi 2,32 Vt (m.0S) tashkil etadi. Shu sababli qurilish tizimida issiqlik izolyatsiyasi materiallarini namlanishdan va muzlashdan saqlash zarur. Ba’zi qurilish materiallaridan (magnezial bog‘lovchili olovga bardoshli buyumlar, metallar) tashqari, ko‘pchilik materiallarda harorat ta’sirida issiqlik oqimi tezlashadi. Ushbu holat issiqlik agregatlari va teplotrassalarni izolyatsiyalashda hisobga olinadi va “Qurilish issiqlik texnikasi”QMQ ga asoslanib me’yorlashtiriladi. Issiqlik izolyatsiyasi materiali o‘rtacha zichligi va issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsiyenti o‘rtasidagi bog‘liqlik 1-rasmda berilgan.
Ilmiybaza.uz O‘rtacha zichlik, kg/m3 32.1-rasm. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining o‘rtacha zichligi va issiqlik o‘tkazuvchanligi o‘rtasida bog‘lanish 1-noorganik materiallar; 2-organik materiallar. Umuman, issiqlik izolyatsiyasi materiallari strukturasi amorf moddali skeletga, quruq havoga to‘lgan yupqa devorli mayda g‘ovaklikka ega bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. 2.3 Fizik-mexanik xossalar Issiqlik izolyatsiyasi materiallarning siqilishdagi mustahkamligi materialning yuklama (zo‘riqish) ta’sirida 10% deformatsiyalanishi bilan aniqlanadi. Bunda buyumning qalinligi 10% o‘zgaradi. Materialning siqiluvchanligi muayyan yuklama ta’sirida qalinligini o‘zgartirish qobiliyatiga aytiladi. Siqiluvchanligi jihatidan materiallar quyidagicha tavsiflanadi: yumshoq M-deformatsiyalanish 30% yuqori; yarimbikr PJ-deformatsiyalanish 6-30%; bikr J- deformatsiyalanish ko‘pi bilan 6%. Siqiluvchanlik 0,002 MPa solishtirma yuklama ta’sirida siqilishdan hosil bo‘lgan deformatsiya bilan izohlanadi. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining siqilishdagi mustahkamlik Иссиқлик ытказувчанлик, Вт(м.0С) Ilmiybaza.uz O‘rtacha zichlik, kg/m3 32.1-rasm. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining o‘rtacha zichligi va issiqlik o‘tkazuvchanligi o‘rtasida bog‘lanish 1-noorganik materiallar; 2-organik materiallar. Umuman, issiqlik izolyatsiyasi materiallari strukturasi amorf moddali skeletga, quruq havoga to‘lgan yupqa devorli mayda g‘ovaklikka ega bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. 2.3 Fizik-mexanik xossalar Issiqlik izolyatsiyasi materiallarning siqilishdagi mustahkamligi materialning yuklama (zo‘riqish) ta’sirida 10% deformatsiyalanishi bilan aniqlanadi. Bunda buyumning qalinligi 10% o‘zgaradi. Materialning siqiluvchanligi muayyan yuklama ta’sirida qalinligini o‘zgartirish qobiliyatiga aytiladi. Siqiluvchanligi jihatidan materiallar quyidagicha tavsiflanadi: yumshoq M-deformatsiyalanish 30% yuqori; yarimbikr PJ-deformatsiyalanish 6-30%; bikr J- deformatsiyalanish ko‘pi bilan 6%. Siqiluvchanlik 0,002 MPa solishtirma yuklama ta’sirida siqilishdan hosil bo‘lgan deformatsiya bilan izohlanadi. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining siqilishdagi mustahkamlik Иссиқлик ытказувчанлик, Вт(м.0С)