ISSIQLIK TEXNIKASI VA ISSIQLIK TEXNIK USKUNALARI

Yuklangan vaqt

2024-04-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

4

Faytl hajmi

29,1 KB


Ilmiybaza.uz "ISSIQLIK TEXNIKASI VA ISSIQLIK TEXNIK USKUNALARI" faniga kirish Reja: 1. "Issiqlik texnikasi va issiqlik texnik uskunalari" fani tarixi 2. Atrof-muhitda va turmushimizdagi o'rni 3. Termodinamika qonunlari Tayanch iboralar: Termodinamika, issiqlik texnikasi, issiqlik texnikasi va issiqlik texnik uskunalari, texnik termodinamika, modda, maydon, fizik kattaliklar, Sistema Internatsionalnaya. Qadimgi Yunonistonda tabiat hodisalarini o'rganuvchi tabiatshunoslik fani vujudga kelgan. O'sha davrda fizikaning tarkibiga hozirgi ximiya, astronomiya, biologiya, geologiya deb nom olgan bir qator tabiiy fanlar kirgan. Oxirgi 14-15- asrlardan boshlab issiqlik texnikasi fani yuzaga kela boshladi. Bu fanning boshlanishini 1597 y. Galileo-Galiley termometrning ishlash prinsipiga asos solgan vaqtlardan xisobga olish mumkin. Termodinamika fani esa asosan 18-19-asrlardan boshlab, ya'ni ichki va tashqi yonuv dvigatellari, bug' dvigatellari ixtiro qilingandan keyin yuzaga kela boshladi. Termodinamika Yunoncha so'z bo'lib, "Termo"- issiqlik, "dinamika"- harakat yoki kuch degan ma'noni anglatadi. Termodinamika fani fizik qonuniyatlardan kelib chiqqan xolda 3 ta asosiy qonunlariga ega. Bular energiyaning saqlanish qonuni, energiya sarflamasdan ish bajarib bo'lmasligini, har Ilmiybaza.uz "ISSIQLIK TEXNIKASI VA ISSIQLIK TEXNIK USKUNALARI" faniga kirish Reja: 1. "Issiqlik texnikasi va issiqlik texnik uskunalari" fani tarixi 2. Atrof-muhitda va turmushimizdagi o'rni 3. Termodinamika qonunlari Tayanch iboralar: Termodinamika, issiqlik texnikasi, issiqlik texnikasi va issiqlik texnik uskunalari, texnik termodinamika, modda, maydon, fizik kattaliklar, Sistema Internatsionalnaya. Qadimgi Yunonistonda tabiat hodisalarini o'rganuvchi tabiatshunoslik fani vujudga kelgan. O'sha davrda fizikaning tarkibiga hozirgi ximiya, astronomiya, biologiya, geologiya deb nom olgan bir qator tabiiy fanlar kirgan. Oxirgi 14-15- asrlardan boshlab issiqlik texnikasi fani yuzaga kela boshladi. Bu fanning boshlanishini 1597 y. Galileo-Galiley termometrning ishlash prinsipiga asos solgan vaqtlardan xisobga olish mumkin. Termodinamika fani esa asosan 18-19-asrlardan boshlab, ya'ni ichki va tashqi yonuv dvigatellari, bug' dvigatellari ixtiro qilingandan keyin yuzaga kela boshladi. Termodinamika Yunoncha so'z bo'lib, "Termo"- issiqlik, "dinamika"- harakat yoki kuch degan ma'noni anglatadi. Termodinamika fani fizik qonuniyatlardan kelib chiqqan xolda 3 ta asosiy qonunlariga ega. Bular energiyaning saqlanish qonuni, energiya sarflamasdan ish bajarib bo'lmasligini, har Ilmiybaza.uz qanday jismni qanday darajada qizdirishdan qat'iy nazar u o'zining boshlang'ich haroratiga qaytishi xodisalarini tushuntiruvchi qonunlardan iborat. Issiqlik texnikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi ikki tomonlamadir. Bu fanlar fizik kashfiyotlar yordamida taraqqiy qilib yangi fan cho'qqilarini egallashsa, o'zining yutuqlari bilan fizikani ham boyitadi va uning oldiga yangi vazifalar, yangi mukammal asboblar yaratishni qo'yadi, shu tariqa o'zi ham termodinamika ham rivojlanib boradi. Bizning atrofimizni o'rab olgan moddiy dunyo doimo uzluksiz harakatda bo'lgan materiyadan iboratdir. Materiya ikki ko'rinishda namoyon bo'ladi: 1) Modda ko'rinishda ya'ni-qattiq, suyuq, gazsimon va plazma xolatidagi jismlar; 2) Maydon ko'rinishida, ya'ni-gravitatsion maydon, elektromagnit maydon,yadroviy kuchlar maydoni va boshqalar. Fizik kattaliklarni o'lchash uchun fizik o'lchov birliklari qabul qilingan. O'lchash mumkin bo'lgan fizik kattaliklarning birliklari etalon (na'muna)larga ega. Fizik kattaliklarning qiymati deganda mazkur kattalik etalondan (yoki uning nusxasidan) necha marta farqlanishini ko'rsatadigan son tushuniladi. Har bir fizik kattalik o'lchov birligini boshqa fizik kattaliklarga bog'liq bo'lmagan holda mustaqil tanlash mumkin. 1961-yilning 24-avgustida Sovet Ittifoqida "Sistema Internatsionalnaya" so'zlarining bosh harflari bo'yicha XBS (Xalqaro birliklar sistemasi), ya'ni SI ("SI"deb o'qiladi) tarzda belgilangan birliklar sistemasi tasdiqlandi. SI sistemasida asosan 7 ta asosiy o'lchov birlik va 2 ta qo'shimcha o'lchov birliklar mavjud. Asosiy birliklar: 1. Uzunlik - metr (m) Kripton - 86 atomining 2r10 va 5d5 sathlari orasida o'tishga mos bo'lgan nurlanishning vakuumdagi to'lqin uzunligidan 1650763,73 marta katta bo'lgan uzunlik 1 metr deb qabul qilingan. 2. Massa - kilogramm (kg) Kilogrammning xalqaro prototipining massasi 1 kilogramm deb qabul qilingan. Ilmiybaza.uz qanday jismni qanday darajada qizdirishdan qat'iy nazar u o'zining boshlang'ich haroratiga qaytishi xodisalarini tushuntiruvchi qonunlardan iborat. Issiqlik texnikasi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi ikki tomonlamadir. Bu fanlar fizik kashfiyotlar yordamida taraqqiy qilib yangi fan cho'qqilarini egallashsa, o'zining yutuqlari bilan fizikani ham boyitadi va uning oldiga yangi vazifalar, yangi mukammal asboblar yaratishni qo'yadi, shu tariqa o'zi ham termodinamika ham rivojlanib boradi. Bizning atrofimizni o'rab olgan moddiy dunyo doimo uzluksiz harakatda bo'lgan materiyadan iboratdir. Materiya ikki ko'rinishda namoyon bo'ladi: 1) Modda ko'rinishda ya'ni-qattiq, suyuq, gazsimon va plazma xolatidagi jismlar; 2) Maydon ko'rinishida, ya'ni-gravitatsion maydon, elektromagnit maydon,yadroviy kuchlar maydoni va boshqalar. Fizik kattaliklarni o'lchash uchun fizik o'lchov birliklari qabul qilingan. O'lchash mumkin bo'lgan fizik kattaliklarning birliklari etalon (na'muna)larga ega. Fizik kattaliklarning qiymati deganda mazkur kattalik etalondan (yoki uning nusxasidan) necha marta farqlanishini ko'rsatadigan son tushuniladi. Har bir fizik kattalik o'lchov birligini boshqa fizik kattaliklarga bog'liq bo'lmagan holda mustaqil tanlash mumkin. 1961-yilning 24-avgustida Sovet Ittifoqida "Sistema Internatsionalnaya" so'zlarining bosh harflari bo'yicha XBS (Xalqaro birliklar sistemasi), ya'ni SI ("SI"deb o'qiladi) tarzda belgilangan birliklar sistemasi tasdiqlandi. SI sistemasida asosan 7 ta asosiy o'lchov birlik va 2 ta qo'shimcha o'lchov birliklar mavjud. Asosiy birliklar: 1. Uzunlik - metr (m) Kripton - 86 atomining 2r10 va 5d5 sathlari orasida o'tishga mos bo'lgan nurlanishning vakuumdagi to'lqin uzunligidan 1650763,73 marta katta bo'lgan uzunlik 1 metr deb qabul qilingan. 2. Massa - kilogramm (kg) Kilogrammning xalqaro prototipining massasi 1 kilogramm deb qabul qilingan. Ilmiybaza.uz 3. Vaqt - sekund (s) Seziy – 133 atomi asosiy xolatining ikki o'ta nozik sathlari orasidagi o'tishga mos bo'lgan nurlanish davridan 9192631770 marta katta vaqt 1 sekund deb qabul qilingan. 4. Elektr tokining kuchi - Amper (A) 1 Amper tok vakuumdagi bir- biridan 1m masofada joylashgan ikki parallel cheksiz uzun, lekin kesimi juda kichik o'tkazgichlardan o'tganda, o'tkazgichning har bir metr uzunligiga 2*10-7 N kuch ta'sir qiladi. 5. Termodinamik harorat - Kelvin (K) Aynan ideal gazning, gaz xolatdan suyuq xolatga o'tishining kritik nuqtasi yoki absolyut xarorat. 6. Modda miqdori - mol(mol) Uglerod -12 atomining 0,012 kg massasidagi atomlar soniga teng strukturaviy element (masalan, atom, molekula yoki boshqa zarra)lardan tashkil topgan sistemadagi moddaning miqdori 1 mol deb qabul qilingan. Yoki xar qanday gaz massasining atom og'irligiga nisbati molyar massa deb xisoblanadi. 7. Yorug'lik kuchi - kandela (kd) 540x1012 Gs chastotali monoxromatik nurlanish chiqarayotgan manba yorug'ligining energetik kuchi 1/683 Vt/sr ga teng bo'lgan yo'nalishdagi yorug'lik kuchi 1 kandela deb qabul qilingan. Qo'shimcha birliklar: 1. Yassi burchak - radian (rad) Aylana uzunligi radiusga teng bo'lgan yoyni ajratadigan ikki radius orasidagi burchak 1 radian deb qabul qilingan. 2. Fazoviy burchak - steradian (sr) Uchi sfera markazida joylashgan va shu sfera sirtidan radius kvadratiga teng yuzli sirtni ajratuvchi fazoviy burchak 1 steradian deb qabul qilingan. Tezlik - metr taqsim sekund (m/s) 1m/s tezlik bilan to'g'ri chiziqli tekis harakat qilayotgan moddiy nuqta 1s davomida 1m masofaga ko'chadi. Ilmiybaza.uz 3. Vaqt - sekund (s) Seziy – 133 atomi asosiy xolatining ikki o'ta nozik sathlari orasidagi o'tishga mos bo'lgan nurlanish davridan 9192631770 marta katta vaqt 1 sekund deb qabul qilingan. 4. Elektr tokining kuchi - Amper (A) 1 Amper tok vakuumdagi bir- biridan 1m masofada joylashgan ikki parallel cheksiz uzun, lekin kesimi juda kichik o'tkazgichlardan o'tganda, o'tkazgichning har bir metr uzunligiga 2*10-7 N kuch ta'sir qiladi. 5. Termodinamik harorat - Kelvin (K) Aynan ideal gazning, gaz xolatdan suyuq xolatga o'tishining kritik nuqtasi yoki absolyut xarorat. 6. Modda miqdori - mol(mol) Uglerod -12 atomining 0,012 kg massasidagi atomlar soniga teng strukturaviy element (masalan, atom, molekula yoki boshqa zarra)lardan tashkil topgan sistemadagi moddaning miqdori 1 mol deb qabul qilingan. Yoki xar qanday gaz massasining atom og'irligiga nisbati molyar massa deb xisoblanadi. 7. Yorug'lik kuchi - kandela (kd) 540x1012 Gs chastotali monoxromatik nurlanish chiqarayotgan manba yorug'ligining energetik kuchi 1/683 Vt/sr ga teng bo'lgan yo'nalishdagi yorug'lik kuchi 1 kandela deb qabul qilingan. Qo'shimcha birliklar: 1. Yassi burchak - radian (rad) Aylana uzunligi radiusga teng bo'lgan yoyni ajratadigan ikki radius orasidagi burchak 1 radian deb qabul qilingan. 2. Fazoviy burchak - steradian (sr) Uchi sfera markazida joylashgan va shu sfera sirtidan radius kvadratiga teng yuzli sirtni ajratuvchi fazoviy burchak 1 steradian deb qabul qilingan. Tezlik - metr taqsim sekund (m/s) 1m/s tezlik bilan to'g'ri chiziqli tekis harakat qilayotgan moddiy nuqta 1s davomida 1m masofaga ko'chadi. Ilmiybaza.uz Tezlanish - metr taqsim sekund kvadrat (m/s2 ) 1m/s2 tezlanish bilan to'g'ri chiziqli tekis o'zgaruvchan harakat qilayotgan moddiy nuqtaning tezlanishi 1s da 1m/s2 ga o'zgaradi. Impuls - kilogramm metr taqsim sekund (kg m/s). 1kg m/s -1m/s tezlik bilan harakatlanayotgan 1kg massali jismning impulsi. Kuch - Nyuton (N) 1N - massasi 1kg bo'lgan jismga ta'sir qilib, unga ta'sir yo'nalishida 1m/s2 tezlanishni beradigan kuch. Kuch impulsi - Nyuton sekund (N.s). 1N.s -1s davomida ta'sir etuvchi 1N kuchning impulsi. Qisqacha xulosalar: 1. Atrofimizni o'rab turgan olam uzluksiz harakatdagi materiyadan iborat. 2. Issiqlik texnikasi fani juda qadimdan buyon mavjud. 3. "Issiqlik texnikasi" fanining asosi - termodinamika fanidir. 4. Issiqlik texnikasi fani qadimdan kelayotgan tabiat fanlariga yoki fizika, ximiya, biologiya, astronomiya va x.k. fanlariga asoslanib, o'zining fizik kattaliklariga egadir. Nazorat savollari: 1. "Issiqlik texnikasi" fani qanday bo'limlardan iborat? 2. Fizik tajriba nima? Fizik hodisa nima? 3. Termodinamika fani qaysi fanlarga tayanadi? 4. Qanday fizik o'lchov birliklarini bilasiz? Ilmiybaza.uz Tezlanish - metr taqsim sekund kvadrat (m/s2 ) 1m/s2 tezlanish bilan to'g'ri chiziqli tekis o'zgaruvchan harakat qilayotgan moddiy nuqtaning tezlanishi 1s da 1m/s2 ga o'zgaradi. Impuls - kilogramm metr taqsim sekund (kg m/s). 1kg m/s -1m/s tezlik bilan harakatlanayotgan 1kg massali jismning impulsi. Kuch - Nyuton (N) 1N - massasi 1kg bo'lgan jismga ta'sir qilib, unga ta'sir yo'nalishida 1m/s2 tezlanishni beradigan kuch. Kuch impulsi - Nyuton sekund (N.s). 1N.s -1s davomida ta'sir etuvchi 1N kuchning impulsi. Qisqacha xulosalar: 1. Atrofimizni o'rab turgan olam uzluksiz harakatdagi materiyadan iborat. 2. Issiqlik texnikasi fani juda qadimdan buyon mavjud. 3. "Issiqlik texnikasi" fanining asosi - termodinamika fanidir. 4. Issiqlik texnikasi fani qadimdan kelayotgan tabiat fanlariga yoki fizika, ximiya, biologiya, astronomiya va x.k. fanlariga asoslanib, o'zining fizik kattaliklariga egadir. Nazorat savollari: 1. "Issiqlik texnikasi" fani qanday bo'limlardan iborat? 2. Fizik tajriba nima? Fizik hodisa nima? 3. Termodinamika fani qaysi fanlarga tayanadi? 4. Qanday fizik o'lchov birliklarini bilasiz?