Ilmiybaza.uz
"ISSIQLIK TEXNIKASI VA ISSIQLIK TEXNIK USKUNALARI"
faniga kirish
Reja:
1. "Issiqlik texnikasi va issiqlik texnik uskunalari" fani tarixi
2. Atrof-muhitda va turmushimizdagi o'rni
3. Termodinamika qonunlari
Tayanch iboralar: Termodinamika, issiqlik texnikasi, issiqlik texnikasi va
issiqlik texnik uskunalari, texnik termodinamika, modda, maydon, fizik kattaliklar,
Sistema Internatsionalnaya.
Qadimgi Yunonistonda tabiat hodisalarini o'rganuvchi tabiatshunoslik fani
vujudga kelgan. O'sha davrda fizikaning tarkibiga hozirgi ximiya, astronomiya,
biologiya, geologiya deb nom olgan bir qator tabiiy fanlar kirgan. Oxirgi 14-15-
asrlardan boshlab issiqlik texnikasi fani yuzaga kela boshladi. Bu fanning
boshlanishini 1597 y. Galileo-Galiley termometrning ishlash prinsipiga asos solgan
vaqtlardan xisobga olish mumkin. Termodinamika fani esa asosan 18-19-asrlardan
boshlab, ya'ni ichki va tashqi yonuv dvigatellari, bug' dvigatellari ixtiro qilingandan
keyin yuzaga kela boshladi. Termodinamika Yunoncha so'z bo'lib, "Termo"-
issiqlik, "dinamika"- harakat yoki kuch degan ma'noni anglatadi. Termodinamika
fani fizik qonuniyatlardan kelib chiqqan xolda 3 ta asosiy qonunlariga ega. Bular
energiyaning saqlanish qonuni, energiya sarflamasdan ish bajarib bo'lmasligini, har
Ilmiybaza.uz
qanday jismni qanday darajada qizdirishdan qat'iy nazar u o'zining boshlang'ich
haroratiga qaytishi xodisalarini tushuntiruvchi qonunlardan iborat. Issiqlik texnikasi
fanining boshqa fanlar bilan aloqasi ikki tomonlamadir. Bu fanlar fizik kashfiyotlar
yordamida taraqqiy qilib yangi fan cho'qqilarini egallashsa, o'zining yutuqlari bilan
fizikani ham boyitadi va uning oldiga yangi vazifalar, yangi mukammal asboblar
yaratishni qo'yadi, shu tariqa o'zi ham termodinamika ham rivojlanib boradi.
Bizning atrofimizni o'rab olgan moddiy dunyo doimo uzluksiz harakatda bo'lgan
materiyadan iboratdir. Materiya ikki ko'rinishda namoyon bo'ladi:
1) Modda ko'rinishda ya'ni-qattiq, suyuq, gazsimon va plazma xolatidagi jismlar;
2) Maydon ko'rinishida, ya'ni-gravitatsion maydon, elektromagnit maydon,yadroviy
kuchlar maydoni va boshqalar.
Fizik kattaliklarni o'lchash uchun fizik o'lchov birliklari qabul qilingan. O'lchash
mumkin bo'lgan fizik kattaliklarning birliklari etalon (na'muna)larga ega. Fizik
kattaliklarning qiymati deganda mazkur kattalik etalondan (yoki uning nusxasidan)
necha marta farqlanishini ko'rsatadigan son tushuniladi. Har bir fizik kattalik o'lchov
birligini boshqa fizik kattaliklarga bog'liq bo'lmagan holda mustaqil tanlash
mumkin.
1961-yilning 24-avgustida Sovet Ittifoqida "Sistema Internatsionalnaya"
so'zlarining bosh harflari bo'yicha XBS (Xalqaro birliklar sistemasi), ya'ni SI
("SI"deb o'qiladi) tarzda belgilangan birliklar sistemasi tasdiqlandi. SI sistemasida
asosan 7 ta asosiy o'lchov birlik va 2 ta qo'shimcha o'lchov birliklar mavjud.
Asosiy birliklar:
1. Uzunlik - metr (m) Kripton - 86 atomining 2r10 va 5d5 sathlari orasida
o'tishga mos bo'lgan nurlanishning vakuumdagi to'lqin uzunligidan 1650763,73
marta katta bo'lgan uzunlik 1 metr deb qabul qilingan.
2. Massa - kilogramm (kg) Kilogrammning xalqaro prototipining massasi
1 kilogramm deb qabul qilingan.
