Р Е Ж А: 1. IX - XII аср бошларида Тоҳирий, Саффорий ва Сомонийлар давлатлари. Уларнинг сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳаёти. 2. Қорахонийлар, Ғазнавийлар давлатларининг ижтимоий ва иқтисодий ҳаёти. 3. Хоразмшоҳ сулоласининг ўрнатилиши, ижтимоий, иқтисодий ва маданий ҳаёт. 4. Ўрта Осиё халқлари хаётида IX-XII асрларда юз берган ренессанс даври. 5. Мўғуллар истилосига қарши кураш.  821-йилда араб халифаси Маъмун томонидан Тоҳир ибн Ҳусайн Хуросонга ноиб этиб тайинланади ва шу тариқа тоҳирийлар давлати юзага келади. (Мовароуннаҳр Хуросон таркибига кирар эди). Маркази Нишопур;  822-йилда Тоҳир ибн Ҳусайн Маъмун одамлари томонидан ўлдирилгач унинг ўрнига Талха ибн- Тоҳир (822-830) тайинланади;  Абдулло ноиблик қилган йилларда (830-844 йй.) Хуросон амалда мустақил давлатга айланади;  Хуросон ноиблигига Моваруннаҳр, Хоразм, Сейистон, Кўҳистон, Табаристон ва Журжон ҳудудлари кирган. Вилоят- маъмурий бирлик – туманлардан иборат бўлган; Тоҳирийлар давлати 821-873 йиллар Марв, Нишопур ш. Тоҳир ибн Ҳусайн (821-822) Талҳа ибн Тоҳир (822-828) Абдуллоҳ ибн Тоҳир (828-844) Тоҳир II ибн Абдуллоҳ (844-862) Муҳаммад ибн Тоҳир (862-873) Асосий хусусияти: Хокимиятнинг мустаҳкам. Қиш.хўж. тартибга соли- ниши. Давлат бошқарувига эъти- борни кучайтирилиши. Фуқароларга муносабат, солиқ тартибларига ало- ҳида аҳамият берилиши. 873 йил Ғозийлар Яқуб ва Амр ибн Лайс Саффорийлар давлати 873-900- йиллар Яқуб ибн Лайс (873-879) Амр ибн Лайс (879-900) Тоҳир ибн Муҳаммад (901-908) Араб халифаси Маъмун томонидан Мовароуннахрга хоким килиб тайинланган Сомонхудот набиралари: Нуҳ ибн Асад (820-842 йй) - Самарқанд ҳокими Аҳмад ибн Асад 820-865 йй) - Фарғона ҳокими Яҳё ибн Асад (820-856 йй) - Чоч ва Уструшона ҳокими Илёс ибн Асад – Ҳирот ҳоким Амир (сомонийларнинг олий ҳукмдорлари) чекланмаган ҳокимиятга эга бўлган 10 та девон Вакил – саройдаги хўжалик ишлари бошлиғи Соҳиби ҳорис - олий ҳукмдор ҳукмларининг ижрочиси ва назоратчиси Бош ҳожиб – давлат идоралари хавфсизлиги бошлиғи дастурхончи, эшик- оғаси, шарбатдор ва бошқа хизматчилар Бош вазир девони –“хўжа бузург” Молия ишлари девони-“мустауфий девон” Давлат расмий ҳужжатларини ишлаб чиқиш девони - “Девон Амир-ал-мулк” ёки “ал-расаи” Соқчилар бошлиғи девони –“Соҳиб аш-шурат” Хат-хабарлар мутассадиси –“соҳиб ал-борид” Сарой иш бошқарувчиси–“мушриф” Давлат мулклари девони "Мухтасиба” девони –бозорларни, сотувчиларни, қадоқбошиларнинг оғирлигини, бозордаги молларнинг нархи, сифатини назорат қилган “Вақф”лар девони Қозилик ишлари девони-“қози аз-зия”  Мулки султоний –шахсан амирга тегишли ер-сув, тегирмон, дўконлар. Бу мулкни қишлоқ чорикорлари ижарага олганлар.  Ер эгалигининг тўъма (умрбод берилган ер), иқтоъ (меросий) турлари бўлган.  Хусусий шахсларга тегишли мулк: ҳукмдор табақа хонадони, деҳқон зодагонларга, саййидлар, сипоҳ- солор, бадавлат савдогарларга тегишли мулклар ҳисобланган.  Вақф мулклари: диний муассасалар ва мадрасаларга тегишли мулк. Бу мулкни муассаса мутаваллиси бошқарган.  Жамоа мулки: яйлов, тоғ ёнбағирларидаги лалми ерлар. Қорахонийлар- нинг давлат бошқарув тизими Элоқхонлар маҳаллий ҳукмдорлар Бош вазир девони Хоқон •Улуғ хожиб •Мунший •Битикчи •Қушчи •Ошчи •Оғичи •Бирук •Тавочи •Девони мустафий •Девони мушриф •Девони барид •Девони амид •Девони ушрот •Девони вақф •Волей-бек Подшоҳ – олий ҳукмдор вазир девони ҳарбий ишлар девони дипломатик ва расмий ҳужжатлар расмийлаштириш девони молия девони почта- хабар девони Олий ҳожиблик мансаби. Унинг бир неча турлари мавжуд бўлган Сипоҳдор – Сарой хизмат- чиси Даватдор - олий ҳукмдор шахсий хужжатлари, ёзув- чизуви билан шуғулланган пардадор - маҳрам, сир сақловчи, пинҳона вазифалар- ни бажарган Мартабадор - саройдаги ўрта дара- жадаги амалдор), фаррош, хазиначи, жомахона бошлиғи ва бошқалар Ғазнавийлар сулоласи Сабуқтегин (977-997 йй) Махмуд Ғазнавий (998-1030йй ) Масъуд Ғазнавий (1030-1041 йй) Мавдуд Ғазнавий (1041-1050 йй) Хоразмшоҳлар (Ануштегинлар сулоласи) Ануштегин (1077-1097) Қутбиддин Мухаммад (1097-1127) Жалолиддин Отсиз (1127-1156) Эл-Арслон (1156-1172) Алоуддин Такаш (1172-1200) Мухаммад Хоразмшоҳ (1200- 1220) Жалолиддин Мангуберди (1220-1230) Ғазнавийлар сулоласи Тўғрулбек (1038-1063) Алп-Арслон (1063-1072) Маликшоҳ (1072-1092) Султон Санжар (1118-1157) Хоразмшоҳлар даврида давлат бошкаруви – Хоразмшох - олий ҳукмдор Марказий давлат бошқаруви “ал-мажлис ул олий ал фахри ат-тожи” деб номланган бўлиб, унга вазир раислик қилган. Вазир Хоразмшоҳга бевосита буйсунар ва ҳукмдорнинг бош маслаҳатчиси эди. Вазирлар садр, дастур, хожайи бузург сингари унвонларга эга бўлиб, турк, араб ҳамда форс тилини билиши, маъмурий ишдаги қобилиятлар, сарой одоби сингари билимларга эга бўлишлари шарт бўлган. Хоразмшоҳлар давлатининг вазирлари асосан Хоразм, Бухоро, Нишопур, Исфахон, Балх, Ҳиротдан чиққан шахслар бўлган. Ҳожиб ул-Кабир - ҳукмдор шахси билан боғлиқ масалалар, маросимларнинг назорати билан шуғулланган. Устоздор – барча хўжалик ишлари: отхона, ошхона, новвой, сарой хизматкорлари устидан идора ишларини амалга оширган сарой аъёни. Амири-охур ёки мирохур – отхона бошлиғи лавозими бўлиб, бу амалдор султонга қарашли миниб юриладиган отларга эгаллик қилган. Мирохўрлар ҳарбий юришларда фаол иштирок этганлар. Амири-шикор – султоннинг ов ишлаларини ташкил қилувчи амалдор Бухоро, аср Исмоил Сомоний мақбараси Бухоро, Х аср Регистон мажмуи Самарқанд яқинидаги Тим қишлоғи, Х аср Араб ота мақбараси Марв, ХII аср Султон Санжар мақбараси Ўзган, ХI аср Қорахонийлар мақбараси Ғазна, ХI аср Ғазнавийларнинг ёзги саройи мажмуи Бухоро, 1127 йил Минораи Калон мақбараси Т/р Давлатн инг номи Ҳукм сурган вақти Муҳим воқеалари 1. 2. 3. 4. «Лойиҳа» технологияси IX IX--XII XII асрларда асрларда илм илм--фан фан ва ва маданият маданият равнақининг равнақининг тарихий тарихий илдизлари илдизлари ва ва шароитлари шароитлари..  Ўрта Осиёда қадимдан цивилизация ўчоқларининг мавжудлиги.   Ўрта Ўрта Осиёда Осиёда қадимдан қадимдан цивилизация цивилизация ўчоқларининг ўчоқларининг мавжудлиги мавжудлиги. .  Ўрта Осиё минтақасининг бошқа мамлакатлар билан иқтисодий ва  маданий алоқалар учун қулай минтақада жойлашганлиги.   Ўрта Ўрта Осиё Осиё минтақасининг минтақасининг бошқа бошқа мамлакатлар мамлакатлар билан билан иқтисодий иқтисодий ва ва   маданий маданий алоқалар алоқалар учун учун қулай қулай минтақада минтақада жойлашганлиги жойлашганлиги. .  Араб халифалигининг илм амалиётидан манфаатдорлиги ва бу мақсадлар йўлида илмий тадқиқотларга шароит яратиши.   Араб Араб халифалигининг халифалигининг илм илм амалиётидан амалиётидан манфаатдорлиги манфаатдорлиги ва ва бу бу мақсадлар мақсадлар йўлида йўлида илмий илмий тадқиқотларга тадқиқотларга шароит шароит яратиши яратиши. .  Араб тилининг фан тили сифатида кенг тарқалиши.   Араб Араб тилининг тилининг фан фан тили тили сифатида сифатида кенг кенг тарқалиши тарқалиши. .  Араб халифалигидан озод бўлган мустақил, марказлашган давлатларнинг ташкил топипши.   Араб Араб халифалигидан халифалигидан озод озод бўлган бўлган мустақил мустақил, , марказлашган марказлашган давлатларнинг давлатларнинг ташкил ташкил топипши топипши. .  Маҳаллий ҳукмдорлар ва давлатмандларнинг илм-фан, адабиёт ва санъатга ҳомийлиги.   Маҳаллий Маҳаллий ҳукмдорлар ҳукмдорлар ва ва давлатмандларнинг давлатмандларнинг илм илм--фан фан, , адабиёт адабиёт ва ва санъатга санъатга ҳомийлиги ҳомийлиги. . Ўрта Ўрта Осиё Осиё Уйғониш Уйғониш даври даври босқичлари босқичлари. . IX IX –– XII XII асрлар асрлар.. XIV XIV –– XV XV асрлар асрлар.. I I босқич босқич II II босқич босқич Берунийнинг Берунийнинг илмий илмий даҳоси даҳоси  Юлдузлар ҳақида янгича қарашга асос солди  Ернинг Қуёш атрофида айланиши ва ер тортишиши ҳақидаги ғояларни илгари сурди  Юлдузлар ҳақида янгича қарашга асос солди  Ернинг Қуёш атрофида айланиши ва ер тортишиши ҳақидаги ғояларни илгари сурди Астрономия География Геология Минералогия  Ер радиусини аниқлаб, глобус яратди  Географик координаталарни аниқлаш (кенглик ва узунлик) услубини яратди  Ер радиусини аниқлаб, глобус яратди  Географик координаталарни аниқлаш (кенглик ва узунлик) услубини яратди  Ер пўстлоғини қимирлаб туриши ва жой рельефини ўзгариб туриши ғоясини яратди  Миср, Ҳиндистон, Ўрта Осиё суғориш воҳалари муаммоларини ҳал этувчи сув тақвимини ишлаб чиқди.  Ер пўстлоғини қимирлаб туриши ва жой рельефини ўзгариб туриши ғоясини яратди  Миср, Ҳиндистон, Ўрта Осиё суғориш воҳалари муаммоларини ҳал этувчи сув тақвимини ишлаб чиқди.  минераллар (қимматбаҳо тошлар) ва металлар ҳақидаги илмий ғоя яратди  Минералогияга аниқ фан сифатида асос солди  минераллар (қимматбаҳо тошлар) ва металлар ҳақидаги илмий ғоя яратди  Минералогияга аниқ фан сифатида асос солди Медицина ва  Кўплаб доривор гиёҳларни ўрганди  Ч Дарвиндан 900 йил олдин табиий танланиш  Кўплаб доривор гиёҳларни ўрганди Абу Али Ҳусайн ибн Абдуллоҳ (980 йил Бухоро Афшона – 1037 йил Ҳамадон Исфахон). 450 асари бор. Ундан 50 таси тиббиёт, 40 дан ортиқ табиат ва гуманитар соҳалар, 3 рисола мусиқа, 185 таси фалсафа, мантиқ, психология, ахлоқ – одоб ва ижтимоий – сиёсий муаммоларга тааллуқли. 280 асари сақланган ИБН СИНО Ижтимоий фанлар Абу Абдуллоҳ ал-Хоразмий (X – XI асрлар.) Абу Абдуллоҳ ал-Хоразмий (X – XI асрлар.)  «Фанлар калити» - фанлар тарихи ва классификацияси ҳақида  «Фанлар калити» - фанлар тарихи ва классификацияси ҳақида Маҳмуд Абул Қосим Аз-Замахшарий (1075 – 1144 йй.) Маҳмуд Абул Қосим Аз-Замахшарий (1075 – 1144 йй.) Абу-Бакр Наршахий (899 – 959 йй.) Абу-Бакр Наршахий (899 – 959 йй.)  Тилшунос, араб тили ва грамматикаси билимдони, Қуръони Карим тафсирчиси, 50 дан ортиқ асарлар муаллифи, энг машҳур асарлари: «Ал- Муфассал» ва «Ал-Кашшаф»  Тилшунос, араб тили ва грамматикаси билимдони, Қуръони Карим тафсирчиси, 50 дан ортиқ асарлар муаллифи, энг машҳур асарлари: «Ал- Муфассал» ва «Ал-Кашшаф»  тарихчи, «Тарихи Бухоро» асари муаллифи  тарихчи, «Тарихи Бухоро» асари муаллифи