Р Е Ж А:
1.
IX - XII аср бошларида Тоҳирий, Саффорий
ва
Сомонийлар
давлатлари.
Уларнинг
сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ҳаёти.
2.
Қорахонийлар, Ғазнавийлар давлатларининг
ижтимоий ва иқтисодий ҳаёти.
3.
Хоразмшоҳ
сулоласининг
ўрнатилиши,
ижтимоий, иқтисодий ва маданий ҳаёт.
4.
Ўрта
Осиё
халқлари
хаётида
IX-XII
асрларда юз берган ренессанс даври.
5.
Мўғуллар истилосига қарши кураш.
821-йилда араб халифаси Маъмун томонидан
Тоҳир
ибн
Ҳусайн
Хуросонга
ноиб
этиб
тайинланади ва шу тариқа тоҳирийлар давлати
юзага
келади.
(Мовароуннаҳр
Хуросон
таркибига кирар эди). Маркази Нишопур;
822-йилда Тоҳир ибн Ҳусайн Маъмун одамлари
томонидан ўлдирилгач унинг ўрнига Талха ибн-
Тоҳир (822-830) тайинланади;
Абдулло ноиблик қилган йилларда (830-844 йй.)
Хуросон амалда мустақил давлатга айланади;
Хуросон
ноиблигига
Моваруннаҳр,
Хоразм,
Сейистон,
Кўҳистон,
Табаристон
ва
Журжон
ҳудудлари кирган. Вилоят- маъмурий бирлик –
туманлардан иборат бўлган;
Тоҳирийлар
давлати
821-873 йиллар
Марв, Нишопур ш.
Тоҳир ибн Ҳусайн
(821-822)
Талҳа ибн Тоҳир
(822-828)
Абдуллоҳ ибн Тоҳир
(828-844)
Тоҳир II ибн Абдуллоҳ
(844-862)
Муҳаммад ибн Тоҳир
(862-873)
Асосий хусусияти:
Хокимиятнинг мустаҳкам.
Қиш.хўж. тартибга соли-
ниши.
Давлат бошқарувига эъти-
борни кучайтирилиши.
Фуқароларга муносабат,
солиқ тартибларига ало-
ҳида аҳамият берилиши.
873 йил Ғозийлар
Яқуб ва Амр ибн Лайс
Саффорийлар давлати
873-900- йиллар
Яқуб ибн Лайс (873-879)
Амр ибн Лайс (879-900)
Тоҳир ибн Муҳаммад
(901-908)
Араб халифаси Маъмун томонидан
Мовароуннахрга хоким килиб тайинланган
Сомонхудот набиралари:
Нуҳ ибн Асад (820-842 йй) - Самарқанд ҳокими
Аҳмад ибн Асад 820-865 йй) - Фарғона ҳокими
Яҳё ибн Асад (820-856 йй) - Чоч ва Уструшона
ҳокими
Илёс ибн Асад – Ҳирот ҳоким
Амир
(сомонийларнинг
олий ҳукмдорлари)
чекланмаган
ҳокимиятга эга
бўлган
10 та девон
Вакил – саройдаги
хўжалик ишлари
бошлиғи
Соҳиби ҳорис -
олий ҳукмдор
ҳукмларининг
ижрочиси ва
назоратчиси
Бош ҳожиб –
давлат идоралари
хавфсизлиги
бошлиғи
дастурхончи, эшик-
оғаси, шарбатдор
ва бошқа
хизматчилар
Бош вазир девони –“хўжа бузург”
Молия ишлари девони-“мустауфий девон”
Давлат расмий ҳужжатларини ишлаб чиқиш девони -
“Девон Амир-ал-мулк” ёки “ал-расаи”
Соқчилар бошлиғи девони –“Соҳиб аш-шурат”
Хат-хабарлар мутассадиси –“соҳиб ал-борид”
Сарой иш бошқарувчиси–“мушриф”
Давлат мулклари девони
"Мухтасиба” девони –бозорларни, сотувчиларни,
қадоқбошиларнинг оғирлигини, бозордаги молларнинг
нархи, сифатини назорат қилган
“Вақф”лар девони
Қозилик ишлари девони-“қози аз-зия”
Мулки султоний –шахсан амирга тегишли ер-сув,
тегирмон, дўконлар. Бу мулкни қишлоқ чорикорлари
ижарага олганлар.
Ер эгалигининг тўъма (умрбод берилган ер), иқтоъ
(меросий) турлари бўлган.
Хусусий шахсларга тегишли мулк: ҳукмдор табақа
хонадони, деҳқон зодагонларга, саййидлар, сипоҳ-
солор, бадавлат савдогарларга тегишли мулклар
ҳисобланган.
Вақф
мулклари:
диний
муассасалар
ва
мадрасаларга тегишли мулк. Бу мулкни муассаса
мутаваллиси бошқарган.
Жамоа мулки: яйлов, тоғ ёнбағирларидаги лалми
ерлар.
Қорахонийлар-
нинг давлат
бошқарув
тизими
Элоқхонлар
маҳаллий
ҳукмдорлар
Бош вазир
девони
Хоқон
•Улуғ хожиб
•Мунший
•Битикчи
•Қушчи
•Ошчи
•Оғичи
•Бирук
•Тавочи
•Девони
мустафий
•Девони
мушриф
•Девони барид
•Девони амид
•Девони ушрот
•Девони вақф
•Волей-бек
Подшоҳ – олий ҳукмдор
вазир
девони
ҳарбий
ишлар
девони
дипломатик ва
расмий ҳужжатлар
расмийлаштириш
девони
молия
девони
почта-
хабар
девони
Олий
ҳожиблик
мансаби.
Унинг бир
неча
турлари
мавжуд
бўлган
Сипоҳдор –
Сарой
хизмат-
чиси
Даватдор - олий
ҳукмдор шахсий
хужжатлари, ёзув-
чизуви билан
шуғулланган
пардадор -
маҳрам, сир
сақловчи,
пинҳона
вазифалар-
ни
бажарган
Мартабадор -
саройдаги
ўрта дара-
жадаги
амалдор),
фаррош,
хазиначи,
жомахона
бошлиғи ва
бошқалар
Ғазнавийлар
сулоласи
Сабуқтегин
(977-997 йй)
Махмуд Ғазнавий
(998-1030йй )
Масъуд Ғазнавий
(1030-1041 йй)
Мавдуд Ғазнавий
(1041-1050 йй)
Хоразмшоҳлар
(Ануштегинлар
сулоласи)
Ануштегин (1077-1097)
Қутбиддин Мухаммад
(1097-1127)
Жалолиддин Отсиз
(1127-1156)
Эл-Арслон (1156-1172)
Алоуддин Такаш (1172-1200)
Мухаммад Хоразмшоҳ (1200-
1220)
Жалолиддин Мангуберди
(1220-1230)
Ғазнавийлар
сулоласи
Тўғрулбек
(1038-1063)
Алп-Арслон
(1063-1072)
Маликшоҳ
(1072-1092)
Султон Санжар
(1118-1157)
Хоразмшоҳлар даврида давлат бошкаруви – Хоразмшох - олий ҳукмдор
Марказий давлат бошқаруви “ал-мажлис ул олий ал фахри ат-тожи” деб номланган бўлиб, унга вазир
раислик қилган. Вазир Хоразмшоҳга бевосита буйсунар ва ҳукмдорнинг бош маслаҳатчиси эди.
Вазирлар садр, дастур, хожайи бузург сингари унвонларга эга бўлиб, турк, араб ҳамда форс тилини
билиши, маъмурий ишдаги қобилиятлар, сарой одоби сингари билимларга эга бўлишлари шарт
бўлган.
Хоразмшоҳлар давлатининг вазирлари асосан Хоразм, Бухоро, Нишопур, Исфахон, Балх, Ҳиротдан
чиққан шахслар бўлган.
Ҳожиб ул-Кабир - ҳукмдор шахси билан боғлиқ масалалар, маросимларнинг назорати билан
шуғулланган.
Устоздор – барча хўжалик ишлари: отхона, ошхона, новвой, сарой хизматкорлари устидан идора
ишларини амалга оширган сарой аъёни.
Амири-охур ёки мирохур – отхона бошлиғи лавозими бўлиб, бу амалдор султонга қарашли миниб
юриладиган отларга эгаллик қилган. Мирохўрлар ҳарбий юришларда фаол иштирок этганлар.
Амири-шикор – султоннинг ов ишлаларини ташкил қилувчи амалдор
