Jarohat anaerob infeksiyalarning klostridiylari Maruza rejasi: І. Patogen kokklar 1. Koksholning umumiy tavsifi va tasnifi. - tuzilishi, tinktorial xususiyati va kimyoviy tarkibi - kultural xossalari va o‘stirilishi - antigen xususiyati, zahar xosil qilishi - chidamliligi, odam va hayvonlar uchun patogenligi - laboratoriya diognostikasi, davolash va oldini olish 2. Gazli gangrenaning umumiy tavsifi va tasnifi. - tuzilishi, tinktorial xususiyati va kimyoviy tarkibi - kultural xossalari va o‘stirilishi - antigen xususiyati,- zahar xosil qilishi - chidamliligi, odam va hayvonlar uchun patogenligi - laboratoriya diognostikasi, davolash va oldini olish Jarohat anaerob infeksiyalarga Cl. perfringens, Cl. novyi, Cl. septicum, Cl. histolyticum, Cl. difficile, Cl. sordellii, Cl. bifermentans, Cl. fallax lar kiradi. Kasallik patogenezida patogen mikroorganizmlar bilan bir qatorda nopatogen klostridiylar Cl. aerafaetedum, Cl. tertium, Cl. sparoenes ham qatnashadi. C. perfringens, C. novyi, C. septicum, C. histolyticum larning har biri alohida- alohida kasallikni keltirib chiqarishi mumkin, lekin uni ko‘pincha boshqa turlari birgalikda qo‘zg‘atadi. Kasallikni asosan Cl. perfringens keltirib chiqaradi Kasallik qo‘zg‘atuvchisi (Cl. perfringens) M. Uelch va G. Netall tomonidan kashf etilgan (1892). U odam va hayvonlar ichaklarida odatdagi mikroflora bo‘lib yashaydi. Tashqi muhitda, tuproqda spora shaklida yillab yashaydi. Morfologiyasi. Cl. perfringens yirik grammusbat tayoqcha bo‘lib, uzunligi 8 mkm, eni 1-1,3 mkm, tashqi muhitda spora hosil qiladi, u hujayrada subterminal joylashadi, diametri bakteriya enidan katta, harakat qilmaydi O‘sishi. Cl. perfringens qat’iy anaerob, rN 7,2–7,4 bo‘lgan barcha anaerob bakteriyalar o‘sadigan oziq muhitlarda 37 S yaxshi ko‘payadi. Kitt-Trossi muhitida bir xil quyqa, agar ustunchasining tagida yasmiqqa o‘xshash, Vilson-Bler muhitida esa 1–3 soatdan so‘ng qora koloniyalar hosil qiladi. qonli agarda silliq diskka o‘xshash yassi, kulrang, chetlari tekis S-koloniyalar hosil qiladi. R- va M-koloniyalar ham hosil qilishi mumkin. Fermentativ xususiyati. Cl. perfringens ko‘p qandlarni kislota va gaz hosil qilib parchalaydi. Jelatinani sekin suyultiradi, sutni tez ivitadi, nitratni nitritga qaytaradi, indol hosil qiladi. Toksin hosil qilishi. Cl. perfringens kimyoviy tuzilishi bo‘yicha murakkab ekzotoksin ajratadi, bu bir necha fraksiyalardan: alfa-gemolizin (S-fosfolipaza), beta-nekrotoksin, neyrotoksin va enterotoksinlardan iborat. Qo‘zg‘atuvchi proteinaza, fibrinolizin, kollagenaza, gialuronidaza, neyraminidaza, dezoksiribonukleaza va boshqalarni ajratadi. Antigen tuzilishi. Cl. perfringens antigen tuzilishiga ko‘ra A, V, S, D, Ye, F serologik variantlarga bo‘linadi. Bu serovarlar serologik xususiyatlari va toksinlarning spesifikligi bilan farqqiladi. Serovar A odam ichagida normal mikroflora sifatida yashaydi, agar u parenteral yo‘l bilan organizmga kirsa, anaerob infeksiyani keltirib chiqaradi. Hayvonlarga nisbatan patogenligi. Cl. perfringens barcha uy hayvonlariga nisbatan patogen bo‘lib, turli og‘ir kasalliklarni qo‘zg‘atadi. Tajriba hayvonlaridan dengiz cho‘chqachasi, quyon, kaptar va oq sichqonlar juda moyil hisoblanadi. Qolgan qo‘zg‘atuvchilar ham bir birlaridan kutural, bioximik va serologik xususiyatlari bilan farqlanadi Kasallikning odamlardagi patogenezi. Odamda yaraga tuproq, kiyim va boshqa zararlangan buyumlardan tushgan spora keyinchalik vegetativ shaklga o‘tadi va ko‘paya boshlaydi, bu o‘z navbatida tqqimalarni chirituvchi, yemiruvchi, ko‘p miqdorda gaz hosil qiluvchi ekzotoksin ajratadi. Qo‘zg‘atuvchining ko‘payishi uchun nekrozga uchragan yoki yallig‘langan to‘qima kerak. Aerob mikroflora shikastlangan nekroz joyda zarur anaerobioz holatni yaratadi. Bu jarayon ayniqsa muskul to‘qimalarida tez rivojlanadi, oqibatda glikogen ko‘p miqdorda hosil bo‘ladi, bu esa o‘z navbatida patogen anaeroblar uchun qulay muhit hisoblanadi. Anaerob infeksiyaning rivojlanishi natijasida birinchi bosqichda shish paydo bo‘ladi, ikkinchi bosqichda esa biriktiruvchi to‘qima va muskullar gangrenaga uchraydi. Organizm kuchli zaxarlanadi yoki intoksikatsiya ro‘y beradi. To‘qimalarning yemirilishi tufayli hosil bo‘lgan moddalar ham organizmga zaharli ta’sir ko‘rsatadi. Gazli anaerob infeksiya yaradorlar kasalligi, bunda ko‘pincha yaradagi to‘qimalar ezilib, titilgan yara ifloslanib, anaerob sharoit vujudga kelganda, bu gazli gangrena rivojlanishiga olib keladi. Agar yaraning yuzasida yiring hosil qiluvchi stafilokokk, streptokokk yoki chirituvchi anaeroblar paydo bo‘lib qolsa, kasallik ko‘pincha og‘ir o‘tadi. Kassalikning yashirin davri ba’zan 4–6 soat, ko‘pincha 1–2– 5 kun davom etadi. Gazli gangrenaning klinik belgilari har xil bo‘ladi. Yaralangan joyda shish paydo bo‘lib, qizaradi, to‘qimalar orasida gaz to‘planadi. Muskul va boshqa to‘qimalar nekrozga uchraydi. Ekzotoksinlar qon tomirini toraytirish xususiyatiga ega bo‘lganligi uchun gaz to‘plangan joy terisi oqimtir va yaltiroq bo‘ladi, asta-sekin bronza rangiga aylanadi, jarohatlangan to‘qimalarning harorati sog‘lom to‘qimalar haroratidan past bo‘ladi. C. perfringens gazli anaerob infeksiyadan tashqari ovqatdan zaharlanishni ham keltirib chiqaradi. Yarali anaerob infeksiyalarning rivojlanishida yaraning ahvoli, makroorganizmning immun holati, tushgan mikrobning soni, turi va boshqalar muhim rol o‘ynaydi. Immuniteti. Kasallikdan so‘ng kuchli, turg‘un, uzoq vaqtga yetadigan immunitet hosil bo‘lmaydi. Ammo qon zardobida bo‘lgan antitoksik antitelolar organizmni ma’lum darajada infeksiyadan himoya qila oladi. Laboratoriya tashhisi. Bemorga laboratoriya tashhisi qo‘yish uchun mikroskopik, bakteriologik, biologik va neytrallash usullaridan foydalaniladi. Tekshirish uchun ezilgan nekrozga uchragan to‘qima, shish ichidagi suyuqlik, bog‘lov materiali, jarrohlik ipagi, ketgut, kiyim, tuproq va boshqa materiallar olinadi. Tekshirish bir necha bosqichda olib boriladi. Yara selidan surtma tayyorlab, bo‘yab, mikroskop ostida ko‘rilganda qo‘zg‘atuvchi va uning kapsulasi topiladi. Tekshirilishi lozim bo‘lgan materialni maxsus oziq muhitga ekiladi, sof kultura ajratib olinib, uni morfologiyasi, kapsula hosil qilishi, harakati va fermentativ xususiyatlariga ko‘ra identifikatsiya qilinadi. Toksinni aniqlash uchun oq sichqonga bulonda o‘stirilgan kulturaning filtrati yoki bemorning qoni yuboriladi. Oq sichqonlarga toksinni antitoksin bilan qo‘shib yuboriladi, neytrallash usuli. Davosi va profilaktikasi. Gazli anaerob infeksiyaning rivojlanmasligi uchun dastlab o‘z vaqtida bemorga to‘liq jarrohlik yordami ko‘rsatiladi, so‘ng profilaktika maqsadida bemorga C. perfringens, C. novyi, C. septicum larga qarshi polivalent antitoksin zardob “Diaferm 3” yuboriladi. Yarali infeksiyaga qarshi antibiotiklardan streptomitsin, penitsillin, sefalosporin, biologik preparatlardan stafilokokka qarshi plazma, gamma-globulin buyuriladi, ayrim hollarda jarrohlik usuli ham qo‘llaniladi. Anaerob infeksiyalarga qarshi maxsus profilaktika usullari hali ishlab chiqilmagan. Bemorga jarrohlik yordami ko‘rsatilgandan so‘ng profilaktika maqsadida oz miqdorda polivalent antitoksik zardob yuboriladi. 1 1 И.Мухамедов, Е.Эшбоев, Н.Зокиров, М.Зокиров «Микробиология, иммунология, вирусология»