JIZZAX-SIRDARYO TURISTIK MINTAQASI
Reja:
1.
Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy
hayotidagi o‘rni.
2.
Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari. Mintaqaning turistik
resurslari salohiyati.
3.
Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari.
1. Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy
hayotidagi o‘rni.
Jizzax viloyati O`zbekiston Respublikasi tarkibida dastlab 29-dekabr
1973-yilda tashkil etilgan va u 6-sentabr 1988-yilda qo`shni viloyatlar
tarkibiga kiritilgan. Hozirgi holatda esa Jizzax viloyati 16-fevral 1990-yilda
qayta tiklangan. Viloyat o`zining maydoniga ko`ra, mamlakatimizda o`rta
mavqeni egallaydi. (respublikada 13 ta ma`muriy mitaqalarning har birida
o`rtacha 34.5 ming kv.km yer to`g`ri keladi).Uning hududi 21.2 ming kv.km.
bo`lib, bu borada Surxondaryo viloyati bilan deyarli tengdosh hisoblanadi.
O`zbekistonda nisbatan viloyat maydoni 4.7 foizga barobar holda bu yerda,
2000-yil dastlabki ma`lumotlarga qaraganda 1123 ming yoki
mamlakatimizning 4.0 foiz aholisi yashaydi. Bu ikki nisbiy raqamlarning
qiyosiy tahlili Jizzax viloyatida aholi joylashuvi respublika o`rtacha
ko`rsatkichidan biroz pastligidan guvohlik beradi. Darhaqiqat, viloyat
aholisining zichligi 1 km. kv. ga 53 kishi,mamlakatimizda esa 62 kishi.
Mamuriy jihatdan Jizzax viloyati 12 ta qishloq tumanidan iborat. Ularning
eng kattasi Forish tumani hisoblanadi (9.8 ming km.kv yoki viloyat
hududining 46.2%), eng kichik maydon esa Zafarobod tumanida qayd etiladi
(0.33 ming kv.km). Jizzax viloyati mamlakat hududiy mehnat taqsimotida
paxta, poliz, g`alla va bog`dorchilik mahsulotlarini yetishtirish,
chorvachilikning jun va go`sht yo`nalishlari bilan ajralib turadi. Sanoatida
tog`-kon, yengil va oziq-ovqat tarmoqlari respublika ahamiyatiga ega.
Aholisi va mehnat resurslari geografiyasi.
Viloyat aholisi 2010-yil
ma`lumotiga binoan 1123 ming kishi, uning yarmidan ko`prog`i , ya`ni 52 %i
qishloq joylarga to`g`ri keladi. Viloyat aholisining o`sish surati ham
respublika o`rtacha darajasi atrofida. Viloyat aholisi 2001-2010-yillar
oralig`ida 1.13 % ga o`sgan holda, o`rtacha bir yillik ko`payishi 1.40 % gat
eng bo`lgan. Demografik xususiyatlar o`z navbatida aholining tabiiy hamda
mexanik harakati tufayli yuzaga kelgan. Viloyatda tug`ulish va tabiiy
ko`payishi ko`rsatkichlari yuqori. 2009-yilda viloyat aholisining tabiiy
ko`payishi 22.9 ming kishidan iborat bo`lgan. Aholisining migratsiya qoldig`i
esa minus 3786 kishi. Shu yilda tashqaridan ko`chib kelganlar 6618 kishi,
ko`chib kelganlar 10404 kishi (Viloyat statistika boshqarmasi ma`lumotlari).
Har ming kishiga hisoblaganda, tug`ilish viloyat bo`yicha 273 kishini, vafot
etganlar 4.4 kishini tashkil qiladi.
Viloyatda 2009-yilda urbanizatsiya darajasi 47 %. (Respublikada 51.7 %),
bir yil oldin ya`ni 2008-yilda esa u 29.2 % bo`lgan. Aholi 6 ta shahar 43 ta
shaharchalarda istiqomoat qiladi. “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili ”
Davlat dasturining ijrosiga binoan viloyatda 34 ta qishloq aholisi punkitlariga
shaharcha maqomi berilgan. Jumladan Jizzax tumanida ularning soni 7 ta:
Jizzaxli, Gandushtosh, Qorayantoq, Tokchilik, Mulkanlik, Qanli, Uchtepa;
Baxmal tumanida 6 ta; Mug`ol, Novqa-1, Alamli, Tongortar, Oqtosh hamda
Baxmal; G`allaorolda 4 ta Abdukarim, Lalmikor, Chuvilloq, Qangli-1. Qolgan
tumanlarda bunday shaharchalar ozroq. Paxtakor va Do`stlik tumanlarida
esa atigi bittadan (Gulzor va Navro`z). Jizzax viloyatida 524 ta qishloq aholi
punkitlari bor, yangi shaharchalar paydo bo`lganligi sababli qolgan
qishloqlar yanada maydalashgan; har bir qishloqda o`rtacha 1107 kishi
to`g`ri keladi. 2010-yil ma`lumotlariga ko`ra, viloyatda mehnatga layoqatli
yoshdagi aholi 614.1 ming kishi, iqtisodiy faol aholi 387.7 ming, iqtisodiyotda
band aholi 370.8 ming kishi. Band bo`lgan aholining 2/3 qismi moddiy ishlab
chiqarish sohasiga mansub. Sanoatda band bo`lganlar ulushi- 7.8 %,
qurilishda-6.7 %, savdo, umumiy ovqatlanish sohalarida 8.0 %, transport va
aloqada 2.4 %. Iqtisodiyotda band bo`lganlarning eng katta qismi qishloq va
o`rmon xo`jaligida qayd etilgan. (35.7 %).
Xo`jaligi. Jizzax viloyati o`zining mintaqaviy iqtisodiy tuzilmasiga ko`ra
rivojlanib borayotgan agrar-industrial hudud hisoblanadi. Uning hissasiga
respublika yalpi ichki mahsuloti qiymatining 2.5 %i sanoat ishlab
chiqarishning 1.1%, xalq iste`mol mollarining 1.5, qishloq xo`jalik mollarining
5.4, investitsiya hajmining 1.8, qurilish ishlarining 2.5, savdo aylanmasi va
pullik xizmatlarning 2.5, eksportning 0.6 va importning 0.3 % i to`g`ri keladi.
Viloyatning yalpi hududiy mahsuloti tarkibi esa quyidagicha (2009); sanoat
ishlab chiqarish 6.5 %, qurilish 8.0%, qishloq xo`jaligi 39.7 %, transport va
aloqa 6.4 %, savdo va umumiy ovqatlanish 5.4 %, soliqlar 5.9 % va boshqa
sohalar 10.9 %. Kichik biznes yalpi hududiy mahsulotning 73.8 foizini
ta`minlagan bo’lib, bu sohada iqtisodiyotda jami band bo`lganlarning 77.8 %
xizmat qiladi.Uning hissasiga 99.9 % qishloq xo`jalik mahsuloti, 89.7 qurilish,
49.7 % savdo, 48.0 % pullik xizmatlar, 45.4 % asosiy kapitalga kiritilgan
investitsiyalar va 37.4 % sanoat mahsuloti to`g`ri keladi. Kichik biznesni
asosiy qismi xususiy tadbirkorlik faoliyatidan iborat.
Sanoati. Viloyatda jami sanoat korxonalarining soni 673 ta, shu jumladan
yirik sanoat korxonalari 15 ta. Bu makroiqtisodiy sohada 9.1 ming kishi
ishlaydi. Tarmoqlar tarkibida yengil va oziq-ovqat sanoati yetakchilik qiladi.
Mazkur tarmoq viloyat yalpi sanoat mahsulotlarining 70.6 % ini beradi. 2009-
yilda 71.1 ming tonna paxta tolasi, 112.2 ming chigit, 7.7 ming tonna o`simlik
yog’i, 52.1 ming t. un, 36.9 ming t. omuxta esa, 183 ming dona akkumlatorlar.
Shuningdek, 201.4 ming t. go`sht va go`sht mahsulotlari, 24.4 ming t. sut, 550
tonna boshqa oziq-ovqat mahsulotlari ham olingan. Tog`-kon sanoati
Qo’ytosh ( volfram, molibden), Marjonbuloq (oltin), Uchquloch (qo’rg’oshin,
rux) va boshqa resurs shaharlarida tashkil etilgan. Xalq iste`mol mollarining
408 %i birgina viloyat markazi-Jizzax shahriga to`g`ri keladi. Qishloq
tumanlari orasida Do`stlik, Jizzax, G`allaorol, Baxmal va Zomin tumanlari
ajralib turadi.
Qishloq xo`jaligi. Turli tarmoqlarga ixtisoslashgan qishloq xo`jaligi Jizzax
viloyati iqtisodiyotining yetakchi tarmog`i hisoblanadi. Mintaqa paxta,
chorvachilik, bog’dorchilik, lalmikor dehqonchilik, asalarichilik, kartoshka,
sabzavot, poliz mahsulotlarini yetishtirishga ixtisoslashgan. Dehqonchilik 48.5
va chorvachilik 51.5 % dan qishloq xo`jalik mahsulotlarini beradi. Bu nisbat
ob-havo, iqlimi sharoitlari hamda mamlakatimizning agrar siyosati ta`sirida
o`zgarib turadi. 2008-yil ma`lumotlariga ko`ra, viloyatda jami qishloq
xojaligida fydalanadigan yerlar 1168.4 ming gektarga teng bo`lgan. Uning
23.6 % i sug`oriladigan yerlardan iborat. Bu shuni ko`rsatadiki, viloyatda
sug`orma dehqonchilikni rivojlantirish imkoniyatlari bir muncha cheklangan.
Sug`oriladigan yerlar ulushi ayniqsa tog` va tog` oldi hududlarida joylashgan
Forish, Zomin, Baxmal, G`allaorol, Yangiobod qishloq tumanlarida. Viloyat
qishloq xo`jaligida foydalaniladigan yerlaring 41.1 % ekinmaydonlari bilan,
57.1 %i pichanzor va yaylovlar bilan band. Pichanzor va yaylovlar Baxmal.
Zomin, Forish, Yangiobod kabi tog` va tog`oldi hududlarida joylashgan
qishloq tumanlarida, jami ekiladigan yerlar esa pasttekislik hududlarida
(Arnasoy, Do`stlik, Paxtakor, Zarbdor, va boshqalar) ko`p. 2009-yil
ma`lumotlari bo`yicha qishloq xo`jalik ekinlarining umumiy maydoni 372.5
ming gektarni tashkil qiladi. Jami qishloq xo`jalik mahsulotlarining 62.2 % i
dehqon xo`jaligida, 37.0 % i fermer xo`jaligida to`g`ri keladi. Dehqon
xojaliklarining ulushi xususan chorvachilikda, bog`dorchilik, kartoshka,
sabzavot va poliz mahsulotlarini yetishtirishda ko`proq. Fermer xo`jaliklari
esa asosan paxtachilikda rivojlangan. Fermer xo`jaliklariga biriktirilgan yer
maydoni 457.7 ming ga, ularda ishlamaydiganlar 61.6 ming kishi, har bir
fermer xo`jaligida band bo`lganlarda o`rtacha 7.4 gektardan yer to`g`ri
keladi.
2009-yil yakunlari bo`yicha barcha donli ekinlar maydoni 198.4 ming ga,
uning 191.5 ming ga boshoqli don ekinlari bilanband. Shu jumladan, 120.5
ming ga yerga bug`doy ekilgan, umumiy hosil 411.6 ming t, hosildorlik 34.2 s.
Paxta maydonlari 101.9 ming ga, yalpi hosil 224.0 ming t. hosildorlik 22.0 s/ga.
Kartoshka 1.3 gektarga, sabzavot 9.1 ming gektarga, poliz 6.8 ming gektarga
ekilgan. Yalpi hosil mos holda 33.4: 203.2: 143.6 ming tonnani tashkil qilgan.
Bog`dorchilik esa 11.0 ming gektarni tashkil etilgan, yalpi hosil 50.2 ming t.
(asosan olma), hosildorlik 62.4 s/ga. Viloyat qishloq xo`jaligida 2009-yilda tirik
vaznda 116.9 ming t go`sht, 314.5 ming t sut, 97.4 ming dona tuxum, 76 tonna
jun, 24.2 ming dona qorako`l terisi 588.3 ming tonna pilla yetishtirilgan. Yirik
shoxli qoramollarboshqa toifadagi xo`jaliklarda 571.6 ming bosh (ko`pchiligi
dehqon xo`jaliklarida), qo`y va echkilar 1310 ming bosh, otlar 18.7 ming bosh
bo`lgan.
Geografik o`rni va tabiiy resurs salohiyati. Jizzax viloyati O`zbekiston
Respublikasining markaziy qismida joylashganligi uning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishida ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Shu bilan birga mintaqaning geosiyosiy
o`rni ham o`ziga xos: viloyat shimolida Qozog`iston, janubi-sharqida
Tojikiston respublikasi bilan chegaradosh. Ko`rinib turibdiki, Jizzax viloyati
geografik o`rnining “markaziyligi” va transchegaraviyligi uning tarixiy,
iqtisodiy va siyosiy rivojlanishida muhim omil bo`lib xizmat qilgan.Jumladan,
Jizzax shahrining O`rta Osiyoning qadimiy markazlari Samarqand,
Toshkent, Xo`jand va O`ratepa oralig`ida Buyuk Ipak yo`lida o`rnashganligi
ham hozirgi viloyat markazi shakllanish va rivojlanish xususiyatlarini belgilab
beradi. Hududning shimoliy, shimoli-g`arb va janubiy qismlari tog`liklardan,
o`rta qismi tekisliklardan iborat. Bu yerda Nurota,Pistamtog`, Turkiston,
G`obdintov tog`lari bor; eng baland cho`qqilari Bozorxonim (3401 m Baxmal
tumanida) va Shavkattov (4029 m, Zomin tumanining chekka janubida ). Tog`
va tog` oldi hududlarida Nurotatog`-yong`oq, Zomin tog`-archa davlat
qo`riqxonalari hamda Zomin xalq bog`i tashkil etilgan. Viloyatning har xil
landshaft turlariga boyligi tabiiy holda hududiy mehnat taqsimotinig
rivojlanishida asosiy omil bo`lgan va shunga mos holda tabiiy-xo`jalik
tarmoqlari shakllangan. Tog` va tog`oldi hududlarida chorvachilik,
bog`dorchilik, asalarichilik, lalmikor dehqonchilik, rekreatsiya va turizm
rivojlangan, tekislik qismi esa eski yangi o`zlashtirilgan, ko`proq paxta
ekiladigan hududlardan iborat.Mintaqada turli xil qadimiy boyliklar ham
bor. Ular jumlasiga oltin, folfram, qo`rg`oshin, rux, molibden, ohak, granit,
marmar kabilar kiradi. Qo`ytoshning volfram, Marjonbuloqning oltin,
Uchqulochning qo`rg`oshin-rux konlari sanoat ahamiyatiga ega. Iqlimi
kontenental, asosiy gidrografik shahobchasi Sangzor daryosi bo`lib, u
sug`orma dehqonchilikda foydalaniladi. Shimolda joylashgan Aydarko`l va
Arnasoy ko`llari baliqchilikni rivojlantirishda imkon beradi.Turkiston,
Nurota,Pistalitog`, G`o`bdin kabi tog` tizmalari o`ziga xos landshaft turlarini
shakllantirgan. 1976-yilda Zomin tumanida 50 ming gektarni egallagan milliy
bog` (park) tashkil etilgan. Shu hududda Zomin qo`riqxonasi ham mavjud.
Umuman olganda, Zomin, Baxmal, G`allaorol, Forish tumanlarida
rekreatsiya resurslari ko`p va bu yerda ekoturizm uchun ham sharoit
qulay.Ushbu hududlarning yozi nisbatan salqinroq,namgarchilik esa tabiiy
holda lalmikor dehqonchilikni xususan bug`doy yetishtirishda qulaylik
yaratadi.
Investitsiya, transport va tashqi iqtisodiy aloqalar. 2009-yilda viloyat asosiy
kapitaliga 230194 mln.So`m hajmida investitsiyalar kiritildi. Uning 22.8 % i
respublika byujetidan, 4.4 foizi korxonalar va aholi mablag`lari hisobidan, 8.1
% i esa xorijiy mamlakarlar investitsiyalari va kreditlariga to`g`ri keladi.
Jami investitsiyalarning 2/5 qismi ishlab chiqarish tarmoqlari (sanoatga 14.1
%, qishloq xo`jaligida 16.3 %, 59.0 foizi noishlab chiqarish sohalariga, 28.2 %
ta`limga, 21.6 % uy-joy qurilishiga) yo`naltirilgan.Albatta bu quyilmalar
kelajakda o`z samarasini beradi. Xorijiy investitsiyalar yordamida 53 ta
qo`shni korxonalar tashkil etilgan, ularning 44 tasi faoliyat ko`rsatmoqda.
2008-yilda 39 ta faoliyat ko`rsatgan qo`shma korxonalar viloyat yalpi
mahsulotining 19.7 %, eksportning 7.8 % ni ta`minlagan. Ularda jami 1910
kishi ishagan, import hajmi 14813 ming AQSH dollariga teng bo`lgan. Jizzax
viloyatining transport geografik o`rni qulay.Bu yerdan katta o`zbek trakti,
elektrlashtirilgan temir yo`l o`tgan. Viloyat va uning markazi Jizzax shahri
Toshkent, Samarqand, Bekobod shaharlari bilan aloqa qilish uchun qulay
imkoniyatga ega. Tashqi iqtisodiy aloqalar, asosan Xitoy (33.6 % tashqi Tovar
aylanmasi), Rossiya (17.6 %), Shvetsariya (11.7 %), Gonkong (8.3 %),
Turkiya (8.2 %), Singapur (7.2) va boshqa davlatlar bilan olib boriladi. 2009-
yilda viloyatning tashqi savdo aylanmasi 104.9 ming AQSH dollariga teng
bo`lgan holda, eksport 732 va import 31.7 mln. dollarni tashkil qilgan.
Eksport tarkibida paxta tolasi 81.6 %, oziq-ovqat mahsulotlari 10.8 %
o`rinlariga ega. Import tarkibida esa mashina va uskunalar 35.6 %, kimyo va
undan tayyorlangan mahsulotlar 32.4 %, oziq-ovqat mahsulotlari 7.4 % ni
tashkil qilgan.
Jizzax-Sirdaryo turistik rayoni o’zining tabiiy rekreasiya resurslari,
o’ziga xos landshaft zonalari va qadimiy manzilgohlari bilan mashhur. Jizzax
viloyatining Morguzar va Turkiston tog’ tizmalaridagi tabiiy va rekreasiya
maskanlari, Sangzor daryosi havzasining landshaft zonalari ushbu rayonning
turizm imkoniyatlarini oshiradi. Undan tashqari Zomin va Baxmal tog’ va
tog’oldi mintaqalari aziz qadamjolar hamda dam olish maskanlariga boy
hisoblanadi. Turistik rayonda ekologik turizmni rivojlantirish borasida
amaliy ishlar boshlangan. «Ekosan» xalqaro jamg’armasining ekoturizm
bo’linmasi tomonidan Jizzax viloyatining Zomin milliy bog’i va Nurota
qo’riqxonalariga marshrutlar ishlab chiqilgan. Zomin milliy bog’i
Toshkentdan 250 km o’zoqlikda bo’lib, viloyatdagi Tureiston tog’ tizmasining
shimoliy yonbag’rida joylashgan. Bog’ning umumiy maydoni 24,1 ming ga,
shundan 12,1 ming ga o’rmonlar va 16,7 ming ga o’rmon bilan qoplangan
yerlardan iborat. Milliy bog’ rekreasion zonalardan iborat. Unga ekologik
turizmni soylar bo’ylab, hamda tabiatning ajoyib obyektlariga piyoda va
otlarda uyushtiriladi.
Nurota davlat qo’riqxonasi Jizzax viloyati Forish tumanida Nurota tog’
tizmasining yonbag’rida joylashgan. Umumiy maydoni 17,7 ming ga bo’lib,
turistik marshrutlar piyoda va otlarda uyushtiriladi. Marshrutlar asosan
ibtidoiy jamiyatning toshlarga chizilgan rasmlari, relikt daraxtlar, Seversov
qo’ylarining tabiatdagi populyasiyasini o’rganish va tomosha qilishga
asoslangan.
Undan tashqari Jizzax viloyatining Baxmal tumani so’lim go’shalari,
hamda muqaddas ziyoratgohlarga boy hisoblanadi. Bunda G’allaorol
tumanidagi Sadir Vaqqos avliyosini qo’shib hisoblaganda 11 ta muqaddas
joylarni ziyorat qilish qo’lay hisoblanadi. Bu ziyoratni Qirqqiz avliyo –
Do’lana avliyo – O’smat ota – Novqa ota – Mir Said Ahmad – Bog’imazor ota
– Jo’m-Jo’m ota – Azizlar – Terakli ota – Xo’ja Ko’ndalang – Sadir Vaqqos
avliyo yo’nalishida tashkil etish mumkin.
Mazkur turistik rayonda turizmni rivojlantirishning asosiy muammosi
turizm infratuzilmasini yaxshilashdir. Mintaqada turistik xizmat
ko’rsatishning barcha tarmoqlarini rivojlantirish talab etiladi. Shunda,
mazkur mintaqada iqtisodiyotida turizm o’z o’rniga ega bo’ladi.
2. Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari. Mintaqaning turistik
resurslari salohiyati.
Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlarini tashkil etish. Jizzax viloyatida
turizmning maxsus turlarini quyidagi jadval ma`lumotlari asosida ko`rish
mumkin.
Jizzax viloyatida turizmning maxsus turlari.
2.1.jadval.
N
Turizmning
maxsus turlari
Turizmda
qiziqish
foydalanish ob`ekti
Ommaviy
rivojlangan,
joylashgan tumanlar.
1.
2.
3.
4.
Milliy
madaniyatga
qiziqish turimi
Qishloq
va
fermer
hayoti
turizmi.
Qadimgi tabiat
yodgorliklari
turizmi
Urf-odatlar, oila hayoti,
milliy etiket, kattalar va
yoshlar munosabati, uy
tutish, kelin to`y, sunnat
to`yi, mehmon kutishva
mehmondorchilik
marosimlari.
Qishloqlarning
turli
tumanligi va tabiiy-tarixiy
davrga yuzaga kelishi,
qishloq aholisi hayoti,
fermerlar hayoti va
faoliyati.
O`zbekiston
Respublikasining barcha
viloyatlari,tumanlari
va
qishloqlari.
Respublikamiz
hududlaridagi qishloqlar,
tog`dagi
qishloqlar,suv
havzalaridagi qishloqlarga
qiziqish.
Zomin,
Baxmal,G`allaorol
5.
6.
7.
Milliy
hunarmandchilik
turizmi.
Kashtachilik
1.
Milliy liboslar
3.Milliy
ustachilik.
4.Gilamchilik.
Milliy o`yinlar
turizmi.
G`orshunoslik
turizmi.
Ekoturizm.
1.Sharsharalar.
2.Karst buloqlar.
3.Tabiat go`shalari.
4.tabiat
haykallari,
rasmlari.
Matoga rangli gul solish.
Milliy to`n.
Egarsozlik.
Gilam va polos to`qish.
6.1.Chavandoz ot ustida
tortishuvga marraga uloq
olib boorish, ko`pkari.
Amir
Temur
darvozasidagi g`or.
Qo`riqxona va milliy
bog`larga sayohat.
tumanlari.
Baxmal,G`allaorol
tumanlari.
Jizzax usuli.
Jizzax viloyati.
Baxmal tumani.
Jizzax viloyati.
G`allaorol, Baxmal, Jizzax,
Forish,Zomin tumanlari.
G`allaorol tumani.
Zomin, Forish tumanlari.
Ishda Jizzax viloyatida turizmning yuqorida ko`rsatilgan maxsus turlariga
tasnif beriladi.
Milliy madaniyatga qiziqish turizmi. Turizmning ushbu turiga
xalqimizning qadimdan tarkib topgan urf-odatlari, oila hayoti, milliy etiket,
kattalar va yoshlar munosabati, uy tutish, kelin to`yi, sunnat to`yi, mehmon
kutish va mehmondorchilik munosabatlari bilan xorijiy turistlar tanishish
imkoniyatlariga ega bo`ladilar. Jizzax viloyatida istiqomat qiluvchi
xalqlarning urf-odatlari respublikamizning boshqa hududlarida yashovchi
xalqlar urf-odatlariga o`xshash. Chunki ushbu hududda yashovchi aholi
qadimdan respublikamiz boshqa hududlarida yashovchi xalqlar bilan bordi-
keldi qilganlar. O`zlarida shakllangan urf-odatlariniboshqa hududlarda
yashovchi aholining urf-odatlari bilan to`ldirilgan. Ana shnday urf-odatlardan
biri mehmindorchilik hisoblanadi. O`zbek xalqiga mehmondorchilik odati
keng tarqalgan udumlardandir. Insoniyat tarixining dastlabki bosqichlarida
shakllangan mehmondorchilik odati hayotiy zaruratlar bilan bog`liq bo`lgan
va tarixning turli bosqichlaridan o`tib hozirga qadar yetib kelgan. Ma`lum
sabablar bilan tarqalib ketga urug’-aymoqlar bir-birlarini axtarib topgach,
ular ulug` mehmon tarzida izzat-ikrom va bilan kutib olingan. Bora-bora
mehmondorchilik xalqlarning udumiga aylangan, mehmonga nafaqat
urug`doshlar va qarindoshlar, hatto begona kishilar, musofir yo`lovchilar
ham qabul qilingan. Mahalla va qishloq jamoalari xonadonlarida mehmonni
kutish uchun maxsus xonalar mehmonxona qurilgan. Odat bo`yicha mehmon
mehmnxonada qabul qilingan. Mehmonxonasi bo`lmagan xonadon uni yashab
turgan uyida kutgan. Xonadonga kelgan mehmonni, qavm-qarindoshni
kattalr bilan bolalar ham birgalikda chiqib kutib olgan. Mehmon odatda
mehmonxonaning yoki uyning to`rida o`tkaziladi. To`kin dasturxon yozilib,
non va choy keltiriladi. Keyinroq taom pishirilib tortiladi. Mehmon ketar
vaqtda uning oti yoki ot-aravani yo`lga hozirlagan va otga minishiga yordam
berilgan: bolalar mehmon bilan kattalr qatorida xayrlashgan.
O`zbekcha mehmondorchilik taomilidan yana biri mehmon kishining
xonadoniga kelishidan qatiiy nazar uni zudlik bilan ko’rishishga oshiqqanlar.
Chunki mehmon, ayni vaqtda qishloq va mahalla jamoasining ham mehmoni
hisoblanadi. Mehmonni navbati bilan boshqa xonadon sohiblari ham uylariga
taklif qilish odati bo`lgan. Ulug` mehmon oyog`i tagida poyondoz to`shab,
ba`zan qo`y so`yibkutib olingan.Ziyofatda qo`shnilar, mahalladoshlar yoki
oqsoqollari hurmatli kishilar taklif etilgan. Mehmonni kuzatish oldidan sarpo
kiydirish odat ham bo`lgan. O`zbek xalqining mehmondorchilik taomillari
ajdodlardan avlodlarga o`tib, hozirgacha saqlanib kelinmoqda. Kattalarni
hurmat qilish o`zbek xonadoni umuminsoniy qadriyatlardan bo`lib, bolaga
juda yoshligidan boshlab o`rgatilgan. Yoshi katta kishining ishiga
yordamlashish odat va odob hisoblangan. Jamoa yetakchisining yoki olia
boshlig`ining qarori olia va jamoa manfaatlariga mos kelganligi uchun uni
bajarish shart hisoblangan. Qariyalar ayni vaqtda o`tmishdan meros bo`lib
kelayotgan va kundalik hayot uchun zarur bilmlarni xususan, o`tmishdan
meros bo`lib qolgan tomoni (urf-odat) larni yoshlarga o`rgatganlar. Bolalar
nafaqat ota-onalarining, balki qishloq yoki mahalla jamoasi kattalarining
ham diqqat e`tiborida bo`lgan. Yoshlar ayni jamoaga milliy meros va urf-
odatlarni yoshlarga o`rgatganlar. O`zbek xalqining hayotida mavjud bo`lgan
tartib va qoidalar xalq an`analariga hamda islom dini va shariat qoidalari
asosida yuzaga kelgan, albatta odob qoidalariga rioya qilish oiladan
boshlangan. Yoz paytlarida ayniqsa, barvaqt turilgan.Bolalar bet qo`llarini
yuvib kattalarga salom bergan. Kattalar ayniqsa, mehmonlar qo`liga suv
quyilgan.
Dasturxon oilaning ko`rki, to`yimlik ramzi hisoblangan.Uning atrofiga
yig`ilib o`tirish ham ma`lum odob doirasida bo`lgan. Dasturxonga hurmat
bajo keltirish odobga aylangan. Dasturxon “Bismilloh” bilan ochilib,
yaratganga shukrona aytilib, o`tganlar haqqiga duo fotiha qilib, tiriklarga
sihat-salomatlik, dasturxonga qut-baraka, elu-yurtga tinchlik va farovonlik
tilab yig`ishtirilgan. O`zbeklarga yerni haydash, uni ekishga tayyorlash, suv
keltirish, zamin bag`riga yetishtirilgan hosilni tig`ishtirib olish savob,
dehqonchilik eng sharafli mashg`ulot hisoblanadi. Ayniqsa dehqonchilik
mavsumining boshlanishi o`ziga xos tantana tarzda nishonlanib,
Respublikamizning qator mintaqalarida bahorgi shudgor oldidan “is
chiqarish” marosimi o`tkazilgan.Har bir oilada ayollar bo`g`irsoq, cho`zma
pishirishgan.Qozonga yog` yaxshi qizitilib, so`ngra unga xamir tashlangan.
Yerni haydashdan oldin ho`kizlarning shoxlari va bo`yin turig`ini yog` bilan
moylashgan. Ho`kizlarni yomon ko`zdan asrasindeb tumor taqilgan.
Dastlabki egat olish yoki urug` sepish oila yoki qishloqdagi hurmatli keksalar
boshlab berishgan. Bahor faslidagi bayram va sayillardan tashqari kuz
mavsumidagi to`kin-sokinlik bilan bog`liq bayram va sayillar ham mavjud.
Shulardan biri Hosil bayrami.Bu bayram ham o`zbek xalqining qadimgi
tantanalaridan hisoblanadi. Bayram kunlari (2-3 kun) dehqonlar yetishtirgan
mahsulotlarni sayil joylariga olib kelib sotishgan. Bayram sayilgohlarida
shahar hunarmand-kosiblari ham o`z mahsulotlarini olib chiqib musobaqa
uyushtirishgan. Hosil bayrami va u bilan bog`liq marosimlar bir muncha
o`zgarishlar bilan hozirga qadar yetib kelgan. Har yili dala va bog`larda
yetishtirilgan hosil yig`ib olingandan keyin qishloq jamoalari ma`lum kunlari
hosil bayrami deb e`lon qilinadi. Bu kunlar yetishtirilgan mahsulotlar
belgilangan joylarga (yarmarkalarga) keltirilib sotiladi. O`zbeklarda ham
boshqa xalqlar singari inson hayoti ibtidosidan intiqosigacha turli-tuman
marosimlar bilan birlashgan. Insoniyat hayotining muhim burilish nuqtalari
bilan bog`liq tarzda o`tkaziladigan tadbirlar oilaviy marosimlar deb ataladi.
Aqiqa. O`zbek oilalarida yangi tug`ilgan bolaga ism qo`yish va “qorin
sochi” (bolaning tug`ulgandagi sochi) ga qaysi urish bilan bog`liq odat. Islom
an`anasiga ko`ra, odatda chaqaloq 7 yosh 14 yoxud 21 kunligida o`tkazish
tavsiya etiladi. O`zbek xalqiga qadimdan saqlanib kelinayotgan yana bir
marosim Xatna qilish (o`g`il to`yi) dir. Bu marosim ham uzoq tarixiy davrlar
bilan bog`liq bo`lib, u insoniyat tarixining ilk davrlaridagi o`g`il bolalarni bir
yosh bosqichdan ikkinchisiga o`tishini maxsus marosim tarzda nishonlash
bilan bog`liqdir. Bunday odatlar keyinroq islom dini tarqalgan
mamlakatlarda udumga aylangan. Bu marosim o`g`il bolalarda 3,5,10 yoshda,
ayrim hollarda 11,12 yoshda o`tkazilgan.
Jizzax-Sirdaryo turistik mintaqasining Zarafshon daryolari qayirlarida
joylashgan tuqay landshafti, undagi o’simlik va hayvonot dunyosini muhofaza
qilish uchun tashkillashtrilgan "Zarafshon qo’rikxonasi" mavjud. Buxoro
viloyatinint Shofrikon o’rmon xujaligi x,ududida joylashgan qum cho’l
landshafti, u yerdagi o’simliklar va hayvonlar hamda tarixiy yodgorlik
(Vardanza shaxar xarobalari) davlatning alohida etibori bilan qo’rikdanadi.
"Vardanza qo’riqxonasi", "To’dakul flora va faunasini boyitish
buyurtmaxonasi", Qoravulbozor xo’jaligida joylashgan "Jayron-
ekomarkazi", suv va botqoqqa moslashgan qushlarni kupaytiruvchi
"Dengizkul buyurtmaxonasi", Zarafshon tog’ tizimlaridagi Omonquton va
Temurlang karst g’orlari kabilar. Zarafshon ekoturistik rayonda
O’zbekistonning qadimgi shaharlari Samarqand va Buxoro joylashganligi
tufayli ham ekoturlar yakuni tarixiy-diniy arxitektura yodgorliklariga
qilinadigan safarlar bilan olib borilishi maqsadga muvofikdir.
Aydarko’l ko’llar tizimining paydo bo’lishi bevosita Mirzacho’lning
o’zlashtirilishi bilan bog’likdir. Sizot suvlari hamda zovur-drenaj suvlarining
Aydarko’l botig’i tomon harakatlanishi natijasida botikdagi Tuzkon ko’lining
kengayishi Arnasoy hamda Aydarko’l ko’llarining paydo bo’lishiga olib
keladi. Botiqdagi keyingi dinamik o’zgarishlar Chordara suv omboridagi
(1969) ortikcha suvlarning tashlanishi bilan bog’liq. Bu suvlarning to’planishi
natijasida Arnasoy ko’llari birlashib yagona Aydarko’llar tizimini va undagi
faunani boyitib beruvchi "Arnasoy buyurtmaxonasi"ni tashkil etilishiga olib
keldi.
Sirdaryo o’zanidagi tuqayzorlari bilan ajralib turadi. Sirdaryoning ba’zi
joylarida doimiy yoki mavsumiy orolchalar mavjud bo’lib, unda juda ko’p
qushlar yig’iladi va manzarali ekoturistik obyekt bo’lib hisoblaniladi.
3. Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari.
Qishloq va fermerlar hayoti turizmi Jizzax viloyati tabiiy sharoiti turli
tuman hisoblanadi. O`lkaning shimoliy qismini Mirzacho`lning janubiy qismi
egallaydi. Bu hudud XX asrning 60-70 yillaridan boshlab o`zlashtirila
boshladi. O`zlashtirilgan joylarda asosan sug`orma dehqonchilik rivojlangan.
Shu sababli viloyatning shimoliy qismida asosan paxta, don, poliz
mahsulotlarning yetishtirish bilan bog`liq fermer xo`jaliklari rivojlangan.
Viloyatning janubiy qismida joylashgan Forish, Zomin, G`allaorol va Baxmal
tumanlarida fermer xo`jaliklari lalmikor dehqonchilik, bog`dorchilik,
sabzavotchilik, kartoshka yetishtirish, cho`l yaylov chorvachiligi,
qoramolchilik bilan shug`ullanishadi. Xorijlik turistlar uchun viloyatning turli
hududlarida mavjud fermerlar hayoti bilan tanishish, ularning mahsulot
yetishtirish texnalogiyalari bilan tanishish katta qiziqish uyg`otadi. Bundan
tashqari Jizzax viloyatining tog`li hududlari hisoblanmish Baxmal va Zomin
tumanlarida yilqichilik ham rivojlangan. Bu yerda yashovchi mahalliy aholi
yilqi sutidan qimiz tayyorlaydi. Qimiz juda ko`p kasalliklarda davo
hisoblanadi. Shuning uchun chet ellik turistlar uchun qimiz tayyorlash
texnalogiyasi bilan tanishish juda katta qiziqish uyg`otadi.
Qadimgi tabiat yodgorliklari turizmi. Jizzax viloyatida xorijiy turistlar
uchun juda katta qiziqish uyg`otadigan turizmning maxsus turlaridan biri
tabiatning noyob yodgorliklariga sayohat hisoblanadi. Bularga qadimgi odam
shaklidagi tosh qotgan haykallar, qo`y shaklidagi toshlar, sharsharalar, karst
buloqlarlari, tabiatning so’lim go`shalari va karst buloqlarini ko`rsatish
mumkin. Ana shulardan biri
Oyqor
hisoblanadi. Tadqoqotchi
M.Hoshimovning (2009-yil) takidlashicha: “Oyqor” cho`qqisining nomi “oy”
va “qor” so`zlarining qo`shilishidan kelib chiqqan bo`lib, u Sangsoz
daryosining yuqori qismidagi Turkiston tog`ining bir qismi bo`lgan
Chumqortog`ning baland joyida joylashgan. Chumqortog`ning Oyqordan
ham balandroq qismlari ko`p bo`lsada ular ichida Oyqor o`z go`zalligi bilan
ajralib turadi. Oyqor umuman, mukammal va yodda qoladigandir.Uning
gumbazsimon cho`qqisi nimasi bilandir so`ngan vulqona ko`rinishini eslatadi
va uzoqdan ulkanligi bilan kishida taassurot qoldiradi. Cho`qqi xuddi ufq
ustida o`zining tik yonbag`irlari bilan muallaq turgandek ko`rinadi.
Oyqor cho`qqisi yozning faqat ikki oydagina qor qoplamidan hosil bo`ladi.
Bu davrda yonbag`irlarini qalin o`tlar va gullar bilan qoplaydi. Boshqa
davrlarda, hattoki, saraton jaziramasi boshlangan davrda ham cho`qqisida
qor bo`ladi. Oyli tunda qor qoplami o`zidan sehrli nur taratgandek bo`ladi.
Shimolga qaragan tik yonbag`ri o`zgacha yorqin oy nurida cho`madi.
Oyqorning dengiz sathidan 3200 metr, O`smat posyolkasidan 2500 m baland
bo`lgan ulkan gavdali bunday tunlarda oy nurida bulutdek yaltiraydi,
ayniqsa, to`lin oy kechalarida go`zal nom bilan atalgan.
Xalq orasida bu afsonaviy toqqa atab ko`plab rivoyatlar, hikoyatlar
to`qilgan va hatto qo`shiq qilib kuylangan. Afsonalardan biri tog` etadigadi
tarixi uzoq asrlarga bog`langan. O`smat qishlog`i (hozir O`smat posyolkasi)
nomining kelib chiqishiga izoh berilgan. Unga ko`ra bir vaqtlar tog`
etaklaridagi aholi o`zidan kuchi bir necha marta oshiq bo`lgan Iskandar
Zulqarnayn lashkarlariga qarshi kurashga kiradi. Jahongir bu joydan boy
Usrushona o`lkasiga o`tib o`tib ketayotgan edi. Lekin kam sonli vatan
himoyachilari bir necha tunu kun mardonavor chang qilib, halok bo`lishdi.
Faqatgina ozroq changchilar jasur boshliqlari Usmat boshchiligida dushman
xalqasini yorib chiqadi va daraga kirishadi. Quvib kelayotgan dushman ko`z
oldida ular oy nurida billurdek yaltirab turgan tog` yon bag`riga kirib g`oyib
bo`lishadi. Dushman yaqinlashganda esa oy bulut orasiga yashinadi va
yon`atrof zulmatga ko`miladi Keyinchalik aholi tog` orasiga kerib ketgan
qahramon sharafiga qurilgan qishloqni uni nomi bilan Usmat deb atay
boshlaydi. Albatta bu afsona, lekin, u go`zal joyga husn beruvchi yana bir
qo`shimchadir. Lekin qadimgi yunon tarixchilarining ishlari shu tuman
atrofida bosqinchilar bilan vatan himoyachilari o`rtasida bo`lib o`tgan bir
jang haqida xotira bor. Iskandar Zulqarnay Usrushona o`lkasiga borishda
yo`lini qoyalar ustida chiqib olgan 30 ming qurollangan mahalliy aholi
to`sadi.Shiddatli jangda Iskandar Zulqarnay birinchi marta tizzasidan
yarador bo`ladi. Lekin kuchlar teng bo`lmaganligi sababli Vatan
himoyachilardan ko`plari qoyalarga dushman o`qida halok bo`ladilar.
Shunisi qiziqki,tog`li Zarafshonning ko`p qismida Iskandar Zulqarnay
nomi bilan bog`liq joylar ko`p bo`lsa ( masalan Iskandarko`l) Samarqanddan
sharqda va Jizzax atrofida bunday nomlar yo`q. Bu esa, albatta, Iskandar
Zulqarnaynning Usrusha aholisidan eng yomon taassurot qoldirgani uchun,
ataylab xalq uning nomini unutgan bo`lsa kerak.
Oyqor hozirgi yozuvchilar o`rtasida ham mashhurdir. Uning haqida M.
Shverdin va Nurali Qobil o`z kitoblarida ko`p eslashgan. Oyqorni o`tmish
sayyohlari ham ko`p yozishgan. Faqat Oyqorning go`zalligini o`z ko`zi bilan
sayyohgina uni ko`rgan va o`tmish sayyohlari u haqida kuylamasiligi mumkin
emas. Hozirgi vaqtda Oyqor dam oluvchilar uchun ajoyib
maskanlardanbo`lib, u yerda Jizzax, G`allaorol va ko`p joylardan aholi dam
olish uchun chiqadi.Qishqa ham, yozda ham dam olish mumkin. Oyqir yonida
qishlik chang`i sporti ba`zan tashkil qilinsa, u yerda 5 oy, ya`ni noyabrdan-
martgacha foydalanish mumkin.
Agar tog` zonasi yaxshi o`rgnilib, yo`llar olinsa, tabiat va tarixiy yodg
orliklari ta`minlansa sayohat maskanlari o`rganilib chiqilsa kelajakda Oyqor
sayohat bo`yicha eng yaxshi mashhur joylardan biriga aylanadi.
Chor tangi. Zominsuv havzasida Chortangi (to`rt tor dara) deb atalgan
joy bor. Bu ulkan dara uzunligi 10 kilometrga, chuqurligi 1000 metrga boradi
va uchta ko`zga ko`rinarli bo’lmagan tog` daryolari- Qashqasuv, Qizilmozor
va Ko`lsuv tomonidan yaratilgan. U uchala tog` daryosi bir ulkan daryoga
aylanishidan oldin ulkan tog` orasidagi tekisli joydan kesib o`tadi. Bu tekilik
ham aslida ichkariga qarab bukilgan va to`lqinsimon relyefga ega. Bu joyning
ancha qismi g`ovak va yosh tog` jinslaridan tashkil topgan. Bular asosan
toshlar,qumlar, qizil rangli konglomeratlardan tashkil topgan. Bu qatlamlar
qadimiy tekislik ustida joylashib, uning yoshi 200 milliondan yildan kam
emas. Qizilmozor qishlog`idan shimolroqda bu tekislik unga katta bo`lmagan
burchak ostida yer yuzasiga chiqadi, keyinesa deyarli 2 kilometrga yaqin
enarlik hosil qilib, Zominsuv darasida tugaydi. Qachonlardir yer osti kuchlari
bu yerdagi paleozoy plitasini ko`targan va natijada nurash jarayonlari
aktivlashgan. Qashqasuv, Qizilmozor va Ko`ksuv uni uchta dara shaklida
kesib o`tgan.Kesib o`tish jarayonida ular har xil qattiqlikdagi tog` jinslari
ustidagi o`tgan va sharsharalar hosil qilgan. Keyin bu uch dara birlashgan va
juda ulkan to`rtinchi daraga aylangan, uning pastida o`tgan zamonlardan beri
ma`lum bo`lgan kichkina qishloq joylashgan.
Qirq qizlar.Turkiston va Molguzar tog`lari tutashgan xushmanzara joyda
Guralash qo`riqxonasi joylashgan. Bu yerdagi tog` yonbag`rida bo`yi 10
metrga yetadigan odam davrasiga o`zshash ikkita tog` uchraydi. Ulardan bir
necha metr narida esa, bir qator qilib tuzilgan, qirqqa yaqin tosh shakllari
bor. Bu mashhur Qirq qizdir. Afsonalarga ko`ra bir vaqtlar bu yerda
qudratlilikda tengi yo`q mashhur bir shoh hukmronlik qilgan. U sevimli
malikasi uchun tog`lar orasidagi eng go`zal joydan hashamatli qasr qurdiradi
va o`z malikasi yoniga tez-tez kelib turadi. Malikaning go`zalligi el orasida
keng tarqalgan edi. Qo`shni mamlakatlar shohi malikaga oshiq bolib qoladi
va uni qo`lga tushirish paytiga tushadi. Kunlarning bir kuni shohning bir o`zi
malika yoniga kelg ndan xabar topgan qo`shni mamlakat podshosi qo`shin
tortib keladi va qasrni o`rab oladi. Kuchlar teng bo`lmagan jang boshlanadi.
Shoh, malika va qirq kanizak mardonavor jang qiladilar. Lekin, ular
yengiladilar. G`olb shoh, malikani talab qiladi.Shunda bir-birini sevgan shoh
va malika ey patvardigor judolik alamini torttirgandan ko`ra, yaxshisi toshga
aylantir deb iltijo qiladilar.Bu nola ijobat bo`lib, hammasi toshga aylanadi. Bu
bir go`zal afsona, albatta haqiqatda esa bu ilmiy adabiyotlarda yer
piramidalari, deb ataluvchi va morena tuz yotqiziqlarida ko’p uchrovchi
nurashning bir xili xolos.Qadimgi davrlarda bo`lib o`tgan kuchli muz
siljishlaridan keyin bu joylarga ko’plab loy, qum, shag`al va xarsang toshlar
aralash yotqiziqlar qoldig`i ular yillar mobaynida yuvilaverib har xil shakllar
paydo bo`ladi. Million yillar muqaddam Qirq qiz o`rnida tog` muzliklar
mavjud bo`lib, ular siljiganda har xil yotqiziqlarni ham surib kelgan. Ular
erigandan keyin yerda qum, shag`al, loy, xarsang toshli yotqiziqlar qolgan.
Yon tevaragidagi yotqiziqlar yuvilib ketishi natijasida konussimon shakldagi
ustun ustiga chiqib qoladi. Pirovardida odam darajasiga o`xshahs shakllar
paydo bo`ladi. Tepadan qaraganda bir to`p qizlar daryoga tushib
borayotganga o`xshaydi. Sguning uchun ham bu ajoyib ko`rinishli joyni Qirq
qiz deb atashgan.
Tosh qo`ylar. Afsonaviy joylardan yana biri Nurota tog`idagi Qo`ytosh
nomi bo`ladi. Qo`ytosh posyolkasidan chiqib sharqiy yonbag`rida uzoqdan
qaralsa ko’m-ko’k yaylovga o`tlar orasida dam olib qo`ylar podasiga o`xshash
xarsang toshlar ko`rinadi. Dinga e`tiqodi kuchli insonlar afsonasiga ko`ra bu
yerda o`tlab yurganda, xudoning qahriga uchrab toshga aylanib qolganligi.
Nazarimizda bu hech qanday sirli hodisa bo`lmay, balki yaqqol tabiatning
mo`jizalaridan biri xolos. Bu yonbag`ir intruziv (otqindi) tog` jinslaridan biri
bo`lgan granodioritlardan tashkil topgan. Mazkur jins har xil minerallar
kvars, dala shpati va shunga o`xshash jinslardan tashkil topgan bo`lib, bu
minerallar tashqi ofatlar ta`siri- shamol, yomg`ir, issiq-sovuqqa chidamli har
xil bo`lganidan tezda yemirilib dumaloq shaklni oladi. Shuning uchun
uzoqdan qaraganda, ular qo`y podasini eslatadi.
Karst buloqlar. Jizzax viloyati tog`li hududlarida ohaktoshli yotqiziqlar
ham keng tarqalgan bo`lib, ular joylashgan joylarga yer osti suvlari buloq
shaklida yer yuzasiga chiqib buloqlarni hosil qiladi. Ana shunday buloqlardan
biri Turkison tizmasining g`arbiy qismi shimoliy yon bag`rida joylashgan
Novqa bulog`i hamda Molguzar tog`ining janubiy yonbag`rida joylashgan
Sadinvaqqos (avliyo) bulog`I hisoblanadi.Ushbu buloqlar atrofga nisbatan
o`zining xushmanzaraligi bilan ajralib turadi hamda yozda mahalliy aholi va
viloyat markazi Jizzax shahridan dam olishga keluvchilar uchun ajoyib dam
olish maskanlari hisoblanadi.
