JONLANGAN IPAK QURTLARNI TORTISH VA TARQATISH

Yuklangan vaqt

2024-05-11

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

4

Faytl hajmi

102,0 KB


Ilmiybaza.uz JONLANGAN IPAK QURTLARNI TORTISH VA TARQATISH Qurtlarning tuxumdan chiqishi. Tuman bosh pillaxonasi tomonidan fermer xo‘jaligiga biriktirilgan agronom shu xo‘jalikning pillachilik brigadiri bilan birgalikda ko‘klamda qurt boquvchi pillakorlarning ro‘yxati va ularning roziligi bilan qancha miqdorda qurt olishini urug‘ inkubatoriyaga keltirilgunga qadar aniqlab olishlari zarur. Inkubatoriyada jonlangan qurtlarni ortiqcha turib qolmasligi, ya’ni ularni tezda qurt boquvchi pillakorlarga berib yuborilishi, bir tomondan, inkubistlami ortiqcha tashvishga solib qo‘ymaydi, ikkinchi tomondan, qurtlarning parvarishi o‘z vaqtida boshlanadi. Bu esa pilladan mo‘l hosil olishning garovi hisoblanadi. Inkubatoriyada qurt jonlana boshlashi bilan inkubistlarning bajaradigan ishi yanada ortadi, chunki ular endi nafaqat xonadagi havoning harorati, nisbiy namligi va shamollatish bilan shug‘ullanib qolmasdan, balki qutichalarga vaqtinchalik syomniklar qo‘yish, xabarchi qurtlarni olib tashlash, nazorat tortishni o‘tkazish, jonlangan qurtlarni ko‘tarib olish, ulaming massasini aniqlash, zvenolarga tarqatish kabi muhim va mas’uliyatli ishlarni ham bajarishlari lozim. Jonlangan qurtlaming massasini aniqlashda inkubistlar xatoga yo‘l qo‘ysa, pillakorlarga mo‘ljaldagidan ko‘p yoki kam miqdorda qurt beriladi. Agar qurt boquvchiga kam miqdorda qurt berilsa, u qanchalik harakat qilmasin, mo‘ljaldagi pilla hosilini ololmaydi. Mabodo pillakorga rejadagidan ortiqcha qurt berilgan bo‘lsa, u qurtni ko‘p olganligini bilmasdan oziqlanish maydonini noto‘g‘ri hisoblaydi, oqibatda qurtlar qalin boqiladi va ularga barg tekis tegmasdan katta- kichik bo‘lib qoladi. Natijada hosildorlik kamayib ketadi. Shuning uchun ham xo‘jalikdagi qurt boqish samarasi shu ishning aniq va to‘g‘ri bajarilishiga ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘ladi. Yuqorida bayon etilgan xato-kamchiliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun Ilmiybaza.uz JONLANGAN IPAK QURTLARNI TORTISH VA TARQATISH Qurtlarning tuxumdan chiqishi. Tuman bosh pillaxonasi tomonidan fermer xo‘jaligiga biriktirilgan agronom shu xo‘jalikning pillachilik brigadiri bilan birgalikda ko‘klamda qurt boquvchi pillakorlarning ro‘yxati va ularning roziligi bilan qancha miqdorda qurt olishini urug‘ inkubatoriyaga keltirilgunga qadar aniqlab olishlari zarur. Inkubatoriyada jonlangan qurtlarni ortiqcha turib qolmasligi, ya’ni ularni tezda qurt boquvchi pillakorlarga berib yuborilishi, bir tomondan, inkubistlami ortiqcha tashvishga solib qo‘ymaydi, ikkinchi tomondan, qurtlarning parvarishi o‘z vaqtida boshlanadi. Bu esa pilladan mo‘l hosil olishning garovi hisoblanadi. Inkubatoriyada qurt jonlana boshlashi bilan inkubistlarning bajaradigan ishi yanada ortadi, chunki ular endi nafaqat xonadagi havoning harorati, nisbiy namligi va shamollatish bilan shug‘ullanib qolmasdan, balki qutichalarga vaqtinchalik syomniklar qo‘yish, xabarchi qurtlarni olib tashlash, nazorat tortishni o‘tkazish, jonlangan qurtlarni ko‘tarib olish, ulaming massasini aniqlash, zvenolarga tarqatish kabi muhim va mas’uliyatli ishlarni ham bajarishlari lozim. Jonlangan qurtlaming massasini aniqlashda inkubistlar xatoga yo‘l qo‘ysa, pillakorlarga mo‘ljaldagidan ko‘p yoki kam miqdorda qurt beriladi. Agar qurt boquvchiga kam miqdorda qurt berilsa, u qanchalik harakat qilmasin, mo‘ljaldagi pilla hosilini ololmaydi. Mabodo pillakorga rejadagidan ortiqcha qurt berilgan bo‘lsa, u qurtni ko‘p olganligini bilmasdan oziqlanish maydonini noto‘g‘ri hisoblaydi, oqibatda qurtlar qalin boqiladi va ularga barg tekis tegmasdan katta- kichik bo‘lib qoladi. Natijada hosildorlik kamayib ketadi. Shuning uchun ham xo‘jalikdagi qurt boqish samarasi shu ishning aniq va to‘g‘ri bajarilishiga ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘ladi. Yuqorida bayon etilgan xato-kamchiliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun Ilmiybaza.uz inkubatsiyaning oxirgi kunlarida bajariladigan ishlarni tartib bilan, unga tayyorgarlik ko‘rgan holda amalga oshirish kerak. Jumladan, urug‘dan qurtlar qaysi kuni chiqishini va shu vaqtda tuxumda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlami bilish muhim rol o‘ynaydi. Odatda, inkubatsiya davrining oxirgi kunlarida tuxumda maxsus o‘zgarish sodir bo‘ladi, ya’ni jonlanishga ikki-uch kun qolganda rivojlanib qolgan embrion o‘sishi natijasida ular do‘ppayib qoladi. Shu vaqtda embrion o‘zining holatini o‘zgartiradi, ya’ni qomi bilan yotgan embrion chalqanchasiga ag‘dariladi. Bunday hollarda uning qobig‘idan chirsillangan ovoz chiqadi, urug‘ biroz qimirlaydi va 1-1,5 sm balandlikka sakraydi. Ipak qurti tuxumdan chiqishidan oldin uning teri qatlami xitinlashadi, undan birmuncha keyinroq esa pigment ajrala boshlaydi. Bunda dastlab qurtning boshi qorayadi, tuxumdan chiqishiga bir kecha-kunduz qolganda esa haqiqiy ipak qurti holiga keladi. Ipak qurti sariqlik qoldiqlarini seroz parda bilan birga yutadi, hosil bo’lgan bo‘shliqqa esa naychalar orqali havo kiradi, buning natijasida qurt chiqishidan oldin urug‘ oqaradi. Demak, urug‘ning oqarishi qurt chiqishidan darak beradi. Urug‘ oqargandan keyin bir kecha-kunduz o‘tgach, ertalab barvaqt undan qurt chiqa boshlaydi. Urug‘dan qurt chiqishidan bir soat oldin u o‘z jag‘lari bilan tuxum po‘chog‘ini mikropilar teshik oldidan kemira boshlaydi. Qurt bu yerdan kattagina teshik ochib, undan boshini chiqaradi va tuxumdan o‘rmalab chiqadi (17-rasm). 50-yillarda boqilgan ipak qurtining barcha zot va duragaylari urug‘lari inkubatsiya qilinganda ulardan qurt ochib chiqish miqdori 70 foiz qilib belgilangan. Masalan, inkubatoriyadagi urug‘laming 100 g idan 70 g qurt jonlanadi va u zvenolarga tarqatiladi deb qabul qilingan. Qolgan 30 foiz massa tuxumning po‘stiga, tanadagi nam- ning bug‘lanishi hamda qurt nafas olganda karbonat Ilmiybaza.uz inkubatsiyaning oxirgi kunlarida bajariladigan ishlarni tartib bilan, unga tayyorgarlik ko‘rgan holda amalga oshirish kerak. Jumladan, urug‘dan qurtlar qaysi kuni chiqishini va shu vaqtda tuxumda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlami bilish muhim rol o‘ynaydi. Odatda, inkubatsiya davrining oxirgi kunlarida tuxumda maxsus o‘zgarish sodir bo‘ladi, ya’ni jonlanishga ikki-uch kun qolganda rivojlanib qolgan embrion o‘sishi natijasida ular do‘ppayib qoladi. Shu vaqtda embrion o‘zining holatini o‘zgartiradi, ya’ni qomi bilan yotgan embrion chalqanchasiga ag‘dariladi. Bunday hollarda uning qobig‘idan chirsillangan ovoz chiqadi, urug‘ biroz qimirlaydi va 1-1,5 sm balandlikka sakraydi. Ipak qurti tuxumdan chiqishidan oldin uning teri qatlami xitinlashadi, undan birmuncha keyinroq esa pigment ajrala boshlaydi. Bunda dastlab qurtning boshi qorayadi, tuxumdan chiqishiga bir kecha-kunduz qolganda esa haqiqiy ipak qurti holiga keladi. Ipak qurti sariqlik qoldiqlarini seroz parda bilan birga yutadi, hosil bo’lgan bo‘shliqqa esa naychalar orqali havo kiradi, buning natijasida qurt chiqishidan oldin urug‘ oqaradi. Demak, urug‘ning oqarishi qurt chiqishidan darak beradi. Urug‘ oqargandan keyin bir kecha-kunduz o‘tgach, ertalab barvaqt undan qurt chiqa boshlaydi. Urug‘dan qurt chiqishidan bir soat oldin u o‘z jag‘lari bilan tuxum po‘chog‘ini mikropilar teshik oldidan kemira boshlaydi. Qurt bu yerdan kattagina teshik ochib, undan boshini chiqaradi va tuxumdan o‘rmalab chiqadi (17-rasm). 50-yillarda boqilgan ipak qurtining barcha zot va duragaylari urug‘lari inkubatsiya qilinganda ulardan qurt ochib chiqish miqdori 70 foiz qilib belgilangan. Masalan, inkubatoriyadagi urug‘laming 100 g idan 70 g qurt jonlanadi va u zvenolarga tarqatiladi deb qabul qilingan. Qolgan 30 foiz massa tuxumning po‘stiga, tanadagi nam- ning bug‘lanishi hamda qurt nafas olganda karbonat Ilmiybaza.uz angidrid ajralib chiqishi oziq moddalarning nafas olishi uchun sarflanishi natijasida yo‘qolgan massaga to‘g‘ri keladi. O‘sha vaqtda bir quti urug‘ 27 g bo‘lgan. Qoidagi binoan 27 g urug‘dan 70 foiz qurt jonlanadigan bo‘lsa, uning massasi 18,9 g ga teng bo‘lgan. Shuning uchun 18,9 g qurt yaxlit qilib 19 g yoki bir quti qurt deb qabul qilingan. 1960-yillarda 0‘zbekiston Respublikasida 29 g urug‘ bir quti urug‘, undan chiqqan 19 g qurt esa bir quti qurt deb qabul qilingan. Respublikamizning ko‘pgina jamoa xo‘jaliklaridagi ilg‘or pillakorlaming tajribalari va ipakchilik sohasida keyingi yillarda olib borilgan ilmiy kuzatishlar shuni ko‘rsatdiki, inkubatoriyada urug‘dan qurt chiqishi 2-3 kun davom etadi. Shu bilan birga, bu jarayon kunlar bo‘yicha ham turlicha bo‘ladi Inkubatoriyaga qo‘yilgan 29 g urug‘dan 19 g qurt chiqadigan bo‘lsa, u holda jonlangan qurtning massasi urug‘ massasining 65 foizini tashkil etadi. Agar bu raqam 70 foizga teng bo‘lsa, bir quti urug‘dan 20,3 g qurt chiqadi (64-jadvalga qaralsin). Lekin hozirgi vaqtda respublikamiz urug‘ zavodlarida tayyorlanadigan urug‘larning jonlanishi juda yuqori (95-98 foizga teng) bo‘lib, bir quti (29 g) urug‘dan 21-22 g gacha qurt chiqmoqda. Bu esa jonlangan qurtning massasi urug‘ massasining 75-76 foizini tashkil etadi. Shuning uchun ham xo‘jaliklaming inkubatoriyalarida urug‘dan qurtlar ko‘plab chiqishini birinchi va ikkinchi kuni jonlangani bilan rejada mo‘ljallangan qurt miqdori yetarli bo‘lib, uchinchi kuni jonlangan qurtlar olinmay yoki ortiqcha qurt sifatida pillakorlarga tarqatib yuboriladi. Agar xo‘jalikda qurtni pillakorlarga quti hisobida emas, balki grammlar hisobida tarqatish ko‘zda tutilgati bo‘lsa, yuqorida aytib o‘tilganiga muvofiq, 19 g qurt o‘riga 20,3 g dan 21-22 g gacha qurt tarqatiladi. Savollar 1. Qurtlar qachon tuxumdan chiqadi? 2. Ipak qurtini jonlantirish qaysi oydan boshlanadi? 3. Inkubistlar qanday ishlarni bajaradi? 4. Qurtlarni qachon xo`jaliklarga tarqatiladi? Ilmiybaza.uz angidrid ajralib chiqishi oziq moddalarning nafas olishi uchun sarflanishi natijasida yo‘qolgan massaga to‘g‘ri keladi. O‘sha vaqtda bir quti urug‘ 27 g bo‘lgan. Qoidagi binoan 27 g urug‘dan 70 foiz qurt jonlanadigan bo‘lsa, uning massasi 18,9 g ga teng bo‘lgan. Shuning uchun 18,9 g qurt yaxlit qilib 19 g yoki bir quti qurt deb qabul qilingan. 1960-yillarda 0‘zbekiston Respublikasida 29 g urug‘ bir quti urug‘, undan chiqqan 19 g qurt esa bir quti qurt deb qabul qilingan. Respublikamizning ko‘pgina jamoa xo‘jaliklaridagi ilg‘or pillakorlaming tajribalari va ipakchilik sohasida keyingi yillarda olib borilgan ilmiy kuzatishlar shuni ko‘rsatdiki, inkubatoriyada urug‘dan qurt chiqishi 2-3 kun davom etadi. Shu bilan birga, bu jarayon kunlar bo‘yicha ham turlicha bo‘ladi Inkubatoriyaga qo‘yilgan 29 g urug‘dan 19 g qurt chiqadigan bo‘lsa, u holda jonlangan qurtning massasi urug‘ massasining 65 foizini tashkil etadi. Agar bu raqam 70 foizga teng bo‘lsa, bir quti urug‘dan 20,3 g qurt chiqadi (64-jadvalga qaralsin). Lekin hozirgi vaqtda respublikamiz urug‘ zavodlarida tayyorlanadigan urug‘larning jonlanishi juda yuqori (95-98 foizga teng) bo‘lib, bir quti (29 g) urug‘dan 21-22 g gacha qurt chiqmoqda. Bu esa jonlangan qurtning massasi urug‘ massasining 75-76 foizini tashkil etadi. Shuning uchun ham xo‘jaliklaming inkubatoriyalarida urug‘dan qurtlar ko‘plab chiqishini birinchi va ikkinchi kuni jonlangani bilan rejada mo‘ljallangan qurt miqdori yetarli bo‘lib, uchinchi kuni jonlangan qurtlar olinmay yoki ortiqcha qurt sifatida pillakorlarga tarqatib yuboriladi. Agar xo‘jalikda qurtni pillakorlarga quti hisobida emas, balki grammlar hisobida tarqatish ko‘zda tutilgati bo‘lsa, yuqorida aytib o‘tilganiga muvofiq, 19 g qurt o‘riga 20,3 g dan 21-22 g gacha qurt tarqatiladi. Savollar 1. Qurtlar qachon tuxumdan chiqadi? 2. Ipak qurtini jonlantirish qaysi oydan boshlanadi? 3. Inkubistlar qanday ishlarni bajaradi? 4. Qurtlarni qachon xo`jaliklarga tarqatiladi? Ilmiybaza.uz 5. Kimlar qurtlarni olishi mumkin emas? Ilmiybaza.uz 5. Kimlar qurtlarni olishi mumkin emas?