Ilmiybaza.uz
JONLANGAN IPAK QURTLARNI TORTISH VA TARQATISH
Qurtlarning tuxumdan chiqishi.
Tuman bosh pillaxonasi tomonidan fermer xo‘jaligiga biriktirilgan agronom
shu xo‘jalikning pillachilik brigadiri bilan birgalikda ko‘klamda qurt boquvchi
pillakorlarning ro‘yxati va ularning roziligi bilan qancha miqdorda qurt olishini
urug‘ inkubatoriyaga keltirilgunga qadar aniqlab olishlari zarur. Inkubatoriyada
jonlangan qurtlarni ortiqcha turib qolmasligi, ya’ni ularni tezda qurt boquvchi
pillakorlarga berib yuborilishi, bir tomondan, inkubistlami ortiqcha tashvishga
solib qo‘ymaydi, ikkinchi tomondan, qurtlarning parvarishi o‘z vaqtida boshlanadi.
Bu esa pilladan mo‘l hosil olishning garovi hisoblanadi.
Inkubatoriyada qurt jonlana boshlashi bilan inkubistlarning bajaradigan ishi
yanada ortadi, chunki ular endi nafaqat xonadagi havoning harorati, nisbiy namligi
va shamollatish bilan shug‘ullanib qolmasdan, balki qutichalarga vaqtinchalik
syomniklar qo‘yish, xabarchi qurtlarni olib tashlash, nazorat tortishni o‘tkazish,
jonlangan qurtlarni ko‘tarib olish, ulaming massasini aniqlash, zvenolarga tarqatish
kabi muhim va mas’uliyatli ishlarni ham bajarishlari lozim.
Jonlangan qurtlaming massasini aniqlashda inkubistlar xatoga yo‘l qo‘ysa,
pillakorlarga mo‘ljaldagidan ko‘p yoki kam miqdorda qurt beriladi. Agar qurt
boquvchiga kam miqdorda qurt berilsa, u qanchalik harakat qilmasin, mo‘ljaldagi
pilla hosilini ololmaydi. Mabodo pillakorga rejadagidan ortiqcha qurt berilgan
bo‘lsa, u qurtni ko‘p olganligini bilmasdan oziqlanish maydonini noto‘g‘ri
hisoblaydi, oqibatda qurtlar qalin boqiladi va ularga barg tekis tegmasdan katta-
kichik bo‘lib qoladi. Natijada hosildorlik kamayib ketadi. Shuning uchun ham
xo‘jalikdagi qurt boqish samarasi shu ishning aniq va to‘g‘ri bajarilishiga ko‘p
jihatdan bog‘liq bo‘ladi.
Yuqorida bayon etilgan xato-kamchiliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun
Ilmiybaza.uz
inkubatsiyaning oxirgi kunlarida bajariladigan ishlarni tartib bilan, unga
tayyorgarlik ko‘rgan holda amalga oshirish kerak. Jumladan, urug‘dan qurtlar
qaysi kuni chiqishini va shu vaqtda tuxumda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlami bilish
muhim rol o‘ynaydi. Odatda, inkubatsiya davrining oxirgi kunlarida tuxumda
maxsus o‘zgarish sodir bo‘ladi, ya’ni jonlanishga ikki-uch kun qolganda rivojlanib
qolgan embrion o‘sishi natijasida ular do‘ppayib qoladi. Shu vaqtda embrion
o‘zining holatini o‘zgartiradi, ya’ni qomi bilan yotgan embrion chalqanchasiga
ag‘dariladi. Bunday hollarda uning qobig‘idan chirsillangan ovoz chiqadi, urug‘
biroz qimirlaydi va 1-1,5 sm balandlikka sakraydi.
Ipak qurti tuxumdan chiqishidan oldin uning teri qatlami xitinlashadi, undan
birmuncha keyinroq esa pigment ajrala boshlaydi. Bunda dastlab qurtning boshi
qorayadi, tuxumdan chiqishiga bir kecha-kunduz qolganda esa haqiqiy ipak qurti
holiga keladi. Ipak qurti sariqlik qoldiqlarini seroz parda bilan birga yutadi, hosil
bo’lgan bo‘shliqqa esa naychalar orqali havo kiradi, buning natijasida qurt
chiqishidan oldin urug‘ oqaradi.
Demak, urug‘ning oqarishi qurt
chiqishidan darak beradi.
Urug‘ oqargandan keyin
bir
kecha-kunduz
o‘tgach,
ertalab barvaqt undan qurt chiqa
boshlaydi.
Urug‘dan
qurt
chiqishidan bir soat oldin u o‘z
jag‘lari bilan tuxum po‘chog‘ini mikropilar teshik oldidan kemira boshlaydi. Qurt
bu yerdan kattagina teshik ochib, undan boshini chiqaradi va tuxumdan o‘rmalab
chiqadi (17-rasm).
50-yillarda boqilgan ipak qurtining barcha zot va duragaylari urug‘lari
inkubatsiya qilinganda ulardan qurt ochib chiqish miqdori 70 foiz qilib
belgilangan. Masalan, inkubatoriyadagi urug‘laming 100 g idan 70 g qurt jonlanadi
va u zvenolarga tarqatiladi deb qabul qilingan. Qolgan 30 foiz massa tuxumning
po‘stiga, tanadagi nam- ning bug‘lanishi hamda qurt nafas olganda karbonat
