MAVZU: KARIESNI UMUMIY VA FIZIK DAVOLASH USULLARI Tishni kattik tukimalari eroziyaga uchraganda, tezlik bilan eroziyani progressiv usul bilan oldini olish kerak. Ushbu maksadga erishish uchun kup mikdorda sok va mevalar istemol kilish mumkin emas, ularni istemolidan keyin ogiz bushligini yaxshilab chayish zarur mexanik tasirni kamaytirish kattik tish shotkasini ishlatmaslik, ftor aralashmali yoki minerallashtirilgan pastalardan foydalanish tavsiya etiladi.Tishni kattik tukimasi eroziyasini maxalliy davolash uchun kaltsiy glyukanat, remodentni 3 % li eritmasi natriy ftoridni 02 % li eritmasi aralashmasidan foydalaniladi. Ushbu yul bilan eroziyaga uchragan kattik tukimalarni bir meyorda minerallashtirishga erishiladi. Davolash muddati 15-20 marta davom etadi. Kattik tukimalarni nekrozga uchraganda maxalliy davolash birinchi navbatda kattik tukimani yukori sezgirligini yukolishidan iborat.Shu maksadda kaltsiy glyukanatni 10 % li eritmasi, natriy ftoridni 02 - 2 %li eritmasi aralashmasidan foydalaniladi. Ponasimon nuksonni umumiy davolashda tishga mexanik tasirni oxista kamaytirishda kullaniladi. Bu tishlarni tozalashda yumshok shotka ftor va minerallashtirilgan pasialardan foydalaniladi. Giperestiziyani REM terapiya kilinayotganda kuydagi amallar bajariladi: Tishlar sulakdan tozalaniladi va paxta tamponlar bilan kuritiladi. Emal ustidan karash olinadi 5-7 minutga kaltsiy glyukanat eritmasi yoki remodent eritmasi surtiladi. Remenellashtirilgan suyuklik 2 marotaba tish ustiga surtilganda xar uchinchi Kabulda natriy ftorid 1-2 % li eritmasi yoki ftorlak tish yuzasiga surtiladi. Tishni kaytarilmas travmasida kuydagilarni bajariladi: koronkani olish, ulgan pulpani olish kanal plombalash., doimiy plomba kuyish. Tish tukimasini karshiligini oshirish uchun B, D vitaminlarni va quydagi mineral komponentlarni gliserofosfat, lantset, kaltsiy glyukanat, fitin beriladi 1 tabletkadan 3 maxal.4-6 xafta davomida 1-2 oy tanffus bilan. Nokarioz tishni maxalliy davolash xarakteri tish tukimalarini uzgarishi darajasiga boglik. Rentgenoterapiya utkazish samaradorligi tishni metilen kuki usuli bilan buyashdan iborat. (bazi doglar yukoladi yoki kamayadi. Remterapiyani takroriy kursi kerak bulsa yana utkaziladi. Tishlar kattik tukimasini eroziyasini umumiy davolash, tishni kattik tukimalari eroziyaga uchraganda tezlik bilan mavjud eroziyani progressiv usul bilan oldini olish kerak . Ushbu maksadga erishish uchun kup mikdorda sok va meva yaistemol kilishi mumkin emas yoki ularni istemolidan keyin ogiz bushligini yaxshilab chayish zarur.Mexanik tasirni kamaytirish kattik tish shotkasini ishlatmaslik ftor aralashmasidagi yoki minerallashtirilgan pastani kullash kerak. Tishni kattik tukimasi eroziyasini maxalliy davolash uchun kaltsiy glyukanat, remodentni 3 % li eritmasi natriy ftoridni 0,2 % li eritmasi aralashmasidan foydalaniladi. Ushbu yul bilan eroziyaga uchragan kattik tukimalarni bir meyorda minerallashtirishga erishiladi. Davolash muddati 15-20 marta davom etadi. Kattik tukimalarni nekrozga uchraganda maxalliy davolash birinchi navbatda kattik tukimani yukori sezgirligini yukolishidan iborat.Shu maksadda kaltsiy glyukanatni 10 % li eritmasi, natriy ftoridni 02 - 2 %li eritmasi aralashmasidan foydalaniladi. Ponasimon nuksonni umumiy davolashda tishga mexanik tasirni oxista kamaytirishda kullaniladi. Bu tishlarni tozalashda yumshok shotka ftor va minerallashtirilgan pasialardan foydalaniladi. Rem terapiyatishlar sulakdan tozalaniladi va paxta tamponlar bilan kuritiladi. Emal ustidan karash olinadi 5-7 minutga kaltsiy glyukanat eritmasi yoki remodent eritmasi surtiladi. Remenellashtirilgan suyuklik 2 marotaba tish ustiga surtilganda xar uchinchi Kabulda natriy ftorid 1-2 % li eritmasi yoki ftorlak tish yuzasiga surtiladi. Kariesni umumiy davolashda vitamin V,D,E, bundan tashkari mitneral komponentlar: gliserofosfat, laktat va kaltsiy glyukonat , fitin kabilar ishlatiladi. Kariesni umumiy davolashda organizmni ximoya kuchini va rezistentligini tish to'qimasida saqlash. Kariesni umumiy davolashda dietoterapiya ko'llaniladi: Uglevodlarni qabul qilishni kamaytirish, ovqatlanishda qabul qilmaslik. Kariesni davolashda fizik elektroforez foydalaniladi (kaltsiy ioni,va fosfor xam elektroforezmetodida ko'llaniladi) Surunkali chukur kariesni davolashda kaltsiy gidroksidini saklovchi preparatlar kullaniladi, maksad pulpaning yalliglanishiga karshi va o'rin oluvchi dentinga odontoblastlarning kelishini oshirishni stimulyasiyalaydi. Bizning mamlakatimizda kalmesin, boshka xildagi ximik preparatlar -Dycal va Alcaliner, ikki xil komponentdan tashkil topadi. Calcimol - preparatlari nur va kimyoviy qotuvchi. Kariesni davolashda elektroog'riksizlantirish apparati qo'llaniladi ELOZ -1. Kariesni davolashda pulpaning elektr utkazuvchanligini aniklash maksadida od-1 apparati kullaniladi. Kariesni davolashda emal va dentinning mustaxkamligini saklash uchun ftorli elektroforez usuli qo'llaniladi. Kariesni asosiy kompleks davolashda og'iz bo'shligi va tish gigienasiga rioya kilish. Kariesni fizik usullar yordamida davolash asosan elektroforez, fonoforez usullari bilan tishni yuza qavatini ftoridlar, kaltsiy va fosfat tutuvchi aralashmalar bilan remineralizasiyasini o'tkazish yo'lga qo'yilgan. Bunda dog'va yuza joylashgan karies jaraenini to'xtatilishi amalga oshiriladi. Nega bemor tishidan ayriladi? Og'iz bo'shlig'i salomatligini ta'minlashdan maqsad tishlarni saqlab qolish bo'lsa, bu savol mantiqiy jihatdan ahamiyatlidir. Qaryib yarim asr avval "karies bilan faol" kasallanuvchi va ushbu kasallikdan shikoyat qiluvchi bemorlar bu bolalar ekanligi oddiy hol edi. Ular ulg'aygach, tish kariesidan shikoyat qilmaydilar, biroq yoshlari o'tgan sayin, qisman tish ildizi yuzasi, ya'ni tish kariesining yana bir boshqa faol turi paydo bo'lish holatiga duch keladilar. Bu esa noto'g'ri, biroq bunday noto'g'ri tasavvur o'tgan asrlarda og'iz bo'shlig'i salomatligini ta'minlash holatida qanday qilib etakchi g'oya sifatida targ'ib qilinganligini tushunish ahamiyatlidir. Tishlarni tozalash orqali tishlardagi dog'larni ketkazish va "oppoq tishlar" ni saqlash mumkin degan fikr o'sha davrda ustunlik qilar edi. Afsuski, taomlanish vaqtlari oralig'ida shirinlik miqdori ko'p bo'lgan mahsulotlar bilan ovqatlantirilgan bolalarda yumshoq va qattiq mikrobli manbaalarning paydo bo'lish darajasi yuqoridir. Hozirda mavjud bo'lgan ilmiy qarashlarga ko'ra, bolalarda tish kariesi, ya'ni tishlar emirilishining rivojlanishi darajasi yuqori ekanligi kuzatiladi. Evropa davlatlarida 12-14 yoshdagi bolalarda bir nechta tishlarini sug'urtirish holati oddiy hol hisoblangan. Ba'zi bir Evropa davlatlarida 14 yoshli qiz bolalar deyarli barcha tishlarini sug'urtirib tashlatib, o'rnini yasama tishlar bilan almashtirganlar. Muammo barcha uchun xal etilishi zarur edi. Shahar markazlaridan tashqari joylarda tish shifokorlari deyarli etishmas edi va faoliyat olib borayotgan shifokorlarda esa kariesni oldini olish chora-tadbirlarini amalga oshirish imkoniyati deyarli yo'q edi. Ular ko'p vaqtini tishlarning kasallangan joylarini parmalash va kovaklarni amalgamali (qorishmali) plombalash ishlari bilan o'tkazar edilar. Ko'pchilik o'smirlar bir yoki ikkita tishini oldirib tashlagan, ustki qismini plombalatgan yoki qoplatgan edi. Tish kariesining yangicha shakliga ular 18 yoshlarida duch kelishgan. Albatta, plomba qilingan tish ichida tish kariesi (emirilishi)ning boshqa bir turi rivojlana boshlaydi, chunki bu metal qoplama edi. Afsuski, tish shifokorlari buni o'z ayblari sifatida, tishga qo'yilgan qoplama va materiallarining sifati etarlicha yaxshi emasligi va bu hol "ikkilamchi tish kariesi"ning rivojlanishiga sabab bo'ladi deb izohlaydilar. Bir necha yillar davomida "ikkilamchi/qayta paydo bo'lgan" karies "birlamchi" Kariesdan farqli holat deb qaralgan. Tish kasalliklarini oldini olish va uni nazorat qilish jarayonini qayta tiklash bo'yicha bir qancha davlatlardagi tish salomatligi bilan shug'ullanuvchi davlat muassasalarida dasturlar ishlab chiqilgan. Bu dasturlarda o'tgan asrning 40-50 - yillarida AQShda amalga oshirilgan tadqiqot natijasi asosida tish kariesini oldini olish va tishni qayta tiklashda ftoridning ahamiyatiga alohida e'tibor qaratilgan. Bunda 30 yoshdan oldin yo'qotilgan tish bu kariesni oqibati deb qaralgan. Shunga qaramay, 30 yoshdan keyingi davriy tish kasalliklari tishni yo'qotishga asosiy sabab bo'ladi deya da'vo qilinadi. Bu tushuncha noto'g'ri, biroq u qanday rivojlanadi, ya'ni ikki asosiy og'iz infektsiyasi kasalliklari (karies va davriy tish kasalliklari)ni kelib chiqishi va rivojlanish jarayonini tushunib etish va hisobga olish maqsadga muvofiq bo'lgan edi. Ko'pchilik qayta tiklovchi tish shifokorlari (ya'ni, kariesolog shifokorlar) tishni qayta tiklashda foydalaniladigan materiallar va uslublarni yaxshilash orqali ikkilamchi kariesni oldini olish mumkinligiga e'tibor qaratishgan. Kariesologlar parhez, ftorid va o'zgaruvchan "mutant streptokokki" organizimda kariesning kelib chiqish sabablariga e'tibor qaratishgan.