O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT CHET TILLARI INSTITUTI SHARQ TILLARI FAKULTETI KOREYS FILIOLOGIYASI KURS ISHI MAVZU: KLASSIK KOREYS ADABIYOTI NAMUNALARI SAMARQAND 2023 1 MUNDARIJA KIRISH.................................................................................................................4 I BOB. Koreys adabiyotining ilk namunalari 1.1. Ilk adabiyotning epik an‘analar orqali ifodalanishi........................................7 1.2 Din va uning asarlar orqali aksi.....................................................................9 II BOB.Koreys klassik nasri va nazmi..............................................................14 2.1 Koreys klassik nasri......................................................................................14 2.2 Koreys klassik nazmi.....................................................................................16 XULOSA..............................................................................................................29 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................30 2 ANNOTATSIYA Ushbu kurs ishida koreys adabiyotining ilk bosqichlari va klassik koreys adabiyotining o‘ziga xos jihatlari to‘g‘risida ma‘lumotlar keltirilgan. Ilmiy ishni o‘rganish faoliyatidagi muhim ko‘nikma va malakalarni egallashda ushbu kurs ishi muhim manba sifatida tadqiq etildi. Yana koreys nasrining o‘ziga xosligi realistik tendensiyalarning kuchayishi, xalqning kundalik hayotiga chuqur kirib borishi, oppozitsiya metodidan keng foydalanishi, hikoyaning rang-barangligi- qahramonning o‘zi haqida hikoya qilishi haqida so‘z boradi 3 KIRISH Respublikalar mustaqillikka erishgach, turli sharq va gʼarb xalqlari adabiyoti namunalarini o‘zbek tiliga tarjima qilish, ularning ilmiy-badiiy izlanishlarini olib borish borasida ko‘plab samarali ishlar amalga oshirildi. Jahon xalqlari adabiyotini o‘rganish, ulardagi umuminsoniy hodisalar bilan o‘zbek o‘quvchisini tanishtirish biz, sharqshunos olimlarning vazifalaridan biridir. Shunday ekan, sharq va garb ilm-fani, adabiyoti bilan tanishish bugungi kun uchun muhim ahmiyat kasb etadi. Xususan, xitoy adabiyoti, ayniqsa uning zamonaviy namunalari ham bundan mustasno emas. 1Ushbu sohada Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev ham davom ettirmoqda. Yoshligidan Prezidentimiz, yurtimiz aholisi va ayniqsa yoshlarning intellektual xavfsizlikni taʼminlash masalalarini adabiyot surʼatiga olib keladi. Xususan, 2021-yil 12 “Kitob hosil qilish chop etish va tarqatish yaxshilash, kitob mutoalasi kitobxonlik madaniyatini mustahkamlash hamda targ’ibot qilish bo‘yicha komissiyasini tashkil qilish to‘g‘risida” farmoyish berdi. Mazkur farmoyishga dasturiy taʼminot, hozirgi jihatdan yuksak, intellektual saviyani o‘stirishga xizmat ko‘rsatgan kitoblarga talabni berganish, shu jumladan, ijtimoiy so‘rovlar uchun ochish, nashriyotlar yordamida ishlab chiqarilgan badiiy, ma’rifiy, yoshlarning dunyoqarashini kengaytiradi. Shuni ham ta’kidlash joizki, adabiyotshunoslikdan chuqur bilim olish uchun rus va boshqa tillardagi adabiyotlardan ham foydalanish Sizldi maktabda rus tilidan, keyingi paytda ommalashib borayotgan ingliz tilidan yetarli bilim olgansizlar. Endi o‘sha bilimlaringizni amalda qo‘llashingiz, lug'at yordamida bo‘lsa ham boshqa tillardagi adabiyotlardan foydalanishingiz bilim doirangizni kengaytiradi, yetuk mutaxassis bo‘lishingizda asos bo‘lib xizmat qiladi. Zero, boshqa tillardagi adabiyotlar orqali xorijdagi adabiyotshunoslik haqida tasavvur hosil qilish, ulaming yutuqlarini ilmimizga tadbiq etib boyitish imkoniga ega bo'lasiz. Hozircha kutubxonalarda asosan koreys tilidagi adabiyotshunoslikka oid kitoblar bo‘lsa-da, 1 Prezident: xorijiy tillarni o‘rgatish bo‘yicha kelajak uchun mustahkam poydevor bo’ladigan yangi tizimni yo’lga qo’yish vaqti keldi. Videoselektrdan 4 mamlakatimizning dunyoga yuz ochayotgani sabab endilikda boshqa tillardagi adabiyotlar ham asta-sekin paydo bo'lmoqda. Mavzuning dolzarbligi: Klassik koreys adabiyoti dunyo tan olgan asarlardir. Bu asarlarning Koreys adabiyotidagi o‘rni beqiyos. Diqqatingizga havola etilayotgan ushbu kurs ishi oʻz janr tamoyillariga koʻra bir-biri bilan uzviy bogʻliq boʻlgan 2 ta alohida boʻlimdan iborat. Kurs ishidagi har bir bo‘lim boshlanishidan oldin janrning oʻzgachaligi haqida ma’lumotlar berilgan. Muayyan bo‘limda berilayotgan asarlarning qisqacha tahlili keltiriladi. Janrning mazmun-mohiyati, oʻziga xos xususiyatlari ochib beriladigan koreys adabiyoti oʻrnaklarini koʻrsatishga harakat qilingan. Kurs ishining vazifasi: Klassik koreys adabiyoti asarlarning xususiyatlarini o‘rganish.Yuqoridagi aytib o‘tilgan maqsaddan kelib chiqib quyidagilarni kurs ishimizning asosiy vazifasi etib belgiladik: Klassik koreys adabiyotini o‘rganish va tatbiq etish; Klassik asarlarning o‘ziga xosligini, adabiy yo‘nalishlarni topish. Shu ko‘nikmalarga asoslanib kurs ishining vazifasi qilib oldik. Kurs ishining obyekti: Klassik koreys adabiyoti to‘g‘risidagi ma’lumotlar ishimizning obyekti hisoblanadi. Ilmiy ishning o‘rganilish darajasi: Mazkur mavzu bo‘yicha ilmiy maqolalar, taqrizlar e’lon qilingan. Xalqaro va mahalliy miqyosdagi konferensiyalarda ilmiy ma’ruzalar va ularda biz tatbiq etayotgan mavzuning ayrim jihatlarigagina yoritilgan. Ishning tuzilishi: Kurs ishi o‘ttiz sahifadan iborat bo‘lib, kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 5 I BOB. KOREYADA ILK ADABIYOT NAMUNALARI 1.1. Ilk adabiyotning epik an’analar orqali ifodalanishi Koreys adabiyotining ilk davridan bizgacha asosan kichik-kichik parchalr yetib kelgan. U haqda bilvosita ma'lumotlarga muvofiq va ko‘p jihatdan taxminiy hukm chiqarish mumkin. Koreys adabiyoti milodning dastlabki asrlarida birinchi davlatlar tashkil topishi va yozuv an’anasi paydo bo‘lishi bilan vujudga kelgan. Yangi davlat tuzilmasi yoki yangi sulolaning shakllanishi har doim ma’naviy hayotda o'zgarishlarga sabab bo‘lgan va qayta qurish davrlariga asos solgan. Tabiiyki, bu hol mazkur o‘zgarishlar o‘zanida yashagan adabiyotda ham o‘z aksini topgan. Har bir davr o‘z mavzularini taklif qilgan va muayyan janrlarga moyilliklarni namoyon etgan. Shu sababli an’anaviy koreys adabiyotini ilk davlatlarning mavjudligi, so‘ngra sulolalar hukmronligi bilan bog‘liq bo‘lgan davrlarga bo‘lib o‘rganish qulaydir. İlk adabiyot dastlabki davlatlar paydo bo‘lishi va davlatchilikning shakllanishi bilan bog‘liq. Ayniqsa bu davrdan yodgorliklar kam saqlanib qolgan, ba’zi bir asarlarning nomlari va keyingi davrdagi tarixiy asarlarga kiritilgan ayrim parchalarigina bizgacha yetib kelgan. Mazkur materiallarga muvofiq ilk davr tarixiy nasming rivojlanishi bilan tavsiflangan, deb faraz qilish mumkin. 2Ilk koreys davlatlarining paydo bo‘lishi haqida hikoya qiluvchi tarixiy asarlar birinchi o‘ringa “asoschi”ni chiqaradi. Mazkur “asoschi”, odatda, kelib chiqishning g‘ayrioddiyligi va hatto o‘zga dunyodan kelgani bilan tavsiflanadi. Uning vazifasi- “g‘arib” hududni obod etish va “tarqoq” xalqni uyushtirishdan iboratdir. Bunday shaxs davlat asoschilari haqidagi rivoyatlarning bosh qahramoni sanalgan. Bizgacha asosan koreys va xitoy tarixchilarining asarlariga kiritilgan matnlar yetib kelgan. Ilk koreys davlatlari asoschilarining mo‘jizaviy tug‘ilishi va g‘ayrioddiy qilmishlari haqidagi rivoyatlarni yozib olish va saqlashga alohida e‘tibor berilgan, chunki asoschi-podsholarning g‘ayrioddiy kelib chiqishi va ajoyib jasoratlari ularga Osmon tomonidan berilgan hokimiyatning “qonuniyligi” belgisi sifatida 2 Eltazarov J., Kim In Te. Janubiy Koreya: o’tmish va bugun. Samarqand: SamDU nashriyoti, 2002. - 82 b. 6 qaralgan. Gap shundaki, mazkur belgilarga doir ma‘lumotlarni sinchkovlik bilan tanlash koreys tarixiy adabiyotining negizi sanalgan konfutsiychilik tarixnavislik an‘analariga xos bo‘lgan. Xalq og‘zaki ijodining individual ijod unsurlari mavjud bo‘lgan barcha asarlari uzoq vaqt og‘zaki shaklda mavjud bo‘lgan. Asrlar mobaynida folklorga oid materialning tabiiy tanlanish jarayoni yuz bergan: syujetlar va uslub takomillashib borgan. Tarixiy rivoyatlar ilk koreys adabiyoti uchun jonli an’ana bo‘lgan. Ularga rasmiy tarixiy asarlar chonsa tuzuvchilarigina (masalan, Kim Busik) emas, balki norasmiy tarixlar yasa mualliflari, xususan "Uch davlat davridan qolgan voqealar" muallifi Kim Iryon ham tayangan. Bu tarixchilar o‘z asarlarida nasriy asarlar vujudga kelishiga asos solgan milliy epik asarlarga keng o‘rin berganlar. Koguryo davlati asoschisi Tonmyon-Chumon haqidagi rivoyatlar va Choson davlati asoschisi Tangun - Vangom haqidagi rivoyat ayniqsa salmoqli o‘rin egallaydi. Koreys rivoyatlari va afsonalari bilan sehrli ertaklar o‘rtasida yaqin aloqa mavjud, ba’zan hatto qayerda afsona tugashi va ertak boshlanishini aniqlash ham qiyin, ertak syujetini esa mamlakatning real tarixidan ajratish mushkul. Ayni shu sababli koreys folklorida qadimgi koreys davlatlari Choson, Koguryo, Silla asoschilari haqida syujetlar juda ko‘p. Ularda afsonaviy personajlar yarim tarixiy- yarim afsonaviy podsholar yoki Koreya qahramonlari sifatida tasvirlanadi. 3Tangun haqida rivoyat Koreya yarimoroli hududidagi eng birinchi davlar tuzilmasi-Choson asoschisi haqidagi rivoyat ilk bor Kim Iryonning “Samguk yusa”-“Uch davlat davridan qolgan voqealar” asarida, shuningdek ayni shu XIII asrda yaratilgan Li Sinxyuning “Imperatorlar va podsholar haqida qofiyaga solingan hikoyalar” asarida tilga olinadi. Bungacha milodiy IV-V asrlarda tuzilgan “Vey tarixi” ning variantlaridan biridagina Tangun ismi zikr etiladi. Ammo zamirida ilk ajdodning tug'ilishi haqidagi arxaik tasavvur yotuvchi bu mif boshqa miflardan keyinroq paydo bo‘lgan, deb hisoblash uchun asoslar yo‘q. “Samguk 3 Hоshimоv O‗. Tanlangan asarlar. Qissalar, hikоyalar, hajviyalar, o‗ylar. II jild. – Tоshkеnt: SHarq, 2009. 448 b. 7 yusa” tili va uslubi sodda va lo‘nda bo‘lib, unda barcha asosiy qahramonlarning ismlari aytilgan, lekin ularning vazifalari va faoliyatiga keng tavsif berilmagan. Qadimgi hikoyalarda shunday deyilgan: bir vaqtlar Xvanning (Osmon podshosi Indra shunday deb atalgan) o‘g‘li Xvanun yashagan ekan. Xvanun odamlar orasida yashamoqchi bo‘libdi. Bu niyatini ro‘yobga chiqarish uchun u bir necha marta yerga tushmoqchi bo‘libdi. Uning niyati haqida Xvanin xabar topibdi va Xvanun odamlarga ko‘p foyda keltiradi, deb qaror qilibdi. U yerda Txebek degan uch cho‘qqili tog‘ni tanlabdi, o‘g‘liga osmanning uch muhrini topshiribdi va uni odamlarni boshqarish uchun yuboribdi. Xvanun Txebekning eng baland cho‘qqisiga uch ming kishilik lashkari bilan tushibdi. Bu yerda muqaddas daraxt o‘sgan joyda ruhlarga qurbonlik keltiriladigan joy tashkil qilibdi. Shundan beri bu joyni Ruhlar makoni deb nomlaydilar va Xvanunni osmon hukmdori deb ataydilar. Xvanun shamol, yomg‘ir va bulutlar ruhlarini boshqaribdi, har bir giyohga o‘sish muddatlarini ko‘rsatibdi, odamlarning taqdirini hal qilibdi, kasallarni tuzatibdi, jazolar tayinlabdi, yaxshini yomondan ajratishni o‘rgatibdi. Xullas, u yil o‘n ikki oy yerda ishlarni boshqaribdi, odamlarga bu dunyoda to‘g‘ri yo'l ko‘rsatibdi O‘sha zamonda bir g‘orda ayiq va yo‘lbars yashar ekan. Ular ko'pincha o‘zlarini odamga aylantirishni so‘rab Xvanunga yolvorar ekanlar. Kunlarning birida Xvanun ularga bittadan shuvoq poyasi va yigirma donadan sarimsoq berib, ularni yeyishni va yuz kun quyoshga chiqmaslikni buyuribdi. Ammo yo‘lbars sinovga dosh berolmabdi va odamga aylana olmabdi. Ayiq esa yuz kundan so‘ng ayolga aylanibdi. U uzoq vaqt yolg‘iz yashabdi. U muqaddas daraxt qoshiga kelib sajda qilar va ruhlardan farzand so‘rar ekan. Kunlarning birida Xvanun odamga aylanibdi va unga uylanibdi. Ular o‘g‘il ko‘ribdilar va unga Tangun degan ism qo‘yibdilar. Yo‘lbars yilida, xitoy podshosi Yao hukmronligining elliginchi yilida Tangun Pxen‘yan qal‘asida poytaxtga asos solibdi, mamlakatni esa Choson deb nomlabdi. So‘ngra u poytaxtni Pegaksan tog‘i yaqinidagi Asadal shahriga ko‘chiribdi va mamlakatni bir yarim ming yil mobaynida boshqaribdi. Quyon yili taxtga o‘tirgan Chjou podshosi Xuvan Choson mamlakatidagi yerlarni Szi-sziga hadya etibdi. Tangun poytaxtni Chandangyonga ko‘chiribdi, o‘zi esa Asadalga qaytib kelibdi, keyinroq 8 odamlar dunyosini tark etibdi va tog‘ ruhiga aylanibdi. Shunda Tangun bir ming to‘qqiz yuz sakkiz yoshga kirgan ekan. Bu yerda rivoyatning mifoligik asosini yoritishi mumkin bo‘lgan bir necha jihatlarga e’tibor berish lozim. Birinchidan samoviy personaj-Veda ta‘limotiga ko‘ra momaqaldiroq xudosi bo‘lgan Indraning o‘g‘li Xvanun osmondan yerga tushadi va odamlarning hayotini yo‘lga soladi. Bu yerda buddizm ta‘limotining ta‘siri namoyon bo‘ladi, zero mazkur ta‘limotni tarqatish jarayonida ijobiy koreys xudolari botxisatvlarning ismlarini olganlar. Hech shubhasiz, Indra bu yerda haqiqiy ismini biz hozir tiklashga qodir bo‘lmagan qaysidir koreys arxaik oliy xudosining o‘mini bosgan Yana shu narsa aniqki, oliy xudo yerga o‘z o‘g‘lini yuborgan va unga osmonning uch muhrini topshirgan. Bizningcha, bu unsur rivoyatga keyinroq kiritilgan. Xitoyda, keyinchalik Uzoq Sharqdagi boshqa mamlakatlarda ham muhr davlat hokimiyati timsoli sanalgan, lekin, masalan, qadimgi xitoy miflarining birortasida ham muhr tilga olinmagan-bu keyingi davr rivojlangan davlatchilik davriga xos unsur. Shuningdek Xvanun o‘zining ilohiy kelib chiqishiga urg‘u berib, shamol, yomg‘ir va bulutlarning ruhlarini boshqargani qayd etiladi. Darvode. Irvonning iverogliflarda bitilgan matnida Osmon Osmon podshosi o‘glining “yordamchilari” xitoycha nomlangan. Ayni hol “Samguk yusa” muallifi koreyscha bu’lmagan, lekin odatdagi timsollami qadimgi xitoy manbalaridan o‘zlashtirgani va qadimgi xitoy xudolarining ismlarini iyeroglif belgilari ostiga yashirgani bilan izohlansa kerak. Ikkinchidan, Xvanun azob-uqubatlar zulmatidan o‘tib, odamga aylangan ayiq-ayol Unnyoga uylanadi. Bu nikohdan qahramon-Tangun yer va osmon ittifoqining mahsuli sifatida tug‘iladi. Koreys mifologik an'anasi ilk davlat asoschisi bo‘lgan qahramonning tug‘ilishiga sabab bo‘luvchi ikki qarama-qarshi asosning uyg‘un birikishini birinchi o‘ringa chiqaradi, ya’ni natijada uyg‘unlik qaror topadi. Rivoyatning bu qismi jamiyatning tarixiy rivojlanishiga muvofiq o‘zgartirilgan ilk mifologiyaning nafasini his etish imkoniyatini beradi. Aksariyat xalqlarning arxaik rivoyatlarida hayvonlar o‘z qiyofalarini osongina o‘zgartiradilar va odamlarga aylanadilar. Rivoyatning davomida mif tarixiy kontekstga kiritilgan-Tangunning podsholik davri namunaviy imperator Yao hukmronlik qilgan davr bilan bog‘langan. Bu 9 imperator miloddan avvalgi uchinchi ming yillikda podsholik qilgani taxmin qilinadi. Shundan keyingi xitoy tarixiy an’anasi Choson davlati asoschisi deb nomlaydigan Szi-szi paydo bo'ladi, ya’ni Iryon asarida unga ikkinchi darajali rol ajratilgan. Tangun esa dunyoviy ishlardan uzoqlashadi va o‘zining asl tabiatiga qaytadi. Bu epik asarda dunyoning holatini belgilovchi osmon va yer personajlarining o‘zaro munosabatlari sxemasiga muvofiq tuzilgan. Asarda personajlar uchrashgunga qadar dunyoda tartibsizlik hukm suradi va ular birlashgandan keyin dunyo uyg‘unlik holatiga keladi. Epik matnlar qadimda dunyo qanday tasavvur qilingani va unda uyg‘unlikni quvvatlash qanday fikrlanganini tushinish imkoniyatini beradi. Mazkur matnda xalqning madaniy tasavvurlari mujassamlashgan, bu tasavvurlar vaqt o‘tishi bilan yo‘q bo‘lib ketmagan, balki, shu jumladan, adabiy asarlar yashashda davom etmoqda. 1.2 Din va uning asarlar orqali aksi Koreya adabiyotining rivojlanishiga buddizm, daosizm, konfutsiychilik ham sezilarli darajada ta’sir ko'rsatdi. “Garchi amalda bu diniy-falsafiy ta’limotlar o‘rtasida rasmiy mafkura nomini olish huquqi uchun kurash borgan bo‘lsa-da, badiiy adabiyotda ular nisbatan tinch-totuv mavjud edilar. 4Buddizm Koreyaga IV asr oxirida kirib keldi. Uning ta'siri hukmron tabaqalarning manfaatlari bilan bog‘liq edi. Li Gi Bek bu haqda shunday deb yozadi: Buddizm qirol hokimiyati qo‘lida markazlashgan davlatni mustahkamlashga ko‘maklashuvchi eng qulay qurolga aylandi. Bu tasodifiy bir hol emas, zero, buddizm o‘limdan so‘ng o‘z siyratini o‘zgartirish to‘g‘risidagi ta’limot bilan bog‘liq boʻlib, unga ko‘ra qul, agar u dunyoviy hayotda ezgu ishlar qilgan bo‘lsa, narigi dunyoda rojaga aylanishi mumkin. “Buddaviylikning Toza yer” deb nomlangan mashhur mazhabi vakillari bu dunyodan uzoqlashishga, o‘z ichki dunyosiga chuqur berilishga chaqirganlar. “Mazkur dunyoni ular toza yer”, “buddaviylar jannati” deb ataganlar. Buddaviy rohib Vonxyo bu ta‘limotning otashin targ‘ibotchisi bo‘lgan. Buni Vonxyoning 4 Jahon adabiyoti‖ jurnali 2002 - 2006-yillar. 10 “Yusim annakto” (“Budda Amitaba podsholigi sari yo‘l”) deb nomlangan asari ham tasdiqlaydi. Buddizmni keng yoyishga monastirlar, Budda haykallari, VIII asrda Sokkuram, Pulguksa va boshqa ibodatxonalarning qurilishi ko'maklashgan. Koryo sulolasining podsholik davrida (IX-XIV asrlarda) buddizm ayniqsa ravnaq topgan va davlat mafkurasi maqomiga erishgan. Adabiyotning rivojlanishiga buddizm bilan bir qatorda daosizm ham ma’lum darajada ta’sir ko‘rsatgan. Daosizm asoschisi sifatida Konfutsiyning zamondoshi, miloddan avvalgi VI asrda podsho Chjou saroyida xizmat qilgan Lao-Szi e’tirof etiladi. Daosizm ta’limotiga ko‘ra, tabiat va inson hayoti ilohiy samoviy qonunga bogʻliq emas, balki narsalarning tabiiy yo‘li, qonuni - dao (put)ga asoslanadi. Hayotning tabiiy qonunlari dao ga rioya qilish insonga o'z tabiatini butunlikda saqlab qolish imkonini beradi. Daosizm dunyodagi hamma narsalarda qarama- qarshiliklar kurashi yotadi, ular o‘zgarishda, harakatda: “bir xil narsalar ketib, boshqa xil narsalar keladi, ba‘zi narsalar gullaydi, ba‘zilari so‘nadi”, deb hisoblaydi. XII va XIII asrlarda daosizm ta’limotining dunyo va inson buyuk tabiatning tarkibiy qismlaridir, degan g‘oyasi ayniqsa keng tarqaladi. Adabiyotning rivojlanishiga konfutsiychilik ta’limoti ayniqsa kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Konfutsiychilik qonunlari - Xe gen onxes (Ota-onaga hurmat t‘g‘risida, podshoga sodiqlik, insonparvarlik va boshqalar koreys adabiyotining eng sara namunalarining mazmun va mohiyatini tashkil etadi. 5Xalq og‘zaki ijodi, mifologiya an’analaridan foydalanish, oila-maishiy sohadagi odatlar, diniy marosimlar va rasm-rusumlarni aks ettirish, o‘zining ilohiy kelib chiqishini anglab yetish, Osmon podshosini madh etish, tog‘lar ruhiga sig‘inish boshqa adabiyotlar singari, koreys adabiyotining ham muhim xususiyati hisoblanadi. Sanab o‘tilgan aqidalar Birlashgan Silla davrida davlat ahamiyatiga molik deb e’lon qilingan. Asarlarning ko‘pchiligi buddaviylik va konfutsiychilik qarashlari bilan uzviy bog‘lliqdir. Bu narsa qadimgi Koreyada, Koguryo davrida IV asrda buddizm va konfutsiychilikning qabul qilinishi, Gxexak maktabi (IV), 5 Sharafiddinоv О. O‗tkir Hоshimоv. Adabiy pоrtrеt. XX asr o‗zbеk adabiyoti tariхi dasrligi. -Tоshkеnt: Fan, 2000. – 160 b. 11 Birlashgan Silla davridagi Kuxak maktabining ochilishi, Koryoda X-XIV asrlarda buddizm davlat ideologiyasini Choson davrida (XIX asrlar) konfutsiychilikning davlat mafkurasi darajasiga ko‘tarishni taqozo etgan. Masalan, buddizm g‘oyalari Volmyonning Marhuma opam haqida xyangasi, Ximyonning “Ko‘r bolaning iltijosi”, “Kyunyoning Budda ta’limotlariga doimo amal qilaman”, «Qonun g‘ildiragi orqaga aylansin,- deya iltijo qilaman va boshqa asarlar buddizm g‘oyalari bilan sug‘orilgan. Ularda dunyoni uqubat va baxtsizliklardan xalos qiluvchi Buddaning ulug‘ligi madh etilgan. Konfutsiychilik g‘oyasi hukmdorlarga sadoqat, ota-onaga ehtirom va boshqa mavzulardagi turli davrlarda yaratilgan she’riyatning turli janrlaridagi asarlarda kuzatiladi. Ular sevgi va quvonch hislarini uyg‘otuvchi, olijanoblik fazilatlarga erishishni madh etuvchi Choson davri asarlarida o‘z aksini topgan. Tabiat va ishq-muhabbat mavzusi koreys she’riyatining bir- biri bilan chambarchas bog'liq mavzularidir. She’riyatda tabiat o‘ziga xos etnografik xususiyatlar, ko‘p qirrali an’anaviy obrazlar tog‘, archa, kedr, bambuk, turna, xrizantema va shunga o‘xshash narsalar, yilning turli fasllari xazonrezgi kuz, muzaffar ilk bahor, kunning bo‘laklari erta tong, oqshom kabi. Tabiat tasvirida daos qarashlari ifodasi ham kuzatiladi. Bu hayot tashvish- laridan uzoqlashib tabiat qo‘yniga sho‘ng‘ish, lirik qahramonning dunyoni his qilishidagi uyg‘unlik, huzur va shu kabilar. Yun Sondo, Li I, Li Xyonbo, Pak Xegvan, Men Sason, Chxve Chivon va boshqalar peyzaj lirikasi ustalari hisoblanadilar. Bu asarlar orasida sevgi-muhit mavzusidagi ishqiy she’rlar alohida o‘rin tutadi. Ularning ko‘pchiligini ayriliq, firoq, javobsiz muhabbat, boy berilgan baxt motivlari tashkil etadi. Nozik ruhiy kechinmalar, dardlar, sog‘inch, gʻam-qayg‘u noma'lum mualliflar tomonidan yaratilgan “Ton-don” koryo kayosida, Xvan Jin (1506- 1544)ning Ey sevgilim senga nima qildim sijosida, Li Vonik (Ori)ning (1547- 1694) Kapalak va arilarning qayg‘usidan ne foyda sijosida, Chxon Chxolning “Sevgilimni sog‘inaman”, Kim Minsun (XIX asr)ning “Oh, meni dardlar ezar” she’ri va boshqa asarlarda katta mahorat bilan ochib berilgan. Ba’zi asarlarda satirik xususiyatlar, dolzarblik, ijtimoiy nuqsonlarni fosh qilinishini ko‘ramiz (koreys she’riyatining turli janrlari va eng yaxshi namunalari: Qisqa qo‘shiqlar 12 Xyanga va Koryo kayo, Koryo qo‘shiqlari, qisqa qo'shiqlar Sijo yangi davr qo‘shiqlari Chan-Sijo; ohangli satrlar Kasa va Chapka deb nomlangan bo‘limlarda batafsil tahlil etiladi). Koreys she’riyati o‘z taraqqiyoti mobaynida xitoy madaniyati va adabiyotidan kuchli darajada ta’sirlandi. Choson davrida (XV- XIX asrlar), konfutsiylikning kirib kelishi va uning rasmiy davlat mafkurasi sifatida tan olinishi hamda xitoy mumtoz adabiyoti va xitoy tilining o‘rganilishi bilan xitoy qonunlariga taqlidchilik jarayoni boshlanib ketdi, xanmun adabiyotining ahamiyati yuksaldi. Koreys she’riyatida Konfutsiy ta’limotiga havolalar qilina boshlandi, xitoy lirikasining eng yaxshi namunalariga murojaat qilish kuchaydi. Syuy Yun, Szun Bin, Men-szi, Li Bo kabi qadimgi xitoy donishmandlarining traktatlarida keltirilgan fikrlardan foydalaniladi, Sin, Xan, Tan va boshqa podsholiklarning sulolalari eslab o‘tiladi. Biroq bularning hech biri klassik she’riyatning o‘ziga xos, ham shakl, ham mazmun nuqtayi nazaridan o‘ta milliy poetikaning yaratilishiga o‘z ta’sirini koʻrsata olmadi. Koreys adabiyoti I ming yillik boshlarida vujudga kelib bu Koreya yarimorolida konfutsiychilik an’anasida yaratilgan davlat qurilishi ideallari o‘zlashtirilgan davrda yuz bergan. Koreyada o‘z adabiy o‘qimishlilik an’anasi vujudga kelgan, unda markaziy o‘rinni pand-nasihat ruhi bilan sug‘orilgan tarixiy asarlar egallagan. Adabiyotda konfutsiychilik yo'nalishi shaxsning davlat nanfaatlariga qaramligi bilan bog‘liq bo‘lgan. Milodning dastlabki asrlarida Koreyaga buddizm kirib kelgan. Koreya zaminida o‘z talqinchilik va so‘ngra mustaqil falsafiy adabiyoti o‘sib ulg‘aygan, lekin koreys adabiyotiga buddizmning ta‘siri kengroq bo‘lgan, u “maxsus” buddaviylik sohasi bilangina cheklanmagan. Koreys adabiyotida buddaviylik sohasi shaxsning jamiyatdan ma’lum darajada erkinligini, insonda individual asosni, haqiqatning tagiga yetishga eltuvchi bu yo'lni tanlashda shaxsiy ijodiy faollikni nazarda tutgan. Bir madaniyatdagi bu ikki oqim adabiyotda o‘ziga xos ifodasini topgan. Miloddan avvalgi III asrlar chegarasida Koreyaga iyeroglif yozuvi kiririb kela boshlagan. Milod boshida iyeroglif yozuvini o‘zlashtirish Koreyaga Uzoq Sharq madaniy merosi bilan oshno bo'lish va o‘z adabiyotiga yozma tus berish uchun imkoniyat 13 yaratadi. Xanmunda (ya'ni koreyslashtirilgan xitoy ven‘yanida) asarlar yaratiladi, ular bilan bir qatorda ona tilidagi nutqni xitoy iyerogliflari yordamida yozish usullari-iduda yaratilgan asarlar amal qiladi. Koreys adabiyoti o‘zining vujudga kelish davrida ayniqsa folklorga faol murojaat etadi. Epik ijod, masalan, tarixiy asarlarda davlat ideali munosabati bilan o‘zlashtiriladi; u Budda tarjimai holidan ruhlanadi va o‘sha davrning yirik shoirlari uchun ilhom manbai bo‘lib xizmat qiladi. Miflar, rivoyatlar, shamanlarning afsonalaridan buddaviy mualliflarning asarlarida foydalaniladi, chunki mahalliy folklorga qiziqish buddizm an'analariga muvofiq keladi. Koreys madaniyatiga yozuvda qayd etilgan matn va og‘zaki xabarni qarama-qarshi qo‘yish xos bo‘lgan. Yozma matn noyob, muhim, ishonchga loyiq manba sifatida qadrlangan, og‘zaki xabarning qimmati ham, unga ishonch ham kam bo‘lgan. O‘sha davr mualliflari nuqtai nazaridan hamma narsa ham tubandan yuksak darajaga ko‘tarishga loyiq sanalmagan, ya’ni hikoya qilingan voqealarning barchasi ham yozuvda qays etilavermagan. Muallif o'z asariga kelib chiqishi og‘zaki bo‘lgan materialni kiritish imkoniyatiga ega bo‘lishi uchun u yozuv ko‘rinishdagi materialni olishi, manbaga havola qilishi yoki o‘zining og‘zaki manbaga murojaatini ishonarli tarzda asoslashi talab etilgan. Shunday qilib, Koreya yarimoroliga konfutsiychilik va buddizmning kirib kelishi koreys adabiyotining shakllanishiga ancha kuchli ta’sir ko‘rsatgan. Ba’zan bu ta’sir poetik shaklni, asarlarning mavzulari va syujetlarini tanlashda sezilgan, ba'zan u syujetning muayyan axloqiy-diniy bayonida namoyon bo‘lgan. Qadim zamonlarda yarimorolda yashagan qabilalarning og‘zaki ijodi buddizm va konfutsiychilik unsurlari bilan uyg‘inlikda koreys adabiyotining vujudga kelishi va rivojlanishi uchun asosga aylangan. 1. Ilk adabiyot davri (miloddan avvalgi asrlardan miloddiy X asr o'rtalarigacha). Ayniqsa bu davrdan kam yodgorliklar saqlanib qolgan, bizgacha ba'zi bir asarlarning nomlari va ayrim parchalarigina yetib kelgan. Shu materiallarga asoslangan holda, ilk davr tarixiy nasrning rivojlanishi bilan tavsiflangan, deb faraz qilish mumkin. Bu ona tilidagi she’riyat ravnaq topgan va xanmundagi she’riyat vujudga kelgan davrdir. 14 2. 6Koryo adabiyoti (918-1392 yillar). Birinchi bosqich: X asr o‘rtalari -XII asr- davlatchilik mustahkamlangan davr. Ayni shu sababli bu davr adabiyotida konfutsiychilik ideallari yetakchilik qiladi. Xitoy tarixiy nasri adabiy yodgorliklari yaratiladi. Ikkinchi bosqich: XII-XIV asrlar davlatchilikning zaiflashish davri. Adabiyotda ayrim shaxs tasvir ob'yekti sifatida ajrala boshlaydi. Bir qancha yangi she’riy va nasriy janrlar paydo bo‘ladi, Koreya uchun kichik shakldagi nasrning yangi turi-pxesol vujudga keladi. 3. Li adabiyoti (1392-1910 yillar). Birinchi bosqich XV- XVI asrlar. Ikkinchi bosqich - XVII-XVIII asrlar. Uchinchi bosqich-XIX asr. Ilk koreys adabiyotining shakllanishida konfutsiychilik bilan bir qatorda buddizm ham muhim rol o‘ynagan. Milodning dastlabki asrlarida Koreya yarimoroliga Xitoydan kirib kelgan buddizm IV asrdan XIV asrgacha Koreyaning davlat dini hisoblangan va koreys madaniyatining ko'pgina tarmoqlari xususiyatini belgilagan. Ayniqsa VII-IX asrlarda buddizmning mavqei kuchaygan. Buddaviylik qonunlari, sharq tilidagi turli xil asarlar, ba'zan apokrifik adabiyotlar koreys zaminiga ko‘chirilgan. Buddaviylarning o‘z sharhlovchilik an'anasi ham vujudga kelgan, keyinchalik esa koreyslar tomonidan yaratilgan boy falsafiy adabiyot paydo bo‘lgan. Koreya buddizmi boshqa mamlakatlarning turli buddaviy mahzablari bilan aloqada bo‘lgan. Chunonchi, VII asrdan boshlab Koreyadagi yetakchi mazhab-Xvaom bilan Xuyan mazhabi o‘rtasida adabiyotlar almashish muntazam yo‘lga qo‘yilgan. Koreyalik ko'pgina rohiblar Xitoydagi buddaviyla rning monastirlariga, ayrimlar hatto Hindistonga ziyorat qilganlar. Shunday rohiblardan biri-Xe Chxo (VII asr) tarixdan buddizm targ‘ibotchisi sifatidagina emas, balki “Hindistonning besh muzofotiga safar” asarining muallifi sifatida ham o‘rin olgan. Bu asar saqlanib qolmagan; Dun’xuandagi topilmalar tufayli u IX asr boshidagi muallif muxtasar tarzda qayta ishlangan ko‘rinishdagina ma’lum. Dun’xuanda topilgan qo‘lyozma matniga qaraganda, bu nasriy asar bo‘lgan. Unda ayrim xabarlar vaqtdagi emas, balki makondagi ketma-ketlikka bo‘ysundirilgan; 6 Karimоv N. ХХ asr adabiyoti manzaralari. (Birinchi kitоb) Tоshkеnt: O‗zbеkistоn, 2008. – 536 b. 15 sayohat tavsifi keltirilgan. Dun’xuan qo‘lyozmasi matniga besh hijoli she’rlar kiritilgan. Ammo ularni Xe Chxoning o‘zi yozganmi yoki uning asarlarini qayta ishlagan muallif yozganmi-aniq emas. 16 II BOB. KOREYS KLASSIK NASRI VA NAZMI 2.1 Koreys klassik nasri X asrga qadar bo’lgan koreys adabiyoti an‘anaga ko‘ra “ilk”, ‘qadimgi” adabiyot deb ataladi. Adabiy merosni o‘zlashtirishda u ancha muhim o‘rin egallaydi, zero, u buyuk koreys adabiyotining rivojlanishida dastlabki bosqich hisoblanadi. Adabiyot tarixi koreys xalqi va Koreya davlatining tarixidan alohida qaralishi mumkin emas. Taniqli xitoyshunos olim V.M.Alekseyev bu xususda shunday deb yozgan edi: “Biron-bir xalqning adabiyoti haqida gapirishdan oldin uning g‘oyaviy tarixi asoslarini anglab yetish, mantiqiy jihatdan uning hozirgi kunini o‘tmishi bilan yaxlit bir butun qilib bog‘lash zarur”. Ilk koreys adabiyotining rivojlanishi u ilk milliy davrni, undan oldingi qadimgi dunyoni o‘zlashtirishidan, arxaik madaniyatga, xalq og‘zaki ijodi — afsonalar, ertaklarga, oilaviy-maishiy rasm- rusumlar va urf-odatlarga murojaat etishdan, xalq hayotini, uning taqdirini toiaqonli aks ettirish maqsadida ularni badiiy adabiyotga olib kirishdan boshlanadi. Koreys klassik adabiyotining o‘ziga xos xususiyati shundaki, u “XIX asr oxirigacha ikki tilli bo‘lgan va ham rasmiy adabiy til xanmun (xitoy adabiy tili venyanning koreyschaga moslashtirilgan shakli), ham koreys tilida yaratilgan”. Dastawal mazkur adabiyot og‘zaki ko‘rinishda va VI asrdan boshlab qo‘llanilgan «idw> usuli (koreys tilini xitoy iyerogliflari vositasida ifodalashdan iborat murakkab tizim)dagi yozuvlarda mavjud bo‘lgan. Ayni hol, akademik V.V.Vinogradov ta‘kidlaganidek, G‘arb va Sharq xalqlari adabiy tillari rivojlanishining umumiy qonuniyatlaridan biri-yozma adabiy til sifatida o‘z tilini emas, balki o‘zga tilni ishlatish bilan bog‘liq. Chunonchi, “eron va turkiy xalqlarda klassik arab tili, yapon va koreyslarda esa-klassik xitoy tili uzoq yillar mobaynida adabiy til sifatida amal qilgan”. Koreys badiiy nasri aksariyat asarlarining mualliflari noma’lum. Ayni hol qisman ular badiiy adabiyot quvg’in qilingani tufayli o‘z ismlarini yashirihsga majbur bo'lganliklari bilan izohlanadi. Ammo mazkur hodisani eng avvalo koreys qissalari xalq orasida juda keng tarqalgani bilan izohlash mumkin bo‘lsa kerak. So‘nggi ikki-uch yuz yillik mobaynida “Sim Chxon haqida qissa”, “Chxun Xyan qissa”, “Xin Bu haqida 17 qissa” va koreys klassik adabiyotining boshqa asarlari bosma va qo‘lyozma shakllarda. tarqalgan. Ularni hatto savodsiz kishilar ham biladi. Shunday qilib, koreys qissalari adabiy asarlarga aylanganidan so‘ng ham umumxalq ijodi namunalari sifatida amal qilishda davom etgan. Xalq orasida mashhurlik jihatidan ularni “Uch podsholik”, “Daryo qo'ltiqlari” kabi xitoy klassik romanlari, nemislarning Til Ulenshpigel va doktor Faust haqidagi xalq kitoblari bilan tenglashtirish mumkin. Koreys xalqi klassik qissalarining ko'p sonli variantlarini yaratgan va ular xalq orasida tarqalishida koreys milliy teatrining kvande- aktyorlari ulkan rol o‘ynagan. Koreys badiiy nasrining rivojlanish tarixi ayni shu teatming rivojlanishi bilan uzviy bog'liq. 7Yozma va og‘zaki variantlarda keng tarqalgan “Sim Chxon haqida qissa” umumxalq muhabbatini qozongan. Bu komizm unsurlari bilan yo‘g‘rilgan lirik-dramatik qissadir. Unda ertaknamo- fantastik motivlar, sehr-jodu unsurlari muhim o‘rin egallaydi. “Sim Chxon haqida qissa” insonparvarlik ruhi bilan sug‘orilgan asar bo'lib, unda chin muhabbat madh etiladi. Qissa qahramonlari oddiy kambag‘al odamlar. Sim Xak Kyu o‘smirligida ko‘r bo‘lib qolgan. Mukofot tariqasida taqdir unga yaxshi xotinni yo'liqtirgan. Uzoq vaqat ularning farzandi bo'lmagan. Nihoyat, ularning quvonchiga qiz-Sim Chxon tug‘ilgan. Ammo Sim Xak Kyuning xotini tug‘ruq paytida vafot etadi. Ko‘r Sim Xak Kyu qizini o‘zi katta qiladi. Uni emizish uchun qo‘shnilarga eltadi, alla aytib uxlatadi. Yetti yoshdan Sim Chxon tilanchilik qilib kun kechiradigan otasining yetakchisiga aylanadi. O‘n bir yoshdan qiz o‘zi tilanchilik qilib otasini boqa boshlaydi. O‘n besh yoshida Sim Chxon gul kabi ochiladi. Uning chiroyi va yaxshi fazilatlari dovrugi qishloqdan tashqarida ham tarqaladi. Kunlarning birida, Sim Chxon qishloqqa tilanchilik qilgani ketib, u yerda ushlanib qolganida, otasi tashvishlanib ko‘chaga chiqadi va chuqurga tushib ketadi, bu yerdan uni tasodifiy yo‘lovchi -buddabiy rohib chiqarib oladi. Rohib ko'r Sim Xak Kyuga u Budda irodasi bilan qutqarilganini, agar u 300 qop guruch ehson keltrisa, Budda unga 7 Қосимова М. Бадиий асар қаҳрамонлари характерини портретлар таҳлили воситасида ѐритиш // Ўзбек мактабларида она тили ва адабиѐт дарслари самарадорлигини ошириш: Илмий асарлар тўпламида. – Т.: ЎзПФИТИ, 1990. – Б. 85-89. 18 ko‘rish qobiliyatini ham qaytarishi mumkinligini aytadi. Sim Xak Kyu rohib aytgan miqdorda guruch topish orzusi bilan yashay boshlaydi. Shu orada qishloqqa boy dengizchi-savdogarlar tashrif buyuradilar. Ular dengiz podshodiga qurbonlik keltirish uchun go‘zal va bokira qizni sotib olmoqchi bo‘ladilar. Otasining pinhona umidlaridan xabar topgan Sim Chxon undan ruxsatsiz o‘zini savdogarlarga 300 qop guruchga sotadi. Bu qurbonlik keltirish motive yunonlarning Agamemnon tomonidan Ifigeniyaning qurbonlikka keltirishi haqidagi mashhur afsonasini eslatadi. Iftigeniyaga rahmi kelib, uning hayotini saqlab qolgan iloha Artemida kabi, dengiz podshosi Sim Chxonni hayotga qaytaradi. Koreys klassik qissasi qahramoni Agamemnonning qizi kabi dovyurak va fidokor. O‘z ma’naviy jasorati uchun Sim Chxon taqdirlanadi, u malikaga aylanadi va aldangan, ko‘rligicha qolgan otasi bilan uchrashadi. Sim Chxonning ovozi yangraganida tug‘ilgan ulkan quvonch cholga ko‘rish qobiliyatini qaytaradi. Sharq va G‘arbning boshqa mamlakatlarida bo‘lganidek, Koreyada ham hayvonlar haqida masallar va ertaklar qadim zamonlardan beri mavjud. Masal-allegoriya janri koreys adabiyotida Silla davridayoq paydo bo‘lgan. Hayvonlar haqidagi afsonalar negizida XVIII asrda yaratilgan qissalarda jamiyat va inson nuqsonlari ustidan allegorik shaklda tanqid qilingan. Koreyslarning hayvonlar haqidagi eng mashhur qissasi-“Quyon haqida qissa” ko‘p jihatdan G'arbiy Yevropa adabiyotidagi o‘rta asr eposi-mashhur Tulki haqida roman"ni eslatadi. Koreys qissasida ayyor va aqlli qahramon sifatida quyon amal qiladi. Hayvonot dunyosida mavqei past bo‘lgan quyon tentak dengiz podshodi va uning sodiq malaylari - saroy a’yonlari ustidan kuladi va ularni axmoq qiladi. “Tulki haqida roman” kabi, “Quyon haqida qissa” ham feodal jamiyat va feodal ijtimoiy munosabatlari fosh qilishga bag'ishlangan satirik asar. Qissada eng katta nuqson-laganbardorlik ustidan kuladi. Noma’lum muallif tomonidan yaratilgan “Chxun xyan haqida qissa” da koreys xalqining milliy dahosi namoyon bo‘ladi. Uning o‘nlab yozma va og‘zaki variantlari mavjud. “Chxun Xyan haqida qissa” feodal jamiyatning zavol topish davrini aks ettiruvchi eng yaxshi adabiy yodgorlik. Shu ma’noda qirol taftishchisi Li Monnen bilan uchrashuvda dehqonlar jipsligini namoyish etuvchi epizod diqqatga sazovor. 19 Chxun Xyanni jo‘rttaga haqorat qilgani uchun ular ahillik bilan taftishchiga tashlanishadi. Taftishchi shafqat so‘rab yolvorishdan boshqa iloji qolmaydi. Qaissadan o‘rin olgan "dehqon qo‘shig‘ida xalqning ma’naviy va ijobiy kuchi haqida so‘z yuritiladi. Dehqon dalada ishlar ekan, inson amal-taqal tirikchilik qilish uchun emas, balki ajoyib qilmishlar uchun tug'ilishi haqida kuylaydi. Vaholanki, yuksak cho‘qqilar sari dehqonlar qarshisida yo‘l yopiq. Qissadagi barcha xalqchil obrazlar orasida Li Monnening panchasi - xizmatkori obrazi ayniqsa yorqin. Bu benihoya aqilli, ayyor va hazilkash xalq qahramoni koreys kitobxonining eng sevimli personajlaridan biridir. Qissaning og‘zaki variantlarida xizmatkor obrazi hatto Li Monnen obraziga ham soya tashlagan. Koreys klassik adabiyotining boshqa ko‘pgina shunday personajlaridan farqli o‘laroq, u o‘z xo‘jayini bilan tengma-teng so‘zlashadi va hatto unga hayotdan saboq beradi, shirinsuhanlikda u bilan bellashadi. Qissada ma’rifatchilik g‘oyalari xukmron sinf eski tuzumining, unga xos bo‘lgan siyqasi chiqqan aqidalarning tanqidida, xalq huquqlari va manfaatlarining himoyasida o‘z aksini topgan. Koreys ilk sara nasriy asarlardan biri "Imchjin urushi solnomasidir. Unda koreys xalqining yapon bosqinchilariga qarshi ozodlik urushi to‘g‘risida hikoya qilinadi. “Imchjin urushi solnomasi” ham noma’lum muallif tomonidan yaratilgan. U Imchjin urushi voqealari va qahramonlari haqidagi xalq afsona va rivoyatlari asosida yozilgan. “Imchjin urushi solnomasi”ning koreys va xitoy tillaridagi ko‘plab variantlari mavjud, lekin xalq orasida aynan koreyscha variantlari keng tarqalgan. Ular xitoycha variantlardan nafaqat til, balki mazmun jihatidan ham farq qiladi. Masalan, ayrim xitoycha nashrlarda bosh qahramon sarkarda Li E Son xitoy qo‘shinlarining bosh qo‘mondoni, koreyscha variantlarda esa markaziy o‘rinni mumtoz adabiyot qahramonlari egallaydi. “Imchjin urushi solnomasi” koreys demokratik nasriga asos solgan. Mazkur yo‘nalish hukmron sinf va qirol hokimiyatining qarshiliklariga qaramay jadal sur'atlarda rivojlangan. Koreys xalq nasrining mualliflari ma‘lum bo‘lgan oz sonli asarlari qatoriga koreys nasri ilk namunalaridan biri - Xo Gyunning “Xon Kil Don haqida qissa” asari kiradi. Unda davrning ijtimoiy voqealari, xalq orzu-umidlari aks ettirilgan. Bu 20 qissaning paydo bo‘lishiga Koreyaning turli provinsiyalarida ko‘tarilgan dehqonlarning qo‘zg‘olonlari turtki bergan. “Xon Kol Don haqida qissa”- Xo Gyun ijodining cho‘qqisi. Qissada dvoryanlar, amaldorlar va ruhoniylaming tekinxo'rligi, tirikchilik g‘amiga katta yo‘lda talonchilik bilan shug'ullanishga majbur bo‘lgan xalqning og‘ir hayoti haqida hikoya qilinadi. Xon Kil Don xalq manfaatlari himoyachisi. U xalq qahramonining afsonaviy xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Yanban va kanizakning o‘g‘li, o‘ziga xos qobiliyatlar sohibi bo‘lgan Xon Kil Don bolalaikdan oilada qul holatida yashaydi. Feodal ahloq qonunlariga ko‘ra u, kanizakning o‘gli sifatida, hatto o‘z otasini ota va o‘gay akasini aka deb atashga ham haqli emas. Xon Kil Don feodal jamiyatning ahloqiy me‘yorlari va odatlaridan norozi. U ijtimoiy norozilik va xalq orzu-umidlarining ifodachisiga aylanadi. Xon Kil Don o‘zi tuzgan “Yo‘qsillik partiyasi” bilan manman zodagonlarga, buddaviylar monastiriga hujum qiladi, tortib olingan boyliklarni kambag‘allar o‘rtasida tarqatadi, o‘zi esa yaqin odamlari bilan Yul’do orolida ideal davlat tashkil etadi va uning odil va oqil qiroligi aylanadi. “Xon Kil Don haqida qissa” ijtimoiy-utopik asar. Unda ilk bor mamlakatning asosiy ijtimoiy kuchlari qarama-qarshi qo‘yilgan, norozi va kurashayotgan xalq tasvirlangan, mavjud ziddiyatlarni bartaraf etish yo‘li taklif qilingan. To‘g‘ri, bu yo‘l sof utopik xususiyatga ega. Ammo bunday qarashlar o‘sha davr ijtimoiy- siyosiy tafakkurga xos bo‘lgan. Xo Gyun yaxshi podshoga ishongan xalq kayfiyati va aqidalarini aks ettirgan. Qissada koreyslar milliy hayotining xususiyatlari konfutsiychilik axloqi, ko‘p xotinlilik, ajdodlar ruhiga sig‘inish gavdalantirilgan. Koreya manchjurlar tomonidan istilo qilinishi muallifi noma’lum bo‘lgan “Paksi haqida qissa” uchun material bo‘lib xizmat qilgan. Chuqur vatanparvarlik ruhi bilan sug‘orilgan bu asarda Koreya kichkina mamlakat bo‘lsa-da, unda mashhur va atoqli kshilar ko‘pligiga urg‘u beriladi. Qissa qahramoni pari Paksi sehrli kuchga ega. U Imchjin urushi va manjurlarga qarshi urush davrida vatan mustaqilligini erkaklar bilan tengma-teng himoya qilgan koreys vatanparvar ayollarining yig‘ma obrazi. Sehrli kuchga ega bo‘lgan Paksi vatanni varvarlar bosqinidan qutqaradi. Qissada real tarixiy shaxslar manchjurlar istilosi davrining atoqli arbobi Li Si Bek va mashhur 21 sarkarda Lim Gen Yen obrazlari ham gavdalantirilgan. “Paksi haqida qissa” bosqinchilik urushlarini fosh qiladi va tinchlik g‘oyasini tarannum etadi. Kim Man Chjunning “Janubga surgun qilingan Sasi haqida qissa” asari badiiy jihatdan yetukligi, kompozitsion jihatdan mukammaligi, syujetining murakkabligi va yorqin hayotiy obrazlari bilan ajralib turadi. Unda fantastika, sehr, mo’jiza unsurlari deyarli mavjud emas, voqealar koreys dvoryanlarining kundalik hayoti fonida rivojlanadi. Qissadan yanban partiyalarining o‘zaro urushlari va keng xalq ommasining ayanchli ahvoli tasvirlangan. To‘g‘ri, konfutsiychilikning adabiy qonunlariga amal qilib, yozuvchi qissani odatdagi muqaddima bilan boshlagan va unda asar voqealari Xitoyning uzoq o‘tmishida yuz berganini qayd etgan, lekin bu qissaning davomi uchun ahamiyatsiz bo'lgan shartli usuldir. Syujet rivojlanishiga qarab kitobxon muqaddima haqida qissa sifatida idrok etadi. “Xin Bu haqida qissa" xalq hazil-mutoyibalari bilan yo‘g‘rilgan asar. Unda xalq optimizmi, adolat tantanasiga bo‘lgan ishonch o‘z ifodasini topgan. Barcha ijobiy obrazlar yengil hazil mutoyiba bilan berilgan. Ayni shu sababli “Xin Bu haqida qissa”, fojeaviy kolliziyalarga qaramay, koreys klassik adabiyotining quvnoq asarlaridan biridir. 22 2.2 Koreys klassik nazmi 8 Ona tilidagi koreys she’riyati xalq laparlari va qo‘shiqlari zaminida vujudga kelgan. Ilk koreys yodgorliklari Koreya yarimorolida yashagan qabilalarda mazkur ijodning rang-barang bo‘lganini tasdiqlaydi. Ular qo‘shiq ijodi Koreya jamiyatining hayotida davlat vujudga kelishidan oldingi davrda va o‘tish davridagina emas, balki rivojlangan adabiyatga ega bo‘lgan kuchli markazlash gan byurokratik davlat mavjud bo‘lgan Koryo sulolasi hukmronligi boshlangun ga qadar ham ulkan rol o‘ynaganidan dalolat beradi. Ona tilidagi she’riyat mehnat jarayoniga yo‘ldosh bo‘lgan, u barcha an’anaviy bayramlarning ajralmas qismi sanalgan, kasalliklar va tabiiy ofatlar davrida turli marosimlarda undan foydalanilgan. Uning mazkur roli ona tilidagi she’riyat haqida adabiy fakt sifatida so‘z yuritish mumkin bo'lgan zamonlarda ham saqlanib qolgan (masalan, “Uch davlat davridan qolgan voqealar”dan o‘rin olgan voqeada davlatdan xavf-xatarni qaytarish haqidagi o‘tinchda xyangadan foydalanish) U yozma shakl kasb etganidan keyingina adabiy hodisaga aylangan. Ona tilidagi she’riyat - xyanga (“Qadrdon makon qo'shiqlari”) yoki Senen nore yoki Sanvega (“Sharq qo'shiqlari”). Bu atama muayyan tipdagi she’riy asarlaro'n misrali xyangani ifodalash uchun ishlatiladi. Xyanga VIII-X asrlarga mansub hodisa hisoblanadi. Xyanga matnlari bizgacha “Kyunyonning ko‘rgan- kechirganlari”da (o‘n bir xyanga) va “Uch davlat davridan qolgan voqelar” da (o‘n to‘rt xyanga) yetib kelgan. Buddaviylik marosimlarida ona tilidagi she’riyatning ahamiyati tobora oshib borgan, u tinglovchilarga tushunarsiz bo‘lgan sanskritda va xitoy tilidagi she’rlarni siqib chiqargan. “Kyunyonning ko‘rgan-kechirganlari”, “Uch davlat davridan qolgan voqealar” va Enninning xotiralarida qayd etilishicha, bu jarayon IX-XI asrlarda yanada faollashgan. Shunday qilib, dunyoviy sohada xanmundagi she’riyat birinchi o‘ringa chiqishi bilan bir qatorda, diniy sohada teskari jarayon-xorijiy matnlarni koreyscha matnlar bilan almashtirish jarayoni yuz bergan. Buddizm xyanga she’riyatiga manfaatdorlik ko‘zi bilan qaragan. Xyanga yaratgan shoirlarning bizgacha yetib 8 Bоltabоyеv H. Nasr va uslub. – Tоshkеnt: Fan, 1992. – 104 b. 23 kelgan ismlari ularning ko‘pchiligi buddaviy rohiblar bo‘lganidan dalolat beradi. Chunonchi, hozirgi davrgacha yetib kelmagan “Qadimgi she’riyat to‘plami" antologiyasi (888 yil) tuzuvchilaridan bir Tego buddaviy rohibi bo‘lgan. Tego bir nechta xyanga muallifi sifatida ma’lum. Bizgacha yetib kelgan xyanga matnlari buddaviy mualliflarning asarlaridan o‘rin olgan. Chunonchi, atoqli shoir Kyunyo (917-973) qalamiga mansub bo‘lgan o‘n bitta xyanga ham buddaviylik marosimlari bilan bog‘liq. Mana, shunday xyangalardan biri: Bu serzahmat Dxarma dunyosi, Budda taxti sari yo‘l olmoqdaman va haqiqat yomg‘irini so‘rab yolvoryapman. Undan butun tiriklik o‘sadigan, Yaxshilik nihollari nish ura olmaydigan Dalani sug‘orishni so‘rayapman. Zero, tiriklarning tashlandiq tuproqda chuqur ildiz otgan jonlari ehtiroslarga berilgan. Uygvonish ayi aniq bo‘lgan kuz kelsin va ma‘rifat mevalari yetilsin. Bu xyangani Kyunyo buddaviylar marosimi chog‘ida xitoycha matnni koreyscha she’r bilan almashtirish uchun “Xyan'tszin” sutrasining mashhur boblaridan biri asosida yaratgan. “Kyunyoning ko‘rgan- kechirganlari”da Kyunyo yozgan so‘zboshi ham keltirilgan. Unda Kyunyo xalq ardoqlaydigan xyanga she’riy shaklidan aholi o‘rtasida buddizm g‘oyalarini tarqatish uchun foydalanmoqchi ekanligini aytgan. Ammo ona tilidagi she’riyat to‘laligicha buddizm ruhi bilan sug‘orilgan edi, deb aytish to‘g‘ri bo‘lmaydi. Har qalay, “Kyunyoning ko‘rgan kechirganlari”, “Tarixiy yozuvlar” va “Voqea lar” da Koreyada buddaviy bu‘lmagan boy she'riyat mavjudligini tasdiqlovchi ko‘p sonli guvohliklar jamlangan. Chunonchi, “Voqealar”da arxaik koreys she’riyatining xitoygacha tarjima qilingan to‘rt hijoli namunalari saqlanib qolgan. XV-XVI asrlarda ona tilidagi she’riyatning yangi janrlari - sichjo, kasa, cha-sichjo vujudga keldi. Ularning shakllanishiga va rivojlanishiga XV asr o‘rtalarida koreys fonetik yozuvining yaratilishi imkoniyat yaratdi. Sichjo janri XIV-XV asrlar chegarasida vujudga keldi. Uning ravnaq topgan davri XVI- XVIII asrlardir. Bu janrga ba‘zan hozirgi davr shoirlari ham murojaat etadilar. XIV-XIX asrlarda yaratilgan ikki mingta sichjo saqlanib qolgan. Ular o‘n misrali xyangani eslatadi: uning uch bandli tuzilishini takrorlaydi, uchinchi 24 yakunlovchi qismga, ya’ni she’rning ohanggiga alohida katta e’tibor beriladi. Sickjo she’ri o‘qilmagan, balki cholg‘u asbobi jo‘rligida ijro etilgan. O‘rganilayotgan davrda ona tilidagi she’riyat mavzulari juda rang-barang bo‘lgan. Sichjoda mamlakat tarixidagi dramatik voqealar o‘z aksini topgan. Sulolaning almashinuvi oliy tabaqa vakillarining ikki guruhga bo‘linishiga sabab bo‘lgan. 9Koryo sulolasining oxirgi podshosiga sodiq qolganlar uchun an’anaviy madaniy qadriyatlar o‘ziga xos "ma'naviy boshpana"ga aylangan. Bu hol ilk ayniqsa sichjolarda bo‘rttirib namoyon qilingan. Koreys tilidagi she’riyatning rivojlanish jarayonida sichjodan chan-sichjo (aynan - uzun sichjo) alohida tarmoq sifatida ajralib chiqqan. Bir necha she’riy shakl (lekin ko‘proq sichjo)ning umumiy nomini ifodalagan chan-sichjo XVII asrda vujudga kelgan. Bu janr qisqa she’rning rivojlanishida tartibga solingan she’rdan erkin she’rga o‘tish bosqichi bo‘lsa kerak. Vatanparvarli- XVII asr chan- sichjo she’riyatda muhim mavzulardan biri. Asrning o‘rtalarida Xitoy manchjurlari bilan tinchlik muxoliflarining she’rlari alohida diqqat-e’tiborga sazovor bo‘lgan. Xon Ikkan (1586-1637), Li Myonxan (1595-1645), Kim Sanxon (1570-1652) kabi shoirlar o‘z she’rlarida taxtdan tushirilgan min sulolasiga sodiq bo‘lib qolishga chaqirganlar. Mamlakatdagi vaziyatning o‘ta beqarorligi (bosqinchilik urushlari natijasida xalqning xonavayron bo‘lishi, manchjurlar talab qilgan misli ko‘rilmagan miqdorda soliqlar, saroy partiyalari o‘rtasidagi kurashning kuchayishi va hk) peyzaj she‘riyatining rivojlanishini rag‘batlantirgan. Bu turdagi she‘rlar jamiyatda hukm surgan tartibdan norozilikni ifodalash shakllaridan biriga aylangan. Koreys she’riyati koreys tilida yoki koreys xalqi tomonidan ijro etilgan yoki yozilgan she’rdir. An’anaviy koreys she’riyati ko‘pincha ijroda kuylanadi. 20-asrgacha koreys sheʼriyatining koʻp qismi Xanjada, keyinroq esa Xangul tilida yozilgan . Qadimgi koreys xalqining diniy hayotida ogʻzaki qoʻshiq ijrosi Xitoy sulolasi tarixida yorqin qayd etilgan. Davlat yig‘ilishlarida bosh marosimchi asoschining ilohiy kelib chiqishi, vaqf afsonalari va urush va tinchlikdagi g‘ayrioddiy harakatlari haqida 9 Jahon adabiyoti‖ jurnali 2002 - 2006-yillar 25 hikoya qiladi. O‘qilgan hikoya nafaqat xudolar va ruhlarni kutib olgan, zavqlantirgan va jo‘natgan asosiy qo‘shiqlar bilan o‘ralgan edi. Shunday qilib, og‘zaki va ijrochilik qadimgi Koreyada xalq she‘riyatining muhim xususiyatlari edi. Mashhur omon qolgan misol miloddan avvalgi 17-yilga to‘g‘ri keladi, Yuriyning “Sariq qush qo‘shig'i” (Hvanjoga, hwangjoga/hànghui) o‘zining xitoylik kanizagi Chixuyning ketishidan nola uchun yozilgan Keyinchalik ba’zi koreys she’riyati Tang lirik she’riyatining she’riy shakli kabi uslubiga amal qildi. Mashhur koreys sheʼriyati Koryo davrida (935 yildan boshlab) ravnaq topdi. To‘plamlar kamdan-kam nashr etilgan. Choe Chivon Koreys tilida saqlanib qolgan eng qadimgi sheʼriy toʻplam Kyun Yeoning (gangeo, qēngēng) “O‘n qasam Samantabhara qo‘shiqlari”dir. Bu shoir vafotidan keyin bir asrdan sal ko‘proq vaqt o‘tgan 1075 yilga to‘g‘ri keladi. Koreyaning sevimli she‘riy janri bo‘lgan Sijo ko‘pincha 11-asrdagi seonbi olimlariga tegishli, lekin uning ildizlari ham o‘sha oldingi shakllarda. Sijo janridagi eng qadimgi sheʼr IV asrga tegishli. Uning eng katta gullashi 16-17- asrlarda Chosonsulolasi davrida sodir bo‘lgan. 1443 yilda milliy yozuvning yaratilishi koreys she’riy janrlarining paydo bo'lishi va rivojlanishiga turtki bo'ldi. Albatta, bilimdon yozuvchilar xitoy tilida yozishni to‘xtatmadilar (xitoy tilida ma’lum mavzu yoki qofiya bo‘yicha she’r yozish davlat imtihonlari uchun zarur edi), lekin koreys adabiyoti tarixida bu shoirlar birinchi navbatda she’r muallifi sifatida mashhur bo‘ldi. Ona tilida Sijo - Koryo sulolasining oʻrtalarida paydo boʻlgan va Choson sulolasida mashhur boʻlgan anʼanaviy koreys sheʼriyat uslublaridan biri. Sijo morfologik xususiyatlariga koʻra bir necha tarmoqlarga boʻlinadi. Bulardan pyongsijo birinchi, oʻrta va oxirgi boblardan iborat uchta bob, bir bobdagi ikkita iboradan iborat oltita ibora va 12 ta musiqiy notadan boʻlingan koreys tiliga xos boʻlgan qolipga ega rasmiy sheʼr. Bundan tashqari, rasmiy xususiyatlari bilan ajralib turadigan Os-sijo va Sasol-sijo kabi turlari mavjud. Klassik koreys adabiyoti Koreya yarim orolida mahalliy aholining anʼanaviy xalq eʼtiqodlari va xalq ertaklaridan kelib chiqqan bo‘lib, to’rtta asoiy janrlarni o‘z ichiga oladi. Bular: hyanga (“mahalliy 26 qoʻshiqlar”); pyolgok (“maxsus qoʻshiq”) changa (“uzun misralar”) sijo (“mangu ohanglar”) va kasa (“Sheʼrlar”). Koreys she’riyati dastlab qo‘shiqlar uchun yaratilgan. Sheʼriy versifikasiyaning zamirida koreys tilining uch yoki to‘rt bo‘g‘inli ritmi yotadi. 10Koreys adabiyoti koreyslar tomonidan asosan koreys tilida va ba'zan klassik xitoy tilida yaratilgan adabiyotlar majmuasidir. Koreyaning 1500 yillik adabiy tarixining katta qismi Xanja tilida yozilgan. U odatda klassik va zamonaviy davrlarga bo‘linadi, garchi bu farq ba'zan noaniq bo‘lsa ham. Koreyada dunyodagi birinchi metall va mis turi, dunyodagi eng qadimgi bosma hujjat va dunyodagi birinchi badiiy yozuv mavjud. Shilla davridagi xyanga sheʼriyati koreys adabiyotida oʻziga xos sheʼriy shakl boshlanganid an darak berdi. Xyangalar hyangch'al yozuvida yozilgan bo'lib, unda koreys tili xitoycha belgilarning “tovush” (um) va “ma'nosi” (xun) yordamida yozi lgan. “Samguk yusa” (“Uch qirollik yodgorligi”) da Shilla davrining xyang a uslubidagi oʻn toʻrt sheʼri saqlangan. Bu she’riy shakl Koreya sulolasiga o‘tgan va o‘sha davrga oid 11 she’r saqlanib qolgan. (Kyunyoning ertaklari ). Bizgacha yetib kelgan she’rlarning shaklini kuzatar ekanmiz, biz turli xil rasmiy belgilarni ko‘ramiz: 4 misrali, 8 misrali, 10 misrali she’rlar. 4 misrali she’rlar xalq balladalari yoki bolalar bog‘chasi qo‘shiqlari xarakteriga ega. Eng rivojlangan she’riy tuzilishga ega bo‘lgan 10 misrali she’rlar 4-4-2 dan uch qismga bo‘lingan. Xyanga shoirlarining shaxsiyati haqida umumiy xulosalar chiqarish qiyin. Ammo to‘rt misrali she’rlar balladaga o‘xshash xususiyatga ega bo‘lishi shoirlarning turli millat vakillari bo‘lganligini ko‘rsatishi mumkin, degan fikr bor. 10 qatorli she'rlarning aksariyati Ch’ung Tamsa, Wol Myongsa, Yung Ch’sonsa, Yongjae va Kyunyo kabi ruhoniylar tomonidan yozilgan; ular shuningdek, Duk Ogok va Shin Chung kabi Xvarang (“gul jangchilari”) tomonidan tuzilgan. Bu jangchilar Shilla aristokratiyasining tayanchi bo'lgan. 10 misradan iborat she’rlarda zodagonlarning his-tuyg‘ulari, diniy 10 Bоbоyеv T. Adabiyotshunоslik asоslari. – Tоshkеnt: O‗zbеkistоn, 2001. – 560 b. 27 onglari aks ettirilgan. Hyangga orasidan Sodong-yo (“Sodong balladasi”) oddiy soddaligi bilan ajralib turadi; Chemangmaega (Marhum opaga nazr qo‘shig'i) va Ch’an – gip’arangga (Kip’arangni maqtash qo‘shig'i) ajoyib epik uslub bilan faxrlanadi va yuksak poetik ruhni go’zal ifodalaydi. Bu misollar shunga ko‘ra Xyangga she’riyatining eng vakili sifatida e’tirof etiladi. 28 Xulosa Chet ellik talabalarga koreys adabiyotini o‘rgatish juda qiyin. Birinchidan deyarli adabiyotlar tarixi qayerdandan kelib chiqishini xalqaro o‘quvchilarning bexabarligi. Ikkinchidan sabab bilan bog'liq koreys adabiy asarlarining juda kam sonli bo‘lganligi chet tillariga tarjima qilingan, va bolalar tili bir emas. Nihoyat, uchinchi sabab mavqe va rol bilan shartlangan koreys adabiyotining boshqa Sharq adabiyotlari qatorida borligi va o‘yinlari borligi. Sir emaski, koreys adabiyoti, birinchi navbatda klassik koreys tili adabiyot Sharqiy Osiyo adabiy yig'indisiga kiradi. Bu shuni anglatadiki, bu to‘rtta adabiyotlar adabiy birlikni tashkil qiladi, ular ma’lum bir madaniy va bu to‘rt xalqning ruhiy olami. Xitoylik ekanligi aniq adabiyot eng qadimiy va eng boy janr va uslublar bo‘lgan bu agregatda yetakchi rol o‘ynaydi. Sijo-koreys lirik sheʼriyatining janri boʻlib, dastlab tanga deb ataladi. Shijo yaponiyalik xayku uslubi bilan bog‘liq. Sijo she’rining har bir misrasida 14- 16 belgi (yoki hangul bo‘g‘inlari), jami 44-46 ta uch misradan iborat. Har bir satrning oʻrtasida pauza mavjud, shuning uchun boshqa tillarga tarjima qilishda koʻpincha uchta emas, olti qator ishlatiladi. Sijoning eng mashhur muallifi Yu Son Do. Sijo (koreyscha talaffuzi: [ɕidʑo] ) - koreyscha anʼanaviy sheʼriy shakl boʻlib, Koryo davrida paydo boʻlgan, Chosonsulolasi davrida gullab-yashnagan va hozir ham yoziladi. Bukolik , metafizik va kosmologik mavzular ko‘pincha o'rganiladi. Sijo hikoya yoki mavzuli bo‘lishi mumkin va 1-qatorda vaziyatni, 2-qatorda rivojlanishni va 3-qatorda burish va xulosani kiritadi. Yakuniy satrning birinchi yarmida "burilish" qo‘llaniladi: ma’no, tovush yoki boshqa qurilmaning ajablanib. . Sijo ko‘pincha Sharqiy Osiyoning boshqa she‘riy shakllariga qaraganda ko‘proq lirik va shaxsiydir va yakuniy satr chuqur burilish olishi mumkin. Shunga qaramay, " Sijo xulosasi kamdan-kam epigrammatik yoki aqlli bo‘ladi; jumlaga yaqin bo'lgan hazil, buyuk sijo davrlarida stilize qilingan koreys diksiyasi dahosiga begona bo‘lar edi. Jahondagi ijtimoiy jarayonlarga Koreyaning ta‘siri yildan yilga kuchayib bormoqda. Bu uning ilmiy-texnika taraqqiyoti bilangina emas, balki Koreya madaniy merosi jihatidan jahonning eng rivojlangan, boy mamlakatlaridan biri hisoblanishi bilan ham bog‘liq. Osiyo qit’asi va Yaponiya orollari o‘rtasidagi 29 chorrahada joylashgan, Xitoy bilan chegaradosh bo‘lgan Koreya asrlar mobaynida qo'shnilari hamda boshqa yurtlardan kelgan ko'chmanchilarning hujum va tazyiqlariga dosh bergan. Ammo, doimiy urushlar, istilolar va tazyiqlarga qaramay, Koreya ko‘p asrlik tarixi mobaynida hamisha o'zini madaniyatda namoyon etgan, milliy va madaniy o‘ziga xosligini saqlab qolgan, o‘z an’analarini rivojlantirish orqali mustaqillikka, barqaror turmush tarzini qaror toptirishga intilgan. Koreya o‘zining hozirgi kuch-qudratiga ko‘p jihatdan shu omillar tufayli erishdi, Osiyo qit’asida peshqadam mamlakatlardan biriga aylandi, umumbashariy ahamiyatga ega bo'lgan ma’naviy qadriyatlarni yaratdi. MDH mamlakatlarida, shu jumladan Markaziy Osiyoda koreys adabiyotiga qiziqish kuchayib borayotgani Koreya bilan hamkorlik keng rivojlanayotgani, ulaming bir qator oliy o‘quv yurtlarida koreys tili bo‘limi, koreys tilini o‘rganish bo‘yicha markazlar ochilgani, ayrim o‘quv yurtlarida mazkur til o‘quv fani sifatida kiritilgani bilan belgilanadi. Shu bilan bir vaqtda, koreys tiliga qiziqishning kuchayishi zamirida koreys adabiyotining eng sara namunalari turli tillarga, shu jumladan rus tili, turkiy tillar (o‘zbek tili, qoraqalpoq tili va boshq.)ga o‘girilgani va nashr etilgani, ularga doir adabiyotshunoslik tadqiqotlari olib borilayotgani yotadi. 30 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. Eltazarov J., Kim In Te. Janubiy Koreya: o’tmish va bugun. Samarqand: SamDU nashriyoti, 2002. - 82 b. 2. Sh.Shoabdurahmonov va bjshq. Hozirgi o’zbek adabiy tili. –Т., O’qituvchi, 1980. – 231 b. 3. Хоjiyev А. So’z yasalishi. –Т.: O’qituvchi, 1989. – 287 b. 4. G’ulomov A., Аsqarova M. Hozirgi o’zbek adabiy tili. –Т.: O’qituvchi, 1987. – 144 b. 5. Chang B. M. Cultural identity in Korean English // Pan-Pacific Association of Applied Linguistics. – 2010. – №14 (1). – 137 p. 6. Abdulla Avloniy. Turkiy guliston yoxud axloq. – T.: O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi, 2004. 7. Bоbоyеv T. Adabiyotshunоslik asоslari. – Tоshkеnt: O‗zbеkistоn, 2001. – 560 b. 8. Bоltabоyеv H. Nasr va uslub. – Tоshkеnt: Fan, 1992. – 104 b. 9. Hоshimоv O‗. Tanlangan asarlar. Qissalar, hikоyalar, hajviyalar, o‗ylar. II jild. – Tоshkеnt: SHarq, 2009. 448 b. 10.Jahon adabiyoti‖ jurnali 2002 - 2006-yillar. IV.Internet saytlari: 1. htpp: //www.dissercat.com. 2. htpp: //www.google.uz 3. htpp: //www.kitob.uz 4. htpp: //www.adiblar.uz 5. www.ziyouz.com.kutubxonasi. 6. www.google.uz va www.ziyonet.uz .