Konfliktlarning oldini olish va bartaraf etish asoslari

Yuklangan vaqt

2024-06-09

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

5

Faytl hajmi

51,0 KB


Ilmiybaza.uz 
 
 
 
 
 
 
Konfliktlarning oldini olish va bartaraf etish asoslari 
 
 
 
Reja: 
1. Pedagogika konfliktlarning kelib chiqishi sabablari.  
2. O‘zaro munosabatlarni keskinlashtiruvchi pedagogik vaziyat. 
3. To‘qnashuv, qarama-qarshiliklar motivi 
4. Ta’lim tarbiya jarayonidagi majburiylik  
5. Konfliktning ijobiy va salbiy tomonlari.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ilmiybaza.uz Konfliktlarning oldini olish va bartaraf etish asoslari Reja: 1. Pedagogika konfliktlarning kelib chiqishi sabablari. 2. O‘zaro munosabatlarni keskinlashtiruvchi pedagogik vaziyat. 3. To‘qnashuv, qarama-qarshiliklar motivi 4. Ta’lim tarbiya jarayonidagi majburiylik 5. Konfliktning ijobiy va salbiy tomonlari. Ilmiybaza.uz 
 
Konfliktlarning kelib chiqish sabablari guruhdagi har bir shaxsning fe’l 
atvoridagi xatti-harakatlarida shaxsga mansub bo‘lgan millat, xalq xudud 
xususiyatlarida namayon bo‘ladi.  
Pedagogik  konflikologiya vfanining yuzaga kelishining ruxiy madaniy 
asoslari bilan tanishi ya’ni pedagogik ziddiyatlarni kelib chiqish sabablarini bilgisi, 
shu o‘rinda turli pedagogik ziddiyatlarni kelib chiqish sabablarini bilishi, shu 
o‘rinda turli pedagogik ziddiyatlarni oldini olishi va bartaraf etish usullari haqidagi 
nazariy bilimlarni amaliyotda keng tadbiq etishlari talablar bilimlariga quiylgan 
asosiy talablardan biri sanaladi. Pedagogik konfliktologiya fanining kelib chiqish 
sabablaridan yana biri pedagogik madaniyatni rivojlantiradi. Pedagogik 
konfliktlarni yuzaga keltirmasligi uchun ziddiyatlarni, muammolarni oldini olishda 
o‘qituvchi pedagogika qobiliyat va mahorat o‘qituvchilik ishida muvaffaqiyatga 
erishish uchun har bir muallim pedagogik mahoratni egallashlari zarur. Pedagogk 
faoliyatning samarali bo‘lishi uchun o‘qituvchida qobiliyatning qo‘ydagi turlar 
mavjud bo‘lmog‘i lozim. Bilish-qobiliyati o‘z mutaxassisligini kuchli bilishi, o‘z 
fani sohasida kashfiyotlarni hamisha ko‘zatib borishi kerakdir. Tushuntira olish 
qobiliyati- o‘quv materialini o‘quvchilarga tushunarli qilib yetkazib bera olish 
muammoli ziddiyatli mavzularni hayotiy misollar asosida tushuntirib berish: 
kuzatuvchanlik qobiliyati-o‘quvchining tarbiyalanuvchining ichki dunyoga kira 
olishi, o‘quvchi shaxsini va uning vqtinchalik ruhiy holatlarini yaxshi tushinish 
bilish bilan bog‘liq bo‘lgan kuzatuvchanlikka ham e’tiborini qaratish.  
Ta’lim jarayonida o‘qituvchi konfliktlarni yuzaga keltirmasligi uchun 
o‘quvchini yosh va individualxuchuchiyatlariga ham e’tibor berish lozim. Har bir 
guruh talabalarini xarakteri, tempromentga qarab munosabatga kirishsa, o‘qituvchi 
va o‘quvchilar o‘rtasida konfliktlar yuzaga kelmaydi.  
O‘zaro munosabatlarni keskinlashtiruvchi pedagogik vaziyat.  
Pedagogik vaziyat ta’lim-tarbiya jarayonida yuz beradigan turli xil shart-
sharoitlardir. Pedagogik vaziyatda shunday holatlarga duch kelishimiz mumkin. 
Ta’lim jarayoni olib borilayotgan ya’ni o‘qituvchi ma’ruza o‘tayotgan paytda 
talabalarimiz tushunmagan narsalarni o‘z vaqtida domlaning fikrini to‘xtatib 
Ilmiybaza.uz Konfliktlarning kelib chiqish sabablari guruhdagi har bir shaxsning fe’l atvoridagi xatti-harakatlarida shaxsga mansub bo‘lgan millat, xalq xudud xususiyatlarida namayon bo‘ladi. Pedagogik konflikologiya vfanining yuzaga kelishining ruxiy madaniy asoslari bilan tanishi ya’ni pedagogik ziddiyatlarni kelib chiqish sabablarini bilgisi, shu o‘rinda turli pedagogik ziddiyatlarni kelib chiqish sabablarini bilishi, shu o‘rinda turli pedagogik ziddiyatlarni oldini olishi va bartaraf etish usullari haqidagi nazariy bilimlarni amaliyotda keng tadbiq etishlari talablar bilimlariga quiylgan asosiy talablardan biri sanaladi. Pedagogik konfliktologiya fanining kelib chiqish sabablaridan yana biri pedagogik madaniyatni rivojlantiradi. Pedagogik konfliktlarni yuzaga keltirmasligi uchun ziddiyatlarni, muammolarni oldini olishda o‘qituvchi pedagogika qobiliyat va mahorat o‘qituvchilik ishida muvaffaqiyatga erishish uchun har bir muallim pedagogik mahoratni egallashlari zarur. Pedagogk faoliyatning samarali bo‘lishi uchun o‘qituvchida qobiliyatning qo‘ydagi turlar mavjud bo‘lmog‘i lozim. Bilish-qobiliyati o‘z mutaxassisligini kuchli bilishi, o‘z fani sohasida kashfiyotlarni hamisha ko‘zatib borishi kerakdir. Tushuntira olish qobiliyati- o‘quv materialini o‘quvchilarga tushunarli qilib yetkazib bera olish muammoli ziddiyatli mavzularni hayotiy misollar asosida tushuntirib berish: kuzatuvchanlik qobiliyati-o‘quvchining tarbiyalanuvchining ichki dunyoga kira olishi, o‘quvchi shaxsini va uning vqtinchalik ruhiy holatlarini yaxshi tushinish bilish bilan bog‘liq bo‘lgan kuzatuvchanlikka ham e’tiborini qaratish. Ta’lim jarayonida o‘qituvchi konfliktlarni yuzaga keltirmasligi uchun o‘quvchini yosh va individualxuchuchiyatlariga ham e’tibor berish lozim. Har bir guruh talabalarini xarakteri, tempromentga qarab munosabatga kirishsa, o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida konfliktlar yuzaga kelmaydi. O‘zaro munosabatlarni keskinlashtiruvchi pedagogik vaziyat. Pedagogik vaziyat ta’lim-tarbiya jarayonida yuz beradigan turli xil shart- sharoitlardir. Pedagogik vaziyatda shunday holatlarga duch kelishimiz mumkin. Ta’lim jarayoni olib borilayotgan ya’ni o‘qituvchi ma’ruza o‘tayotgan paytda talabalarimiz tushunmagan narsalarni o‘z vaqtida domlaning fikrini to‘xtatib Ilmiybaza.uz 
 
savolini beradi. Agar pedagog o‘z fanini puxta egallagan bo‘lsa, savolga javob 
berib, keyin ma’ruzani davom ettira oladi. Bunday pedagogik vaziyatda ayrim 
pedagoglarimiz fikrim bo‘lindi deb talabalarga tanbeh beradi. Bu vaziyatdan 
chiqishga qiynalib qoladilar. Ayrim gurug‘larda iqtidorli talantli talabalarimiz 
borki, ularning fikrlari juda keng turli hil mavzudagi savollarni o‘rtacha 
tashlaydilar, bunday vaziyatda o‘qituvchi nima qilishi kerak o‘qituvchi biladi lekin 
talabaga kengroq umumiyroq tushuntirma yana savol beraveradi. Bunday 
vaziyatda o‘qituvchi darsni bahs munozara tarzda tashkil qilsa, guruh talabalaridan 
yangi yangi fikrlarni eshitishi va so‘ng umumiy xulosa qilib o‘z fikrlarini bildirishi 
lozimdir. Pedagogik vaziyatlarda ham pedagogik konfliktlarni ko‘rishimiz mumkin 
darsni bahs munozara shaklida qarama-qarshilik tafovut, mojoralarni oldini olishda 
talabalar bir-biri bildirayotgan fikrlarini ba’zan umuman rad qilib tashlaydila. 
Pedagogik vaziyatda har talabani ham fikrlarini qaysidir tomonlama to‘g‘riligini 
ta’kidlash pedagogni pedagogik vaziyatdagi yutug‘idir.  
To‘qnashuv qarama-qarshiliklar motivi. To‘qnashuv qarama-qarshilik 
ziddiyatlar guruhlarda jamoalarda vujudga keladi. Shaxsning jamiyatdagi o‘rni 
o‘zini qanday tutishi egallangan mavqey ham sababsiz o‘z-o‘zidan ruy bermaydi. 
Faoliyatni amalga oshishi va shaxs xulq atvorini tushuntirish uchun pedagogik 
konfliktologiyada motiv tushunchasiga to‘xtalamiz. Motiv aniqroq tushuncha 
bo‘lib, u shaxsdagi u yoki bu xulq atvorga nisbatan turgan moyillik hozirlikni 
tushuntirib beruvchi sababni nazarda tutadi. To‘qnashuv qarama-qarshgilik 
motiviga misol. Mashhur nemis olimi Kurt Levan motivlar muammosi to‘qnashuv 
qarama qarshiliklar asosidaligi qo‘yidagicha e’tirof etadi. Masalan, texnika 
oliygohida “materiallarning qarshiligi” nomli kurs bor bo‘lib, shu kursni 
o‘zlashtirish va undan sinovdan o‘tish ko‘pchilikka osonlicha ruy bermaydi. Hali 
kurs boshlanmmasdanoq, yosh talabalarda shu kurs vauning talabalariga nisbatan 
shunday ustanovka shakllanadiki,albatta, bu kurs qiyin uni olib boruvchi 
o‘qituvchi o‘ta talabchan,qattiqqo‘l va hakozo degan. Bunday totiv mana necha 
avlod talabalar boshidan chiqayotgan holat endi aniq bir shaxs ning dars jarayonim 
boshlangan keiyngi harakatlari aniq bir motivlar bilan izohlanadi va tirishqoq 
Ilmiybaza.uz savolini beradi. Agar pedagog o‘z fanini puxta egallagan bo‘lsa, savolga javob berib, keyin ma’ruzani davom ettira oladi. Bunday pedagogik vaziyatda ayrim pedagoglarimiz fikrim bo‘lindi deb talabalarga tanbeh beradi. Bu vaziyatdan chiqishga qiynalib qoladilar. Ayrim gurug‘larda iqtidorli talantli talabalarimiz borki, ularning fikrlari juda keng turli hil mavzudagi savollarni o‘rtacha tashlaydilar, bunday vaziyatda o‘qituvchi nima qilishi kerak o‘qituvchi biladi lekin talabaga kengroq umumiyroq tushuntirma yana savol beraveradi. Bunday vaziyatda o‘qituvchi darsni bahs munozara tarzda tashkil qilsa, guruh talabalaridan yangi yangi fikrlarni eshitishi va so‘ng umumiy xulosa qilib o‘z fikrlarini bildirishi lozimdir. Pedagogik vaziyatlarda ham pedagogik konfliktlarni ko‘rishimiz mumkin darsni bahs munozara shaklida qarama-qarshilik tafovut, mojoralarni oldini olishda talabalar bir-biri bildirayotgan fikrlarini ba’zan umuman rad qilib tashlaydila. Pedagogik vaziyatda har talabani ham fikrlarini qaysidir tomonlama to‘g‘riligini ta’kidlash pedagogni pedagogik vaziyatdagi yutug‘idir. To‘qnashuv qarama-qarshiliklar motivi. To‘qnashuv qarama-qarshilik ziddiyatlar guruhlarda jamoalarda vujudga keladi. Shaxsning jamiyatdagi o‘rni o‘zini qanday tutishi egallangan mavqey ham sababsiz o‘z-o‘zidan ruy bermaydi. Faoliyatni amalga oshishi va shaxs xulq atvorini tushuntirish uchun pedagogik konfliktologiyada motiv tushunchasiga to‘xtalamiz. Motiv aniqroq tushuncha bo‘lib, u shaxsdagi u yoki bu xulq atvorga nisbatan turgan moyillik hozirlikni tushuntirib beruvchi sababni nazarda tutadi. To‘qnashuv qarama-qarshgilik motiviga misol. Mashhur nemis olimi Kurt Levan motivlar muammosi to‘qnashuv qarama qarshiliklar asosidaligi qo‘yidagicha e’tirof etadi. Masalan, texnika oliygohida “materiallarning qarshiligi” nomli kurs bor bo‘lib, shu kursni o‘zlashtirish va undan sinovdan o‘tish ko‘pchilikka osonlicha ruy bermaydi. Hali kurs boshlanmmasdanoq, yosh talabalarda shu kurs vauning talabalariga nisbatan shunday ustanovka shakllanadiki,albatta, bu kurs qiyin uni olib boruvchi o‘qituvchi o‘ta talabchan,qattiqqo‘l va hakozo degan. Bunday totiv mana necha avlod talabalar boshidan chiqayotgan holat endi aniq bir shaxs ning dars jarayonim boshlangan keiyngi harakatlari aniq bir motivlar bilan izohlanadi va tirishqoq Ilmiybaza.uz 
 
talaba uchun bu fan ham boshqa fanlar qatori tinimsiz izlanishi, o‘z vaqtida 
darslarni tayyorlashni talab qilsa, boshqasi uchun dangasaroq talaba uchun bu 
darsdan qiyin dars yo‘q. Ta’lim-tarbiya jarayonidagi majburiylik O‘zbekiston 
Respublikasida ta’limni qo‘yidagi turlari majburiy amalga oshiriladi.  
maktabga ta’lim 
umumiy o‘rta ta’lim  
o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi  
maktabgacha ta’lim bola shaxsnini sog‘lom va yetuk, maktabda o‘qishga 
tayyorlangan tarzda shakllantirish maqsadini ko‘zlaydi. 
- Umumiy o‘rta ta’lim bosqichlari qo‘yidagicha boshlang‘ich ta’lim (1-6 sinflar) 
umumiy o‘rta ta’lim (1-6sinflar). Boshlang‘iya ta’lim umumiy o‘rta ta’lim olish 
uchun zarur bo‘lgan saboqlarni bilim ko‘nikmalar asoslarini takamillashtirgan 
qaratilgan. 
Umumiy o‘rta ta’lim bilimlarining zarur ham jihatlikni beradi. Mustaqil fikrlash, 
takomillashgan qobiliyati va amaliy tarbiya ko‘nikmalarini rivojlantirgan.  
O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi oliy maqsadida har kim umumiy o‘rta ta’lim 
asosida akademik litsey yoki kasb-hunar kollejida o‘qishning yo‘nalishini ehtiyoriy 
ravishda takomillashtirish huquqiga ega. 
Konfliktning ijobiy va salbiy tomonlari. Pedagogika konfliktlarini salbiy tomonlari 
o‘quvchilar bilimining baholashda jiddiy hatolarda yana biri turish guruhlarga 
sub’ektiv yondashishidir. Bu o‘quvchi tomonidan ayni bir javob uchun ayni bir ish 
uchun turli o‘quvchilarni baholashda tafovutlarda aks eatdi. Bunday vaziyatga 
e’tibor qiling. Doskada past o‘zlashtiradigan o‘quvchi javob bermoqda, ishonchsiz, 
o‘rinsiz gapirmoqda. Bunday holatda o‘qituvchining munosabati qanday bo‘ladi u 
o‘quvchi gapini shartta bo‘lib, unga “ikki” qo‘yadi va joyiga o‘tkazadi: “Sen” hech 
qachon odam bo‘lmaysan, “Senga o‘rgatsa ham befoyda ekan deb izzat qiladi. 
Endi boshqa vaziyatni ko‘raylik. Doska olidida yaxshi o‘zlashtiruvchi kishi bugun 
darsga tayyor emas, ishonchsiz holda javob berayapti o‘qituvchi uni ancha 
suyaydi. Bu vaziyatlarda konfliktni salbiy tomonlarini yaqqol ko‘zda tashlanadi.  
Ilmiybaza.uz talaba uchun bu fan ham boshqa fanlar qatori tinimsiz izlanishi, o‘z vaqtida darslarni tayyorlashni talab qilsa, boshqasi uchun dangasaroq talaba uchun bu darsdan qiyin dars yo‘q. Ta’lim-tarbiya jarayonidagi majburiylik O‘zbekiston Respublikasida ta’limni qo‘yidagi turlari majburiy amalga oshiriladi. maktabga ta’lim umumiy o‘rta ta’lim o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi maktabgacha ta’lim bola shaxsnini sog‘lom va yetuk, maktabda o‘qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish maqsadini ko‘zlaydi. - Umumiy o‘rta ta’lim bosqichlari qo‘yidagicha boshlang‘ich ta’lim (1-6 sinflar) umumiy o‘rta ta’lim (1-6sinflar). Boshlang‘iya ta’lim umumiy o‘rta ta’lim olish uchun zarur bo‘lgan saboqlarni bilim ko‘nikmalar asoslarini takamillashtirgan qaratilgan. Umumiy o‘rta ta’lim bilimlarining zarur ham jihatlikni beradi. Mustaqil fikrlash, takomillashgan qobiliyati va amaliy tarbiya ko‘nikmalarini rivojlantirgan. O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi oliy maqsadida har kim umumiy o‘rta ta’lim asosida akademik litsey yoki kasb-hunar kollejida o‘qishning yo‘nalishini ehtiyoriy ravishda takomillashtirish huquqiga ega. Konfliktning ijobiy va salbiy tomonlari. Pedagogika konfliktlarini salbiy tomonlari o‘quvchilar bilimining baholashda jiddiy hatolarda yana biri turish guruhlarga sub’ektiv yondashishidir. Bu o‘quvchi tomonidan ayni bir javob uchun ayni bir ish uchun turli o‘quvchilarni baholashda tafovutlarda aks eatdi. Bunday vaziyatga e’tibor qiling. Doskada past o‘zlashtiradigan o‘quvchi javob bermoqda, ishonchsiz, o‘rinsiz gapirmoqda. Bunday holatda o‘qituvchining munosabati qanday bo‘ladi u o‘quvchi gapini shartta bo‘lib, unga “ikki” qo‘yadi va joyiga o‘tkazadi: “Sen” hech qachon odam bo‘lmaysan, “Senga o‘rgatsa ham befoyda ekan deb izzat qiladi. Endi boshqa vaziyatni ko‘raylik. Doska olidida yaxshi o‘zlashtiruvchi kishi bugun darsga tayyor emas, ishonchsiz holda javob berayapti o‘qituvchi uni ancha suyaydi. Bu vaziyatlarda konfliktni salbiy tomonlarini yaqqol ko‘zda tashlanadi. Ilmiybaza.uz 
 
Konfliktning 
ijobiy 
tomonlari 
pedagog 
ta’lim 
jarayonida 
aqliy 
xujum 
metodikalaridan foydalanadi. Aqliy xujum metodikasida muomoli vaziyatli 
savollar guruhga tashlanadi.. muammolani mavzu yuzasidan har bir talaba o‘z 
fikrlarini bildiradi. Ziddiyatlar, mojoralar to‘qnashuv qarama-qarshiliklar tufayli 
talabalar fikrlari yanada kengib barada.  
 
Ilmiybaza.uz Konfliktning ijobiy tomonlari pedagog ta’lim jarayonida aqliy xujum metodikalaridan foydalanadi. Aqliy xujum metodikasida muomoli vaziyatli savollar guruhga tashlanadi.. muammolani mavzu yuzasidan har bir talaba o‘z fikrlarini bildiradi. Ziddiyatlar, mojoralar to‘qnashuv qarama-qarshiliklar tufayli talabalar fikrlari yanada kengib barada.