KONTSENTRLAR (10,100,1000 VA KO'P XONALI SONLAR) BO'YICHA MALAKALARINI KUZATISH Mundarija Kirish ………………………………………………………………….3 I bo'lim. Kichik yoshdagi o'quvchilarning aqliy faoliyatini rivojlantirish uchun matematika darslarida og'zaki hisoblashning nazariy va uslubiy asoslari va ahamiyati. 1.1. Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning psixologik-pedagogik xususiyatlari……………………………………………………………………… .6 1.2. Arifmetik amallarni (qo‘shish va ayirish) o‘rganishda hisoblash ko‘nikmalarini mustahkamlash uchun og‘zaki mashqlardan foydalanish..............12 1.3. Boshlang‘ich sinflarda og‘zaki sanash usullarini o‘rganishning nazariy asoslari.. .................................................................................................................18 II bo'lim. Og'zaki sanash matematikasidan ma'lum maqsadli darslarni modellashtirish va amaliyotga joriy etish. 2.1. Oldingi darsda o'rganilgan narsalarni mustahkamlash uchun og'zaki sanash bilan dars qismlarini ishlab chiqish. ………………………………. .27 2.2. Ushbu darsda yangi materialni idrok etishga tayyorgarlik ko'rish uchun og'zaki sanash bilan dars qismlarini ishlab chiqish……………. ... 30 2.3. Ushbu darsda o'rganilgan narsalarni birlamchi mustahkamlash maqsadida og'zaki sanash bilan dars qismlarini ishlab chiqish. ……..31 Xulosa ……………………………………………………32 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ………..34 1 KIRISH Bugungi kunda o’quv jarayoni sifati va samaradorligini tubdan oshirish maqsadida bir qator yangi qarorlar qabul qilinmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2017- yil 20- apreldagi PQ – 2909 – sonli qarori oliy ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish, mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish borasidagi ustuvor vazifalarga mos holda, kadrlar tayyorlashning ma’no- mazmunini tubdan qayta ko’rib chiqish, xalqaro standartlar darajasida oliy malakali mutaxassislar tayyorlash uchun zarur sharoitlar yaratish maqsadida qabul qilingan. Mavzuning dolzarbligi: Boshlang'ich sinflarda og'zaki hisoblash har bir matematika darsida o'tkaziladi. O'qituvchi har bir darsda og'zaki hisoblashning maqsadini tushunishi va matematik materialni o'rganish yoki mustahkamlashda samarali bo'lishi uchun og'zaki mashqlarni ongli ravishda tanlashi kerak. Talabalarning aqliy rivojlanishida muvaffaqiyatga erishish uchun har safar og'zaki hisoblashning qiziqarli shakllaridan foydalangan holda og'zaki hisoblash uchun turli mashqlarni tanlash kerak. Nomlangan materialni umumlashtirish va tizimlashtirish yosh mutaxassisga ijodiy va ongli ravishda ishlash imkoniyatini beradi. Muammoni bilish darajasi. Ushbu masalaga bir qator tadqiqotlar bag'ishlangan. Og'zaki sanash ko'nikmalarini o'zlashtirish boshlang'ich sinf o'qituvchisining metodik savodxonligiga, matematika darslarida matematik tushunchalar va boshqa nazariy qoidalarni shakllantirish uchun og'zaki mashqlarning ahamiyatini tushunishiga bog'liq, shuning uchun og'zaki hisoblash uchun topshiriqlarni to'g'ri tanlash kerak. , ularning semantik yukini hisobga oling. A.V.ning asarlari. Beloshistaya, Burlakova, A. Ya. Burlyga va boshqalar O.P.ning ilmiy izlanishlari. Zaitseva, K.A. Zimovets, T. Ivanova, S.I. Knyazeva. Ushbu masalani o'rganish kontekstida muhim jihat kichik maktab o'quvchilarining aqliy faoliyatini rivojlantirishni o'rganishdir, bu jihat V.S.ning asarlarida o'rganilgan. Kravchenko, T.I. Kramskix, Sh.Kurmanalina. N.N.ning ishida. Makeeva "Matematika darslarida og'zaki hisoblashni tashkil etish" asosiy e'tibor matematika 2 darslarida boshlang'ich maktabda og'zaki mashqlarning rolini o'rganishga va og'zaki mashqlar shakllarini o'rganishga, bolalarning aqliy rivojlanishiga bevosita ta'sir ko'rsatadigan mashqlarni asosli tahlil qilishga qaratilgan. faoliyati amalga oshirildi . Og'zaki mashqlar aqliy faoliyatning rivojlanishiga bevosita ta'sir qilishiga asoslanib, ushbu ishni ushbu tadqiqot uchun fundamental deb hisoblash mumkin. Shu munosabat bilan, albatta, nazariy va amaliy tadqiqotlarni davom ettirish zarur. Ishning maqsadi: Og`zaki hisoblash usullarini qo`llash va o`zlashtirish yo`llarini nazariy asoslash, boshlang`ich sinflarda matematika darslarida ulardan foydalanish usullarini ishlab chiqish. O'quv ob'ekti: Kichik maktab o'quvchilarida matematika darslarida og'zaki hisoblash ko'nikmalarini shakllantirish jarayoni. Tadqiqot mavzusi : Kichik maktab o'quvchilari. Tadqiqot predmeti: Og`zaki hisoblash texnikasi, bu usullarni o`zlashtirish yo`llari va ularni matematika darslarida og`zaki hisoblarni bajarishda qo`llash. Tadqiqot gipotezasi : Og'zaki hisoblash ko'nikmalarini egallash boshlang'ich sinf o'qituvchisining uslubiy savodxonligiga, matematika darslarida matematik tushunchalar va boshqa nazariy qoidalarni shakllantirish uchun og'zaki mashqlarning ahamiyatini tushunishiga bog'liq, shuning uchun uni to'g'ri bajarish kerak. og'zaki hisoblash uchun vazifalarni ularning semantik yukini hisobga olgan holda tanlang. Tadqiqot maqsadlari:  Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning psixologik va pedagogik xususiyatlarini ochib berish.  O‘rganilayotgan muammoning holatini nazariya va amaliyotda tahlil qilish, og‘zaki hisoblash mashqlarining mohiyati va mazmunini ochib berish.  Turli adabiy manbalar, asarlar, maqolalar, o‘qituvchilarning aqliy sanoq, uning turlari, ma’nosi, qo‘llanilishini tashkil etish bo‘yicha tadqiqotlarini tahlil qilish.  Og'zaki hisoblash turlarini ko'rib chiqing. 3  Talabalarning bilimlarini mustahkamlash uchun og'zaki mashqlardan foydalanishning maqsadga muvofiqligini aniqlash.  Boshlang'ich sinflarda matematika darslarida og'zaki hisoblashni tashkil etishning asosiy texnika va usullarini ochib berish.  Matematika darslarida og'zaki mashqlarning kichik yoshdagi o'quvchilarning aqliy faoliyatiga ta'sirini o'rganish.  Og'zaki sanash bilan darslarning parchalarini ishlab chiqish. Tadqiqot usullari: Qo'yilgan vazifalarni hal qilish va gipotezani tekshirish uchun tadqiqot usullari majmuasidan foydalaniladi. Nazariy: 1) tadqiqot muammosining muhim momentlarini ochib berish uchun pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish (nazariy, qiyosiy); 2) olingan natijalarni kuzatish va qayta ishlash usuli; 3) xulosalarni shakllantirish. Empirik: adabiy manbalar, hujjatlar tahlili. Matematika darslarida aqliy hisoblashdan foydalanishning amaliy ahamiyati shundaki, bunday hisob-kitoblarning savodliligi, to'g'riligi va tezligi kundalik hayotda zarurdir. Og'zaki mashqlar maktab o'quvchilarining tafakkurini, aqliy faoliyatini rivojlantirishga, ularda zukkolik, kuzatuvchanlik va matematik hushyorlikni rivojlantirishga yordam beradi. 4 I bo‘lim. Kichik yoshdagi o‘quvchilarning aqliy faoliyatini rivojlantirish uchun matematika darslarida og‘zaki hisoblashning nazariy va uslubiy asoslari va ahamiyati. 1.1. Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning psixologik-pedagogik xususiyatlari Boshlang'ich maktab yoshi - bu boshlang'ich maktabda ta'lim davriga mos keladigan bolaning rivojlanish bosqichi. Bu asrning xronologik chegaralari turli mamlakatlarda va turli tarixiy sharoitlarda har xil. Ushbu chegaralar shartli ravishda 6-7 yoshdan 10-11 yoshgacha bo'lgan oraliqda belgilanishi mumkin, ularning spetsifikatsiyasi boshlang'ich ta'limning rasman qabul qilingan shartlariga bog'liq. 6-7 yoshli bola, go'yo ikki yosh toifasining o'zgarishiga to'g'ri keladi: u hali ham bolalar o'yinlari va uy muhiti bilan bog'liq his-tuyg'ularning asirida bo'ladi va shu bilan birga u maktab hayotiga kiradi. uning zimmasiga yangi mas'uliyat yuklanadi. Bu yoshda bolalarda 7 yil inqirozi ajralib turadi . Psixolog L.S. Vygotskiyning ta'kidlashicha, 7 yoshli bola bolalik yaqinligini yo'qotishi bilan ajralib turadi, buning sababi ichki va tashqi hayotning etarli darajada farqlanmaganligi. Bu yoshda ta'sir va intellektning birligi parchalanadi (ya'ni, bola o'z his-tuyg'ulari va his-tuyg'ulariga egalik qilmaydi va nazorat qilmaydi). 7 yoshida tajribalarning o'ziga xos tuzilishi paydo bo'ladi: bola "men baxtliman", "men xafaman", "men mehribonman", ya'ni nimani anglatishini tushuna boshlaydi. u mazmunli orientatsiyaga ega - mazmunli tajribalar: tajribalar ma'noga ega bo'ladi va bola o'ziga nisbatan yangi munosabatda bo'ladi va birinchi marta tajribalarni umumlashtirish yoki affektiv umumlashtirish, his-tuyg'ular mantig'i mavjud. Yangi shakllanish - bu mag'rurlik, o'zini o'zi qadrlash. 5 idrokning o'tkirligi va yangiligi , o'ziga xos qiziquvchanlik bilan ajralib turadi . Bu o'quvchilar idrokining eng xarakterli xususiyati uning past differensialligi bo'lib, ular o'xshash narsalarni idrok etishda farqlashda noaniqlik va xatolarga yo'l qo'yadilar. Boshlang'ich maktab yoshidagi o'quvchilar idrokining navbatdagi xususiyati uning o'quvchining harakatlari bilan chambarchas bog'liqligidir. Aqliy rivojlanishning bu darajasidagi idrok bolaning amaliy faoliyati bilan bog'liq. Bola uchun ob'ektni idrok etish - u bilan biror narsa qilish, undagi biror narsani o'zgartirish, biron bir harakatni bajarish, uni qabul qilish, teginish. Yoshroq o'quvchi 9 va 6 raqamlarini, yumshoq va qattiq belgilarni "p" harfi bilan chalkashtirib yuborishi mumkin, lekin shu bilan birga, jonli qiziqish bilan u atrofidagi hayotni idrok etadi, bu esa har kuni unga yangi narsalarni ochib beradi. Binobarin, o'quvchilarning o'ziga xos xususiyati idrokning aniq emotsionalligidir. O'rganish jarayonida idrok qayta tuziladi, u rivojlanishning yuqori darajasiga ko'tariladi, maqsadli va boshqariladigan faoliyat xarakterini oladi. O`rganish jarayonida idrok chuqurlashadi, tahlil qiluvchi, farqlovchi bo`lib, uyushgan kuzatish xarakterini oladi. Boshlang'ich maktab yoshining boshida diqqatni ixtiyoriy tartibga solish, uni boshqarish imkoniyatlari cheklangan. Yosh o'quvchining ixtiyoriy e'tibori yaqin motivatsiya deb ataladigan narsani talab qiladi. Agar kattaroq o'quvchilar uzoq motivatsiya mavjud bo'lganda ham ixtiyoriy e'tiborni saqlab qolishsa (ular kelajakda kutilgan natija uchun o'zlarini qiziqtirmaydigan va qiyin ishlarga e'tibor berishga majburlashlari mumkin), unda kichikroq talaba odatda o'zini ishlashga majbur qilishi mumkin. diqqatni jamlash faqat yaqin motivatsiya bo'lsa (a'lo baho olish, o'qituvchining maqtoviga sazovor bo'lish, eng yaxshi ishni bajarish va hk). Boshlang'ich maktab yoshida beixtiyor diqqat ancha yaxshi rivojlangan. Har bir yangi, kutilmagan, yorqin, qiziqarli narsa o'z-o'zidan o'quvchilarning e'tiborini jalb qiladi, ular hech qanday kuch sarflamaydilar. O'quvchining bilim faoliyatida xotira muhim rol o'ynaydi . Boshlang'ich maktab yoshidagi xotiraning yosh xususiyatlari o'rganish ta'sirida rivojlanadi. 6 Og'zaki-mantiqiy, semantik yodlashning roli va o'ziga xos og'irligi ortib bormoqda, xotirani ongli ravishda boshqarish va uning namoyon bo'lishini tartibga solish qobiliyati rivojlanmoqda. Boshlang'ich maktab o'quvchilari og'zaki-mantiqiy xotiradan ko'ra ko'proq rivojlangan vizual-majoziy xotiraga ega. Ular qiziqarli, yorqin va aniq ma'lumotlarni, hodisalarni, shaxslarni, narsalarni, faktlarni ta'riflar, tavsiflar, tushuntirishlarga qaraganda yaxshiroq, tezroq va mustahkamroq xotirada eslab qolishadi. Kichik yoshdagi o‘quvchilar yodlangan material ichidagi semantik bog‘lanishlarni tushunmasdan, eslab qolishga ko‘proq moyil bo‘ladi. Ammo har yili ko'proq va ko'proq mashg'ulotlar lotin xotiraga asoslangan. Trening jarayonida semantik xotira yaxshilanadi, uning yordamida eslab qolishning juda keng doiradagi oqilona usullarini o'zlashtirish mumkin. Shuningdek, xotiraning barcha turlarini rivojlantiring: uzoq muddatli, qisqa muddatli, operativ. Boshlang'ich maktab yoshida tasavvurni rivojlantirishning asosiy tendentsiyasi rekreativ tasavvurni takomillashtirishdir. Bu ilgari idrok etilganlarni tasvirlash yoki berilgan tavsif, diagramma, chizma va boshqalarga muvofiq tasvirlarni yaratish bilan bog'liq. Qayta yaratuvchi tasavvur haqiqatning tobora to'g'ri va to'liq aks etishi tufayli yaxshilanadi. O'tgan tajriba taassurotlarini o'zgartirish, qayta ishlash, ularni yangi kombinatsiyalar, kombinatsiyalarga birlashtirish bilan bog'liq bo'lgan yangi tasvirlarni yaratish kabi ijodiy tasavvur ham rivojlanmoqda. Boshlang'ich sinf o'quvchilarining tafakkuri hissiy-majoziydan mavhum- mantiqiygacha rivojlanadi. "Bola shakllar, ranglar, tovushlar, umuman sezgilar bilan fikr yuritadi", - deb eslatdi K. D. Ushinskiy o'qituvchilarni maktab ishining boshida bolalar tafakkurining ushbu xususiyatlariga tayanishga chaqirdi. Birinchi bosqich maktabining vazifasi bolaning intellektini sabab-oqibat munosabatlarini tushunish darajasiga etkazishdir. L. S. Vygotskiy bola maktab yoshiga intellektning nisbatan zaif funksiyasi (sezgi va xotira funktsiyalariga nisbatan ancha yaxshi rivojlangan) bilan kirib borishini ta'kidladi. Aynan maktabda bolaning intellekti hech qachon bo'lmaganidek jadal rivojlanadi. Bu davrda o`qituvchining o`rni ayniqsa katta. 7 Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, o'quv jarayonini boshqacha tashkil etish, o'qitish mazmuni va usullarini, kognitiv faoliyatni tashkil etish usullarini o'zgartirish bilan boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning tafakkurining butunlay boshqacha xususiyatlarini olish mumkin . Maktab ta'limi shunday tuzilganki, og'zaki-mantiqiy fikrlash asosan rivojlanadi. Agar maktabda o'qishning dastlabki ikki yilida bolalar ko'rgazmali namunalar bilan ko'p ishlasa, keyingi sinflarda bunday ishlarning hajmi kamayadi. Shuningdek, bolalarning tafakkuri nutq bilan birgalikda rivojlanadi. Boshlang'ich maktabda faol so'z boyligi 7000 so'zgacha ko'payadi. Maktab ta'limining ta'siri nafaqat bolaning so'z boyligini sezilarli darajada boyitishda, balki eng avvalo, o'z fikrlarini og'zaki va yozma ravishda ifoda etishning nihoyatda muhim qobiliyatini egallashda namoyon bo'ladi. Kontekstli nutq bolaning rivojlanish darajasining ko'rsatkichiga aylanadi. Shunda tafakkur narsa va hodisalarning muhim xossalari va belgilarini aks ettira boshlaydi, bu esa birinchi umumlashtirish, birinchi xulosalar chiqarish, birinchi o‘xshatishlar, elementar xulosalar tuzish imkonini beradi. Shu asosda bolada asta-sekin elementar ilmiy tushunchalar shakllana boshlaydi. Boshlang'ich maktab yoshida bolaning shaxsiyati sezilarli darajada shakllanadi. Kattalar va tengdoshlar bilan yangi munosabatlar, jamoalarning butun tizimiga qo'shilish, faoliyatning yangi turiga qo'shilish - o'quvchiga bir qator jiddiy talablarni qo'yadigan o'qitish bilan tavsiflanadi. Bularning barchasi odamlar, jamoa, o'qitish va unga bog'liq vazifalar bilan munosabatlarning yangi tizimini shakllantirish va mustahkamlashga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi, xarakter, irodani shakllantiradi, qiziqishlar doirasini kengaytiradi, qobiliyatlarni rivojlantiradi. Boshlang'ich maktab yoshida axloqiy xulq-atvorning poydevori qo'yiladi, axloqiy me'yorlar va xatti-harakatlar qoidalarini o'zlashtirish sodir bo'ladi, shaxsning ijtimoiy yo'nalishi shakllana boshlaydi. Kichik yoshdagi o'quvchilarning tabiati ba'zi xususiyatlarda farqlanadi. Avvalo, ular impulsivdir - ular tasodifiy sabablarga ko'ra, barcha holatlarni o'ylamasdan va tarozida o'ylamasdan, darhol impulslar, motivlar ta'sirida darhol harakat qilishga moyildirlar. Yoshga bog'liq xususiyat ham umumiy 8 irodaning etishmasligi: kichik o'quvchi mo'ljallangan maqsad uchun uzoq vaqt kurashda, qiyinchilik va to'siqlarni engib o'tishda hali ko'p tajribaga ega emas. U muvaffaqiyatsizlikka uchragan taqdirda taslim bo'lishi mumkin, o'zining kuchli va imkonsizligiga ishonchini yo'qotadi. Ko'pincha injiqlik, o'jarlik bor. Ularning odatiy sababi oilaviy ta'limning kamchiliklari. Bola uning barcha istaklari va talablari qondirilishiga odatlangan, u hech narsada rad etishni ko'rmagan. Injiqlik va qaysarlik maktabning unga qo'yadigan qat'iy talablariga, o'zi xohlagan narsani qurbon qilish zarurligiga qarshi bolaning noroziligining o'ziga xos shaklidir. Yosh talabalar juda hissiy. Hissiylik, birinchi navbatda, ularning aqliy faoliyati odatda his- tuyg'ular bilan ranglanishiga ta'sir qiladi. Bolalar kuzatadigan hamma narsa, ular nima haqida o'ylashlari, nima qilishlari ularda hissiy rangdagi munosabatni uyg'otadi. Ikkinchidan, yosh o'quvchilar o'zlarining his-tuyg'ularini qanday ushlab turishni, ularning tashqi namoyon bo'lishini nazorat qilishni bilmaydilar, ular quvonchni to'g'ridan-to'g'ri va ochiq ifoda etadilar. Qayg'u, qayg'u, qo'rquv, zavq yoki norozilik. Uchinchidan, emotsionallik ularning katta emotsional beqarorligi, kayfiyatning tez-tez o'zgarishi, ta'sir qilish tendentsiyasi, quvonch, qayg'u, g'azab, qo'rquvning qisqa muddatli va zo'ravonlik namoyon bo'lishida namoyon bo'ladi. Yillar davomida his-tuyg'ularini tartibga solish, ularning istalmagan ko'rinishlarini cheklash qobiliyati tobora rivojlanib bormoqda . Boshlang'ich maktab yoshi kollektivistik munosabatlarni tarbiyalash uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Yuqoridagilarning barchasidan xulosa qilishimiz mumkinki, boshlang'ich maktab yoshi - bu ijobiy o'zgarishlar va o'zgarishlar davri. Shuning uchun har bir bolaning ushbu yosh bosqichida erishgan yutuqlari darajasi juda muhimdir. Shunday qilib, boshlang'ich maktabda ta'lim faoliyati etakchi o'rinni egallaydi. Boshlang'ich maktab yoshida fikrlash asosiy vazifaga aylanadi. Shunday qilib, boshlang'ich sinf o'quvchisining rivojlanishi juda murakkab va qarama-qarshi jarayondir. Bu yoshda o'sib borayotgan odam juda ko'p narsani tushunishi kerak va shuning uchun siz uning hayotining har kunidan unumli foydalanishingiz kerak. Yoshning asosiy vazifasi - bu atrofdagi dunyoni: tabiatni, 9 insoniy munosabatlarni tushunish. Boshlang'ich maktab yoshidagi asosiy psixologik neoplazmalar quyidagilardir: ilmiy tushunchalar tizimini o'zlashtirish tufayli yuzaga keladigan barcha aqliy jarayonlar va ularning intellektualizatsiyasi, ularning ichki vositachiligining o'zboshimchalik va xabardorligi; ta'lim faoliyatini rivojlantirish natijasida o'z o'zgarishlarini bilish. Deyarli barcha intellektual, ijtimoiy va axloqiy fazilatlar intensiv shakllanadi, ularning ko'pchiligi hayot davomida o'zgarishsiz qoladi. Ushbu yosh davrining oxiriga kelib, nozik va qo'pol motorli ko'nikmalar juda muvofiqlashtirilgan va aniq bo'ladi. 1.2. Arifmetik amallarni o'rganishda hisoblash ko'nikmalarini mustahkamlash uchun og'zaki mashqlardan foydalanish (qo'shish va ayirish) Yuqorida aytib o'tilganidek, og'zaki mashqlar matematika darsining ajralmas qismidir. Ular darsning boshida ham, uning istalgan bosqichida ham amalga oshirilishi mumkin. Arifmetik amallarni, ya'ni qo'shish va ayirishni o'rganishda hisoblash ko'nikmalarini mustahkamlash uchun ko'pincha quyidagi og'zaki mashqlar qatoridan foydalaniladi: (3-ilovaga qarang) "Romashka" 1 dan 10 gacha bo'lgan raqamlar romashka gulining barglariga yoziladi va o'rtada "+" yoki "-" belgilari mavjud va raqamlar qo'yilgan joyda tirqish qilinadi. Ushbu o'yin 10, 100 ichida qo'shish va ayirish, raqam orqali qo'shish va ayirish va hokazolarni mashq qilish uchun ishlatilishi mumkin. Sehrli kvadratlar qo'shish va ayirish ko'nikmalarini mashq qilish uchun ishlatiladi. Kvadrat 9 qismga bo'lingan. Markazda har bir satr va har bir ustundagi uchta raqamni qo'shish orqali olinishi kerak bo'lgan summa joylashgan. Vazifa: etishmayotgan raqamlarni to'ldiring. Doiraviy misollar. Ushbu vazifaning ma'nosi shundaki, har bir keyingi misol oldingi misolda olingan natijadan boshlanadi. Turli xil hisoblash texnikasini mashq qilishda foydalanish mumkin. [ 7, p. 37] 10 Og'zaki hisoblash uchun siz misollar chop etilgan kartalardan foydalanishingiz mumkin. (qo'shish, 10 ichida ayirish, qo'shish, razryad orqali o'tish bilan ayirish va boshqalar) Ko'paytirish va bo'lishning arifmetik amallarini o'rganishda hisoblash ko'nikmalarini mustahkamlash davrida bolalarga quyidagi o'yinlar va mashqlarni taklif qilish mumkin: "Misol keltiring" o'yini . Raqamlar berilgan, masalan: 5, 8, 12, 18, 36. Topshiriq: berilgan javoblar bilan jadvalli ko‘paytirish va bo‘lish uchun turli misollar keltiring. “Qaldiq bilan bo'lish” mavzusini o'rganayotganda siz bolalarga quyidagi mashqni taklif qilishingiz mumkin: raqam berilgan, masalan: 34. Vazifa: 4, 5, 6 ga bo'linadigan 34 gacha bo'lgan eng katta sonni nomlang, 7, 8, 9 qoldiqsiz. ulushlar va kasrlar bilan ishlashni kiritishingiz mumkin . a) Shaklning qaysi qismi soyalangan? (4-ilovaga qarang) b ) 36, 48, 56, 68, 72 sonlarning 1/4 qismini toping. (9, 12.14, 17.18) c ) 3/5 sonlarni toping 25, 40, 55, 60, 85. (15, 24, 33,36, 51) d) 1/3 qismi 6, 8, 14, 18, 25 boʻlsa, sonni toping.(18.24, 42.54.75) Pochtachi o'yinidan foydalanish mumkin (5-ilovaga qarang) O'yin qoidalari: "Pochtachi" hisob-kitob natijasi "pochta" natijasidan farq qiladigan uyga xat olib boradi (* bilan belgilangan). Har bir uyda tegishli harf bor. "Pochtachi" ning yo'nalishini aniqlab, bolalar kalit so'zni yaratadilar. Kalit so'z: o'yin. [2, b. 13] matematik zanjir bilan almashtirish juda qulay . U har qanday shaklda taqdim etilishi mumkin. (6-ilovaga qarang) Matematik zanjir bolalar e’tiborini tashkil etish, og’zaki sanash ko’nikmalarini rivojlantirish va o’quvchilarning o’z- o’zini nazorat qilishni rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar bunday ishni yaxshi ko'radilar. 11 Bolalarni o'ziga jalb qilish uchun og'zaki hisoblash paytida o'yin daqiqalarini kiritish kerak. Bu, birinchi navbatda, o'quvchilarni bilim olishga o'rgatish, paydo bo'lgan muammolarni mustaqil ravishda hal qilish uchun o'rganishning har bir bosqichida o'rganilayotgan narsaning ma'nosiga chuqurroq kirib borish imkonini beradi. Bu ularda o'ziga ishonch hosil qiladi va natijalarini yaxshilashga undaydi, bolalar darsda faol ishlay boshlaydilar va ular matematikani fan sifatida yoqtira boshlaydilar. Talabalarning raqamlash bo'yicha bilimlarini mustahkamlash uchun qo'llaniladigan quyidagi mashqlarni batafsil ko'rib chiqing. 1 mashq: 40 dan 90 gacha, 50 dan 20 gacha o'nlab sanash. 42 dan 50 gacha, 73 dan 68 gacha birma-bir sanang. 2-mashq: Doskaga 5, 473, 6, 555, 32,91, 0 44, 9,100, 17, 1,29,350 sonlari yoziladi. Yagona raqamlarni nomlang. Ikki xonali raqamlarni nomlang. Uch xonali raqamlarni nomlang. 3 mashq : Raqamlarni bit shartlari yig'indisi bilan almashtiring. 48=40+8 55=50+5 62=60+2 34=30+4 11=10+1 83=80+3 98=90+8 27=20+7 76=70+6 4 mashq: ... 4 o‘nlik va 7 birlik, 8 o‘nlik va 9 birlik, 6 o‘nlik va 1 birlik, 1 o‘nlik va 2 birlik (47,89, 61,12) bo‘lgan sonni ko‘rsating. 5 mashq: 1 ta raqamga ko'paytiring 55, 70, 49,71, 56,50,135, 999, 569 45, 60, 99, 59, 100,5, 8,745, 10 va boshqalarni 25 ga kamaytiring [19, b. 133] Har bir o‘qituvchi matematika darsida o‘quvchilarning faoliyatini shunday tashkil etishga harakat qiladiki, ular darsda imkon qadar ko‘proq turli mashqlar va topshiriqlarni bajarishadi. Va ko'pchilik o'qituvchilarning ta'kidlashicha, har xil turdagi oddiy muammolarni og'zaki hal qilish juda foydali .  Oddiy qo'shish va ayirish masalalari 12  Ko'paytirish bo'linishi uchun oddiy vazifalar  Maydon va perimetrni topish muammolari  Narx, xarajat, miqdorni topish uchun oddiy vazifalar. Masalan, “oddiy masalalarni yechish” mavzusini o‘zlashtirganingizdan so‘ng siz sinfni ikki guruhga bo‘lishingiz, slaydda topshiriqlarni ko‘rsatishingiz, vaqt oralig‘ini belgilashingiz mumkin, shunda bolalar muammoni o‘z ongida yechish, uni taqdim etish va yozish kartadagi yechim. Og'zaki hisob-kitoblar biznes o'yini shaklida ham amalga oshirilishi mumkin, masalan, "Aqlli va aqlli", "Kim millioner bo'lishni xohlaydi" va boshqalar. Bundan tashqari, og'zaki hisob-kitoblar tanlov shaklida tashkil etilishi mumkin. Interfaol o'qitish usullaridan biri ekskursiyalar, mutaxassislarni taklif qilishdir. Bir qarashda, bu shakl og'zaki hisob-kitoblarni o'z ichiga olmaydi, lekin shunga qaramay, bu ular uchun eng qulaydir. Axir, gid yoki mutaxassis bilan muloqot qilish jarayoni shunday qurilishi mumkinki, bola o'z ongida qandaydir mantiqiy, oddiy vazifalar yoki oddiy iboralarga javoblar topishi kerak. Axir, bunday harakatlarni ongda, muloqot jarayonida amalga oshirish eng oqilona. Shunday qilib, aqliy arifmetika qiziqarli va qiziqarli bo'lishi mumkin, bolalarda qiziqish uyg'otadi va bu mahoratga ehtiyoj borligini ko'rsatadi. [18, b. 54] oddiy topshiriqlar ro'yxati 8-ilovada keltirilgan. Yuqoridagi barcha vazifalar masalalarni yechish qobiliyatini rivojlantirish uchun darsga kiritilgan, ular nazariy bilimlarni o'zlashtirish va hisoblash ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Turli xil vazifalar bolalarda qiziqish uyg'otadi, ularning aqliy faoliyatini faollashtiradi. To'g'ri tashkil etilgan aqliy hisoblash nafaqat boshlang'ich sinf o'quvchilarida hisoblash ko'nikmalarini avtomatlashtirishni shakllantirishda, balki o'qish uchun ijobiy motivatsiyani yaratishda, bolaning shaxsiy fazilatlari va aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishda ustuvor rollardan birini o'ynaydi. [14, b. 212] Quyida kichik yoshdagi o'quvchilarning aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan og'zaki hisoblash uchun topshiriqlarning ba'zi variantlari keltirilgan. 13 1. Yig'indi, ayirma va boshqalarni topish uchun og'zaki hisoblar. topshiriqning muntazam yangilangan matni bilan. - 37 kamaytirilgan, ayirilgan 19. Farqi nima? (18) - 25 raqamiga 17 va 15 sonlarining yig‘indisini qo‘shing.(25+32=57) - Birinchi koeffitsient 9, ikkinchisi 3. Ko'paytma nima? (27) - 76 raqamidan 28 sonini ayirdim. Men qanday raqam oldim? (48) - 23 va 17 sonlar yig‘indisidan 25 ni ayirish. (40-25=15) 9 ni 3 ga bo'lsa, qancha bo'ladi? (3) 50 ni olish uchun 29 ga qanday son qo'shilishi kerak? (21) - Agar siz mo'ljallangan raqamni 18 ga qo'shsangiz, siz 59 ni olasiz. Men qaysi raqamni o'yladim? (41) - Men bir raqamni o'ylab qoldim, unga 17 qo'shib, 31 ni oldim. (14) 2. Geometriya qoidalari. Birliklar. - tomonlari 12, 14, 15 sm bo‘lgan uchburchakning perimetrini toping; (26+15=41) - tomoni 15 sm bo'lgan kvadratning perimetrini toping; (60) - sm 2 dm1 sm ga aylantiring. (21 sm) 3. Raqamlarni farq bilan solishtirish. 18 soni 36 dan qancha kam? (18 da) 25 dan 100 qancha ko'p? (75 da) 4. Raqamlar qatorida harakatlanish imkoniyati. Raqamlar raqamlari. - sanoqda 80 raqamidan keyin qaysi raqam keladi; (81) Qaysi son 8 dan katta va 10 dan kichik? (9) - sonlar qatoridagi qaysi raqam 28 va 26 sonlar orasida joylashgan; (27) - 9 ta o'nlik va 2 birlik mavjud sonni nomlang; (92) 28 raqamidan 1 o'nni ayirish. (18) 5. “Tush bilan” topshiriqlari. - Ikki ot 20 km masofani bosib o'tdi. Har bir ot necha mil yurgan? (20 km) - Qushlar daryo bo'ylab uchib ketishdi: kaptar, pike, 2 ko'krak, 14 2 ta chaqqon va 5 ta ilon balig'i. Qancha qush? Tez orada javob bering! (5) - Yetti aka-ukaning bitta singlisi bor. Qancha opa-singillar bor? (1) 6. Og'zaki sanash va jismoniy pauza. O'qituvchi: Agar men noto'g'ri bo'lsam, siz cho'kib ketasiz, agar men haq bo'lsam, siz tik turasiz. Bitta raqam boshqasidan qancha katta ekanligini bilish uchun kattani kichikga bo'lish kerak. (kattasidan kichikni ayirish kerak) - 36 6 dan 30 marta ko'p. (6 marta) Minuendni topish uchun farqga subtrahendni qo'shishingiz kerak. (o'ngda) - 9 ni olish uchun 40 dan 21 ni ayirish kerak (40 dan 31 ni ayirish kerak) - To'rtburchakning burchaklaridan biri o'tkir. (to'g'ri emas) - 100 - eng kichik uch xonali son. (o'ngda) - Kvadratning barcha tomonlari teng. (o'ngda) - bissektrisa burchakni ikkiga bo'ladi. (o'ngda) -Diametr - aylana markazidan uning istalgan nuqtasigacha bo'lgan masofa. (Bu radius) Matematik labirintlar. Ular, masalan, 1 dan 100 gacha raqamlar yozilgan kartalar va bola 1 dan 100 gacha bo'lgan raqamlarni chiziq bilan bog'lashi kerak (7- ilovaga qarang, 2-jadval). Matematik loto Har bir o'quvchiga raqam va harf yozilgan kartalar beriladi. (7-ilovaga 3- jadvalga qarang) O'qituvchi matematik misollar qo'yadi, talabalar javob raqamini yopadilar. Qolgan harflardan (radius, yig'indi, doira, segment, diametr, kvadrat) matematik so'z hosil qilgan kishi g'olib hisoblanadi. Savollar 1. 90 2 marta kamayishi (45). 2. 39 plyus 0 (39). 3. 48 va 9 (57) ning yig‘indisini toping. 4. 30 ta konfetning uchdan bir qismi (10). 15 5. 20 kg ning beshdan ikki qismi (8). 6. Uchburchak tomonlari soni (3). 7. Kasrning soni 25/6 (25) ga teng. 8. Parallelepipedning yuzlari soni (6). 9. 3 kub (27). 10. 6 kvadrat (36). 11. Kasrning maxraji 4/53 (53) ga teng. 12,33 ga 8 (41) ga oshadi. 13. 15 juft (30). 14. Tomoni 7 sm (28) bo‘lgan kvadratning perimetri. 15. Tomoni 4 sm (16) bo'lgan kvadratning maydoni. 16. 2/3 soat (40). 17. 45 ga 3 va 7 (55) sonlarining yig‘indisi qo‘shilsin. [9, b. 15] Matematik jumboqlarni unutmang . Ular, shuningdek, yuqoridagi mashqlar kabi kichik yoshdagi o'quvchilarning aqliy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan. (7-ilova 4-jadvalga qarang) Naqshlarni aniqlash, taqqoslash, to'g'ri javobni qidirish vazifalari. - 9, 11 javobli misollarni toping. 7 + 53 + 811 - 0 (871) 12 + 19 - 21 - 1 (9) 18 + 96 - 100 - 3 (11) Va hokazo. - misolni to'g'ri javob bilan moslang: 125 + 30 85 181-96 155 Nazmda topshiriqlar, mantiqiy topshiriqlar Qafasda 4 ta quyon bor edi. To'rtta yigit bu quyonlardan bittadan sotib oldi va bitta quyon qafasda qoldi. Bu qanday sodir bo'lishi mumkin? (Bir quyon qafas bilan sotib olindi) 16 Marinada butun olma, ikkita yarmi va 4 choragi bor edi. Uning nechta olmasi bor edi? (3) Kechasi soat 11 da yomg'ir yog'sa, 48 soat ichida quyoshli ob-havo bo'lishi mumkinmi? (Yo'q, chunki tun bo'ladi) 1 kg go'shtni pishirish uchun bir soat kerak bo'ladi. X kg go'shtni pishirish uchun qancha vaqt ketadi? (1 soat) Ular Petyaga raketa haqida kitob berishdi. Petya uni o'qib chiqdi va Svetaga berdi. Sveta - Vanya, Vanya - Tanya, Tanya - kichkina Maryana. Kitobni nechta bola o'qigan? (5) Men butalar ichiga kirishim bilanoq, men boletus, ikkita chanterelles, boletus va yashil volan topdim. Kimda javob tayyor, qancha qo'ziqorin topdim? (5) [16, b. 90] 1.3. Boshlang‘ich sinflarda og‘zaki sanash texnikasini o‘rganishning nazariy asoslari Matematika er yuzidagi eng muhim fanlardan biri bo'lib, inson hayotida har kuni u bilan uchrashadi. Shuning uchun o'qituvchi bolalarda ushbu fanga, fanga qiziqishni rivojlantirishi kerak. Ushbu fanni o'rganishda kichik yoshdagi o'quvchilar juda ko'p irodali va aqliy harakatlarni, rivojlangan tasavvurni, diqqatni jamlashni talab qiladi, matematika o'quvchi shaxsini rivojlantiradi. Bundan tashqari, matematikani o'rganish mantiqiy fikrlashni rivojlantirishga sezilarli hissa qo'shadi va maktab o'quvchilarining dunyoqarashini kengaytiradi. Menimcha, turli og‘zaki sanash turlarini qo‘llash, o‘quvchilarni darsning ushbu bosqichiga va umuman darsga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tkazishga jalb qilish orqali matematikaga bo‘lgan kognitiv qiziqishni rivojlantirish mumkin. Og'zaki hisob-kitoblar darsning tasodifiy bosqichi bo'lishi mumkin emas. Ular asosiy mavzu bilan uslubiy aloqada bo'lishi va muammoli xarakterga ega bo'lishi kerak. Bunday mashqlarning ma'lum tizimini yaratish o'quvchilarga avtomatik mahorat darajasida bilim olish imkoniyatini beradi. 17 Og'zaki hisoblash ham darsning majburiy bosqichi bo'lib, barcha sinflarda matematika darslarida o'tkazilishi kerak, uni turli xil ish shakllari bilan ifodalash mumkin: matematik, arifmetik yoki grafik diktantlar, zanjirli hisoblar, matematik loto, rebuslar, krossvordlar, testlar, suhbatlar, so'rovlar va boshqalar. Aqliy sanash mashqlari majmuasiga algebraik va geometrik material, oddiy masala va topshiriqlarni zukkolik bilan yechish, son va miqdorlar bo‘yicha harakatlar xossalari va boshqalar kiradi [1, b. 62] Ma'lumki, tezkor fikrlash qobiliyati aniq fan yoki ijodiy faoliyatdan qat'i nazar, faoliyatning turli sohalarida har qanday odam uchun zarurdir . Bunga matematika darslari faol yordam beradi. Matematika, eng avvalo, asabiy aloqalarni yaxshilash va tezlashtirishga yordam beradi, aniqrog'i, tafakkurni rivojlantiradi. O'qituvchi kichik o'quvchiga matematik operatsiyalarni bajarishga o'rgatadi, bu bilimlarni hayotda qo'llash uchun emas, balki ular shubhasiz foydali bo'ladi, lekin bolaning aql-idrokini rivojlantirish uchun. Aql uchun arifmetik mashqlarni yechish orqali o‘quvchilar fikrlash qobiliyatini yaxshilaydi. Shuning uchun boshlang'ich sinf o'qituvchilari matematika darsida og'zaki mashqlarga alohida e'tibor berishadi, chunki. og'zaki sanash o'qituvchiga, birinchidan, o'quvchini bir faoliyatdan ikkinchisiga o'tkazishga yordam beradi, ikkinchidan, o'quvchilarni yangi mavzuni o'rganishga tayyorlash, uchinchidan, o'tilgan materialni takrorlash va umumlashtirish uchun topshiriqlarni og'zaki sanashga kiritish mumkin, to'rtinchidan, u o'quvchilarning aql-zakovati va faolligini oshiradi. [12, b. 37] Ma'lumki, og'zaki hisoblash jarayonida bolalarda sanab o'tilgan barcha aqliy jarayonlar - xotira, e'tibor, quloq bilan aytilganlarni idrok etish qobiliyati, reaktsiya vaqti, nutq, fikrlash mantig'i va mavhum fikrlash rivojlanadi, bu ayniqsa boshlang'ich sinflarda muhimdir. maktab yoshi. [4, b. 27] Og'zaki sanash hamma joyda ko'rinadigan va ko'rinmas holda mavjud bo'lib, ob'ektlarni va ularning tashqi xususiyatlarini idrok etish bilan bog'liq bo'lgan hissiy va intellektual (fazoviy tasavvur, xotira, mantiqiy va algoritmik fikrlash, idrok, 18 e'tibor) maqsadli ravishda rivojlantiruvchi kognitiv qobiliyatlarni samarali o'zlashtirishga imkon beradi. va operatsion bilimlar, ularning ishora tizimlari, yangi ma'lumotlarni o'zlashtirish uchun olingan bilimlardan mustaqil foydalanish ko'nikmalarini shakllantirish.[3, b. 29] Yaxshi natijalarga erishish uchun bolalarni tez va to'g'ri hisoblashni o'rganishga imkon beradigan bir qator shartlarni hisobga olish kerak. Birinchidan, bu bunday darslarning muntazamligi. Har kuni 5-10 daqiqa (kamida!) Talabalar og'zaki hisob-kitoblarni talab qiladigan vazifalarni bajarishlari kerak. Ikkinchidan, topshiriqlarni tanlash materialning mazmuni, uni taqdim etish shakli jihatidan xilma-xil bo'lishi kerak. Esda tutingki, monotonlik qiziqishni o'ldiradi va zerikish keltiradi. Va nihoyat, shuni ta'kidlash kerakki, topshiriqlarni tanlashda o'quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish kerak, topshiriqlarning murakkablik darajasi o'quv vaqtida talabalarning rivojlanish darajasiga mos kelishi kerak. Talablar og'zaki hisoblash uchun Og'zaki hisoblashni o'tkazishda har bir o'qituvchi quyidagi talablarga amal qiladi :  Aqliy hisoblash uchun mashqlar tasodifiy emas, balki maqsadli ravishda tanlanadi.  Vazifalar xilma-xil bo'lishi kerak, taklif qilingan vazifalar oson bo'lmasligi kerak, lekin ular "qiyin" bo'lmasligi kerak.  Mashqlar matnlari, chizmalar va eslatmalar, agar kerak bo'lsa, oldindan tayyorlanishi kerak.  Og'zaki hisoblashda barcha talabalar ishtirok etishlari kerak.  Og'zaki hisobotni o'tkazishda baholash mezonlarini (rag'batlantirish) o'ylab ko'rish kerak. [8 , b. 4 ] Og'zaki sanashni idrok etishning shunday shakllari mavjud. 19  1) Ravon eshitish (o`qituvchi, talaba o`qiydi, magnitafonga yozib qo`yadi) - topshiriqni quloq bilan idrok qilishda xotiraga katta yuk tushadi, shuning uchun o`quvchilar tezda charchaydilar. Biroq, bunday mashqlar juda foydali: ular eshitish xotirasini rivojlantiradi.  2) Vizual (jadvallar, plakatlar, doskadagi yozuvlar, abak) - topshiriqni yozish hisob-kitoblarni osonlashtiradi (raqamlarni yodlashning hojati yo'q). Ba'zan yozuvsiz vazifani bajarish qiyin va hatto imkonsizdir. Misol uchun, siz ikkita nom birliklarida ifodalangan qiymatlar bilan amalni bajarishingiz, jadvalni to'ldirishingiz yoki ifodalarni taqqoslashda amallarni bajarishingiz kerak.  3) Birlashtirilgan. Shuningdek:  - fikr-mulohaza (kartalar yordamida javoblarni ko'rsatish).  - variantlar bo'yicha vazifalar (mustaqillikni ta'minlash)  - o'yin shaklidagi mashqlar (zanjirni davom ettirish, taqillatish, qarsak chalish, "Dialog", "Matematik duel", "Sehrli kvadratlar", "Omillar labirint", "Viktorina", "Sehrli raqam", "Individual" lotto”, “Eng yaxshi hisoblagich”, “Kodlangan mashqlar”, “Chip”, “Kim tezroq”, “Gul, quyosh”, “Raqamli tegirmon”, “Raqamli otashinlar”, “Matematik hodisa”, “Jimjitlik”, “Matematik estafeta poygasi"). [10 , p. 96 ] Og'zaki hisob quyidagi shaklda ham tuzilishi mumkin:  Diqqatni rivojlantirish va takomillashtirish bo'yicha vazifalar. Masalan: naqsh toping va misolni yeching, qatorni davom ettiring.  Idrok, fazoviy tasavvurni rivojlantirish vazifalari. Masalan, bezak, naqsh chizish; nechta qatorni hisoblang.  Kuzatishni rivojlantirish bo'yicha vazifalar (naqshni toping, nima ortiqcha?)  Didaktik o'yinlar yordamida og'zaki mashqlar. [20 , p. 122 ] Og'zaki hisoblashning maqsad va vazifalari  maqsadlarini quyidagicha belgilash mumkin: 20 1. Darsning maqsadlariga erishish; 2. Hisoblash ko'nikmalarini rivojlantirish; 3. Matematik madaniyatni, nutqni rivojlantirish; 4. Umumlashtirish va tizimlashtirish, olingan bilimlarni yangi vazifalarga o'tkazish qobiliyati. Og`zaki mashqlar yoki og`zaki sanash dars bosqichi bo`lganligi uchun uning o`ziga xos vazifalari bor: 1. O`quvchilarning darsdagi mustaqil faoliyati yoki o`qituvchining tushuntirishini ongli ravishda idrok etishlari uchun zarur bo`lgan muayyan bilim, ko`nikma va malakalarni takrorlash va tuzatish. 2. O`quvchilarning bilim holatini o`qituvchi nazorati.3. Talabalarni yangi materialni idrok etishga psixologik tayyorgarligi.4. Kognitiv qiziqishning ortishi , chunki kichik yoshdagi o'quvchilarning matematikadan yomon ishlashining asosiy sabablaridan biri bu fanga zaif qiziqishdir. Fanga qiziqish darsdagi ish sifatiga bog'liq. Qiziqishsiz olingan bilim foydali bo'lmaydi. Shuning uchun ham o`qituvchi bolalarda bu fanga qiziqishni rivojlantirishi kerak. [17, b. 10] Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarda matematikaga qiziqishni rivojlantirishga aqliy hisoblashning ta'sirini aniqlash uchun men "Chervonopraporskaya 34-sonli maktab" LPR davlat ta'lim muassasasining 4-sinf o'quvchilarini o'rganishni o'tkazdim. Birinchi bosqichda bolalarga anketa to'ldirish taklif qilindi. Bolalarning javoblarini tahlil qilishda quyidagi natijalarga erishildi: og'zaki sanashga qiziqishning yuqori darajasi - 45%, o'rtacha daraja - 40%, past daraja - 15%. So'rov natijalari diagrammada keltirilgan. (1-ilovaga qarang) Ikkinchi bosqichda bu sinfda og'zaki sanash bo'yicha sinfdan tashqari mashg'ulot o'tkazildi. Og'zaki sanashga qiziqish darajasining o'zgarishi haqidagi ma'lumotlar so'rovnoma orqali olingan va quyidagi diagrammada keltirilgan. (2- ilovaga qarang) 21 Ikkinchi so‘rov natijalarini tahlil qilib, birinchi so‘rov natijalari bilan qiyoslab shunday xulosaga keldimki, aqliy hisoblash bo‘yicha sinfdan tashqari mashg‘ulotlar tufayli aqliy sanashga qiziqish darajasi ortgan. Tajriba shuni ko'rsatadiki, og'zaki mashqlardan mohirona foydalanish bilan ular dars samaradorligini oshirishda muhim rol o'ynashi mumkin. Buning asosiy shartlari og'zaki mashqlarni qo'shimcha material sifatida va hech qanday tarzda o'z- o'zidan maqsad sifatida emas, balki darsning organik, zarur qismi sifatida ko'rib chiqishdir, ularsiz bilim va ko'nikmalarni o'zlashtirish katta qiyinchiliklar bilan davom etadi. ko'proq vaqt yo'qotish. Og'zaki hisob-kitoblarning to'g'ri va ravonligiga erishish uchun barcha to'rt yillik o'qish davomida matematikaning har bir darsida har bir sinf dasturida nazarda tutilgan og'zaki hisob-kitoblar bo'yicha mashqlar uchun 5-10 daqiqa vaqt ajratish tavsiya etiladi. 22 II bo'lim. Og'zaki sanash matematikasidan ma'lum maqsadda dars o'tkazishni modellashtirish va amaliyotga tadbiq etish 2.1. Oldingi darsda o'rganilgan narsalarni mustahkamlash uchun og'zaki hisoblash bilan dars qismlarini ishlab chiqish №1 darsdan parcha Sinf: 1 Mavzu : “Shaklni qo'shish holatlari, a + 7” Maqsad: - matematika darsiga kognitiv qiziqish darajasini oshirish, ilgari o'rganilgan materialni mustahkamlash. - Matematik nutqni, xotirani, e'tiborni, fikrlashni rivojlantirish. - Aniqlik, kollektivizm tuyg'usini tarbiyalash - Bolalar, Dunno bugun bizga tashrif buyurgan edi, lekin yo'lda u savatini tashlab, hozirgina terib olgan barcha qo'ziqorinlarni sochdi. Keling, unga ularni yig'ishda yordam beraylik. Ammo qo'ziqorinni olish uchun avval siz misolni hal qilishingiz kerak bo'ladi. (Doskani ochaman, ustiga qo'ziqorinlar chizilgan, unda misollar: 9 + 7, 8 + 7, 7 + 6, 7 + 6, 12 + 7 va, 13 + 7 va. O'quvchi javob beradi. eritmaning tushuntirishi, keyin taxtaga o'tadi va qo'ziqorinni o'chiradi - savatga qo'yadi). - Yaxshi bolalar, Dunnoga yordam berganim uchun u mendan sizga hiyla ko'rsatishimni so'radi: - 1 dan 10 gacha bo'lgan sonni o'ylab ko'ring. Unga 1 qo'shing, yana 1 ta qo'shing, 1 ni ayiring, yana 1 ni qo'shing, 1 ni qo'shing. Endi menga natijani ayting, men sizga qancha fikr borligini aytaman. (taxmin qilish uchun, natijadan 2 ni ayirish kerak) Agar vaqt qolsa, siz hiylani hal qilishni taklif qilishingiz mumkin. 2-darsning bir qismi Darajasi: 3 Mavzu: “Takrorlash. 1 dan 1000 gacha raqamlar" 23 Maqsad: - “yuzlik”da sanash, “yumaloq” yuzliklarni o‘qish, sonlarni so‘z bilan yozish qobiliyatini shakllantirish; - talabalarning shaxsiy fazilatlarini rivojlantirish (fikrlash, muloqot qilish, nutq. - bir-biriga nisbatan bag'rikenglik, o'zaro hamkorlikni tarbiyalash. Bugun darsda biz qiziqarli masalalarni hal qilamiz, lekin har bir muammoning kaliti bor - bu misol va men sizga masalaning shartini o'qishim uchun avvalo misolni hal qilishingiz kerak. 1) 428+351= Vazifa: Kechki ovqatni tayyorlash uchun oshpazga 24 kg kartoshka, 3 baravar kam lavlagi va lavlagidan 2 baravar kam piyoz kerak edi. Oshpaz necha kilogramm piyoz ishlatgan? Muammoni birinchi bo'lib hal qilgan kishi token oladi. 2) 685+413= Vazifa: Chumoli uyasida 434 ta ishchi chumoli va 323 ta jangchi chumoli bor. Agar yana 23 nafar ishchi va 45 nafar jangchi tug‘ilgan bo‘lsa, chumoli uyasida nechta chumoli bor edi? 3) 560-170= Vazifa: Timofeyda 678 dollar bor. U birinchi kuni 132 dollar, keyingi kuni esa 135 dollar sarfladi. Shu ikki kundan keyin Timofeyda qancha rubl qoldi? 4) 746-528= Vazifa: 640 soat ish vaqti xodimlar o'rtasida taqsimlanadi. Agar har bir xodim mehnatga 8 soat vaqt ajratsa, korxonada nechta xodim bor? (80) Eng ko'p tokenga ega bo'lgan bola g'alaba qozonadi. Fragment № 3 Sinf: 4 Mavzu: "Ikki xonali songa ko'paytirish va bo'lish" Maqsad: - bolalarning ko'p xonali raqamlar bilan matematik operatsiyalarni bajarish bo'yicha bilim va ko'nikmalarini mustahkamlash. 24 - O'qituvchini tinglash, xotira, matematik nutq qobiliyatini rivojlantirish -Matematikaga qiziqishni rivojlantirish. Bolalar, men sizlarga doskada topshiriq tayyorladim, lekin kimdir misollardagi barcha belgilarni o'chirib tashladi. Keling, ularni qayta tiklashga harakat qilaylik. 70 * 59 \u003d 4130 810000 * 60 \u003d 13500 9500 * 50 \u003d 190 410 * 40=16400 68600 * 70= 980 880 * 20=17600 99*90=8910 770000*77=10000 770*20= 15400 Juda qoyil! 2.2. Ushbu darsda yangi materialni idrok etishga tayyorgarlik ko'rish uchun og'zaki sanash bilan dars qismlarini ishlab chiqish. Fragment № 1 Sinf: 2 Mavzu: O'n. O'nlab 100 tagacha sanash. Maqsad: - O'nlab sanashni, dumaloq raqamlarni chaqirishni o'rganing - Xotira, e'tibor, fikrlash, mantiq, matematik nutqni rivojlantirish - Mustaqillik va intizom, do'stona munosabatlarni tarbiyalash. Bortda vagonlari bor lokomotiv bor (9-ilovaga qarang) Vagon raqamlari misollar yordamida shifrlangan. Misollarni hisoblang va vagonlarni raqamlarning o'sish tartibiga qo'ying. [13, b. 13] №2 fragment Darajasi: 3 Mavzu: " Etti va 7 ga ko'paytirish, bo'linishning tegishli holatlari" Maqsad: - yetti va 7 sonlarni ko‘paytirish jadvallarini tuzish; bo'linishning tegishli holatlarini ko'rib chiqing. - Diqqatni, muloqot qobiliyatlarini, tasavvurni rivojlantirish, guruhlarda ishlash qobiliyatini shakllantirish, fikr yuritish qobiliyati. -to'g'rilik, o'zaro yordam, boshqalarni hurmat qilish kabi tarbiya. 25 O'qituvchi "narvon" o'yinini o'tkazadi. Bolalar har bir stolga bittadan karta olishadi (9-ilovaga qarang). O'qituvchining buyrug'i bilan ular hisoblab, tegishli bosqichga javob yozadilar. Bir talaba narvonning bir tomoniga, ikkinchisi esa boshqa tomoniga ko'tariladi. Yuqori pog'onaga javobni birinchi bo'lib yozgan kishi g'alaba qozonadi. 2.3. Ushbu darsda o'rganilgan narsalarni birlamchi mustahkamlash uchun og'zaki hisoblash bilan dars qismlarini ishlab chiqish Fragment № 1 Sinf: 1 Mavzu: "Birinchi o'nlik sonlarini qo'shish va ayirish" Maqsad: - 10 ichida sonlar tarkibini, qo`shish va ayirish usullarini takrorlash. - xotirani, mantiqiy fikrlashni, ijodkorlikni rivojlantirish; hisoblash qobiliyatlari. - Mavzuga muhabbatni tarbiyalash. O'qituvchi "Jim" o'yinini o'tkazadi. O'qituvchi oynani, bolalar esa etishmayotgan raqam bilan kartani ko'rsatadi. 4+ = 6 + 2=5 + 1 = 1 6 - = = 4 7 - = 5 - 2 = 3 - 2 = 8 + 5 =10 №2 fragment Mavzu: "11-a shaklini ayirish" Maqsad: - matematika darsiga kognitiv qiziqish darajasini oshirish. - bolalarning darsdagi faoliyatini nazorat qilish va baholash qobiliyatini rivojlantirish. - insonning eng qimmatli fazilatlarini tarbiyalash: mehribonlik, sezgirlik, guruhda ishlash qobiliyati. - Bolalar, bugun Dunno bizga tashrif buyurishga keldi, u bizga sharlar bermoqchi edi, lekin kuchli shamol esadi va u ularni ushlab turolmadi, keling, ularni 26 tutaylik. Lekin sharni ushlash uchun misollar yechishimiz kerak (misollar doskaga sharlarda yoziladi, o‘quvchi javobni nomlaydi va qanday yechganini tushuntiradi, keyin borib sharni bog‘laydi): 13-5, 18-9, 14-7, 11-4, 15 -8, 17-9, 15-6, 16-7. 27 Xulosa Shunday qilib, hisoblash ko'nikmalari va qobiliyatlarini shakllantirish murakkab uzoq jarayon bo'lib, uning samaradorligi bolaning individual xususiyatlariga, uning tayyorgarlik darajasiga va hisoblash faoliyatini tashkil etishga bog'liq. Ta'lim rivojlanishining hozirgi bosqichida og'zaki hisoblashni tashkil etishning nafaqat kuchli hisoblash qobiliyatlari va qobiliyatlarini shakllantirishga, balki bolaning shaxsiyatini har tomonlama rivojlantirishga yordam beradigan shunday usullarini tanlash kerak. Hisoblash faoliyatini tashkil etish usullarini tanlashda ishning rivojlanayotgan xususiyatiga e'tibor qaratish, ijodiy vazifalarga ustunlik berish kerak. Amaldagi og'zaki mashqlar so'zlarning o'zgaruvchanligi, echimlarning noaniqligi, turli naqsh va bog'liqliklarni aniqlash, bolaning individual xususiyatlarini hisobga olishga imkon beradigan turli xil modellardan (ob'ektiv, grafik, ramziy) foydalanish bilan tavsiflanishi kerak. , uning hayotiy tajribasi, mavzu-samarali va vizual-majoziy fikrlash va bosqichma-bosqich bolani matematik tushunchalar, atamalar va belgilar dunyosiga kiritish. Hisoblash ko'nikmalarini shakllantirish algebraik o'zgartirishlar texnikasini tez o'zlashtirishni ta'minlaydi, kombinatoryal va ehtimolli fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi, matnli muammolarni oqilona hal qilishni o'rganishga, funktsional bog'liqliklarni tushunishga imkon beradi. Boshqacha aytganda, hisoblash ko'nikmalarini shakllantirish matematika o'quv fanining fan o'quv natijalarini shakllantirish uchun asosdir. Bundan tashqari, og'zaki hisoblash mahorati bilvosita boshlang'ich maktab o'quvchilarining eng tez o'rganishiga hissa qo'shadi, ularning diqqatini va fanga qiziqishini tarbiyalaydi. Zamonaviy ta'limda o'quv-uslubiy to'plamlar mualliflari va metodistlar turli xil ta'lim texnologiyalarining keng imkoniyatlarini taqdim etadilar. O’qituvchining asosiy vazifasi qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari doirasida matematika darslarida og’zaki hisob-kitoblarni tashkil etish shakllari va usullaridan malakali foydalanish hisoblanadi. Zero, aqliy hisoblash matematika o‘quv fanida fan natijalarini shakllantirishning asosi bo‘lib, turli og‘zaki sanash texnikasi bolalarda 28 matematikaga qiziqish uyg‘otadi, o‘ziga ishonchni uyg‘otadi va o‘z natijalarini yaxshilashga undaydi. darsda faol ishlay boshlaydi va ular matematikani buyum sifatida yoqtira boshlaydilar. [5, 285-bet] 29 Adabiyotlar ro'yxati 1. Babenko N.A. Matematika darslarida og'zaki hisoblashdan foydalanish to'g'risida / N.A. Babenko // Yosh olim. - 2012. - 1-son. T.2. — S. 62-64. 2. Burlyga A.Ya. Og'zaki hisoblashning qiziqarli usullari./A. Ya. Burlyga // Boshlang'ich maktab. - 1985. - 5-son. - b. 44 3. Doroxova N.V. Og'zaki hisoblash matematika darsi tuzilishining ajralmas qismi sifatida / N.V. Doroxova // Pedagogika masalalari.-2018.-No3.-28-30-b. 4. Dremova N.I. Menga matematika darslarida og'zaki hisob kerakmi / N. I. Dremova //Maktabda matematika.- 2010.- No 8.-b.27-29. 5. Dyxova, L.V. Og'zaki hisoblash matematika darslarida o'quvchilarning bilim faolligini oshirish shakli sifatida /L.V. Dixova //Yevrosiyo xalq jurnali.-2016.- №2.-p.280-281. 6. Zaitseva O.P. Hisoblash ko'nikmalarini shakllantirishda va bolaning shaxsiyatini rivojlantirishda aqliy hisoblashning roli / O.P. Zaitseva // Boshlang'ich maktab. - 2001. - No 1. - S. 65 - 69. 7. Zimovets K.A., Pashchenko V.A. Og'zaki hisob-kitoblarning qiziqarli usullari./K.A. Zimovets, V.A. Pashchenko // Boshlang'ich maktab.- 1990.- No 6.- 44-46 b. 8. Ivanova T. “Og'zaki sanash” / T. Ivanova // Boshlang'ich maktab.-1999 yil - 11-14-betlar. 9. Klimenkova V.A. "Og'zaki hisoblash uchun" / V. A. Klimenkova // Boshlang'ich maktab. - 1994 yil - № 5. - 10-bet. 10. Kovalenko V.P. "Matematika darslarida didaktik o'yinlar" / V.P. Kovalenko. - M .: Ta'lim, 1990. - 96 b. 11. Kryuchkova S.N. Matematika darslarida og'zaki hisoblashning dolzarbligi / S. N. Kryuchkova//Yevrosiyo xalq jurnali. – 2016.- No 10. -b. 126. 12. Lipatnikova N.G. Matematika darslarida og'zaki mashqlarning o'rni. / N. G. Lipatnikova / / Boshlang'ich maktab. - 1998. - № 2. - s. 30 13. Misheneva T.S. “Og'zaki hisoblashni tashkil etish usullari” /T.S. Misheneva // Boshlang'ich maktab. - 1995 - № 12. - p. 15-16 14. Mulyukova A.V. Og'zaki hisoblash matematika darslarida o'quv faoliyati turlaridan biri sifatida / A.V. Mulyukova//Matematika va texnika fanlarining dolzarb muammolari.-2017.-b.210-212. 15. Pishcheva A.V. Bolalar uchun og'zaki hisoblashning qiymati /.V. Pishcheva, Evtuxova M.R., Kokoreva V.V.//Yoshlar ilmiy forumi: Gumanitar fanlar.-2017.-No3.-180-185-bet. 16. Samuilov S.V. Og'zaki hisoblashni o'rgatishda faol usullardan foydalanish / S.V. Samuilov, S.V. Samuylova // Ilmiy-metodik elektron jurnal kontseptsiyasi.-2015.-№T6.-86-90-bet. 17. Tuyboyeva L.I.Og‘zaki sanash kichik yoshdagi o‘quvchilarda aqliy qobiliyatlarni rivojlantirish vositasi sifatida /L. I. Tuyboeva, N.N. Polieva//Pedagogika muammolari.-2015.-№ 2.-b.22-24. 18.Fattaxova Z.N. Foiz bilan og'zaki hisob / Z.N. Fattaxova // Boshlang'ich maktab. Bundan oldin va keyin. - 2008. - No 7. - S. 51 - 54. 19. Tsubera V.I. Boshlang'ich sinf o'quvchilarida hisoblash ko'nikmalarini shakllantirish aspektida og'zaki hisobdan foydalanish samaradorligini oshirish to'g'risida / V.I. Zubera, O.V. Igrakova // Innovatsion fan. - 2015. - No 1-2. - 236- 238-bet. 20. Shchegoleva T.N. Matematika darslarida og'zaki hisoblash o'quvchilarning bilim faolligini oshirish vositasi sifatida / Shchegoleva T.N., Permyakova N.V. / / Zamonaviy fanning yangi yo'nalishlari va tushunchalari.- 2016.-122-123-betlar.