Korporativ huquq KORPARATIV HUQUQNING UMUMIY QOIDALARI Kompaniya Korporatsiya Firma Tadbirkor Organizatsiya Jamiyat Yuridik shaxs Nima uchun odamlar hozirgi kunda kompaniyalar yaratadilar??? ….Money, money, money…. Kompaniya kimga tegishli? Kompaniya kimga tegishli?  Ta’sischi (aksiyadorlar)?  Direktorlar?  Kuzatuv kengashi?  Iste'molchilar - mijozlar? Kompaniya nima? Kompaniya - bu umumiy maqsadga erishish maqsadida birgalikda ishlash uchun birlashgan odamlar guruhi tomonidan tuzilgan yuridik shaxs. Korporatsiya "ko'rinmas, nomoddiy va faqat qonunni hisobga olgan holda mavjud bo'lgan sun'iy shaxs" Chief Justice John Marshall in 1819 Yuridik shaxs Kompaniya - bu "korporativ organ", "yuridik shaxs" yoki "sun'iy shaxs". Kompaniya o'z a'zolaridan, ya'ni kompaniyaning egalari bo'lgan aksiyadorlaridan alohida shaxs hisoblanadi. Yuridik shaxs sifatida  Kompaniya cheklangan javobgarlikka ega;  U o'zi shartnomalar tuzishi mumkin;  U o’z qarzlari va majburiyatini o’zi bajaradi;  U sudga berishi mumkin yoki sudga tortilishi mumkin  A'zolar o'zgarishi mumkin bo'lsa-da, u abadiy yashaydi. Kompaniyaning 5 ta xususiyati ‽ Mustaqil yuridik shaxsiyat (legal personality), ‽ Cheklangan javobgarlik (limited liability), ‽ Aylanuvchi hissalar/ulushlar (transferable shares), ‽ Boshqaruv tuzilmalari timsolida markazlashgan boshqaruv organi (sentralized management under a board structure) ‽ Kapitaldagi hissadorlarning ulushli egaligi (shared ownership by contributors of equity capital).  Kompaniyalarning rivojlanish tarixi  O’rta asrlar: yakka tadbirkor, sheriklar;  19 asr industrial revolyutsiya – cheklangan mas’uliyat va mustaqil javobgarlik;  20 asr- ommaviy ishlab chiqarish - katta korporatsiyalar- boshqaruv va egalikning bo’linishi, aksiyadorlarning ko’payishi va diversifikatsiya;  21 asr moliyaviylashuvning kuchayishi - globallashuv va kapital oqimlari Korporativ Huquq  Kontraktarizm – kompaniya shartnomaviy munosabatlardan tuzilgan;  Berle va Means: egalik va nazoratni ajratish - boshqaruvchilik - vositachilik ierarxiyasi;  Agentlik nazariyasi - aksiyadorlar asosiy boshliqlar, direktorlar esa agentlar sifatida;  Aksiyadorlarning ustuvorligi - korporativ nazorat bozori;  Manfaatdorlik - plyuralistik yondashuv;  Neoliberalizm - erkin bozor kapitalizmi;  Rivojlangan ulushdorlar nazariyasi;  Ijtimoiy korporativ javobgarlik va barqarorlik Korporativ boshqaruvning tarixiy rivojlanishi Korporativ huquqning dominant nazariyalari  Agentlik nazariyasi Yordamchilik nazariyasi Jamoaviy ishlab chiqarish nazariyasi Agentlik nazariyasi  AQShda eng ustun nazariya  Buyruq beruvchi (Prinsipal) : Ulushdorlar  Bajaruvchi (Agent): Direktorlar  Boshqaruv va egalikning bo’linganligi  Muammolar:  Oportunizm;  Ishonchsiz axborot Agentlik nazariyasi Direktorlar aksiyadorlarning agentlari sifatida ko'riladi;  kompaniyaning biznesini yuritish uchun vaqti yoki imkoniyati bo'lmagan aktsiyadorlar uchun ishlaydi - Bu nazariya direktorlarni o'z vakolatlari va majburiyatlarini bajarishda yo'l-yo'riq va tartibga solish uchun eng mos keluvchi nazariya hisoblanadi.  Kengash monitoring agenti sifatida qaraladi Direktorlarning nazariya va amiliyotdagi roli Ulushdorlardan vazifa olgan agentlar o’z boshliqlari bo’lgan ulushdorlarga hisobdor bo’lishadi; Agentlar boshliqlari (ulushdorlar) oldida javobgarlikka ega (odatda "aktsiyadorlarning eng yaxshi manfaatlarini ko'zlab ishlash" deb ta'riflanadi); Agentlik "xarajatlari" Agentlarni nazorat qilish va intizomiy javobgarlikka tortish bilan bog'liq xarajatlar:  Moliyaviy xarajatlar,  monitoring qilishga sarflangan resurslar va vaqt;  Direktorlar uchun rag’batlantirish xarajaatlari;  yillik hisobot ma'lumotlarini taqdim etish xarajatlari va ushbu ma'lumotlarni ko'rib chiqish uchun asosiy xarajatlar;  moliyaviy tahlilchilar va asosiy aktsiyadorlar bilan uchrashuvlar xarajaatlari;  boshqaruv auditi tartib-qoidalarini o'rnatish xarajatlari. Agentlik "xarajatlari"  Kompaniyaning agentlik xarajatlari quyidagilardan iborat bo'ladi:  Prisipal tomonidan xarajaatlarning monitoringi; (agent o'g'irlaganligini bilish uchun);  agent bilan bog'lanish xarajatlari; (agent o'g'irlik qilmasligi uchun);  Oxirgi yo'qotish (agent o'g'irlaganda). "Xarajatlarni" kamaytirish  Menejerlarga rag'batlantiruvchi to'lovlarni taqdim etish;  Korporativ nazorat bozori - yomon boshqariladigan kompaniyalar egallab olinadi va rahbariyat quvib chiqariladi. Ammo…….  Enronda direktorlarga aksiya opsionlari berildi va bu ularni uzoq muddatli ishlash uchun emas, balki kompaniyaning qisqa muddatli daromadlarini boshqarishga undadi.  bozor bu jihatdan mukammal emas. Yordamchilar nazariyasi Yordamchilar nazariyasi  Bu Prinsipal va agentlar o'rtasidagi ziddiyatni yaxshilaydi;  agentlarni muvaffaqiyatga, mas'uliyatga, e'tirofga va hokimiyatga bo'lgan ehtiyojiga e'tibor qaratadi;  Agentlar opportunistik emas, balki aksiyadorlar manfaatlarini ko'zlab ish yuritadigan yaxshi boshqaruvchilar sifatida ko'riladi.  Agentlar guruh uchun eng yaxshi deb topilgan qarorlarni qabul qiladilar