Korporativ
huquqning umumiy
qoidalari
Mavzu doirasida koʻriladigan masalalar
1. Korporativ huquq tushunchasi
2. Korporativ munosabatlar tushunchasi, subyektlari
3. Korporativ huquq prinsiplari
4. Korporativ huquq manbalari
5. Oʻzbek huquq doktrinasida korporatsiyalar
6. Rivojlangan huquq-tartibotlarda korporatsiyalar
ADABIYOTLAR
Корпоративное право: учебник / Е.Г. Афанасьева, В.Ю.
Бакшинскас, Е.П. Губин и др.; отв. ред. И.С. Шиткина. 2-е
изд., перераб. и доп. М: КНОРУС, 2015. С. 9-77
Paul L. Davies, Sarah Worthington. Gower’s Principles of
Modern Company Law 10th ed (eBook). Sweet & Maxwell
Ltd. 2016.
Суханов Е.А. Сравнительное корпоративное право. М.
Статут 2014.
Normativ-huquqiy hujjatlar
Oʻzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi
“Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya
qilish toʻgʻrisida”gi qonun (AJ toʻgʻrisidagi qonun)
“Masʼuliyati cheklangan va qoʻshimcha masʼuliyatli jamiyatlar
toʻgʻrisida”gi qonun (MCHJ qonun)
“Xoʻjalik shirkatlari toʻgʻrisida”gi qonun
KORPORATSIYA TUSHUNCHASI
“Korporatsiya” soʻzi (lotincha) kishilar guruhi, ittifoqi,
muayyan kasb yoki manfaatdagi kishilar birlashmasi
maʼnolarida ishlatilgan.
“Korporatsiya”
tushunchasi
lotinchada
yuridik
shaxsiyatni anglatuvchi “corpus habere” iborasidan kelib
chiqqan. Bunday yuridik shaxs huquqi Rim imperiyasi
davrida xususiy shaxslar birlashmalariga berilgandi.
Tadbirkorlik subyektlari (korporatsiyalarning) ning
rivojlanish tarixi
O’rta asrlar: yakka tadbirkor, sheriklar;
19 asr industrial revolyutsiya – cheklangan mas’uliyat va
mustaqil javobgarlikka asoslanga tadbirkorlik subyektlari;
20 asr - ommaviy ishlab chiqarish - katta korporatsiyalar-
boshqaruv va egalikning bo’linishi, aksiyadorlarning ko’payishi
va diversifikatsiya;
21 asr moliyaviylashuvning kuchayishi - globallashuv va kapital
oqimlari
Kazus
Fuqaro Salimov 2019 yil mart oyida avtomobillarni ta’mirlash ustaxonasini ochdi va yakka tartibdagi tadbirko
r
sifatida
davlat
ro‘yxatidan
o‘tdi.
Dastlabki
oylarda
moliyaviy
qiyinchiliklar
bo‘lsa-
da, oxirgi 2 yilda uning ishlari yurishib ketdi. Bu o‘z navbatida, mijozlardan kelib tushayotgan talablarni o‘z va
qtida amalga oshirishda hamda ish maydoning yetishmasligi kabi muammolarini vujudga keltira boshladi.
Hozirda fuqaro Salimov o‘z biznesini kengaytirish va xodimlar sonini oshirish haqida o‘ylamoqda.
Ammo unda qo‘shimcha bino va uskunalarni sotib olishga yetarlicha mablag‘i mavjud emas. Shu tufayli u ad
vokatga muammoni samarali yechish yuzasidan murojaat etdi.
Fuqaro Salimovga huquqiy masalahat bering.
Kontitental Yevropa huquqida korporatsiya
tushunchasi
Kontinental Yevropa huquqida korporatsiya sal kengroq maʼnoda tushuniladi.
Unga koʻra korporatsiya deganda xoʻjalik jamiyalari AJ va MCHJ bilan birga shirkatlar (xoʻjalik
shirkatlari), sheriklikka asoslangan boshqa birlashmalar ham tushuniladi.
O‘zbek huquqida korporatsiyalar
1) korporatsiya yuridik shaxs sifatida e’tirof etiladi;
2) korporatsiya – jismoniy va (yoki) yuridik shaxslar birlashmasi hisoblanadi;
3) korporatsiya o‘z irodasiga ega; korporatsiyaning irodasi o‘z a’zolarining
umumiy manfaatlari bilan belgilanadi; korporatsiyaning irodasi o‘z a’zolarining
individual “irodasi”dan farq qiladi;
4) korporatsiya yuridik shaxs sifatida o‘z a’zoligidagi o‘zgarishlardan
mustaqil bo‘lib qoladi;
5) korporatsiya – bu nafaqat ishtirokchilarning, balki ularning mol-
mulklarining, ya’ni ustav kapitaliga qo‘shiladigan ulushlar va paylarning
birlashmasidir;
O‘zbek huquqida korporatsiyalar
6) ishtirokchilar tomonidan korporatsiyaga qo‘shilgan mulk unga mulk
huquqi asosida tegishli;
7) korporatsiya a’zolari korporativ munosabatlarning sub’ektlari sifatida
korporatsiyaning o‘ziga ham va bir-biriga nisbatan ham huquq va majburiyat
egalaridir;
8) korporatsiya – bu tashkiliy birlik bo‘lib, u boshqaruv organlarining
mavjudligida ifodalanadi, ulardan eng oliysi a’zolarning (ishtirokchilarning)
umumiy yig‘ilishi hisoblanadi.
Ingliz huquqida korporatsiya tushunchasi
Ingliz
huquqida
korporatsiya
Yevropadagidan
boshqacha
tushunilib,
qoida
tariqasida
korporatsiyaning, aniqrogʻi tijratchi korporatsiya - business corporation ning 5 ta xususiyati
koʻrsatiladi :
(1) Mustaqil yuridik shaxsiyat (legal personality),
(2) Cheklangan javobgarlik (limited liability),
(3) Aylanuvchi hissalar/ulushlar (transferable shares),
(4) Boshqaruv tuzilmalari timsolida markazlashgan boshqaruv organi (centralized management
under a board structure)
(5) Kapitaldagi hissadorlarning ulushli egaligi (shared ownership by contributors of equity
capital).
Kazus
“ANSAR” MCHJ yagona ta’sischisi (ishtirokchisi) M.Abdurahmo
nov hisoblanadi. Ustav fondi 10 mln so‘m. U MCHJ diretkori eti
b o‘z do‘sti J.Qayumovni tayinladi. MCHJ savdo faoliyati bilan s
hug‘ullanadi. Pandemiya oqibatida MCHJ savdo hajmi tushib k
etdi. Natijada MCHJ o‘z yetkazib beruvchilari oldida va soliqda
n katta miqdorda qarzdor bo‘lib qoldi.
MCHJ barcha aktivlarini sotib, qarzlarni to‘lashga harakat qildi.
Biroq, ular barcha qarzni to‘lashga yetmadi, 100 mln so‘m qar
z to‘lanmay qoldi.
Natijada davlat soliq insipeksiyasi sudga murojaat qilib, 100 ml
n so‘mlik soliq qarzini ishtirokchi M.Abdurahmonovdan undiris
hni so‘radi.
Vaziyatga huquqiy baho bering.
