Mavzu doirasida ko riladigan masalalar
ʻ
1. Korporativ huquq tushunchasi
2. Korporativ munosabatlar tushunchasi, subyektlari
3. Korporativ huquq prinsiplari
4. Korporativ huquq manbalari
5. O zbek huquq doktrinasida korporatsiyalar
ʻ
6. Rivojlangan huquq-tartibotlarda korporatsiyalar
ADABIYOTLAR
• Корпоративное право: учебник / Е.Г. Афанасьева, В.Ю.
Бакшинскас, Е.П. Губин и др.; отв. ред. И.С. Шиткина. 2-е
изд., перераб. и доп. М: КНОРУС, 2015. С. 9-77
• Paul L. Davies, Sarah Worthington. Gower’s Principles of
Modern Company Law 10th ed (eBook). Sweet & Maxwell
Ltd. 2016.
• Суханов Е.А. Сравнительное корпоративное право. М.
Статут 2014.
Normativ-huquqiy hujjatlar
• Oʻzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi
• “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya
qilish toʻgʻrisida”gi qonun (AJ toʻgʻrisidagi qonun)
• “Masʼuliyati cheklangan va qoʻshimcha masʼuliyatli jamiyatlar
toʻgʻrisida”gi qonun (MCHJ qonun)
• “Xoʻjalik shirkatlari toʻgʻrisida”gi qonun
KORPORATSIYA TUSHUNCHASI
• “Korporatsiya” so zi (lotincha) kishilar guruhi, ittifoqi,
ʻ
muayyan kasb yoki manfaatdagi kishilar birlashmasi
ma nolarida ishlatilgan.
ʼ
• “Korporatsiya” tushunchasi lotinchada yuridik shaxsiyatni
anglatuvchi “corpus habere” iborasidan kelib chiqqan.
Bunday yuridik shaxs huquqi Rim imperiyasi davrida
xususiy shaxslar birlashmalariga berilgandi.
• O’rta asrlar: yakka tadbirkor, sheriklar;
• 19 asr industrial revolyutsiya – cheklangan
mas’uliyat
va
mustaqil
javobgarlikka
asoslanga tadbirkorlik subyektlari;
• 20 asr - ommaviy ishlab chiqarish - katta
korporatsiyalar- boshqaruv va egalikning
bo’linishi, aksiyadorlarning ko’payishi va
diversifikatsiya;
• 21
asr moliyaviylashuvning kuchayishi -
globallashuv va kapital oqimlari
Tadbirkorlik subyektlari (korporatsiyalarning) ning
rivojlanish tarixi
Kazus
• Fuqaro Salimov 2019 yil mart oyida avtomobillarni ta’mirlash ustaxonasini ochdi va ya
kka tartibdagi tadbirkor sifatida davlat ro‘yxatidan o‘tdi. Dastlabki oylarda moliyaviy qi
yinchiliklar bo‘lsa-
da, oxirgi 2 yilda uning ishlari yurishib ketdi. Bu o‘z navbatida, mijozlardan kelib tusha
yotgan talablarni o‘z vaqtida amalga oshirishda hamda ish maydoning yetishmasligi ka
bi muammolarini vujudga keltira boshladi.
Hozirda fuqaro Salimov o‘z biznesini kengaytirish va xodimlar sonini oshirish haqida o‘
ylamoqda.
• Ammo unda qo‘shimcha bino va uskunalarni sotib olishga yetarlicha mablag‘i mavjud
emas. Shu tufayli u advokatga muammoni samarali yechish yuzasidan murojaat etdi.
•
Fuqaro Salimovga huquqiy masalahat bering.
Kontitental Yevropa huquqida korporatsiya
tushunchasi
• Kontinental Yevropa huquqida korporatsiya sal kengroq ma noda
ʼ
tushuniladi.
• Unga ko ra korporatsiya deganda xo jalik jamiyalari AJ va MCHJ
ʻ
ʻ
bilan birga shirkatlar (xo jalik shirkatlari), sheriklikka asoslangan
ʻ
boshqa birlashmalar ham tushuniladi.
O‘zbek huquqida korporatsiyalar
• 1) korporatsiya yuridik shaxs sifatida e’tirof etiladi;
• 2) korporatsiya – jismoniy va (yoki) yuridik shaxslar birlashmasi hisoblanadi;
• 3) korporatsiya o‘z irodasiga ega; korporatsiyaning irodasi o‘z a’zolarining
• umumiy manfaatlari bilan belgilanadi; korporatsiyaning irodasi o‘z a’zolarining
• individual “irodasi”dan farq qiladi;
• 4) korporatsiya yuridik shaxs sifatida o‘z a’zoligidagi o‘zgarishlardan
• mustaqil bo‘lib qoladi;
• 5) korporatsiya – bu nafaqat ishtirokchilarning, balki ularning mol-
• mulklarining, ya’ni ustav kapitaliga qo‘shiladigan ulushlar va paylarning
• birlashmasidir;
O‘zbek huquqida korporatsiyalar
• 6) ishtirokchilar tomonidan korporatsiyaga qo‘shilgan mulk unga mulk
• huquqi asosida tegishli;
• 7) korporatsiya a’zolari korporativ munosabatlarning sub’ektlari sifatida
• korporatsiyaning o‘ziga ham va bir-biriga nisbatan ham huquq va
majburiyat
• egalaridir;
• 8) korporatsiya – bu tashkiliy birlik bo‘lib, u boshqaruv organlarining
• mavjudligida ifodalanadi, ulardan eng oliysi a’zolarning (ishtirokchilarning)
• umumiy yig‘ilishi hisoblanadi.
Ingliz huquqida korporatsiya tushunchasi
Ingliz huquqida korporatsiya Yevropadagidan boshqacha
tushunilib,
qoida
tariqasida
korporatsiyaning,
aniqrog i
ʻ
tijratchi korporatsiya - business corporation ning 5 ta
xususiyati ko rsatiladi :
ʻ
(1) Mustaqil yuridik shaxsiyat (legal personality),
(2) Cheklangan javobgarlik (limited liability),
(3) Aylanuvchi hissalar/ulushlar (transferable shares),
(4)
Boshqaruv
tuzilmalari
timsolida
markazlashgan
boshqaruv organi (centralized management under a board
structure)
(5) Kapitaldagi hissadorlarning ulushli egaligi (shared
ownership by contributors of equity capital).
• “ANSAR” MCHJ yagona ta’sischisi (ishtirokchisi
) M.Abdurahmonov hisoblanadi. Ustav fondi 10
mln so‘m. U MCHJ diretkori etib o‘z do‘sti J.Qa
yumovni tayinladi. MCHJ savdo faoliyati bilan s
hug‘ullanadi. Pandemiya oqibatida MCHJ savdo
hajmi tushib ketdi. Natijada MCHJ o‘z yetkazib
beruvchilari oldida va soliqdan katta miqdorda
qarzdor bo‘lib qoldi.
MCHJ barcha aktivlarini sotib, qarzlarni to‘lashg
a harakat qildi. Biroq, ular barcha qarzni to‘lash
ga yetmadi, 100 mln so‘m qarz to‘lanmay qoldi.
Natijada davlat soliq insipeksiyasi sudga muroja
at qilib, 100 mln so‘mlik soliq qarzini ishtirokchi
M.Abdurahmonovdan undirishni so‘radi.
Vaziyatga huquqiy baho bering.
Kazus
