Jamiyat ishtirokchilari jamiyat
majburiyatlari bo’yicha javob
beradilarmi?
Ishtirokchilarning cheklangan javobgarligi
Birinchi
kompaniyalar
uchun
qo‘llaniladigan cheklangan javobgarlik
tamoyili, bizning zamonamizning eng
buyuk kashfiyotlaridan biriga aylandi;
Chunki
ishtirokchilar
jamiyatning
qarzlari uchun javobgar emas edi va shu
tufayli korporatsiya yirik kapital to‘play
boshladi.
Biroq,
ayrim
ishtirokchilar
kompaniyaning
ushbu
xususiyatidan
g’arazli
maqsadlarda
foydalanishi
mumkin.
Korporativ shaxsiyat
Z kompaniya
A kompaniya
B kompaniya
MChJ 42-moddasi
Jamiyat boshqaruv organlari jamiyatga yetkazilgan zarar uchun
jamiyat oldida javobgardir.
Javobgarlikni aniqlashda ish muomalasi odatlari qo’llaniladi;
Javobgarlik solidar tartibda bo’ladi.
Jamiyatning kreditorlariga yetkazilgan zarar uchun subsidiary
javobgarlik.
Jamiyat yoki uning ishtirokchisi sudga da’vo arizasi berishga haqli;
Jamiyatning bitim tuzishdan
manfaatdorligi
Manfaatdor shaxs jamiyatga yetkazilgan zarar uchun solidar tartibda
javobgardir.
Noqonuniy tuzilgan yirik bitim natijasida jamiyatga yetkazilgan zarar uchun
ishtirokchi solidar tartibda javobgardir.
Aksiyadorlar javobgarligining shakllari:
1) Aksiyalar to‘lanmagan taqdirda aksiyadorlarning
(ishtirokchilarning)
jamiyat
majburiyatlari
bo‘yicha
solidar javobgarligi;
2) Bosh kompaniyaning sho‘ba korxonasi majburiyatlari
bo‘yicha javobgarligi:
bosh
kompaniyaninng
majburiy
ko‘rsatmalariga
muvofiq sho‘ba tomonidan tuzilgan bitimlar bo‘yicha
solidar javobgarlik;
sho‘ba
korxonasining
bankrotligi
bo‘yicha
bosh
kompaniyaning subsidiar javobgarligi;
Yuridik shaxsning bankrotlik holatida ishtirokchilarning
javobgarligi
Kompaniyaga majburiy
ko‘rsatmalar berish huquqiga ega
bo‘lgan ishtirokchining noqonuniy
harakatlari tufayli zarar
yetkazilganda.
Qasddan bankrotlikka olib
kelganda
Ishtirokchi faqat ustavda
belgilangan hollarda majburiy
ko‘rsatma berish huquqiga ega.
Kompaniyalar ustidan davlat nazorati
turlari
BOSHLANG’ICH NAZORAT (EX-ANTE)
Ustav kapitaliga qo’yilgan talablar;
Kompaniya tuzilayotgandagi
tekshiruvlar;
Ustav kapitalini qisqartirishga
qo’yilgan talablab
YAKUNIY NAZORAT (EX-POST)
Korporatsiya pardasini yechish;
Ishtirokchilarning zararni qoplashi;
Kompensatsiya to’lovlari;
Do you think that courts should allow the piercing of
the veil?
Salomon v Salomon
Salomon v A Salomon & Co. Ltd [1897]
Janob Aron Salomon 30 yil davomida poyabzal ishlab chiqaruvchisi bo'lgan
1892 yilda MChJ: xotini va 5 farzandi bittadan ulush oldi. Janob Salomon kompaniyaning 20 007
aktsiyasidan 20 001 tasini oldi.
Janob Salomon biznesni kompaniyaga sotdi va 10 ming funt sterling evaziga aktivlar ustidan
kafolat oldi.
iqtisodiy muammolar va qator ish tashlashlar Salomonning asosiy mijozi bo'lgan hukumatni o'z
shartnomalarini ko'proq firmalar o'rtasida taqsimlashga olib keldi.
Salomon biznesini yo'qotdi va kompaniya janob Broderipdan 5000 funt sterling kredit oldi
Kompaniya tugatilmoqda, ammo aktivlari barcha kreditorlarni to'lash uchun etarli emas
Janob Salomon barcha pulni (£6000) kafolatlangan kreditor sifatida oldi
Tugatuvchilar Salomon janoblari tomonidan qarz garovi sifatida foydalanilgan obligatsiyalar
haqiqiy emasligini va ular firibgarlikka asoslanganligini ta'kidladilar.
Adams v Cape Industries plc (1990)
Adams v Cape Industries Plc [1990] misolida, Cape Industries Plc Buyuk
Britaniyada ro'yxatdan o'tgan kompaniya va Cape Industries guruhining rahbari
edi. Uning ko'plab mamlakatlarda, shu jumladan Janubiy Afrikada sho''ba
kompaniyalari bor edi. Ular asbestni Janubiy Afrikadan AQShga jo'natdilar, u
yerda ham sho''ba kompaniyasi bor edi.
Texas kompaniyasining xodimlari asbest (qurilish uchun qo'llaniladigan zaharli
kimyoviy) bilan kasallana boshladilar. Asbest changi bilan qattiq ifloslangan
xodimlar kompaniyani Texas sudida sudga berishdi. Cape Industries Plc, Texas
sudi Britaniyada ro'yxatdan o'tgan kompaniya bo'lgani uchun ishni ko'rib chiqish
vakolatiga ega emasligini ta'kidladi. Texas sudi bir necha yuz da'vogarga asbest
changi ta'siri natijasida etkazilgan shaxsiy jarohatlar uchun tovon puli to'lagan.
Texasdagi kompaniya barcha da'vogarlarni to'lash uchun yetarli pulga ega emas
edi va shuning uchun da'vogarlar sud qarorini Buyuk Britaniyada ijro etishga
harakat qilishdi.
Birinchi instantsiya sudi korporativ pardani olib tashlash mumkin emasligini
aniqladi, shuning uchun da'vogar xodimlar tovonni ololmaydilar.
Prest v Petrodel (2013)
Prest v Petrodel (2013)
Perst v Petrodel Resources Ltd [2013] ishining holatlari quyidagicha:
janob Perst neft savdosi bilan shug'ullangan. U mulkka ega bo'lgan
bir qator kompaniyalarga egalik qilgan va ularni nazorat qilgan.
Shunday qilib, bu mulklar janob Perstning o'ziga tegishli emas edi.
Keyinchalik uning Perst xonim bilan nikohi buzildi. Nikoh jarayonidagi
asosiy savol mulkni Prest xonimga topshirish bilan bog'liq edi. Ushbu
transfer korporativ pardani olib tashlashni talab qildi.
Sud jarayonida sudya Perst xonim mulk huquqiga ega degan xulosaga
keldi. Shuning uchun sud korporativ pardani olib tashladi va janob
Perstga ushbu mulkni xotiniga topshirishni buyurdi.
Direktorlarning
javobgarligi
MCHJ to’g’risidagi qonunning
42- moddasi:
Jamiyat oldida solidar
javobgarlik;
Fuqarolik javobgarlikning
qo’llanilishi;
Ish muamolasi odatlaridan
kelib chiquvchi javobgarlik.
AJda Direktorlarning javobgarligi
chalg‘ituvchi axborot yoki bila turib yolg‘on axborot taqdim
etganlik;
Axborot taqdim etish tartibini buzganlik;
jamiyatga zarar yetkazilishiga sabab bo‘lgan yirik bitimlarni va (yoki)
amalga oshirilishidan manfaatdorlik mavjud bo‘lgan bitimlarni
tuzishni taklif etganlik;
jamiyat bilan bunday bitimlar tuzilishi natijasida o‘zlari yoki o‘z
affillangan shaxslari tomonidan foyda (daromad) olish maqsadida
bitimlar tuzishni taklif etganlik.