Korxonaning innovasion faoliyati

Yuklangan vaqt

2024-07-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

16

Faytl hajmi

89,5 KB


Korxonaning innovasion faoliyati Reja: 1. Korxonalarda innovatsiya faoliyati va innovatsiya. Korxonada innovatsion faoliyatni tashkil qilish usullari 2. Innovatsion loyiha yaratish va amalga oshirishning asosiy bosqichlari. Innovatsion loyihalarni baholash 1. Korxonalarda innovatsiya faoliyati va innovatsiya. Korxonada innovatsion faoliyatni tashkil qilish usullari Korxonalarga innovatsion jarayonlar asosida kiritilayotgan yangiliklar ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, farovonlik o‘sishiga, hayot sifati va ta’lim darajasi yaxshilanishiga ko‘maklashib, ijobiy innovatsion muhitni shakllantiradi. SHu tariqa mamlakatning innovatsion salohiyatini yuksaltiradi. Diyorimizda sanoat korxonalarini tarkibiy o‘zgartirish yuqori innovatsion tarkibiy qismlarga ega ishlab chiqarishlar va mahsulotlar salmog‘ini ko‘paytirish maqsadini ko‘zlaydi. Rivojlanishning bu yo‘nalishi jadal o‘sish hamda sanoat mahsulotlari va xizmatlari raqobatbardoshligini ta’minlashning mustahkam negizini tashkil qiladi. Innovatsiya so‘zining ma’nosi ingliz tilidagi “INNOVATION” so‘zidan olingan bo‘lib yangilik va yangilik kiritish deganini bildiradi. Bu yangilik zamirida yangi tartibni, yangi odatni, yangi uslubni, kashfiyotni tushunish lozim. YAngilikni bozorga kiritish jarayonini tijoratlashish jarayoni deb atash lozim. YAngilikning paydo bo‘lishi va uni xayotga tatbiq etilishi oralig‘idagi vaqt innovatsion loyihasi Korxonaning innovasion faoliyati Reja: 1. Korxonalarda innovatsiya faoliyati va innovatsiya. Korxonada innovatsion faoliyatni tashkil qilish usullari 2. Innovatsion loyiha yaratish va amalga oshirishning asosiy bosqichlari. Innovatsion loyihalarni baholash 1. Korxonalarda innovatsiya faoliyati va innovatsiya. Korxonada innovatsion faoliyatni tashkil qilish usullari Korxonalarga innovatsion jarayonlar asosida kiritilayotgan yangiliklar ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, farovonlik o‘sishiga, hayot sifati va ta’lim darajasi yaxshilanishiga ko‘maklashib, ijobiy innovatsion muhitni shakllantiradi. SHu tariqa mamlakatning innovatsion salohiyatini yuksaltiradi. Diyorimizda sanoat korxonalarini tarkibiy o‘zgartirish yuqori innovatsion tarkibiy qismlarga ega ishlab chiqarishlar va mahsulotlar salmog‘ini ko‘paytirish maqsadini ko‘zlaydi. Rivojlanishning bu yo‘nalishi jadal o‘sish hamda sanoat mahsulotlari va xizmatlari raqobatbardoshligini ta’minlashning mustahkam negizini tashkil qiladi. Innovatsiya so‘zining ma’nosi ingliz tilidagi “INNOVATION” so‘zidan olingan bo‘lib yangilik va yangilik kiritish deganini bildiradi. Bu yangilik zamirida yangi tartibni, yangi odatni, yangi uslubni, kashfiyotni tushunish lozim. YAngilikni bozorga kiritish jarayonini tijoratlashish jarayoni deb atash lozim. YAngilikning paydo bo‘lishi va uni xayotga tatbiq etilishi oralig‘idagi vaqt innovatsion loyihasi deb ataladi. Kunlik amaliyotda odtada, yangiliklar, yangilik kiritish, innovatsiya tushunchalarini o‘xshatish ko‘p uchraydi. Qachonki xar qanday kashfiyotlar, yangi voqealar xizmatlar va metodlar xillari tarqalishiga qabul qilinsa (tijoratlashish) o‘shanda xalq ommasi tomonidan tan olinadi. Yangiliklar bozori (novatsiyalar). Bozorni asosiy maxsuloti bo‘lib, intellektual faoliyatning ilmiy va ilmiy texnikaviy, natijaviy produtki xisoblanadi. Unga avtorlik va shunga o‘xshash xuquqlar (bu xuquqlar xalqaro, respublika, korperativ va boshqa qonuniy, me’yoriy aktlar ta’sir doirasida bo‘ladi) taalluqlidir. Innovatsiya nazariyasining rivojlanishiga asos solgan olim avstriyalik iqtisodchi Y.A.SHumpeter hisoblanadi. Mutaxassislar fikricha ko‘ra aynan ushbu olim birinchi bor innovatsiya tushunchasini ilmiy asoslab bergan. Y.A.SHumpeter ilgari surgan g‘oyaga ko‘ra, joriy etilgan har qanday yangi texnik qaror, texnologiya, ishlab chiqarishni tashkil etish, yangi bozorlarning tarkib topishi, xomashyolar manbai innovatsiya hisoblanadi. Y.A.Shumpeter birinchilardan bo‘lib, iqtisodiy fanga ishlab chiqarish omillari sifatida “yangi kombinatsiya” tushunchasini kiritdi va uning tavsifnomasini berdi. Unga quyidagilar kiradi: - iste’molchilarga ma’lum bo‘lmagan moddiy ne’matni yaratish yoki yangi u yoki bu ne’matni ishlab chiqish; - tegishli tarmoqga yangi hali ma’lum bo‘lmagan ishlab chiqarish usulini joriy etish (uning asosini ilmiy yangi kashfiyot usulidan foydalanib yaratilgan tovar tashkil etadi); - bozorning avval mavjudligi va mavjud emasligidan qat’iy nazar tegishli tarmoqda mutlaqo yangi sotish bozorini o‘zlashtirish; - yangi xomashyo yoki yarim fabrikat manbalarini topish (ushbu manba oldin ma’lum bo‘lishi yoki uni yaratish imkoni bo‘lishidan qat’iy nazar); - boshqa korxonalarning monopol holatiga qarshi kurashish uchun korxonani tarkibiy qayta tuzish. deb ataladi. Kunlik amaliyotda odtada, yangiliklar, yangilik kiritish, innovatsiya tushunchalarini o‘xshatish ko‘p uchraydi. Qachonki xar qanday kashfiyotlar, yangi voqealar xizmatlar va metodlar xillari tarqalishiga qabul qilinsa (tijoratlashish) o‘shanda xalq ommasi tomonidan tan olinadi. Yangiliklar bozori (novatsiyalar). Bozorni asosiy maxsuloti bo‘lib, intellektual faoliyatning ilmiy va ilmiy texnikaviy, natijaviy produtki xisoblanadi. Unga avtorlik va shunga o‘xshash xuquqlar (bu xuquqlar xalqaro, respublika, korperativ va boshqa qonuniy, me’yoriy aktlar ta’sir doirasida bo‘ladi) taalluqlidir. Innovatsiya nazariyasining rivojlanishiga asos solgan olim avstriyalik iqtisodchi Y.A.SHumpeter hisoblanadi. Mutaxassislar fikricha ko‘ra aynan ushbu olim birinchi bor innovatsiya tushunchasini ilmiy asoslab bergan. Y.A.SHumpeter ilgari surgan g‘oyaga ko‘ra, joriy etilgan har qanday yangi texnik qaror, texnologiya, ishlab chiqarishni tashkil etish, yangi bozorlarning tarkib topishi, xomashyolar manbai innovatsiya hisoblanadi. Y.A.Shumpeter birinchilardan bo‘lib, iqtisodiy fanga ishlab chiqarish omillari sifatida “yangi kombinatsiya” tushunchasini kiritdi va uning tavsifnomasini berdi. Unga quyidagilar kiradi: - iste’molchilarga ma’lum bo‘lmagan moddiy ne’matni yaratish yoki yangi u yoki bu ne’matni ishlab chiqish; - tegishli tarmoqga yangi hali ma’lum bo‘lmagan ishlab chiqarish usulini joriy etish (uning asosini ilmiy yangi kashfiyot usulidan foydalanib yaratilgan tovar tashkil etadi); - bozorning avval mavjudligi va mavjud emasligidan qat’iy nazar tegishli tarmoqda mutlaqo yangi sotish bozorini o‘zlashtirish; - yangi xomashyo yoki yarim fabrikat manbalarini topish (ushbu manba oldin ma’lum bo‘lishi yoki uni yaratish imkoni bo‘lishidan qat’iy nazar); - boshqa korxonalarning monopol holatiga qarshi kurashish uchun korxonani tarkibiy qayta tuzish. Iqtisodiy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi ilmiy-texnik taraqqiyot (ITT), ya’ni minimal xarajatlar qilib, ijtimoiy ehtiyojni qondirishning yangi manbalarini topishga yo‘naltirilgan innovatsion to‘xtovsiz jarayon hisoblanadi. Korxonaning barqaror rivojlanishi va strategik faoliyati innovatsiyaga qaratilmog‘i lozim. Aks holda korxona nafaqat tashqi bozorda balki ichki bozorda ham o‘zining raqobatbardoshlik qobiliyatini saqlab qola olmaydi. Korxonalarning innovatsion yo‘nalishlari quyidagilar bo‘lishi lozim: - innovatsion jarayonlarni boshqarishning yangi usullari va yondoshuvlari asosida innovatsiyani joriy etish mexanizmlarini takomillashtirib borish; - iqtisodiyotning muhim tarmoqlari va korxonalarini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlariga qaratilgan loyihalar uchun katta hajmdagi investitsiyalarni jalb qilish va yangi mahsulotlarni yaratish; - innovatsiya davrining barcha bosqichlari bo‘yicha ishlab chiqarish – tadbirkorlik faoliyatini jadallashtirish; - korxonalarning barcha ishlab chiqarish tadbirkorlik faoliyati yo‘nalishlarida axborot texnologiyalaridan keng miqyosda foydalanish. Innovation so‘zi inglizcha bo‘lib, yangilikning kiritilishi degan ma’noni anglatadi. Iqtisodiy adabiyotlarda I.A.SHumpeter tomonidan berilgan konsepsiyasiga asoslanadi: - innovatsiya – uning tadbirkorlik faoliyatida ilk bor qo‘llanilish; - diffuziya – innovatsiyaning keng tarqalishi. Xalqaro amaliyotda innovatsiya: - birinchidan ilmiy-texnik natijasi; - ikkinchidan yangi usullar, tashkiliy-boshqaruv shakllari, texnologiya, texnikani yaratish va uni joriy etish; uchinchidan, ilmiy-tadqiqot va konstruktorlik ishlarini tashkil etish tushuniladi. Yangiliklar bozori Iqtisodiy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi ilmiy-texnik taraqqiyot (ITT), ya’ni minimal xarajatlar qilib, ijtimoiy ehtiyojni qondirishning yangi manbalarini topishga yo‘naltirilgan innovatsion to‘xtovsiz jarayon hisoblanadi. Korxonaning barqaror rivojlanishi va strategik faoliyati innovatsiyaga qaratilmog‘i lozim. Aks holda korxona nafaqat tashqi bozorda balki ichki bozorda ham o‘zining raqobatbardoshlik qobiliyatini saqlab qola olmaydi. Korxonalarning innovatsion yo‘nalishlari quyidagilar bo‘lishi lozim: - innovatsion jarayonlarni boshqarishning yangi usullari va yondoshuvlari asosida innovatsiyani joriy etish mexanizmlarini takomillashtirib borish; - iqtisodiyotning muhim tarmoqlari va korxonalarini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlariga qaratilgan loyihalar uchun katta hajmdagi investitsiyalarni jalb qilish va yangi mahsulotlarni yaratish; - innovatsiya davrining barcha bosqichlari bo‘yicha ishlab chiqarish – tadbirkorlik faoliyatini jadallashtirish; - korxonalarning barcha ishlab chiqarish tadbirkorlik faoliyati yo‘nalishlarida axborot texnologiyalaridan keng miqyosda foydalanish. Innovation so‘zi inglizcha bo‘lib, yangilikning kiritilishi degan ma’noni anglatadi. Iqtisodiy adabiyotlarda I.A.SHumpeter tomonidan berilgan konsepsiyasiga asoslanadi: - innovatsiya – uning tadbirkorlik faoliyatida ilk bor qo‘llanilish; - diffuziya – innovatsiyaning keng tarqalishi. Xalqaro amaliyotda innovatsiya: - birinchidan ilmiy-texnik natijasi; - ikkinchidan yangi usullar, tashkiliy-boshqaruv shakllari, texnologiya, texnikani yaratish va uni joriy etish; uchinchidan, ilmiy-tadqiqot va konstruktorlik ishlarini tashkil etish tushuniladi. Yangiliklar bozori 1-rasm. Innovatsiya faoliyati sohalari Texnik-texnologik innovatsiya – iqtisodiy ko‘rsatkichlarni yaxshilash uchun xizmat qiladi: - ishlab chiqarish samaradorligini oshirish (ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va mahsulot sifatini oshirish hisobiga); - tijorat nuqtai nazaridan an’anaviy texnologiya asosida olish mumkin bo‘lmagan yangi mahsulotlarni o‘zlashtirish imkoniyati tufayli; - tijorat nuqtai nazaridan istiqbolda an’anaviy texnologiyalar asosida o‘zlashtirish imkoni bo‘lmagan uglevodorod zahiralarini aniqlash imkoniyatini mavjudligi. Innovatsiya uchta asosiy fuksiyasini bajaradi: qayta ishlab chiqarish, investitsiya, rag‘batlantirish. Bu uch komponent innovatsiya faoliyatining asosini tashkil etadi. Innovatsiya deganda keng ma’noda yangiliklarning rentabellik (foydalilik) darajasini oshirish uchun yangi texnologiyani qo‘llash, yangi mahsulot ishlab chiqish yoki xizmat ko‘rsatish, tashkiliy-texnik va ijtimoiy-iqtisodiy qarorlarni ishlab chiqish, tijorat, boshqarish va boshqa sohalarda qo‘llanishini tushunamiz. YAngilik to‘g‘risidagi g‘oyaning paydo bo‘lishi va yaratilishi hayotga tadbiq etilib keng tarqalishi, innovatsiya hayot davri deb ataladi. Olib boriladigan ishlarning izchilligini hisobga olgan holda amalga oshirilishi innovatsiya jarayoni deb ataladi. Sof raqobat bozori Innovatsiyia infraktruktarasi 1-rasm. Innovatsiya faoliyati sohalari Texnik-texnologik innovatsiya – iqtisodiy ko‘rsatkichlarni yaxshilash uchun xizmat qiladi: - ishlab chiqarish samaradorligini oshirish (ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish va mahsulot sifatini oshirish hisobiga); - tijorat nuqtai nazaridan an’anaviy texnologiya asosida olish mumkin bo‘lmagan yangi mahsulotlarni o‘zlashtirish imkoniyati tufayli; - tijorat nuqtai nazaridan istiqbolda an’anaviy texnologiyalar asosida o‘zlashtirish imkoni bo‘lmagan uglevodorod zahiralarini aniqlash imkoniyatini mavjudligi. Innovatsiya uchta asosiy fuksiyasini bajaradi: qayta ishlab chiqarish, investitsiya, rag‘batlantirish. Bu uch komponent innovatsiya faoliyatining asosini tashkil etadi. Innovatsiya deganda keng ma’noda yangiliklarning rentabellik (foydalilik) darajasini oshirish uchun yangi texnologiyani qo‘llash, yangi mahsulot ishlab chiqish yoki xizmat ko‘rsatish, tashkiliy-texnik va ijtimoiy-iqtisodiy qarorlarni ishlab chiqish, tijorat, boshqarish va boshqa sohalarda qo‘llanishini tushunamiz. YAngilik to‘g‘risidagi g‘oyaning paydo bo‘lishi va yaratilishi hayotga tadbiq etilib keng tarqalishi, innovatsiya hayot davri deb ataladi. Olib boriladigan ishlarning izchilligini hisobga olgan holda amalga oshirilishi innovatsiya jarayoni deb ataladi. Sof raqobat bozori Innovatsiyia infraktruktarasi Mahsulot sifatining kompleks tizimini boshqarish metodologiyasi, mahsulot hayot davrining bosqichini tavsiya etadi: Tadqiqot va ishlab chiqarish; Tayyorlash; Muomalaga chiqarish va sotish; Ekspluatatsiya qilish va istemol. Xalqaro amaliyot (ISO 0 004) talablariga mos ravishda mahsulotlar hayot davri kichik bosqichlarga bo‘linadi: 1. Marketing, izlanish va bozorni o‘rganish; 2. Loyihalash va texnologik talablar; 3. Mahsulotni ishlab chiqish; 4. Moddiy texnika ta’minoti; 5. Ishlab chiqarish jarayonlarini ishlab chiqish va tayyorlash; 6. Ishlab chiqarish; 7. Nazorat va sinovdan o‘tkazish; 8. Montaj qilish va ekspluatatsiya; 9. Texnik yordam va xizmat ko‘rsatish; 10. Foydalangandan keyin mahsulotni chiqindiga chiqarish. Korxonaning innovatsiya salohiyati – moliyaviy, kadrlar, axborotlar, moddiy-texnik resurslar, tegishli xizmat ko‘rsatuvchi infratuzilmalar majmuini tashkil etadi. Innovatsiya salohiyati korxonadagi resurslarning mavjudligi va qo‘yilgan vazifa hamda innovatsiyani joriy etish uchun uning tayyorgarligi va qobiliyatini aniqlab beradi. Innovatsiya salohiyati korxonaning ishlab chiqarish, iqtisodiy va marketing imkoniyatlarini o‘zida namoyon etadi. Innovatsiya salohiyati korxonaning strategik maqsadlari bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, ishlab chiqarish, texnologik va tashkiliy boshqaruv o‘zgarishlarga oid dastur va loyihalarni amalga oshirishga qay darajada tayyorgarligini ham ko‘rsatadi. Bu o‘z navbatida yangiliklarni ishlab chiqarishda keng tarqalishiga, an’anaviy texnologiyalar o‘rnini yangilari egallash darajasiga, yangi mahsulotlar Mahsulot sifatining kompleks tizimini boshqarish metodologiyasi, mahsulot hayot davrining bosqichini tavsiya etadi: Tadqiqot va ishlab chiqarish; Tayyorlash; Muomalaga chiqarish va sotish; Ekspluatatsiya qilish va istemol. Xalqaro amaliyot (ISO 0 004) talablariga mos ravishda mahsulotlar hayot davri kichik bosqichlarga bo‘linadi: 1. Marketing, izlanish va bozorni o‘rganish; 2. Loyihalash va texnologik talablar; 3. Mahsulotni ishlab chiqish; 4. Moddiy texnika ta’minoti; 5. Ishlab chiqarish jarayonlarini ishlab chiqish va tayyorlash; 6. Ishlab chiqarish; 7. Nazorat va sinovdan o‘tkazish; 8. Montaj qilish va ekspluatatsiya; 9. Texnik yordam va xizmat ko‘rsatish; 10. Foydalangandan keyin mahsulotni chiqindiga chiqarish. Korxonaning innovatsiya salohiyati – moliyaviy, kadrlar, axborotlar, moddiy-texnik resurslar, tegishli xizmat ko‘rsatuvchi infratuzilmalar majmuini tashkil etadi. Innovatsiya salohiyati korxonadagi resurslarning mavjudligi va qo‘yilgan vazifa hamda innovatsiyani joriy etish uchun uning tayyorgarligi va qobiliyatini aniqlab beradi. Innovatsiya salohiyati korxonaning ishlab chiqarish, iqtisodiy va marketing imkoniyatlarini o‘zida namoyon etadi. Innovatsiya salohiyati korxonaning strategik maqsadlari bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, ishlab chiqarish, texnologik va tashkiliy boshqaruv o‘zgarishlarga oid dastur va loyihalarni amalga oshirishga qay darajada tayyorgarligini ham ko‘rsatadi. Bu o‘z navbatida yangiliklarni ishlab chiqarishda keng tarqalishiga, an’anaviy texnologiyalar o‘rnini yangilari egallash darajasiga, yangi mahsulotlar yaratish turlariga bog‘liq. Innovatsiya salohiyati korxonaning loyihalarda ishtirok etishi va uning strategik imkoniyatlari darajasini ham o‘zida ifoda etadi. Innovatsiya salohiyatini oqilona tarkibi korxonaning tijorat strategiyasini ishlab chiqish bosqichida aniqlanadi. YUqori rahbariyat tomonidan tegishli tayyorgarlik va kelishilgan boshqaruv qarorlarini qabul qilishda quyidagilar hisobga olinadi: - korxona faoliyatining yo‘nalishlari bo‘yicha innovatsion jarayonlarning muhim indikatorlari; - texnologik va bozor talablarini hisobga olgan holda innovatsiyani kompleks baholash tizimi, ya’ni mahsulot va korxona raqobatbardoshligini, ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlash. Tajribalar shundan dalolat beradiki korxonalarning yirik xalqaro loyihalarda ishtiroki, ularning innovatsion salohiyatini belgilab beradi. Davlatning ilmiy va innovatsiya faoliyatiga faol aralashuvi ko‘yidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi:  davlatning innovatsiya soxasi infrastrukturasini yaratish va ilmiy- texnik aloka takliflarini kiritish;  innovatsiya soxasida barcha tashkilotchilarning innovatsiya faolligini oshirishga yordam beruvchi sharoit yaratish;  xo‘jalik amaliyotida keng tarkalgan yangilikka talabni shakllantirishning boshlang‘ich bosqichi uchun davlat resurslari ajratilishi.  Ilmiy-tadqiqot natijalarini realizatsiya qilish natijasida olgan foydadan imtiyozli solik olish;  Ilmiy tadqiqotlar ixtiyorida bo‘lgan yordamchi va boshqa mulkdan solik olishni bekor qilish;  Ilmiy ish olib borish uchun xorijiy mamlakatlardan olib kelinadigan buyumlar uchun to‘lovlardan ozod qilish;  Individual ixtirochilar va kichik joriy etish korxonalari uchun foizsiz kreditlar berish; yaratish turlariga bog‘liq. Innovatsiya salohiyati korxonaning loyihalarda ishtirok etishi va uning strategik imkoniyatlari darajasini ham o‘zida ifoda etadi. Innovatsiya salohiyatini oqilona tarkibi korxonaning tijorat strategiyasini ishlab chiqish bosqichida aniqlanadi. YUqori rahbariyat tomonidan tegishli tayyorgarlik va kelishilgan boshqaruv qarorlarini qabul qilishda quyidagilar hisobga olinadi: - korxona faoliyatining yo‘nalishlari bo‘yicha innovatsion jarayonlarning muhim indikatorlari; - texnologik va bozor talablarini hisobga olgan holda innovatsiyani kompleks baholash tizimi, ya’ni mahsulot va korxona raqobatbardoshligini, ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlash. Tajribalar shundan dalolat beradiki korxonalarning yirik xalqaro loyihalarda ishtiroki, ularning innovatsion salohiyatini belgilab beradi. Davlatning ilmiy va innovatsiya faoliyatiga faol aralashuvi ko‘yidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi:  davlatning innovatsiya soxasi infrastrukturasini yaratish va ilmiy- texnik aloka takliflarini kiritish;  innovatsiya soxasida barcha tashkilotchilarning innovatsiya faolligini oshirishga yordam beruvchi sharoit yaratish;  xo‘jalik amaliyotida keng tarkalgan yangilikka talabni shakllantirishning boshlang‘ich bosqichi uchun davlat resurslari ajratilishi.  Ilmiy-tadqiqot natijalarini realizatsiya qilish natijasida olgan foydadan imtiyozli solik olish;  Ilmiy tadqiqotlar ixtiyorida bo‘lgan yordamchi va boshqa mulkdan solik olishni bekor qilish;  Ilmiy ish olib borish uchun xorijiy mamlakatlardan olib kelinadigan buyumlar uchun to‘lovlardan ozod qilish;  Individual ixtirochilar va kichik joriy etish korxonalari uchun foizsiz kreditlar berish;  Imtiyozli soliklar imkoniyati bo‘lgan venchur innovatsiya foydani yaratish;  Individual ixtirochilar uchun davlat patent to‘lovini kamaytirish;  Resurslarni iktisod kiluvchi ixtirochilar uchun to‘lov muddatini kechiktirish;  Uskunalarni amortizatsiyasini tezlashtirish xuquqini berish;  Texnopark va texnopolis tarmoqlarini yaratish. Ilmiy va innovatsiya soxasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplariga ko‘yidagilar kiradi:  ilmiy va ilmiy-texnik ijodkorlik;  intellektual mulkni xuquqiy ximoya qilish;  ilmiy, ilmiy-texnik va ta’limning integratsiyasi;  ilmiy va texnika soxasidagi raqobatni ko‘llab-quvvatlash;  ilmiy rivojning ustivor yo‘nalishlari bo‘yicha resurslarni konsentratsiyalash;  ilmiy, ilmiy-texnik va innovatsiya faoliyatining tadbirlar faolligini moddiy rag‘batlantirish;  xalqaro ilmiy xamkorlikni rivojlantirish. Davlat organlarining funksiyalari. Davlat organlarining innovatsion soxadagi asosiy funksiyalari kuyidagilar xisoblanadi:  tadqiqot va ishlab chiqarishga mablag‘larni yo‘naltirish;  innovatsion faoliyatni muvofiklashtirish;  innovatsion jarayonlarni rag‘batlantirish va mazkur soxada raqobatni kuchaytirish;  innovatsion xavf-xatarni sug‘urta qilish;  zaxiralarni o‘zlashtirish va maxsulotlarni ishlab chiqish bo‘yicha majburiyatlarni bajarilmaganligi uchun davlat sanksiyalarini joriy etish;  innovatsion jarayonlarni boshqarishning xuquqiy asosini yaratish, xususan mualliflik xuquqi va intellektual mulkni ximoya qilish;  Imtiyozli soliklar imkoniyati bo‘lgan venchur innovatsiya foydani yaratish;  Individual ixtirochilar uchun davlat patent to‘lovini kamaytirish;  Resurslarni iktisod kiluvchi ixtirochilar uchun to‘lov muddatini kechiktirish;  Uskunalarni amortizatsiyasini tezlashtirish xuquqini berish;  Texnopark va texnopolis tarmoqlarini yaratish. Ilmiy va innovatsiya soxasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplariga ko‘yidagilar kiradi:  ilmiy va ilmiy-texnik ijodkorlik;  intellektual mulkni xuquqiy ximoya qilish;  ilmiy, ilmiy-texnik va ta’limning integratsiyasi;  ilmiy va texnika soxasidagi raqobatni ko‘llab-quvvatlash;  ilmiy rivojning ustivor yo‘nalishlari bo‘yicha resurslarni konsentratsiyalash;  ilmiy, ilmiy-texnik va innovatsiya faoliyatining tadbirlar faolligini moddiy rag‘batlantirish;  xalqaro ilmiy xamkorlikni rivojlantirish. Davlat organlarining funksiyalari. Davlat organlarining innovatsion soxadagi asosiy funksiyalari kuyidagilar xisoblanadi:  tadqiqot va ishlab chiqarishga mablag‘larni yo‘naltirish;  innovatsion faoliyatni muvofiklashtirish;  innovatsion jarayonlarni rag‘batlantirish va mazkur soxada raqobatni kuchaytirish;  innovatsion xavf-xatarni sug‘urta qilish;  zaxiralarni o‘zlashtirish va maxsulotlarni ishlab chiqish bo‘yicha majburiyatlarni bajarilmaganligi uchun davlat sanksiyalarini joriy etish;  innovatsion jarayonlarni boshqarishning xuquqiy asosini yaratish, xususan mualliflik xuquqi va intellektual mulkni ximoya qilish;  innovatsion faoliyatni kadrlar bilan ta’minlash;  innovatsion jarayonning institutsional ta’minoti;  innovatsiyaning ijtimoiy va ekologik yo‘nalishi;  innovatsion faoliyatning ijtimoiy statusini oshirish;  innovatsion jarayonlarni mintakaviy tartibga solish;  innovatsion jarayonlarning xalqaro yo‘nalishlarini tartibga solish. Davlatning ta’sir etish usullari. Davlatning korxonalar innovatsion faoliyatiga ta’siri ikkita, ya’ni ma’muriy va iqtisodiy (bevosita va bilvosita) usullari orqali amalga oshiriladi. Ma’muriy usul - ma’lum faoliyat turini cheklash yoki uni rivojlantirishga karatilgan qonuniy asosga tayangan bo‘ladi. Bu standartlash va patent siyosatini xuquqiy me’yorlashdir. Bular xammasi xo‘jalik sub’ektlari faoliyatida yangiliklarga monopoliyani saqlab kolish va tovar ishlab chiqaruvchilar maxsulotlari sifatini yaxshilash va turlarini ko‘paytirishga qaratilgan bo‘ladi. Innovatsion faoliyatni tartibga solishning eng ta’sirchan usullaridan biri iqtisodiy usul xisoblanadi. Ushbu usul tovar maxsulotlarini ishlab chiqishda motivatsiya omiliga tayanadi. Bevosita iqtisodiy usullar. Ularga kuyidagilar kiradi: moliyalashtirishga yo‘naltirilgan investitsiya (maqsadli, predmetli mo‘ljalga, muammo echimini topishga yo‘naltirilgan); lizing; fond operatsiyalari; rejalashtirish va dasturlash; davlat tadbirkorligi. Bilvosita iqtisodiy usullar. Davlatning innovatsion siyosatidagi iqtisodiy usullari asosan bilvosita iqtisodiy tartibga solish orqali amalga oshiriladi. Bunga innovatsion resurslarni olish imkoniyatiga ega bo‘lish va ularning tarkibi va baxosi, innovatsion xavf-xatarni yumshatish okibatlari kiradi. Eng ko‘prok ko‘llaniladigan usullar kredit va solik siyosati xisoblanadi. Kredit siyosati yangiliklarni moliyalashtirishga yo‘naltirilayotgan moliyaviy resurslar xajmini tartibga soladi. 2. Innovatsion loyiha yaratish va amalga oshirishning asosiy bosqichlari. Innovatsion loyihalarni baholash  innovatsion faoliyatni kadrlar bilan ta’minlash;  innovatsion jarayonning institutsional ta’minoti;  innovatsiyaning ijtimoiy va ekologik yo‘nalishi;  innovatsion faoliyatning ijtimoiy statusini oshirish;  innovatsion jarayonlarni mintakaviy tartibga solish;  innovatsion jarayonlarning xalqaro yo‘nalishlarini tartibga solish. Davlatning ta’sir etish usullari. Davlatning korxonalar innovatsion faoliyatiga ta’siri ikkita, ya’ni ma’muriy va iqtisodiy (bevosita va bilvosita) usullari orqali amalga oshiriladi. Ma’muriy usul - ma’lum faoliyat turini cheklash yoki uni rivojlantirishga karatilgan qonuniy asosga tayangan bo‘ladi. Bu standartlash va patent siyosatini xuquqiy me’yorlashdir. Bular xammasi xo‘jalik sub’ektlari faoliyatida yangiliklarga monopoliyani saqlab kolish va tovar ishlab chiqaruvchilar maxsulotlari sifatini yaxshilash va turlarini ko‘paytirishga qaratilgan bo‘ladi. Innovatsion faoliyatni tartibga solishning eng ta’sirchan usullaridan biri iqtisodiy usul xisoblanadi. Ushbu usul tovar maxsulotlarini ishlab chiqishda motivatsiya omiliga tayanadi. Bevosita iqtisodiy usullar. Ularga kuyidagilar kiradi: moliyalashtirishga yo‘naltirilgan investitsiya (maqsadli, predmetli mo‘ljalga, muammo echimini topishga yo‘naltirilgan); lizing; fond operatsiyalari; rejalashtirish va dasturlash; davlat tadbirkorligi. Bilvosita iqtisodiy usullar. Davlatning innovatsion siyosatidagi iqtisodiy usullari asosan bilvosita iqtisodiy tartibga solish orqali amalga oshiriladi. Bunga innovatsion resurslarni olish imkoniyatiga ega bo‘lish va ularning tarkibi va baxosi, innovatsion xavf-xatarni yumshatish okibatlari kiradi. Eng ko‘prok ko‘llaniladigan usullar kredit va solik siyosati xisoblanadi. Kredit siyosati yangiliklarni moliyalashtirishga yo‘naltirilayotgan moliyaviy resurslar xajmini tartibga soladi. 2. Innovatsion loyiha yaratish va amalga oshirishning asosiy bosqichlari. Innovatsion loyihalarni baholash Iqtisodiyotga loyihalarni boshqarishning nisbatan yangi konsepsiyasi (Project Management) jadal ravishda kirib kelmoqda. Bu konsepsiyaning asosini loyihasiga har qanday tizimning vaqt va mablag‘lar sarflanishi bilan bog‘liq dastlabki holatini o‘lchashga qarash tashkil qiladi. Oldindan ishlab chiqilgan dasturlar bo‘yicha byudjet va vaqtli chegaralashlar doirasida amalga oshirilgan bu o‘zgarishlar jarayoni esa – loyihalarni boshqarishdir. Hozirgi vaqtga kelib loyihalarni boshqarish barcha sanoati rivojlangan va yangi sanoatli mamlakatlarda investitsion faoliyat metodologiyasi tomonidan tan olingan. Mamlakatimiz amaliyotida bu konsepsiya dasturiy – maqsadiy dasturlar (DMD)ni qo‘llanilishida o‘z aksini topgan. “Innovatsion loyiha” tushunchasi quyidagicha ko‘rib chiqilishi mumkin:  innovatsion faoliyatni maqsadli boshqarish shakli;  innovatsiyalarni amalga oshirish jarayoni;  hujjatlar majmuasi. Innovatsion loyiha innovatsion faoliyatni maqsadli boshqarishni shakli sifatida fan va texnikani ustuvor yo‘naltirilgan rivojlantirishning aniq maqsadlari (vazifalari)ga erishishga qaratilgan tadbirlarning resurslar, muddatlar va ijrochilar bo‘yicha o‘zaro asoslangan va o‘zaro bog‘langan murakkab tizimidan iboratdir. Innovatsiyalarni amalga oshirish jarayoni sifatida – bu innovatsiyalarga olib keluvchi ilmiy, texnologik, ishlab chiqarish, tashkiliy, moliyaviy va tijorat tadbirlarini belgilangan izchillikda bajariladigan majmuasidir. SHuning bilan bir vaqtda innovatsion loyiha – bu loyiha maqsadlarini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan texnik, tashkiliy, rejaviy va hisoblash – moliyaviy hujjatlarning yig‘indisidir. Bu uchta nuqta nazarlarni hisobga olish bilan, quyidagi ta’rifni berish mumkin: innovatsion loyiha – bu masofa va vaqtda muammolarni hal qilish, innovatsion jarayonlarni tashkil qilish bo‘yicha ilmiy asoslangan maqsadlar va tadbirlarni belgilab beruvchi hujjatlarining yig‘indisidir. Maqsadlar va tadbirlarni Iqtisodiyotga loyihalarni boshqarishning nisbatan yangi konsepsiyasi (Project Management) jadal ravishda kirib kelmoqda. Bu konsepsiyaning asosini loyihasiga har qanday tizimning vaqt va mablag‘lar sarflanishi bilan bog‘liq dastlabki holatini o‘lchashga qarash tashkil qiladi. Oldindan ishlab chiqilgan dasturlar bo‘yicha byudjet va vaqtli chegaralashlar doirasida amalga oshirilgan bu o‘zgarishlar jarayoni esa – loyihalarni boshqarishdir. Hozirgi vaqtga kelib loyihalarni boshqarish barcha sanoati rivojlangan va yangi sanoatli mamlakatlarda investitsion faoliyat metodologiyasi tomonidan tan olingan. Mamlakatimiz amaliyotida bu konsepsiya dasturiy – maqsadiy dasturlar (DMD)ni qo‘llanilishida o‘z aksini topgan. “Innovatsion loyiha” tushunchasi quyidagicha ko‘rib chiqilishi mumkin:  innovatsion faoliyatni maqsadli boshqarish shakli;  innovatsiyalarni amalga oshirish jarayoni;  hujjatlar majmuasi. Innovatsion loyiha innovatsion faoliyatni maqsadli boshqarishni shakli sifatida fan va texnikani ustuvor yo‘naltirilgan rivojlantirishning aniq maqsadlari (vazifalari)ga erishishga qaratilgan tadbirlarning resurslar, muddatlar va ijrochilar bo‘yicha o‘zaro asoslangan va o‘zaro bog‘langan murakkab tizimidan iboratdir. Innovatsiyalarni amalga oshirish jarayoni sifatida – bu innovatsiyalarga olib keluvchi ilmiy, texnologik, ishlab chiqarish, tashkiliy, moliyaviy va tijorat tadbirlarini belgilangan izchillikda bajariladigan majmuasidir. SHuning bilan bir vaqtda innovatsion loyiha – bu loyiha maqsadlarini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan texnik, tashkiliy, rejaviy va hisoblash – moliyaviy hujjatlarning yig‘indisidir. Bu uchta nuqta nazarlarni hisobga olish bilan, quyidagi ta’rifni berish mumkin: innovatsion loyiha – bu masofa va vaqtda muammolarni hal qilish, innovatsion jarayonlarni tashkil qilish bo‘yicha ilmiy asoslangan maqsadlar va tadbirlarni belgilab beruvchi hujjatlarining yig‘indisidir. Maqsadlar va tadbirlarni ilmiy asoslanishiga menejmentga ilmiy yondashishlarga rioya qilish, zamonaviy usullarni qo‘llash yo‘li bilan erishiladi. Innovatsion loyihani ishlab chiqish va amalga oshirishga rahbarlik loyiha rahbari (loyiha menejeri) va ilmiy texnik kengashi (ITK) tomonidan amalga oshiriladi. ITK tarkibiga ilmiy – texnik echimlarni tanlash, ular amalga oshirish darajasi, loyihaviy maqsadlarga erishish uchun zarur talbirlarning to‘liqligi va butligi uchun javobgarlikka ega, ijrochilarni tanlov asosida tanlash va olingan natijalarning ekspertizasini tashkil qiluvchi loyihaning tematik yo‘nalishlari bo‘yicha etakchi mutaxassislar kiradilar. Loyiha rahbari – yuridik shaxslar, unga buyurmachi loyiha: rejalashtirish, loyiha ishtirokchilari ishlarini nazorat qilish va muvofiqlashtirish bo‘yicha ishlarga rahbarlik qilish vakolatlarini topshiradi. Loyiha rahbari vakolatlarining aniq tarkibi buyurtmachi bilan shartnoma tomonidan belgilanadi. Loyiha jamoasi – loyiha rahbari tomonidan boshqariladigan va loyihani amalga oshirish davrida rejaviy ko‘rsatkichlarga o‘z vaqtida erishish maqsadida tashkil qilinadigan o‘ziga xos tashkiliy tuzilmadir. Loyiha jamoasining tarkibi va vazifalari loyihaning ko‘lamlari murakkabligi va boshqa ta’riflariga bog‘liqdir. O‘z vazifalarining bir qismini bajarish uchun ishlab chiquvchi ixtisoslashtirilgan tashkilotlarni jalb qilishi mumkin. Loyihani qo‘llab quvvatlovchilarga innovatsion markazlar, dasturlar va loyihalarni qo‘llab quvvatlovchi fondlar, konsalting firmalari, mustaqil ekspertiza tashkilotlari, patent- litsenziya firmalari, auditorlik firmalari, ko‘rgazma markazlari va h.k kiradilar. Innovatsiya loyihasi ikki ma’noda ishlatiladi. Ma’lum maqsadga erishish yo‘lida tadbirni, faoliyatni, ishni va harakatlar majmuini amalga oshirish. Qandaydir harakatni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan hisob moliya hujjatlar va tashkiliy-huquqiy tizim. Loyihani yaratish va realizatsiya qilish qo‘yidagi bosqichlardan iborat (12.1.chizma): Innovatsiya g‘oyasining paydo bo‘lishi. ilmiy asoslanishiga menejmentga ilmiy yondashishlarga rioya qilish, zamonaviy usullarni qo‘llash yo‘li bilan erishiladi. Innovatsion loyihani ishlab chiqish va amalga oshirishga rahbarlik loyiha rahbari (loyiha menejeri) va ilmiy texnik kengashi (ITK) tomonidan amalga oshiriladi. ITK tarkibiga ilmiy – texnik echimlarni tanlash, ular amalga oshirish darajasi, loyihaviy maqsadlarga erishish uchun zarur talbirlarning to‘liqligi va butligi uchun javobgarlikka ega, ijrochilarni tanlov asosida tanlash va olingan natijalarning ekspertizasini tashkil qiluvchi loyihaning tematik yo‘nalishlari bo‘yicha etakchi mutaxassislar kiradilar. Loyiha rahbari – yuridik shaxslar, unga buyurmachi loyiha: rejalashtirish, loyiha ishtirokchilari ishlarini nazorat qilish va muvofiqlashtirish bo‘yicha ishlarga rahbarlik qilish vakolatlarini topshiradi. Loyiha rahbari vakolatlarining aniq tarkibi buyurtmachi bilan shartnoma tomonidan belgilanadi. Loyiha jamoasi – loyiha rahbari tomonidan boshqariladigan va loyihani amalga oshirish davrida rejaviy ko‘rsatkichlarga o‘z vaqtida erishish maqsadida tashkil qilinadigan o‘ziga xos tashkiliy tuzilmadir. Loyiha jamoasining tarkibi va vazifalari loyihaning ko‘lamlari murakkabligi va boshqa ta’riflariga bog‘liqdir. O‘z vazifalarining bir qismini bajarish uchun ishlab chiquvchi ixtisoslashtirilgan tashkilotlarni jalb qilishi mumkin. Loyihani qo‘llab quvvatlovchilarga innovatsion markazlar, dasturlar va loyihalarni qo‘llab quvvatlovchi fondlar, konsalting firmalari, mustaqil ekspertiza tashkilotlari, patent- litsenziya firmalari, auditorlik firmalari, ko‘rgazma markazlari va h.k kiradilar. Innovatsiya loyihasi ikki ma’noda ishlatiladi. Ma’lum maqsadga erishish yo‘lida tadbirni, faoliyatni, ishni va harakatlar majmuini amalga oshirish. Qandaydir harakatni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan hisob moliya hujjatlar va tashkiliy-huquqiy tizim. Loyihani yaratish va realizatsiya qilish qo‘yidagi bosqichlardan iborat (12.1.chizma): Innovatsiya g‘oyasining paydo bo‘lishi. Innovatsiya imkoniyatlarini tadqiqot qilish. Loyihani tashkiliy ishlar Assotsiatsiyasi. Bitim hujjatlarini tayyorlash. Qurilish-montaj ishlarini olib borish. Ob’ektni ekspluatatsiya qilish va iqtisodiy ko‘rsatkichlarning monitoringi 1-Bosqich – investitsiya g‘oyasining shakllanishi deganda, biz o‘ylagan rejaning harakatga kelishini tushunamiz. Bu bosqichda investitsiya sub’ekti va ob’ektini aniqlash, uning shakli va manbalarini (g‘oyani ishlab chiqaruvchining ish mo‘ljalidan qat’iy nazar) aniqlash zarur bo‘ladi. Investsiya g`oyalarining shakllanishi Investitsiya imkoniyatlarini tadqiqot qilish Loyihaninng texnik iqtisodiy asosnomasi Konkret hujjatlarni tayyorlash QMI (qurilish Loyiha hujjatlarini tayyorlash G`oyani shaklga keltirish Loyiha samaradorligini taxminiy bahosi Tashkiliy huquqiy hisob-moliya hujjatlari. Samaradorlikni aniqlangan bahosi Moliyalashtirish shartlarini ishlab chiqish va bajariladigan ishlarni konkret aniqlash QMIni va ish jarayonini Arxitektura va injener ishlarining qarorini tanlash Potentsial investor uchun taklif tayyorlash Investorni jalb etish Buyurtmachini tanlash Arxitektura va injener qarorini ishlab chiqish. Qurilish ob`ektini rekonstruktsiyalash qarorini tasdiqlash Qurilish ob`ektini rekonstruktsiyalash. Uskunalarni montaj Investitsiya sub`ekti va obe`ektlari innovatsiya manbalari shakllari Innovatsiya imkoniyatlarini tadqiqot qilish. Loyihani tashkiliy ishlar Assotsiatsiyasi. Bitim hujjatlarini tayyorlash. Qurilish-montaj ishlarini olib borish. Ob’ektni ekspluatatsiya qilish va iqtisodiy ko‘rsatkichlarning monitoringi 1-Bosqich – investitsiya g‘oyasining shakllanishi deganda, biz o‘ylagan rejaning harakatga kelishini tushunamiz. Bu bosqichda investitsiya sub’ekti va ob’ektini aniqlash, uning shakli va manbalarini (g‘oyani ishlab chiqaruvchining ish mo‘ljalidan qat’iy nazar) aniqlash zarur bo‘ladi. Investsiya g`oyalarining shakllanishi Investitsiya imkoniyatlarini tadqiqot qilish Loyihaninng texnik iqtisodiy asosnomasi Konkret hujjatlarni tayyorlash QMI (qurilish Loyiha hujjatlarini tayyorlash G`oyani shaklga keltirish Loyiha samaradorligini taxminiy bahosi Tashkiliy huquqiy hisob-moliya hujjatlari. Samaradorlikni aniqlangan bahosi Moliyalashtirish shartlarini ishlab chiqish va bajariladigan ishlarni konkret aniqlash QMIni va ish jarayonini Arxitektura va injener ishlarining qarorini tanlash Potentsial investor uchun taklif tayyorlash Investorni jalb etish Buyurtmachini tanlash Arxitektura va injener qarorini ishlab chiqish. Qurilish ob`ektini rekonstruktsiyalash qarorini tasdiqlash Qurilish ob`ektini rekonstruktsiyalash. Uskunalarni montaj Investitsiya sub`ekti va obe`ektlari innovatsiya manbalari shakllari 1-chizma. Innovatsiya loyihasini yaratilish bosqichi va uni realizatsiya qilish. Investitsiya sub’ekti – investitsiyadan foydalaniladigan bo‘lib, tijorat tashkilotlari va boshqa xo‘jalik sub’ektlari hisoblanadi. Investitsiya ob’ektiga qo‘yidagilar kiradi: 1-chizma. Innovatsiya loyihasini yaratilish bosqichi va uni realizatsiya qilish. Investitsiya sub’ekti – investitsiyadan foydalaniladigan bo‘lib, tijorat tashkilotlari va boshqa xo‘jalik sub’ektlari hisoblanadi. Investitsiya ob’ektiga qo‘yidagilar kiradi: Qurilayotgan, rekonstruksiya qilinadigan, kengayadigan korxona, bino, inshootlar (asosiy fondlar) bo‘lib, ular yangi mahsulot va xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan bo‘lishi kerak; Dasturning biror vazifasini amalga oshirishni mo‘ljallab kompleks kurilayotgan yoki qayta tiklanayotgan (rekonstruksiya) ob’ektlar. Bunday sharoitda investitsiya ob’ekti sifatida, dastur mavjud ishlab chiqarish maydoni amaldagi ishlab chiqarish va tashkilot doirasida yangi buyumni ishlab chiqishga qaratilgan bo‘ladi. Er, bino, inshoot, mashina va uskunalar, o‘lchagich va sinovdan o‘tkazuvchi vositalar, instrumentlar va boshqa ishlab chiqarishda foydalaniladigan mulklar. Mulkiy huquq odatda pul ekvivalentida baholanadi (12.1-chizma). Investitsiyaning asosiy manbalari: - Xususiy moliya mablag‘lari va boshqa turdagi aktivlar (asosiy fondlar, er uchastkalari, sanoat mulkchiligi) va jalb qilingan vositalar; - Umumdavlat va mahaliy byudjetlardan ajratilgan mablag‘lar; - Xorijiy investitsiya (qo‘shma korxonalar tashkil etishda, ustav kapitalining shakillanishida ishtirok etgan moliya va boshqa shakldagi); - Har xil shakldagi zayom vositalari, chet el investorlari krediti, davlatning qaytarib olish sharti bilan bergan kreditlari. Investitsiya loyihasida quyidagi investitsiya shakllaridan foydalaniladi. Pul mablag‘lari va uning ekvivalenti (maqsadli jamg‘armalar, oborot mablag‘lari, qimmatbaho qog‘ozlar, masalan, aksiya yoki obligatsiya, kredit zayom, garov va boshqalar). II-Bosqich-investitsiya imkoniyatlarini tadqiqot qilish ko‘zda tutilgan. - eksport va importni hisobga olgan holda; - mahsulotga yoki xizmatga bo‘lgan talabni o‘rganish; - mahsulotga (xizmat) tayanch, joriy va istiqboldagi baholarni o‘rganish; - loyihani realizatsiya qilishning tashkiliy-huquqiy shakli va ishtirokchilar tarkibi holida taklif tayyorlash; - yiriklashtirilgan normativ bo‘yicha taxminiy investitsiya hajmini baholash va tijorat samaradoriligini taxminiy baholash. Qurilayotgan, rekonstruksiya qilinadigan, kengayadigan korxona, bino, inshootlar (asosiy fondlar) bo‘lib, ular yangi mahsulot va xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan bo‘lishi kerak; Dasturning biror vazifasini amalga oshirishni mo‘ljallab kompleks kurilayotgan yoki qayta tiklanayotgan (rekonstruksiya) ob’ektlar. Bunday sharoitda investitsiya ob’ekti sifatida, dastur mavjud ishlab chiqarish maydoni amaldagi ishlab chiqarish va tashkilot doirasida yangi buyumni ishlab chiqishga qaratilgan bo‘ladi. Er, bino, inshoot, mashina va uskunalar, o‘lchagich va sinovdan o‘tkazuvchi vositalar, instrumentlar va boshqa ishlab chiqarishda foydalaniladigan mulklar. Mulkiy huquq odatda pul ekvivalentida baholanadi (12.1-chizma). Investitsiyaning asosiy manbalari: - Xususiy moliya mablag‘lari va boshqa turdagi aktivlar (asosiy fondlar, er uchastkalari, sanoat mulkchiligi) va jalb qilingan vositalar; - Umumdavlat va mahaliy byudjetlardan ajratilgan mablag‘lar; - Xorijiy investitsiya (qo‘shma korxonalar tashkil etishda, ustav kapitalining shakillanishida ishtirok etgan moliya va boshqa shakldagi); - Har xil shakldagi zayom vositalari, chet el investorlari krediti, davlatning qaytarib olish sharti bilan bergan kreditlari. Investitsiya loyihasida quyidagi investitsiya shakllaridan foydalaniladi. Pul mablag‘lari va uning ekvivalenti (maqsadli jamg‘armalar, oborot mablag‘lari, qimmatbaho qog‘ozlar, masalan, aksiya yoki obligatsiya, kredit zayom, garov va boshqalar). II-Bosqich-investitsiya imkoniyatlarini tadqiqot qilish ko‘zda tutilgan. - eksport va importni hisobga olgan holda; - mahsulotga yoki xizmatga bo‘lgan talabni o‘rganish; - mahsulotga (xizmat) tayanch, joriy va istiqboldagi baholarni o‘rganish; - loyihani realizatsiya qilishning tashkiliy-huquqiy shakli va ishtirokchilar tarkibi holida taklif tayyorlash; - yiriklashtirilgan normativ bo‘yicha taxminiy investitsiya hajmini baholash va tijorat samaradoriligini taxminiy baholash. - chiqish ruxsat hujjatlarini tayyorlash, TIA bo‘limlari bo‘yicha tahminiy baho tayyorlash, jumladan loyiha samaradorligini baholash; - asoslangan investitsiya imkoniyatlari natijalarini tasdiqlash; - loyiha-izlanish ishlari, kontrakt hujjatlarini tayyorlash. Investitsiya imkoniyatlari tadqiqot maqsadi – potensial investor uchun investitsiya takliflarini tayyorlash. Agar investorga ehtiyoj bo‘lmasa va barcha ishlar o‘z mablag‘i hisobiga olib borilsa, unda loyihaning TIAni tayorlash bo‘yicha moliyalashtirish haqidagi qaror qabul qilinadi. III-Bosqich – loyiha TI asosnoma to‘la hajmda quyidagilar ko‘zda tutiladi: - to‘la hajmdagi marketing tadqiqotlarini olib borish; - mahsulotni (xizmatni) realizatsiya qilish uchun dastur tayyorlash; - chiqish-ruxsat hujjatlarini tayyorlash; - texnik qarorlarni ishlab chiqish, jumladan general rejani; - gidroqurilish, arxitektor-rejalashtirish va qurilish qarorlari; - injener ta’minoti; - fuqarolar xavfsizligi, tabiat muxofazasi tadbirlari; - qurilishni tashkil etish tavsifnomasi; - fuqarolar uy-joy qurilishi to‘g‘risidagi zarur ma’lumotlar; - korxonani boshqarish tizimi, ishchi xizmatchilar ishini tashkil etish bo‘yicha tavsifnoma. Smeta moliya hujjatlarining shakllanishi; ishlab chiqarish xarajatlarini baholash; kapital xarajatlarni hisoblash; korxona faoliyatidan keladigan yillik tushumni hisoblash; oborot kapitaliga ehtiyojni hisoblash; loyiha va tavsiya etilgan loyihadagi moliya manbalarni hisoblash; chet el valyutasiga taxminiy ehtiyoj; investitsiya shartlari, konkret investorni tanlash va kelishuvni rasmiylashtirish; - Loyihani amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan xavf-xatarni baholash; - Loyihani amalga oshirishni rejalashtirish; - Loyihaning (byudjet investitsiyadan foydalangan holda) tijorat samaradorligini baholash; -Loyihani realizatsiya qilishni ta’minlash shartlarini ishlab chiqish. - chiqish ruxsat hujjatlarini tayyorlash, TIA bo‘limlari bo‘yicha tahminiy baho tayyorlash, jumladan loyiha samaradorligini baholash; - asoslangan investitsiya imkoniyatlari natijalarini tasdiqlash; - loyiha-izlanish ishlari, kontrakt hujjatlarini tayyorlash. Investitsiya imkoniyatlari tadqiqot maqsadi – potensial investor uchun investitsiya takliflarini tayyorlash. Agar investorga ehtiyoj bo‘lmasa va barcha ishlar o‘z mablag‘i hisobiga olib borilsa, unda loyihaning TIAni tayorlash bo‘yicha moliyalashtirish haqidagi qaror qabul qilinadi. III-Bosqich – loyiha TI asosnoma to‘la hajmda quyidagilar ko‘zda tutiladi: - to‘la hajmdagi marketing tadqiqotlarini olib borish; - mahsulotni (xizmatni) realizatsiya qilish uchun dastur tayyorlash; - chiqish-ruxsat hujjatlarini tayyorlash; - texnik qarorlarni ishlab chiqish, jumladan general rejani; - gidroqurilish, arxitektor-rejalashtirish va qurilish qarorlari; - injener ta’minoti; - fuqarolar xavfsizligi, tabiat muxofazasi tadbirlari; - qurilishni tashkil etish tavsifnomasi; - fuqarolar uy-joy qurilishi to‘g‘risidagi zarur ma’lumotlar; - korxonani boshqarish tizimi, ishchi xizmatchilar ishini tashkil etish bo‘yicha tavsifnoma. Smeta moliya hujjatlarining shakllanishi; ishlab chiqarish xarajatlarini baholash; kapital xarajatlarni hisoblash; korxona faoliyatidan keladigan yillik tushumni hisoblash; oborot kapitaliga ehtiyojni hisoblash; loyiha va tavsiya etilgan loyihadagi moliya manbalarni hisoblash; chet el valyutasiga taxminiy ehtiyoj; investitsiya shartlari, konkret investorni tanlash va kelishuvni rasmiylashtirish; - Loyihani amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan xavf-xatarni baholash; - Loyihani amalga oshirishni rejalashtirish; - Loyihaning (byudjet investitsiyadan foydalangan holda) tijorat samaradorligini baholash; -Loyihani realizatsiya qilishni ta’minlash shartlarini ishlab chiqish. Innovatsion loyihalarni tasniflash innovatsiyalarni tasniflashlar asosida amalga oshiriladi. Masalan, tasdiqlash, moliyalashtirish va amalga oshirish darajasi bo‘yicha innovatsion loyihalar, davlatlararo, davlat, mintaqaviy, sohaviy, alohida korxonanikiga bo‘linishlari mumkin. Takrorlaymizki, innovatsion loyihani turkumlashtirishning chuqurligi, loyihalashtirishda hisobga olinadigan ilmiy yondashishlar va tamoyillar, qo‘llaniladigan menejment usullari miqdori loyihaning bosh menejeri (loyiha menejeri) va ITK a’zolari tomonidan muammoning murakkabligi, loyihaning qiymati va innovatsion tashkilot tashqi va ichki omillari holatiga muvofiq belgilanadi. Innovatsion loyihani ishlab chiqish loyiha hujjatlarini tayyorlash bilan yakunlanadi. “Loyiha hujjatlari” ning yagona tarkibi hali belgilanmagan va har bir aniq holda uning tarkibi dastlabki (texnik iqtisodiy) vazifada belgilanadi. Har qanday darajadagi innovatsion loyiha quyidagi bo‘linmalarni o‘z ichiga olishi kerak:  muammo (g‘oya)ning mazmuni va dolzarbligi;  loyiha rahbarining rezyumesi;  marketing tadqiqotlari va muammoni turkumlashtirish asosida qurilgan loyiha maqsadlari daraxti;  loyiha maqsadlari daraxtini amalga oshirish bo‘yicha tadbirlar tizimi;  loyihani majmuaviy asoslanishi;  loyihani amalga oshirilishini majmuaviy ta’minlanishi;  ITK ning ta’rifi;  loyihaning ekspert xulosasi;  loyihani amalga oshirish mexanizmi va undovchi sabablar tizimi. Kalit so‘zlar Innovatsion loyihalarni tasniflash innovatsiyalarni tasniflashlar asosida amalga oshiriladi. Masalan, tasdiqlash, moliyalashtirish va amalga oshirish darajasi bo‘yicha innovatsion loyihalar, davlatlararo, davlat, mintaqaviy, sohaviy, alohida korxonanikiga bo‘linishlari mumkin. Takrorlaymizki, innovatsion loyihani turkumlashtirishning chuqurligi, loyihalashtirishda hisobga olinadigan ilmiy yondashishlar va tamoyillar, qo‘llaniladigan menejment usullari miqdori loyihaning bosh menejeri (loyiha menejeri) va ITK a’zolari tomonidan muammoning murakkabligi, loyihaning qiymati va innovatsion tashkilot tashqi va ichki omillari holatiga muvofiq belgilanadi. Innovatsion loyihani ishlab chiqish loyiha hujjatlarini tayyorlash bilan yakunlanadi. “Loyiha hujjatlari” ning yagona tarkibi hali belgilanmagan va har bir aniq holda uning tarkibi dastlabki (texnik iqtisodiy) vazifada belgilanadi. Har qanday darajadagi innovatsion loyiha quyidagi bo‘linmalarni o‘z ichiga olishi kerak:  muammo (g‘oya)ning mazmuni va dolzarbligi;  loyiha rahbarining rezyumesi;  marketing tadqiqotlari va muammoni turkumlashtirish asosida qurilgan loyiha maqsadlari daraxti;  loyiha maqsadlari daraxtini amalga oshirish bo‘yicha tadbirlar tizimi;  loyihani majmuaviy asoslanishi;  loyihani amalga oshirilishini majmuaviy ta’minlanishi;  ITK ning ta’rifi;  loyihaning ekspert xulosasi;  loyihani amalga oshirish mexanizmi va undovchi sabablar tizimi. Kalit so‘zlar Investitsiya, risk, foyda, kapital qo‘yilma, xorijiy investitsiyalar, lizing, qayta tiklash. Novatsiya, innovatsiya, infratuzilma, investitsiya, kapital investitsiya, sof raqobat bozori, innovatsiya lagi, fundamental, nazariy, innovatsion loyiha. Nazorat savollari 1. Innovatsiya so‘zining ma’nosi. 2. Korxonalarning innovatsion yo‘nalishlarini sanang. 3. Korxonaning innovatsiya salohiyati nimalardan tashkil etadi? 4. Innovatsiyalarni rag‘batlantirishda davlatning roli. 5. Korxonada innovatsion faoliyatni tashkil qilish usullari izohlab bering. 6. “Innovatsion loyiha” tushunchasini ifodalab bering. 7. Innovatsion loyiha qanday bo‘limlardan tashkil topadi? 8. Innovatsiya loyihasini yaratilish bosqichlarini aytib o‘ting. Investitsiya, risk, foyda, kapital qo‘yilma, xorijiy investitsiyalar, lizing, qayta tiklash. Novatsiya, innovatsiya, infratuzilma, investitsiya, kapital investitsiya, sof raqobat bozori, innovatsiya lagi, fundamental, nazariy, innovatsion loyiha. Nazorat savollari 1. Innovatsiya so‘zining ma’nosi. 2. Korxonalarning innovatsion yo‘nalishlarini sanang. 3. Korxonaning innovatsiya salohiyati nimalardan tashkil etadi? 4. Innovatsiyalarni rag‘batlantirishda davlatning roli. 5. Korxonada innovatsion faoliyatni tashkil qilish usullari izohlab bering. 6. “Innovatsion loyiha” tushunchasini ifodalab bering. 7. Innovatsion loyiha qanday bo‘limlardan tashkil topadi? 8. Innovatsiya loyihasini yaratilish bosqichlarini aytib o‘ting.