Ilmiybaza.uz “KREATIV FIKRLASH” FANIGA KIRISH Reja: 1. Kreativ fikrlash kursining dolzarbligi 2. Kreativ fikrlash kursining mazmuni va maqsadi 3. Iqtisodchi uchun kreativ fikrlashning ahamiyati 4. Biznesda kreativ fikrlash 5. Tanqidiy va ijodiy fikrlash 6. Kreativ fikrlashda “Olti shlyapa” usuli 7. Kreativ fikrlash strategiyalari Ilmiybaza.uz Mavzuni o`zlashtirish jarayonida talaba: • shaxsiy kreativlik hamda kreativ vositalar nima ekanligi va ulardan qanday foydalanish lozimligi haqida tasavvur va bilimga ega bo‘lishi; • kreativ fikrlash vositalaridan foydalanish, qarashlar va yondashuvlarni shakllantirish, taqlid qilish va tana tafakkurini tavsiflash, kreativ fikrlashda o‘ynash, o‘zgartirish va sintez qilish jarayonlarining xususiyatlarini bilish va ulardan foydalanish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi; • kreativ fikrlashda kuzatish, tasavvur qilish va mavhumlikni tasvirlay olish, hissiy munosabat, o‘lchovli fikrlash va modellashtirish, kreativlikni o‘lchash, turli vaziyatlar va muammolar bo‘yicha qarorlar qabul qilish malakasiga ega bo‘lishi kerak. 1.1 Kreativ fikrlash kursining dorzabligi Zamonaviy jamiyatda ijodiy fikrlashning ahamiyati umumiy e'tirof etilgan. Mukammal g’oyalar, mahsulotlar, xizmatlar metodologiyalar yangi avlod metodlari va yangi kontseptsiyalarni ishlab chiqishni talab etadi. Aksariyat jamiyatlarda an’anaviy ta’limga urg’u berilsada, bunday tizim mantiqiy izchillikdagi fikr va g’oyalarni o’rganishdan iborat bo’ladi. Ba’zi hollarda esa ta’lim tizimi o’quvchilardan innovatsiyaga bo’lgan moyillikni va qobiliyatni talab qilishadi. Bunda ular talabalarda ikkilamchi ko’nikmalarni rivojlantirishga e’tibor qaratib, birlamchi ko’nikmalar va bilimlarni ikkinchi darajaga qo’yishadi. Ma’lumotlarni tahlilsiz yodlash orqali o’rganish o’quvchilarda olingan bilimlarga tanqidiy-ijodiy yondoshishni inkor etadi. Ilg'or g'oyalar, mahsulotlar, xizmatlar va metodologiyalar yangilikni talab qiladi. Jamiyatlar uchun an'anaviy ta'lim hozirgi vaqtda eng muhim deb hisoblanadi, lekin u asosan mavjud tushunchalarga, chiziqli fikrlash va g'oyalar mantig'iga e'tibor qaratadi. Ta'lim muassasalari kamdan-kam hollarda o'quvchilarda innovatsiyalar uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni rivojlantirishga intiladi. Hozirgi globallashuv sharoiti, istaymizmi-yo'qmi, bizning ishlash va yashash tarzimizni o'zgartirmoqda. Birinchidan, biz globallashish, ifloslanish, moliyaviy inqirozlar yoki yangi epidemiyalar bo'ladimi, butun dunyoga ta'sir qiladigan murakkab muammolarga tobora ko'proq duch kelmoqdamiz. Ushbu muammolarni hal qilish Ilmiybaza.uz bo'yicha harakatlarni muvofiqlashtirish uchun bizga ijobiy fikrlash va ijodiy g'oyalar kerak. Shaxsiy darajada globallashuv hayotning tobora tezlashib borayotgan sur'atini keltirib chiqaradi. Bizda juda ko'p ma'lumot mavjud, ammo bugun o'rgangan narsalarimiz ertaga osonlikcha eskirishi mumkin. Garchi tez o'zgarishlar ham yangi imkoniyatlar keltirsa-da, endi biz butun dunyo bo'ylab iste'dodli odamlar bilan raqobatlashishimiz kerak. Ushbu muhitda muvaffaqiyat qozonish uchun bizga ishonchli qarorlar qabul qilishga va tezda yangi bilimlarni olishga yordam beradigan ijobiy fikrlash qobiliyatlari kerak. Har qanday mamlakatni modernizatsiya qilish jarayonida ilm-fanni takomillashtirish alohida chora-tadbirlar tizimini tashkil qilsa, boshqa tomonda yetuk ijodkor yoshlarni voyaga yetkazish va ijodkorligini yuzaga chiqarish muhim vazifa sanaladi. Bu vazifani amalga oshirishda sifatli ijodkor kadrlarni yetkazishda sifatli ta’limning beqiyos ahamiyatini inkor etib bo’lmaydi. Shuning sabali bugungi ta’lim sifat darajasi yuksalishi uchun uning negizini innovatsiya va yangi avlodni yangilikka ruhlantiruvchi ruh tashkil etishi kerak. Globallashuv sharoitida jadal sur’atlarda rivojlanayotgan fan va texnika iqtisodiyotda ham yangi bilim sohalarini ochilishiga olib kelmoqda, xalqaro maydondagi raqobat kundan-kunga jiddiylashmoqda. Shunga ko’ra, ijodkor yoshlarni tarboyalash va ulardagi jodkorlikni fan-texnika yutug’iga aylantira olish har bir jamiyat oldida turgan ustuvor vazifadir. Ammo ijobiy fikrlash qobiliyatlari deganda nimani tushunamiz? Asosan, bu ikki narsaga bog'liq - tanqidiy fikrlash va ijodkorlik. Tanqidiy fikrlash aniq va oqilona fikrlashdir. Bu aniq va muntazam ravishda fikrlashni, boshqa narsalar qatorida mantiq va ilmiy fikrlash qoidalariga rioya qilishni o'z ichiga oladi. Ijodga kelsak, bu yangi va foydali g'oyalarni taklif qilish, muqobil imkoniyatlarni yaratishdir. Quyida fikrlash qobiliyatlarining ikki xil usuli haqida so’z boradi. Shu o'rinda, Qaysi biri muhimroq, tanqidiy fikrlash yoki ijodkorlikmi?, degan savol vujudga keladi. Qisqa javob shundaki, ular bir xil darajada muhimdir. Muammolarni hal qilish uchun g'oyalarni taklif qilish uchun bizga ijodkorlik kerak, ammo bu g'oyalarni baholash va takomillashtirish uchun tanqidiy fikrlash kerak. Ular bir-birini to'ldiradi va insonlarni fikrlash qobiliyatini mukkamallik sari yetaklaydi. Ilmiybaza.uz So’nggi yillarda yetakchi xorijiy mamlakatlarning ta'lim tizimida talaba va talabalarda kreativlik sifatlarini shakllantirish masalasiga alohida, jiddiy e’tibor qaratilmoqda. Boonie Bronson; Merriman (2010), Ken Robinson (2007), Fisher, Frey (2008) ; Beghetto, Kaufman (2013), Ali (2011), Treffinger (2008) va b. tomonidan olib borilgan ko’plab tadqiqotlar, ularning natijalarni ko’rish mumkin. Shaxsiy darajada globallashuv hayotning tobora tezlashib borayotgan sur’atlarini keltirib chiqaradi. Bizda juda ko‘p ma’lumotlar mavjud, ammo bugun o‘rgangan narsalarimizga ertaga osonlikcha eskirishi mumkin. Garchi tez o‘zgarishlar ham yangi imkoniyatlar keltirsa-da, endi butun dunyo bo‘ylab iste’dodli kishilar bilan raqobatlashishimiz kerak. Ushbu muhitda muvaffaqiyat qozonish uchun bizga ishonchli qarorlar qabul qilishga va tezda yangi bilimlarni egallashga yordam beradiganuvchi ijodiy fikrlash qobiliyatlari kerak. Ijodkorlikni ta’lim bilan uzviy bog’lash har bir jamiyat uchun muhim masala. Chunki, kreativlik muvaffaqiyat sari yo’lda bilimdan uch karra kuchliroq ahamiyatga ega. (Plucker 1999). Doktor Kekang (psixolog olim) kreativ fikr va fikrlash haqida batafsil ishlanishlar olib borgan. Jumladan, fikrlash tushunchasi asosi va ularning yangi g’oyalarga hamda ijodkorlik nazariyalariga aylanishini tahlil qilgan. 1.2. Kreativ fikrlash kursining mazmuni va maqsadi Hozirgi zamon ta’limining bosh va asosiy vazifasi – o’quvchining intelektual darajasini, yaratuvchanligini, ijodkorligini, izlanuvchanligini takomillashtirish orqali yangi bilimlarni olish, yaratishga, ruhlantirishga qaratilmog’i kerak. “Creato”- lotincha so’z bo’lib, yaratuvchanlik, ijodkorlik degan ma’noni bildiradi.“Creato”–so’zi ma’nosi, ijodiy fikr, texnik loyiha, ijodkorlikka moyillik, o’quv – biluv jarayonida mas’uliyat, yaratuvchanlik. Kreativ pedagogika-ijodkorlik va yaratuvchanlik metodlarini yaratishni o’rganish tushuniladi. “Creato” – so’zi ma’nosi, ijodiy fikr, texnik loyiha, ijodkorlikka moyillik, o’quv – biluv jarayonida mas’uliyat, yaratuvchanlik, kreativ pedagogika. A’anaviy ta’lim asosan ilgaritdan mavjud bo’lgan didaktikaga asoslangan, ya’ni o’quv jarayoniga ilgaritdan fanga ma’lum bo’lgan bilimlarni o’qitish, o’rgatish, yetkazish bilan xarakterlanadi. O’qituvchi ilgaritdan ma’lum bo’lgan reproduktiv faoliyatni olib Ilmiybaza.uz boradi. Bu esa asosan o’quvchining ta’lim mazmunini yodlab olishi, qayta takrorlab borishi bilan cheklanadi. Ya’ni ta’lim ilgaritdan ma’lum bo’lgan predmet “avval hunar o’rgat, keyin shogird o’z hoxishiga ko’ra nima qilsa qilaversin” yo’sinida ish tutish rasm bo’lgan. Bunday holda bilim kontseptsiyasi to’rt bosqichda amalga oshiriladi: 1. Bilim bilan tanishish, ma’lum axborotni tushunib olish, voqealarni bir – birdan ajrata olish; 2. Bilimdan nusxa olish, olgan bilimlarini takrorlash; 3. Bilim, ko’nikma, olgan malakalarini amaliy faoliyatda qo’llay olish; 4. Bilim – transformatsiya, olgan bilimlarini keyingi yangi bilimlarni, yangi vazifalarnin bajarishda qo’llay olish (ya’ni ijodiy foydalana olish darajasi)dir. Agar umumiy ta’lim maktablari birinchi, ikkinchi darajadagi bilimlarni o’rgatsa, oliy ta’lim uchinchi, oliy ta’limdan keyingi ta’lim to’rtinchi darajadagi, ya’ni ilmiy izlanish, magistratura, aspirantura, doktaranturalarda bilim berishni davom ettiriladi. Shuni yodda saqlash kerakki, ijodkor yaratuvchi shaxsni tarbiyalash, fanga ma’lum bo’lgan bilimlarning o’zi bilangina kifoyalanmay, olingan, o’zlashtirilgan bilimlar zamirida yangi bilimlarni kashf etishlari bilan muhimdir. Bunga yorqin misol qilib, ulug’ allomalarimiz Muso al – Xorazmiy matematika fani asoschisi, Al – Farg’oniyning turli fanlarga tegishli buyuk kashfiyotlari, Al – Farobiyning (70 dan ortiq tillarda erkin so’zlashgan) tovush tezligi, chastotasi, moddiyat, issiqlik, harakat, optikaga oid kashfiyotlari, Abu Rayhon Beruniyning (qomusiy olim) minerologiya, geodeziya, jo’g’rofiya, falakkiyot fanlari rivojiga qo’shgan katta xissalari, Abu Ali ibn Sinoning “Tib qonunlari”, “Ko’z anatomiyasi”ga bag’ishlangan kitoblari, Ulug’bekning “Zijji Ko’rogoniy” asari va boshqa buyuk allomalarimizning qoldirgan qimmatli asarlari hozirda ham bizning mamlakatimizda va ko’plab xorijiy mamlakatlarda o’qib o’rganilishini keltirishimiz mumkin. Ularning buyuk kashfiyotlari butun jahon xalqlarining umummulkiga aylanmoqda. Bu shundan darak beradiki, allomalarimiz mavjud bilimlarni chuqur va puxta o’rganib, o’zlashtiribgina qolmay, ular o’z ishlariga izlanuvchanlik, (kreativ) ijodkorlik bilan yondashib, juda ko’plab kashfiyotlar qilganlar. Shuning uchun yangilangan Ilmiybaza.uz didaktikaning vazifasi faqatgina fanga ma’lum bilimlarning o’zini o’rgatish, uni takrorlash bilan cheklanmay, ularni ijodiy, tanqidiy va yaratuvchanlik ruhida ish yuritishlariga zamin yaratib berishdan iborat. Ma’lumotlarga qaraganda (yoshlar psixologiyasiga ko’ra) olti yoshgacha bo’lgan bolalar 40 % iste’dod potentsialiga ega ekanlar. Bolalar eng kichik yoshdanoq ijodkorlik, yaratuvchanlikka juda moyil bo’lar ekanlar. Agar shu davrda u bilan olib borilayotgan ta’lim jarayoniga faqat an’anaviy ta’lim asosida yondashilsa, undagi ijodkorlikka moyillik so’nib boradi. O’quv – biluv jarayoni ijodkorlikka yo’naltirilsa, uning faolligi, yaratuvchanlik qobiliyati oshib boradi. Ijodkorlik asosida ish yuritishda faqatgina ob’ektning o’zi bilan cheklanmay, ya’ni sub’ekt(bola)ning ijodkorligi, moyilligi, extiyojiga qarab, ish yuritilsa, ijobiy natijalar beradi (ijodkorlikka bolalikdan o’rgatish mumkin va zarur). Umuman ulug’ kashfiyot namoyondalari fikrlash algoritmini yaxshi o’zlashtirganlar, chuqur, atroflicha bilimga ega bo’lganlar. Ular asosan evristik metod va usullarni yaratganlar, shular asosida ijodkorlik namunalarini namoyon qilganlar. “Creato” lotincha so’z bo’lib, yaratuvchanlik, ijodkorlik degan ma’noni bildiradi. Kreativ yondashuv va yutuqlar dunyo boʻylab fan va texnologiyadan tortib, falsafa, sanʼat va ijtimoiy fanlar kabi turli sohalarda insoniyat tamaddunini ilgari surgan. Kreativ fikrlash shunchaki tasodifiy gʻoyalar berishdan kattaroq narsadir. U insonga baʼzan murakkab sharoitlarda, yanada yaxshiroq natijaga erishishga imkon beruvchi bilim va tajribaga asoslangan real koʻnikmadir. Butun dunyoda jamiyatlar va tashkilotlar muammolarni hal etishda innovatsion bilim va yaratuvchanlikka tobora ehtiyoj sezmoqda, bu esa, oʻz navbatida, innovatsiya va kreativ fikrlash ahamiyatini yanada kuchaytirmoqda. Kreativ fikrlash taʼsiri butun jamiyatga sezilarli innovatsiya turlarining ortida turishi rost, lekin u ayni damda universal va tenglashtiruvchi xususiyatga ega fenomen hamdir, yaʼni har qanday sh axs, u yoki bu darajada, kreativ fikrlash qobiliyatiga ega. Mustaqil hamdoʼstlik davlatlari olimlaridan L.Vigotskiy, А.Leontev, D.Elkonin, O.Vasilchenko, E.Melkumova, V.Miretskaya, M.Suxomlinova, E.Emmanuel kabilarining ilmiy ishlarida shaxs ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishning nazariy asoslari oʼrganilgan. E.P.Torrance, N. Rogers, J.Purnell, Ilmiybaza.uz P.Roberts, A.M.Galligan, Sh.Tatsuno kabi xorijiy olimlarning ishlarida shaxsning individual qobiliyatlari, ijodiy salohiyatini namoyon etish masalalari ochib berilgan. Darhaqiqat, taʼlim sohasidagi mutaxassislar va psixologlarning fikriga koʻra, ijodiy faoliyat bilan bogʻliq fikrlash jarayonlarida mashgʻul boʻlish deb tushunilgan kreativ fikrlash bir qator boshqa shaxsiy koʻnikmalarning ham rivojlanishiga olib keladi. Shular jumlasiga metakognitiv qobiliyat, insonlar bilan muomala qilish va shaxsning oʻzini yaxshiroq anglash koʻnikmalari, muammoni hal etish koʻnikmalari kiradi. Shu bilan birga, shaxs kamoloti, taʼlim olishdagi muvaffaqiyati, kelajakdagi kasbiy muvaffaqiyati va jamoatchilik orasidagi obroʻsi ham insonning kreativ fikrlash koʻnikmasiga bogʻliq. Kreativ fikrlashning asosiy vazifasi oʻquvchida jamiyatda muvaffaqiyatli hayot kechirishi uchun bugun va kelajakda kerak boʻladigan koʻnikmalarni shakllantirishdir. Kreativ fikrlash bugungi yoshlar ega boʻlishi kerak boʻlgan muhim koʻnikma bo’lib, bu koʻnikma ularga doimiy tarzda va shiddat bilan oʻzgarayotgan, oddiy savodxonlikdan tashqari yangilanayotgan davrga xos koʻnikmalarga ega kadrlarni talab etayotgan makonga moslashishga koʻmaklashadi. Boshqa koʻnikmalar kabi, kreativ fikrlash ham amaliy va yo’naltirilgan yondashuv orqali rivojlantirilishi mumkin. Baʼzi o‘qituvchilarga oʻquvchining kreativ fikrlashini rivojlantirish oʻquv dasturidagi boshqa fanlar evaziga boʻlayotgandek ko’rinadi. Aslida, oʻquvchilar barcha fanlarda kreativ fikrlashi mumkin. Kreativ fikrlash bilim berishga qaratilgan dars mobaynida koʻr-koʻrona yodlash oʻrniga tadqiqot va ixtironi qo‘llab- quvvatlaydigan yondashuvlar orqali rivojlantirilishi bilan alohida ahamiyatga ega. 1.3. Iqtisodchi uchun kreativ fikrlashning ahamiyati Iqtisodiy hayotning belgilovchi elementi sifatida ijodkorlikning paydo bo‘lishi uzluksiz o‘zgarishlar jarayonining asosini tashkil etadi. Ijod yangi texnologiyalar, yangi tarmoqlar, yangi boyliklar va boshqa iqtisodiy afzalliklar manbai ekanligi tobora e’tirof etilishi tufayli o‘zining munosib e’tirofini oldi. Xuddi shu sababga ko‘ra, ijodkorlikni rag‘batlantirish va undan foydalanishga qaratilgan tizimlar paydo bo‘ldi. Aynan turli ko‘rinishdagi ijodkorlikka intilish zamonaviylikning teran ruhini shakllantiradi. Ijodiy mehnatning muhim xususiyatlari shundan iboratki, bu ish ham Ilmiybaza.uz insonning ichki motivatsiyasini, bilim va tajribasini talab qiladi va zamonaviy xususiyatga ega. Hozirgi kunda muammoni ijodiy hal etishning quyidagi asosiy shartlari ajralib turadi:bilim, tajriba, mehnat ijodiy fikrlash qobiliyati, shaxsiy motivatsiya. Iqtisodchi Pol Romerning fikricha, turmush darajasidagi eng katta yutuqlarga (bozordagi eng muhim raqobatdosh ustunliklarni hisobga olmaganda) faqat “portsiyalarni ko‘paytirish emas, balki retseptlarni yaxshilash” orqali erishish mumkin. Ikkinchidan, ijodkorlik texnologik innovatsiyalar yoki yangi biznes modellari bilan cheklanib qolmaydi, balki ko‘p qirrali va murakkabdir. Uni qutida saqlash va faqat ofisga kelgandan keyin ommaga namoyish qilish mumkin emas. Ijodiy jarayon nafaqat individual, balki ijtimoiy xususiyatga ega bo‘lib, uni tashkil etishning muayyan shakllariga ehtiyojni keltirib chiqaradi. Biroq tashkilotning ba’zi jihatlari ijodkorlikni bo‘g‘adi va ko‘p hollarda bo‘ladi. Ko‘pincha tashkiliy davr deb ataladigan XX asrning birinchi yarmini belgilovchi xususiyat yirik, yuqori darajada ixtisoslashgan byurokratik tuzilmalarning hukmronligi edi. 1940-yillardayoq iqtisodchi Jozef Shumpeter yirik tashkilotlarning ijodkorlikka salbiy ta’siriga e’tibor qaratgan edi. Ijodkorlik umumlashtirish qobiliyatini nazarda tutadi. Iqtisodchi tarixchi Joel Mokir shunday yozadi: “Iqtisodchilar va tarixchilar iqtisodiy kishi (homo ekonomikus) va ijodkor (homo creativus) o‘rtasida chuqur farq borligini tan olishadi. Birinchisi tabiat unga bergan narsadan maksimal darajada foydalanadi. Ikkinchisi esa tabiat unga buyurgan narsaga norozilik bildiradi. Texnologik ijodkorlik, umuman ijodkorlik kabi, bo‘ysunmaslik harakatidir”. Ijodiy jarayon ba’zida qanchalik rag‘batlantiruvchi va ta’sirli bo‘lsa, bu juda mashaqqatli ish. Tomas Edison (texnik ijodkorlik modeli) va Jorj Bernard Shou (madaniy ijod namunasi) dahoning 90 foizi ter va 10 foizi ilhom ekanligini aytishgan. Jurnalist Red Smit esa o‘z kasbining talablari haqida shunday degan edi: “Yozish oson. Yozuv mashinkasi oldiga o‘tirib, bilagingizni ochishingiz kerak, xolos”. Ixtirochi, dramaturg va sport boshlovchisi bir xil fikrda: Ijodiy axloq intizom, diqqat va mashaqqatli mehnatga asoslanadi. Ijodiy jarayon ba’zida qanchalik rag‘batlantiruvchi va ta’sirli bo‘lsa, bu juda mashaqqatli ish. Ilmiybaza.uz Tomas Edison (texnik ijodkorlik modeli) va Jorj Bernard Shou (madaniy ijod namunasi) dahoning 90 foizi ter va 10 foizi ilhom ekanligini aytishgan. Jurnalist Red Smit esa o‘z kasbining talablari haqida shunday degan edi: “Yozish oson. Yozuv mashinkasi oldiga o‘tirib, bilagingizni ochishingiz kerak, xolos”. Ixtirochi, dramaturg va sport boshlovchisi bir xil fikrda: Ijodiy axloq intizom, diqqat va mashaqqatli mehnatga asoslanadi. Ijodkorlik o‘ziga ishonch va tavakkal qilish qobiliyatini talab qiladi. Margaret Bouden o‘zining “Creative Mind” kitobida ijodkorlik ishtiyoq va o‘ziga ishonch uyg‘unligini o‘z ichiga oladi, deydi. “Yangi g‘oyalarni o‘ylab topish va tanqidga qaramay xatoga yo‘l qo‘yish uchun kishida o‘zini o‘zi qadrlash tuyg‘usi rivojlangan bo‘lishi kerak», deb yozadi u. - Umumiy qabul qilingan qoidalarni buzish, ulardan tashqariga chiqish o‘ziga ishonchni talab qiladi. Qarshilarning fikriga va haqoratli so‘zlariga qarshi qayta-qayta buni qilish uchun sizga ko‘proq ishonch kerak. Margaret Boudenning so‘zlariga ko‘ra, “Zarur ruhiy mexanizmlarni ishlab chiqish va ularning imkoniyatlarini o‘rganish uchun siz ko‘p vaqt va kuch sarflashingiz kerak. Bu har doim ham oson emas (Betxoven uchun ham oson bo‘lmagan). Ammo bu osonlik bilan kelgan bo‘lsa ham, hayotda boshqa diqqatga sazovor joylar mavjud. O‘z ishiga (musiqa, matematika, tibbiyotga) qat'iy berilishgina kishini kuchini boshqa narsaga sarflashning oldini oladi. Ken Robinsonning fikriga ko‘ra, “kreativlik – o‘z qiymatiga ega original g‘oyalar majmui” sanaladi. Gardner esa o‘z tadqiqotlarida tushunchani shunday izohlaydi: “kreativlik – shaxs tomonidan amalga oshiriladigan amaliy harakat bo‘lib, u o‘zida muayyan yangilikni aks ettirishi va ma’lum amaliy qiymatga ega bo‘lishi lozim”. Patti Drapeau fikricha, kreativ fikrlash, avvalo, muayyan masala yuzasidan har tomonlama fikrlash sanaladi. Patti Drapeau “Agarchi o‘zingizni kreativ emasman deb hisoblasangizda, hozirdanoq kreativ tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan darslarni tashkil eta boshlashingizni maslahat beraman. Aslida, gap sizning ijodkor va kreativ bo‘lganingiz yoki bo‘lmaganingizda emas, balki darslarni kreativlik ruhida tashkil etishingiz va yangi g‘oyalarni amalda sinashga intilishingizdadir”, - deb ta’kidlaydi. N. Rojers shunday deb yozadi: “Ijodkorlik – muammolarning yangi yechimlarini topish yoki ifodalashning yangi usullarini kashf etish qobiliyati; biror narsani jonlantirish shaxs uchun yangi». Ijodiy jarayon – bining hayot energiyamiz, va Ilmiybaza.uz buni bir marta boshdan kechirgan kishi endi usiz yashay olmaydi. Ba’zi boshqaruv lavozimlari, ayniqsa, marketing, tadqiqot va ishlanmalar, san'at va davlat sektori ijodkorlikni talab qiladi. Mavjud yechimlar samaradorlik va kuchga ega bo‘lmaganda, ayniqsa, ijodiy yondashuv talab etiladi. Mavjud mahsulot va xizmatlarni ko‘rib chiqish va ularni yaxshilash yo‘llarini topish zarur bo‘lganda yoki natijalarga erishish uchun mutlaqo yangi yechimlar va g‘oyalarni topish kerak bo‘lganda kerak. Ijodkor shaxs har birimizda yashaydi, lekin ularning ijodiy qobiliyatlarini yuzaga chiqarishda bir qancha “to‘siqlar” mavjud. Zamonaviy iqtisodiyotda shaxsning ijodkorligi va ijodiy qobiliyatlari mutaxassisning muvaffaqiyatli kasbiy faoliyati uchun zarur bo‘lgan muhim vakolatlardir. Bu qobiliyatlardan biri boshqaruvga ijodiy yondashishdir. Ishlari asosan muntazam yoki turg‘un tashkilotlarda jamlangan rahbarlar, odatda, o‘zlarining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish ehtimoli kamroq. Barkamol boshqaruv qobiliyati yaxshi, lekin ijodiy fikrlash va uni bo‘lim yoki butun korxonani boshqarishda qo‘llash ikki baravar yaxshi. Boshqaruvdagi ijodkorlik har doim ham yuqori baholanmagan, ammo hozir u muhim qadriyatga aylanib, ahamiyati ortib borishi mumkin. Ijodkorlik darajasi yuqori bo‘lgan rahbarlar odatda jadvalning o‘ng tomonida, kam ijodkorlik bilan esa chap tomonda sanab o‘tilgan xususiyatlarga ega bo‘ladilar. Ijodiy fikrlash har qanday muammoga tezda javob berish va qiyin vaziyatlardan nostandart yo‘llarni topishga yordam beradi. Bu nafaqat ijodiy kasb egalari tomonidan talab qilinadi – ijodkorlik turli kundalik vazifalarni hal qilishda muvaffaqiyatli qo‘llanilishi mumkin. 1. O‘zingizni ijobiy tomonga sozlang. Ijodkorlikni rivojlantirish uchun sizga alohida psixologik munosabat kerak. Agar inson o‘zini muvaffaqiyatsiz deb hisoblasa, u yangi g‘oyalar generatori bo‘la olmaydi. Qo‘rquv, shubhalar va salbiy ongsiz munosabat ijodkorlikni bostiradi. Sizni nima to‘xtatayotganini aniqlashga harakat qiling. 2. Assotsiatsiyalar bilan trening. Uyushmalar insonning o‘zida ijodkorlikni uyg‘otishga, aqliy faoliyatni rag‘batlantirishga yordam beradi. Stiv Jobsning aytishicha, ijodkorlik “narsalar o‘rtasida aloqa o‘rnatishdir”. Mavjud tajribaning turli qismlarini birlashtirib, kishi yangi narsalarni sintez qiladi. Ilmiybaza.uz 3. O‘zingizni direktor o‘rnida tasavvur qiling. Rol reenkarnatsiyasi yangi g‘oyalarni yaratish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Jamoat transportida yoki zerikarli yig‘ilishda o‘tirib, o‘zingizni boshqa kishining o‘rnida tasavvur qiling. Bu noodatiy buyurtmani bajarishi kerak bo‘lgan me’mor bo‘lishi mumkin. Yoki tanazzulga yuz tutgan yirik korxona rahbari. Inqirozga qarshi qanday choralar sizga bankrotlikdan qochish va ishbilarmonlik obro‘sini saqlab qolishga imkon berishini o‘ylab ko‘ring. 4. Ikkinchi qo‘lingizdan foydalanishni boshlang. Aksariyat kishilar uchun o‘ng qo‘l ustunlik qiladi. U faolroq, tez-tez ishlatiladi, harakatlarni tezroq va aniqroq bajaradi. O‘ng qo‘l miyaning chap yarim shari tomonidan boshqariladi. U bizning analitik fikrlashimiz uchun ham javobgardir. Ammo tasavvur, murakkab tasvirlar va hissiy aql o‘ng yarim sharning imtiyozidir. 5. Fikrlarni daftarga yozib oling. Ilhomni kutishning hojati yo‘q, bu deyarli hech qachon o‘z-o‘zidan kelmaydi, lekin ish jarayonida allaqachon paydo bo‘ladi. Ijodkorlikni rivojlantirish doimiy o‘z-o‘zini o‘rganish va ijodiy o‘sishni talab qiladi. Xayolingizga kelgan bir g‘oyalari, hatto ular bema’ni ko‘rinsa ham, yozing. Ijodiy impulslar kutilmaganda sodir bo‘ladi – ovqat paytida, mashg‘ulotda, poyabzal do‘konida, tushida. Fikrlarni yozish uchun maxsus daftarga ega bo‘lish va uni doimo o‘zingiz bilan olib yurish yaxshiroqdir. 6. Eski narsalar uchun yangi foydalanishni toping. Kundalik hayotda kishilar uzoq vaqtdan beri ishlab chiqilgan naqsh sxemalariga amal qilishadi. Har bir faoliyatingizga ozgina ijodkorlik kiriting: hatto kichik o‘zgarishlar ham yangi g‘oyaga olib kelishi mumkin. Eski narsalarni qayta tiklashni yoki eng oddiy narsalarni g‘ayrioddiy narsalarga aylantirishni boshlang. 7. Onlayn kurslarga yoziling. Yangi taassurotlar nafaqat qutidan tashqarida fikr yuritishga, balki miya faoliyatini yaxshilashga ham yordam beradi. Muntazam ravishda olingan ma’lumotlar tufayli yangi nerv hujayralari va ular orasidagi aloqalar hosil bo‘ladi. Ommabop va qulay o‘rganish formati on-layn kurslardir. Siz uchun qiziqarli, ammo notanish mavzularni tanlashga harakat qiling. Boshqa sohadagi tayyor muvaffaqiyatli shablon ishingizda kutilmagan tarzda foydali bo‘lishi mumkin. Ilmiybaza.uz 8. Qahvaxonada ishlashga harakat qiling. Yangi g‘oyalar tug‘ilishi uchun manzarani o‘zgartirish muhimdir. Bir joyda uzoq vaqt ishlaganda, kishi e’tiborsiz bo‘lib, tez-tez xato qila boshlaydi. Eng oson yo‘li – ish joyini keraksiz narsalardan ozod qilish, yangi ish yuritish buyumlarini olish, chiroq yoki stolni o‘zgartirish. Qaysi sharoitlarda ishlash siz uchun eng oson ekanligini tushunishga harakat qiling. Muvaffaqiyatli kasbiy faoliyat nafaqat insonning individual xususiyatlari bilan, balki, birinchi navbatda, professional shaxsga aylanish jarayonida ularning tizimli o‘zaro ta’siri bilan belgilanadi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra iqtisodchimenejerning kasbiy muhim fazilatlari tuzilmasi shartli ravishda quyidagicha belgilanadigan o‘zaro bog‘liq uchta blok tizimi bilan ifodalanishi kerak: - mutaxassisning shaxsiy fazilatlari (mutaxassisning individual xususiyatlari), shu jumladan amalga oshirilgan kasbiy faoliyat bilan bevosita bog‘liq shaxsiy xususiyatlar: motivatsiya, qat’iyatlilik, kasbiy o‘sishga intilish, tashabbuskorlik, boshqarish qobiliyati, tayyorlik. axborotni, mustaqillikni, mas’uliyatni, temperament turini, muloqotni idrok etish; - intellektual (gnostik): mantiqiy va analitik qobiliyat, ongning tanqidiyligi, aqliy faoliyat, o‘tmish va hozirgi vaziyatni mustaqil ravishda tahlil qilish qobiliyati. Intellektual fazilatlarga shuningdek, ijodkorlik belgilari – ijodiy faollik, modellashtirish va loyihalash qobiliyati va boshqalar kiradi; - jamoa va jamiyatdagi xatti-harakatlarning xususiyatlarini tavsiflovchi tashkiliy va boshqaruv (ijtimoiy va boshqaruv), qaror qabul qilish, o‘zini va boshqalarni tashkil qilish, aniq nazoratni ta’minlash va boshqalar. Kreativ fikrlashni faollashtirishning evristik texnikasi va usullarini o‘rganish muvaffaqiyatni yaqinlashtiradi, shuningdek, shaxsning ijodkorlik qobiliyatini rivojlantiradi. Kreativ boshqarish usullarini, ijodkorlik nazariyasini, yangi texnik yechimlarni izlash va usullarini o‘zlashtirish ijodning ijtimoiy ahamiyatini, uning ijtimoiy zarurligini anglashg va ularning kreativ salohiyatini yanada to‘liq ochib berishga yordam beradi. Shu sababli, jamoaning kollektiv ongini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. 1.4. Biznesda kreativ fikrlash Biznes muammolarini hal qilish uchun ijodiy fikrlash zarur. Ushbu mahorat ishchilarga yechim topish qiyin bo'lgan vaziyatlarni yaxshilashga yordam beradigan Ilmiybaza.uz imkoniyatlarni topish imkonini beradi. Shuningdek, bu ularga duch keladigan muammolarni boshqa nuqtai nazardan ko'rishga yordam beradi. Shunday qilib, ular innovatsion yondashuvlarni yaratish uchun o'z tasavvurlaridan foydalanishlari mumkin. Muammoni hal qilish uchun ijodiy fikrlash jarayoni oson emas. Biroq, ijodkorlikni qiziqish, harakat va hamkorlik bilan birlashtirganingizdan so'ng, siz duch keladigan har qanday dilemma uchun noyob va qimmatli g'oyalarni yaratishingiz mumkin. O'z biznesingizni raqobatchilardan ajratish Kompaniyalar o'z biznesiga qiymat qo'shish va raqobatchilardan ustunlikka erishish uchun ijodiy yondashuvlardan foydalanadilar. Masalan, ular yangi mahsulotni ishlab chiqish (NPD) uchun aqliy hujumda ijodiy g'oyalarni qo'llash orqali bu afzalliklarga erishishlari mumkin. Agar kompaniya o'z raqobatchilariga qaraganda yaxshiroq xizmat yoki mahsulotni taqdim etsa, u o'zining foyda marjasini oshirishi mumkin. Ushbu noyob mahsulotlar yoki xizmatlar kompaniyaga yangi mijozlarni jalb qilishda yordam beradi, shu bilan birga hozirgilarini saqlab qoladi. Samaradorlikni oshirish Biznesda ijodkorlik va innovatsiyalarning yana bir afzalligi shundaki, u samaradorlikni oshirishga yordam beradi. Ijodiy g'oyalarni ishlab chiqish orqali siz yangi qiziqarli loyihalar ustida ishlashga kirishasiz, bu esa ko'proq ishlashga turtki bo'lishi mumkin. Ishbilarmonlik ijodkorligi, shuningdek, ishchilarga o'zlarining chegaralarini sinab ko'rishlari va yangi narsalarni o'ylab topishlari uchun o'zlarini ko'proq qadrlashlariga yordam beradi. Bundan tashqari, ijodiy yondashuv tengdoshlar va rahbarlarning ko'proq fikr-mulohazalarini rag'batlantiradi. Fikr-mulohaza yordamida siz yaxshilash va samaraliroq ishlashingiz kerak bo'lgan sohalarni aniqlashingiz mumkin. Biznesda ijodkorlikni saqlashning ahamiyati Biznesda ishlaydigan ijodiy odam bo'lishning haqiqiy muammosi bu ijodkorlikni qo'llab-quvvatlashdir. Ba'zan, siz monoton va yangi g'oyalarni talab qilmaydigan topshiriqlar bilan shug'ullanishingiz kerak. Allaqachon o'rnatilgan ish Ilmiybaza.uz jarayonlari va g'oyalari bilan ishlash mantiqan to'g'ri keladi, ayniqsa etuklikka erishgan kompaniyalarda ishlaganda. Ushbu bosqichda ba'zi kompaniyalar ko'p tavakkal qilishni xohlamaydilar va tajribadan barqarorlikka o'tishni afzal ko'rishadi. Siz hech qachon ijodiy tomoningizni butunlay yo'qotmasligingiz mumkin, lekin u bilan aloqani yo'qotishingiz mumkin. Shuning uchun, siz o'z ijodingizni bostirmasligingizga ishonch hosil qilishingiz va shaxsiy faoliyatingizni yaxshilashning ijodiy yo'llarini topishingiz yoki siz ishlayotgan butun bo'lim yoki kompaniyaga foyda keltirishi mumkin bo'lgan g'oyalarni taklif qilishingiz kerak. Qanday qilib ijodiy fikrlashni rivojlantirishim mumkin? Har bir inson innovatsion g'oyalarni yaratish qobiliyatini oshirishi mumkin. Har qanday boshqa mahorat singari, o'z ijodingizni to'liq rivojlantirish uchun siz doimo undan foydalanishingiz kerak. Ijodiy fikrlash odat bo'lib qolishini ta'minlash uchun siz uni quyidagi mashg'ulotlar orqali mashq qilishingiz mumkin. Sayr qilmoq Kaplan nazariyasiga asoslangan tadqiqotga ko'ra, tabiat ijodiy fikrlash usullarini kuchaytirishi mumkin. Ushbu nazariya shuni ko'rsatadiki, tabiiy muhit g'oyalarni tahlil qilish va rivojlantirishda zarur bo'lgan yo'naltirilgan e'tiborni to'ldirishga yordam beradi. Siz tashqarida bo'lganingizda, atrof-muhit sizning ixtiyoriy e'tiboringizni jalb qiladi, bu sizning ixtiyoriy yoki yo'naltirilgan e'tiboringizni "dam olishga" imkon beradi. Boshqa bir tadqiqot shuni ko'rsatadiki, odamlar o'tirishga qaraganda piyoda yurganda ko'proq ijodkor bo'lishadi. Bilimingizni kengaytiring Sizda mavjud bo'lgan har bir g'oya siz allaqachon bilgan tushunchalar birikmasidir. Shuning uchun siz qanchalik ko'p bilimga ega bo'lsangiz, noyob g'oyalarni yaratish salohiyatingiz shunchalik katta bo'ladi. Siz ko'proq bilimga ega bo'lish uchun kitob o'qishingiz, hujjatli filmlar va filmlarni tomosha qilishingiz, yangiliklardan xabardor bo'lishingiz, yangi mashg'ulotlarga qatnashishingiz, yangi sevimli mashg'ulotlarni boshlashingiz va har xil turdagi odamlar bilan muloqot qilishingiz mumkin. Hamma narsani tahlil qiling Ilmiybaza.uz Aqliy hujum paytida siz avvaliga unchalik yaxshi bo'lmagan g'oyalarni o'ylab topishingiz mumkin. Tushkunlikka tushmang. Har bir g'oya va rejani topmaguningizcha o'rganib chiqishingiz muhim. Tadqiqot sizga yangi g'oyalarni amalga oshirishga yordam beradi, ba'zi bir yangilarini o'ylab topadi va ba'zi keraksizlarini yo'q qiladi. Zerikish Biz doimo texnologiya atrofida bo'lganimiz sababli, bugungi kunda chalg'itadigan narsalar bir marta bosish masofasida. Biroq, har doim fikringizni biror narsa bilan band qilish o'rniga, zerikishga harakat qiling. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, zerikkan ishtirokchilar ijodiy testlarda qayg'uli yoki bo'shashganlarga qaraganda yaxshiroq natijalarga erishgan. O'zingizga ijodiy bo'lish uchun joy bering. Agar biznesingiz muvaffaqiyatli bo'lishini istasangiz, tavakkal qilishga tayyor bo'lishingiz, konfor zonangizdan chiqib ketishingiz va boshqacha bo'lishingiz kerak. O'zingizni va kompaniyangizni boshqalardan ajratib qo'yish uchun ijodkorligingiz va o'ziga xosligingizdan foydalaning. Buning uchun borishdan qo'rqmang. Eng buyuk ijodlar bir paytlar shunchaki g'oyalar edi. Keyingi sizniki bo'lishi mumkin! 1.5. Tanqidiy va ijodiy fikrlash Siz ularni muammoni hal qilishda yoki biror narsa haqida hukm chiqarishda turli bosqichlar sifatida foydalanadigan bir-birini to'ldiruvchi ko'nikmalar deb hisoblashingiz mumkin. Tanqidiy fikrlash - bu bizga taqdim etilgan ma'lumotlarni aniq va mantiqiy ko'rib chiqish qobiliyati. Ijodiy fikrlash - bu yangi, yangi yoki foydali g'oyalarni yaratishdir. Buyuk innovatorlar tanqidiy fikrlash va ijodiy fikrlashni birlashtiradi. Yangi dunyo g'oyalari bilan eski dunyo istiqbollari. Keling, bu turli xil fikrlash usullari bir-biri bilan qanday bog'lanishi mumkinligini ko'rib chiqaylik. Tanqidiy fikrlash - Sokratik usul Ilmiybaza.uz Tasavvur qilaylik, men yangi turdagi kitob yaratmoqchiman. Biz kitobning aslida nima ekanligini, uning maqsadi va boshqa bir qator savollarni ko'rib chiqish uchun tanqidiy fikrlash qobiliyatlarimizdan foydalanishni boshlashimiz mumkin. Oddiy, ammo samarali tanqidiy fikrlash usullaridan biri bu qadimgi yunon faylasufi Sokrat nomi bilan atalgan Sokratik metoddir. U tanqidiy fikrlashni rag'batlantirish va g'oyalar va asosiy taxminlar yoki haqiqatlarni aniqlash uchun savollar berish va ularga javob berishga asoslangan. Masalan, kitob haqida o'ylab ko'raylik. Kitob nima? Bu Rey Dalioning kitobi. Birinchi qarashda biz buni menga ma'lumot beradigan narsa sifatida ko'rishimiz mumkin. Biz sahifadagi so'zlar va ularning ma'nolariga e'tibor qaratishimiz mumkin. Ammo bu faqat bitta nuqtai nazar. Agar biz kitobga rassom kabi qarasak nima bo'ladi? Ular kitobga uni bo'yash yoki yozuvchi portretini yoki undagi g'oyalarni chizish uchun qarashlari mumkin. Rassom kitobni so'zlar to'plami sifatida ko'rishi mumkin emas, balki uning o'rniga umurtqa pog'onasiga qanday soya tushishini yoki sahifalar qanday egriligini yoki muqovaning teksturasini ko'radi. Keyin biz kitobni nusxa ko'chirish muharriri yoki tarjimon yoki kitobchi yoki kitob sotuvchisi nuqtai nazaridan ko'rishimiz mumkin. Gap shundaki, biz kitobga turli nuqtai nazardan qarashimiz mumkin. Endi o'zingizga savol bering, kitobga kimning fikri to'g'ri? Yozuvchimi, rassommi yoki kitobchimi? Har bir holatda biz haqiqatning turli versiyalarini ko'ramiz. Bu haqiqatning ko'plab versiyalarining bir-biri bilan keskinlashmasdan birga yashashiga imkon beradi. "Bolg'a tutgan odamga hamma narsa mixga o'xshaydi".Turli nuqtai nazardan savollar berish (yoki boshqa nuqtai nazarlar bilan bahslarda qatnashish) uchun tanqidiy fikrlash qobiliyatlarimizdan doimiy ravishda foydalanib, biz asta-sekin haqiqatni aniqroq va mantiqiyroq tushunishga erisha boshlaymiz. Shuning uchun ko'plab g'oyalar yoki istiqbollar va o'zingizni dunyoni boshqacha ko'radiganlar bilan o'rab olishda qiymat bor. Muammo yoki muammo yoki g'oyani bitta paradigmadan ko'rish xavfi mavjud. Yozuvchi Mark Tven aytganidek: "Bolg'a tutgan odamga hamma narsa mixga o'xshaydi".Hind madaniyatidan bu miopik ko'rinishni ifodalovchi ajoyib hikoya bor. Bir kuni bir guruh ko'rlar shaharga g'alati hayvon olib kelinganini eshitdilar, lekin ularning hech biri uning shakli va shaklini bilmas edi. Ilmiybaza.uz Shunday qilib, ular uni qidirib topishdi va uni topib, qo'llari bilan hayvonga tegishdi. Qo‘li yukxonaga tushgan birinchi odam: “Bu jonivor qalin ilonga o‘xshaydi”, dedi. Boshqa ko'rlardan biri uning qulog'iga etib, "bu qandaydir fanatga o'xshaydi", dedi. Qo'li oyog'ida bo'lgan boshqa odamga kelsak, bu narsa daraxt tanasiga o'xshash ustundir, deyishdi. Qo'lini uning yoniga qo'ygan ko'r odam "devor" dedi. Dumini his qilgan yana biri uni arqon deb ta'riflagan. Oxirgi odam boshining old qismini paypaslab, hayvonning nayzaga o'xshashligini aytdi. Ularning barchasi haqiqatning faqat bir qismini bilishardi. Bir-birlari bilan muhokama qilish va munozara qilish orqali ular bu haqiqatan ham fil ekanligini tushunishgan bo'lar edi. Sizning tanqidiy fikringiz sizni faqat uzoqqa olib boradi. Bu sizga muammoni turli nuqtai nazardan ko'rish imkonini beradi, ammo u yangi echimlarni taklif qilmaydi. Bu erda ijodiy fikrlash paydo bo'ladi. Ijodiy fikrlash Ijodiy fikrlash - bu turli nuqtai nazarlar yoki haqiqatlar haqida fikr yuritish va keyin yangi g'oyalarni ongga olib kelishdir. Innovatsiya bu yangi g'oyalarni dunyoga olib kelishdir. Bizning kitobimizga kelsak, agar biz "kitobning maqsadi nima" degan asl savolimizga qaytsak, kitob bu mavzu bo'yicha o'z fikrlari va tushunchalarini ifodalovchi bir fikrdir, deb qaror qilishimiz mumkin. Keyin biz "bu bitta aql inson bo'lishi kerakmi" kabi turli xil savollarni berishimiz mumkin. Sun'iy intellekt yaxshiroq kitob yoza oladimi? AI bilan birgalikda kitob yoza olamanmi? Yozma so'z bugungi kunda g'oyani amalga oshirishning eng yaxshi usulimi yoki men bu hikoyani yoki o'z tushunchalarimni gologramma hikoyachisi kabi ko'proq tajribaviy yoki vizual shaklda baham ko'rishim yaxshiroqmi? Keyingi safar siz tanqidiy fikrlash va ijodiy fikrlashni qanday birlashtira olishingiz bilan muammoli tajribani hal qilmoqchisiz. Ehtimol, sizning jamoangizda o'ta ijodiy bo'lgan a'zongiz bor, lekin siz ko'proq tanqidiy yoki tahliliy fikr yuritasiz. Ajoyib, hamkorlik qilish orqali siz muammolar va yechimlarni turli nuqtai nazardan ko'ra olasiz. Ilmiybaza.uz Tanqidiy fikrlash ba'zan juda ziddiyatli deb o'ylashadi. Ba'zi odamlar tanqidiy fikrlash boshqalarni doimo tanqid qilishni anglatadi, deb o'ylashadi, Ammo bu tushunmovchilik. Tanqidiy fikrlash faqat buzuvchi kuch emas. Birinchidan, yomon g'oyalarni rad etish orqali biz haqiqatni topishda yaxshiroq bo'lamiz. Ikkinchidan, tanqidiy fikrlash odamlarni doimo tanqid qilishimizni anglatmaydi. Boshqa odamlar haq bo'lsa, biz rozi bo'lmasligimiz kerak. Va boshqa odamlar noto'g'ri bo'lsa, tanqidiy fikrlash bizni yo'l qo'yilgan xatolarni tan olishga yordam beradi, ammo biz ularni ochiqchasiga qoralashimizga to'g'ri kelmaydi. Ba'zida xatolarga yo'l qo'yilmaydi. Ba'zan biz xushmuomala bo'lishimiz kerak, ba'zan esa odamlarni ularni tanqid qilish bilan emas, balki boshqa bilvosita vositalar yordamida yaxshiroq mulohaza qilishga yordam berishimiz mumkin, masalan, maslahat va takliflarni berish. Tanqidiy fikrlovchi qarama-qarshilikka emas, balki xushyoqar va konstruktiv bo'lishi mumkin. Tanqidiy fikrlashga yana bir e'tiroz shundaki, bu amalda foydali emas, chunki real hayotda odamlar aqlga quloq solmaydilar. Ular o'zlariga qiziqish, hissiyot yoki shaxsiy munosabatlar asosida harakat qilishadi. Ushbu e'tirozning birinchi muammosi shundaki, u aqlni fikrlashni sabablar haqida gapirish bilan aralashtirib yuboradi. Ehtimol, ko'p odamlar mantiqsizdirlar va ularga ta'sir qilish uchun biz hokimiyatga, hissiyotlarga yoki aqldan boshqa narsalarga murojaat qilishimiz kerak. Ammo biz tanqidiy fikrlashdan maqsadlarimizga erishish uchun eng yaxshi vositalar to'g'risida strategik fikr yuritish uchun foydalanishimiz mumkin. E'tiroz, shuningdek, tanqidiy fikrlash hissiyotlarga, munosabatlarga va boshqalarga qarama-qarshi deb taxmin qilishda noto'g'ri. Masalan, sevgi va do'stlikni ko'rib chiqing. Ular, albatta, qadrlidir, ammo tanqidiy fikrlash ularni rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, munosabatlarning yaxshi yoki yomon tomonlari to'g'risida yaxshilab o'ylash, uni yaxshilashga va uni yanada qoniqarli qilishga yordam beradi. Bundan tashqari, faqat hissiyotlar asosida harakat qilish har doim ham oqilona emas. Ularni xudbinlik, qo'rquv va ochko'zlik tarafkashlik qilishi mumkin. Qarorlarimiz to'g'risida ko'proq o'ylash bu muammoga qarshi turishi mumkin. Tanqidiy fikrlovchi bu quyidagilarni bajarishga qodir bo'lgan kishidir: -Fikrlar orasidagi mantiqiy aloqalarni tushuning. Ilmiybaza.uz -Fikrlarni qisqacha va aniq shakllantirish. -Argumentlarni aniqlash, tahlil qilish va baholash. -Qarorning ijobiy va salbiy tomonlarini baholang. -Gipotezaga qarshi va qarshi dalillarni baholang. -Fikrlashda nomuvofiqliklar va keng tarqalgan xatolarni aniqlang. -Muammolarni muntazam ravishda tahlil qiling. -G'oyalarning dolzarbligi va ahamiyatini aniqlang. -O'zingizning e'tiqodingiz va qadriyatlarini isbotlang. -O'zining fikrlash qobiliyatini aks ettiring va baholang. -Ro'yxatdan ko'rinib turibdiki, tanqidiy fikrlash qobiliyatlari biz fikr almashish, qaror qabul qilish, tahlil qilish va muammolarni hal qilishimiz kerak bo'lgan barcha kasblar uchun juda muhimdir. Shuning uchun tanqidiy fikrlash umumiy fikrlash qobiliyati deb nomlanadi. Ammo tanqidiy fikrlash nafaqat ish joyiga tegishli. Ma'noli hayot kechirish va kelajakni rejalashtirish uchun biz o'zimiz haqida halol va ehtiyotkorlik bilan o'ylashimiz kerak. Yunon faylasufi Suqrot (miloddan avvalgi 469- 399) "bir marta" o'rganilmagan hayot yashashga arzimaydi "degan edi. Odamlar va boshqa hayvonlar o'rtasidagi bir katta farq bu bizning o'zimizni aks ettirish qobiliyatimizdir. Biz hayotimizning maqsadi va mazmunini tekshirib ko'rishimiz va shunga qarab o'zimizni o'zgartirishimiz mumkin. Tanqidiy fikrlash ushbu o'zini o'zi baholash va o'zgartirish jarayoniga yordam beradi. Yaxshi tanqidiy fikrlash, shuningdek, fan va demokratiyaning asosidir. Ilm-fan eksperimentlarni loyihalash va nazariyalarni sinashda ratsionallikni talab qiladi. Rivojlanayotgan va ilg'or demokratiya ijtimoiy va siyosiy masalalarda fuqorolarning xolis fikr yurita olishini talab qiladi. Demak, tanqidiy fikrlashni rivojlantirish ta'limning asosiy maqsadi bo'lishi kerak. Tanqidiy fikrlash va investitsiya Biz tanqidiy fikr yuritishimiz g'oyat zerikarli bo'lib tuyulishi mumkin va shu bilan birga tanqidiy fikrlash kuchini kamsitmasligimiz kerak. Bizning harakatlarimiz sabablarini aks ettirish uchun intizomga ega bo'lishimiz kerak, va agar biz o'zimizni yaxshilashni va yanada muvaffaqiyatli bo'lishni istasak, bu Ilmiybaza.uz juda muhimdir. Warren Buffet dunyodagi eng badavlat kishilardan biri bo'lib, o'zining sarmoyaviy faoliyati va xayrixohligi bilan hayratga tushadi. Tanqidiy fikrlashga rioya qilish Buffet muvaffaqiyatining hal qiluvchi omilidir. Bizning harakatlarimiz uchun sabablarni keltira olishning ahamiyati haqida u quyidagilarni aytadi: Siz nima uchun o'zingiz qabul qilayotgan ishni, nima uchun o'zingiz kiritayotgan sarmoyani kiritayotganingizni yoki nima bo'lishi mumkinligini tushuntirib berishingiz kerak. Agar u qalamni qog'ozga surtishga toqat qilmasa, unda yana bir oz o'ylab ko'rganingiz ma'qul. Agar siz ushbu savollarga aqlli javob yozolmasangiz, buni qilmang. Men o'zimning sabablarim bo'yicha qogozni to'ldirolmasam, hech qachon hech narsa sotib olmayman. Ehtimol, men xato qilgandirman, lekin men bunga javoban bilaman. "Men bugun Coca-Cola kompaniyasi uchun 32 milliard dollar to'layman, chunki ..." Agar siz bu savolga javob bera olmasangiz, uni sotib olmasligingiz kerak. Agar siz ushbu savolga javob bera olsangiz va buni bir necha marta bajarsangiz, siz juda ko'p pul topasiz. Pul ishlash bizning ustuvor vazifamiz bo'lmasligi mumkin, ammo agar biz harakatlarimizni sabablarini aytib berishda bir xil intizomni qo'llasak va bu sabablarni yaxshilab o'ylab ko'rsak, biz o'z maqsadlarimizga erishishimiz mumkin. Agar siz biror mashg'ulotdan zavqlansangiz va bu muhim deb hisoblasangiz, ehtimol siz ko'proq kuch sarflaysiz va ishlashingizga ko'proq e'tibor berasiz. Xuddi shunday, yaxshi fikrlashga ko'proq mos keladigan ijobiy munosabatlar mavjud: Fikr mustaqilligi: Yaxshi fikrlash qiyin. Ba'zi odamlar javoblarni o'zlari ishlab chiqishdan ko'ra ko'proq bilishni xohlashadi. Boshqalar mavhum yoki murakkab g'oyalarga sabr qilmaydilar. Yaxshi mutafakkir, agar kerak bo'lsa, mustaqil ravishda o'ylay oladi va odatiy donolikka qarshi chiqadi. Ilmiybaza.uz Ochiq fikrlilik: Yaxshi fikrlovchi dalillarga xolisona qaraydi va sud qarorini to'xtatishga yoki uning fikriga qarab fikrini o'zgartirishga tayyor. Bu zaiflikning belgisi emas. Ko'ngli ochiq fikrlaydigan odam bir xil fikrlaydigan insonlarga o'xshamaydi. U xatolarini tan olishga, yangi imkoniyatlar haqida o'ylashga tayyor va yangi g'oyalarni asosli sabablarsiz rad etmaydi. Sovuqqonlik va xolislik: Yaxshi fikrlash tuyg'ulardan voz kechishni talab qilmaydi. Ammo sizning his-tuyg'ularingiz bizning fikrimizga ta'sir qilishiga yo'l qo'ymaslik kerak. Masalan, boshqa odamlar sizning fikringizni tasdiqlamaganda, siz tezda g'azablansangiz, to'g'ri fikr yuritish qiyin. Adolatli va xolisona baholash yanada yaxshi qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Analitik va mulohazali munosabat: xulosa qilishga shoshilmang. Yaxshi fikrlovchi - bu muammoni muntazam va sinchkovlik bilan tahlil qilish va har ikki tomonning dalillari va dalillarini faol izlash uchun vaqt sarflaydigan kishi. U o'z faoliyatini yaxshilash uchun o'zining kuchli va zaif tomonlari haqida ko'proq bilib olishga qiziqadi. Ushbu qarashlar yaxshi fikrlash uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega, ammo ular nazariy bilimlardan ko'ra ko'proq hayot tarzidir. Bizning odatiy odatlarimiz va shaxsiyatimizga aylanishlari uchun ular ichki holatga keltirilishi kerak. Buni amalga oshirishdan ko'ra osonroq! Yaxshi fikrlash ko'p vaqt va kuch talab qiladi. Ammo bunga quyidagicha qarang: agar biz ko'pchilik o'zgarmagan paytda o'zimizni o'zgartirishga tayyor bo'lsak, bu bizga ustun bo'lish va o'rtacha ko'rsatkichdan yaxshiroq bo'lish imkoniyatini beradi. Ko'rib turganingizdek, to'rtta yo'l to'rtta juda sodda savollardan iborat bo'lsa-da, ular masalani turli nuqtai nazardan chuqur ko'rib chiqishga yordam beradi. Agar tafakkuringizni yaxshilamoqchi bo`lsangiz, ushbu usulni kundalik hayotingizda tez-tez qo'llang jurnallar o'qiyotganda, internetda bilan ishlaganda, televizor tomosha qilganda yoki boshqalar bilan suhbatlashganda siz murakkab, tizimli va ijodiy fikrlovchi sifatida ajralib turasiz. Oltita shlyapaning har biri o'z maqsadi va bilan bog'liq bo'lgan o'z rangiga ega amaliy qo'llash, va birining shlyapasini aniqroq tasavvur qilish va eslab qolishga yordam Ilmiybaza.uz beradi, u silindr bo'ladi, boshqasi uchun qopqoq, uchinchisi uchun boshqa narsa. Mohiyat shaklda emas, balki rang va mazmunda. Oq shapka. Hamma narsani qamrab oluvchi, ajratilgan va hukm qilmaydigan sof rang. Biz lo‘nda gapiramiz, faqat faktlarni, real misollarni ko‘rib chiqamiz. Tashqi, ob'ektiv kuzatuvchi. qizil shapka. Olovli rang, hissiyot va keskinlik. Ushbu tasvirni sinab ko'rish, biz his- tuyg'ularni ozod qilish uchun to'liq iroda beramiz. Qora shapka. Dunyoni quyuq ranglarda idrok etish, hamma narsaga tanqidiy munosabat va negativizm. sariq shapka. Issiq va yorqin rang ijobiy his-tuyg'ular va hayotga ijobiy qarash. yashil shlyapa. Yangi va yangi qarashlar, ijodiy chiziq, original yondashuv, ijodiy echimlar. ko'k shlyapa. "Yig'ilgan", sovuq rang, mas'uliyat va tashkilot bilan o'xshashlik, boshqarish va qaror qabul qilish qobiliyati, ishni muvofiqlashtirish. OLTI SHAPKA USULI NIMANI O'RGATADI NIMA HAQIDA O'YLASH VA QANDAY SHLYAPADA Turli xil rangdagi shlyapa kiyganda qanday fikrlash usulini tanlash kerak? Har bir shlyapaning o'z roli bor, biz uni rolli o'yin o'ynashga harakat qilamiz. oq shapka- olimning roli. Unda biz ma'lumotlarni to'playmiz, tahlil qilamiz va umumlashtiramiz, baholamaymiz. Bizni qiziqtirgan savollar:  Biz nimani bilamiz?  Biz nimani bilmaymiz?  Nimani bilishingiz kerak?  Kerakli ma'lumotlarni qanday va qayerdan olish mumkin? qizil shapka- rassom, rassomning roli. Unda biz o'z tajribamizga, his-tuyg'ularimizga, his-tuyg'ularimizga butunlay sho'ng'ib ketamiz, yuragimizni tinglaymiz, ishonamiz. U irratsional, sezgir va o'z-o'zidan paydo bo'ladi. Qizil qalpoqli savollar:  Men haqiqatan ham nimani xohlayman?  Men nimani his qilyapman?  Mening intuitsiyam nima deydi? Ilmiybaza.uz  Men uchun nima muhim? Qora shapka- ehtiyotkor, tanqidiy shaxsning roli. U foydalanishni o'z ichiga oladi mantiqiy fikrlash va tahlil qilish. Bu erda siz murakkabliklar va kamchiliklarni ko'rib chiqishingiz mumkin va kerak, tuzoqlarni toping, lekin qo'rqmasdan, da'vo qilingan muammolarni chuqur tahlil qiling. Ushbu rol uchun mavzular:  Nimadan qo'rqishim kerak?  Qanday zaif tomonlari bor?  Qanday qiyinchiliklar bo'lishi mumkin?  Qanday xatolardan qochish kerak? sariq shapka- optimist, ijobiy va ishonchli shaxsning roli. Biz uni qo'yamiz va eng yaxshisiga, o'z kuchimizga ishonamiz, yaxshi istiqbollarni ko'ramiz va ijobiy natijaga ishonchimiz komil. Bu erda muhim savollar:  Qaysi yo'l bilan erishish mumkin?  Men uchun qanday imkoniyatlar ochiladi?  Qanday yaxshilash kerak?  Qanday kuchli tomonlari bor?  Bu fikr qanchalik qiziq? yashil shlyapa- ijodiy individualistning roli. Asosiy e'tibor yangi echimlarni topishga, sodir bo'layotgan voqealarga ijodiy va nostandart nuqtai nazardan qaratiladi. Bu g'ayrioddiy va atipik xatti-harakatlar. Yashil qalpoq so'radi:  Ikkalasini qanday tanlash mumkin?  Yana nimani o'zgartirish mumkin?  Qanday qilib uni yanada qiziqarli qilish mumkin?  Muammoni hal qilishning eng yaxshi usuli qanday? ko'k shlyapa- rahbarning roli, barcha jarayonlarni boshqaradigan shaxs. Shlyapa ustidagi shlyapa. U barcha rol shlyapalarining faoliyatini umumlashtiradi, butun jarayonni tashkil qiladi, maqsadlarni belgilaydi, bajarilishini nazorat qiladi, umumlashtiradi va xulosalar chiqaradi. Ushbu rolda biz quyidagi savollarni beramiz:  Qanday vazifalar bor?  Avval nima qilish kerak? Ilmiybaza.uz  Mas'uliyatni qanday taqsimlash kerak?  Biz qanday natijaga intilamiz?  Qanday xulosalar chiqarish mumkin? Shunday qilib, oltita de Bono shlyapalari muammoni har tomondan qamrab oladi, ongni va ko'p vazifali fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi. Shlyapalarni har qanday qulay ketma-ketlikda navbatma-navbat qo'yish mumkin. Yoki vaziyatga qarab bitta yoki ikkitasini tanlash mumkin. Usul siz tanlagan shlyapani tanlash imkonini beradi. Rasmni to'ldirish uchun ushbu usulda ko'rib chiqilgan barcha oltita bosh kiyimni sinab ko'rish tavsiya etiladi. OLTITA FIKRLASH QALPOQLARI QAYERDA ISHLATILADI Oltita fikrlash shlyapasidan foydalanish hayotning turli sohalarida, shaxsiy hayotda (hal qilish uchun) mumkin qiyin vaziyat, muhim masala, o'zini va o'z harakatlarining motivlarini yaxshiroq tushunish, bahsli masalalar va nizolarni tartibga solish uchun), mehnat (aqliy hujum varianti sifatida, har qanday vaziyatdan nostandart yo'lni topish, mahsulotni ilgari surish, sotish hajmini oshirish. va xizmatlarni sotish). Ko'pgina taniqli jahon kompaniyalari ushbu texnikadan muvaffaqiyatli foydalanadilar. 6 shlyapa usuli 6-7 yoshdan boshlab bolalarga nisbatan ham ishlaydi. Ota-onalar uchun bu ajoyib imkoniyat o'yin shakli farzandlaringizning ijodiy tafakkurini rivojlantirish, kelajakda biryoqlama mulohazalardan qochish va ularning aqliy imkoniyatlaridan to‘liq foydalanish yo‘li. Metodika uyda foydalanish uchun, bolalar bog'chalarida, maktab va maktabdan tashqari mashg'ulotlar uchun moslashtirilishi mumkin. AMALIY QO'LLASHNING IJOBIY VA SALBIY TOMONLARI Kamchiliklardan boshlaylik, ular juda oz. Oltita shlyapa usulining yagona kamchiliklari quyidagicha ko'rib chiqilishi mumkin: 1. Usulni qo'llashda ba'zi qiyinchiliklar. Gap shundaki, texnikani o'zlashtirish uchun vaqt kerak. 2. Guruhda innovatsiyalarni joriy etish va qo'llash qiyin, shaxsiy amaliyotda hamma narsa osonroq kechadi. 3. 6 ta shlyapa usulining "bolaligi" kattalar jamoasining beparvo munosabati va uni qo'llashni istamasligi uchun sabab bo'lishi mumkin. Moderatorning vazifasi Ilmiybaza.uz (ko'k shapka) bu qarorga ta'sir qilishdir. Bolalar g'oyani ishtiyoq va zavq bilan qabul qiladilar. Bu erda kamchiliklar tugaydi va shubhasiz, ko'proq plyuslar bo'ladi. Biz allaqachon ulardan ba'zilarini aytib o'tdik: 1. Six de Bono shlyapalari zerikarli fikrlash jarayonlarini qiziqarli va qiziqarli o'yinga aylantiradi, ularni hayajonli va qiziqarli qiladi va bolalar tomonidan ishtiyoq bilan qabul qilinadi. 2. Miyaning shunday xususiyati bor - hamma yangi narsalarni yolg'on, noto'g'ri deb hisoblash. Bizning ongimiz uning yaxlitligini himoya qiladi va oltita shlyapa usuli yangi g'oyani har tomonlama ko'rib chiqishga, ilgari tushunib bo'lmaydigan narsalarni ko'rishga imkon beradi. 3. Bu sizga barcha tomonlarni - axborot, ijodiy, hissiy, kuchli va zaif tomonlarni ko'rib chiqishga, ob'ektiv xulosalar chiqarishga imkon beradi. 4. Biz ochiq gapirishni, boshqa odamga bunday imkoniyatni berishni va nizolarni tinch yo'l bilan hal qilishni o'rganamiz. 5. Oltita fikrlash shlyapalari bizning e'tiborimizni o'rgatadi, uni konsentratsiya qiladi, bizning iltimosimiz bo'yicha o'zboshimchalik bilan bir ob'ektdan ikkinchisiga o'tishga qodir. 6. De Bono shlyapalari tartibli, tuzilgan fikrlash orqali yangi, ijodiy fikrlarni rag'batlantiradi. G'oyalar bir-biriga zid bo'lmasa, balki bir-birini to'ldirsa, birlikda bo'lsa, miyaning barcha faoliyati mos echimlarni ishlab chiqarishga qaratilgan. 7. Fikr-shlyapalar yordamida uyatchan odamlar muloqotga osongina jalb qilinadi. Ularga o'z fikrini, hatto boshqalarning fikriga teskari bo'lsa ham, shlyapa nomidan aytish osonroq. Vaqt o'tishi bilan ular hayotdagi o'z pozitsiyalarini himoya qilishda yanada ishonchli bo'lishadi. 8. Va, biz allaqachon aytganimizdek, bu miya kimyoviy moddalari - neyrotransmitterlarning muvozanatiga ta'sir qilish qobiliyatidir. 9. 6 ta shlyapa usuli sizga biznes yuritishga xalaqit beradigan his-tuyg'ularni, noma'lumlar oldida chalkashliklarni, ham katta hajmdagi ma'lumotlardan, ham Ilmiybaza.uz turli nuqtai nazardan engish imkonini beradi. O'zingizga va qobiliyatingizga ishonchni rivojlantiradi. "OLTITA FIKRLASH QALPOQLARI" USULI QOIDALARI Bu usul juda ko'p qirrali. U yakka tartibda, bir kishi uchun yoki guruh bilan ishlashda ishlatilishi mumkin. Ikkinchi holda, ikkita rol o'ynash varianti mavjud: 1. Hamma bir xil rangdagi shlyapalarni kiyadi va bir vaqtning o'zida rollarni o'zgartiradi. 2. Har bir ishtirokchi yoki ishtirokchilar guruhiga o'yin oxirigacha o'zgarmas rol beriladi. Rollar o'z qahramonlariga qarama-qarshi bo'lgan ishtirokchilarga beriladi. Jamoa bilan ishlash qoidalari quyidagilardan iborat:  Moderator o'yinni boshqaradi - qoidalarni o'rnatadi, ularning bajarilishini nazorat qiladi, tartibni saqlaydi, rollarni taqsimlaydi, eslatmalar qiladi, xulosalar chiqaradi. Moderator - ko'k shlyapa. O'yin de Bononing oltita shlyapa texnikasiga kirish bilan boshlanadi. Keyin moderator muammoli vaziyatni, hal qilinishi kerak bo'lgan vazifani taklif qiladi.  O'yinchilar bir xil rangdagi shlyapalarni kiyishadi (agar ishtirokchilar guruhlarga bo'lingan bo'lsa, ular oq shlyapalar guruhidan boshlab navbatma- navbat harakat qilishadi) va rang roliga qarab muammoni tasvirlaydilar.  Shlyapalarni almashtirish tartibi qat'iy emas, lekin birinchi navbatda oq shlyapadagi barcha ma'lumotlarni o'rganish, qora shlyapadagi xavf va muammo tomonini baholashga o'tish tavsiya etiladi. Sariq kuchli tomonlarini aniqlashga va ijobiy natijaga ishonishga yordam beradi.  Shundan so'ng yashil, ijodiy shlyapa vaqti keladi. Barcha nozikliklar va ob'ektiv ma'lumotlarning tan olinishi bilan biz butun rasmni ko'rishni boshlaymiz va muqobil echimlarni, nostandart kombinatsiyalarni, ijodiy harakatlarni izlaymiz.  Qizil shlyapa vaqti-vaqti bilan, qisqa vaqt davomida kiyiladi. Bu sizga his- tuyg'ularga yo'l qo'yish, ichki ovozni tinglash imkonini beradi. Agar siz uni uzoq vaqt davomida kiysangiz, ehtiros issiqligidan vaziyat nazoratdan chiqib ketadi. Ilmiybaza.uz  Yangi g'oyalar sariq va qora shlyapalar bilan qayta tekshiriladi, ko'k esa olingan ma'lumotlarni umumlashtiradi. Empirik tarzda shlyapalar bilan ishlashning maqbul ketma-ketligi tanlanadi, chunki tartibni belgilaydigan qat'iy tartibga solish yo'q. E.de Bono o'z uslubini qo'llash amaliyoti haqida gapirar ekan, quyidagilarni ta'kidlaydi. Qarorlar bahs-munozaralardan kelib chiqadi va unda ko'pincha butun jamoaning manfaatlarini yoki mumkin bo'lgan afzalliklarni hisobga oladigan emas, balki muvaffaqiyatliroq himoyalangan fikr g'alaba qozonadi. Ushbu kuzatuvga asoslanib, texnika muallifi sezilarli darajada boshqacha yondashuvni taklif qildi - parallel fikrlash, bu erda oltita shlyapa unga erishish vositasidir. Xulosa shuki, muammoni bahs va g‘oyalar kurashida emas, balki ularning birligida ko‘rish kerak. Boshqacha qilib aytganda, texnika eng kuchli va hayotiyligini tanlash uchun g'oyalar to'qnashuvi bilan emas, balki eng yaxshisini tanlashni, balki ularning parallel tinch- totuv yashashini anglatadi, bunda ular ketma-ket, bir-biridan mustaqil ravishda baholanadi. Majoziy ma'noda, oltita shlyapa texnikasini qo'llash ko'p rangli qalamlar bilan chizilgan rasm sifatida ifodalanishi mumkin. Rangli rasm faqat ranglarning butun gamutidan foydalanganda olinadi. De Bono usuliga kelsak, vaziyatni to'liq tasavvur qilish barcha oltita shlyapa navbatma-navbat qo'yilgandan keyin paydo bo'ladi: Oq shapka. Ushbu bosh kiyimni sinab ko'rishda biz o'z ixtiyorimizdagi ma'lumotlarga e'tibor qaratamiz. Biz qanday ma'lumotlar etishmayotganligini, uni qaerdan topishni, muammoni hal qilish uchun allaqachon ma'lum bo'lgan faktlar va xulosalardan qanday foydalanishni tushunishga harakat qilamiz. Oq shapka, aslida, bilishning retrospektiv usuli bo‘lib, u hodisalarning rivojlanishidagi sabab-natija munosabatlari va qonuniyatlarini aniqlash uchun qo‘llaniladi. Qizil shapka. Uni qo'yib, biz sezgi va his-tuyg'ularni yoqamiz. Sizning ichki ovozingiz sizga nimani aytadi? Ushbu bosqichda intuitiv taxminlar va his-tuyg'ular juda muhimdir, chunki ular hissiy fonni va muammoga munosabatni insoniy his-tuyg'ular prizmasidan baholashga imkon beradi. Agar munozara jamoaviy bo'lsa, boshqa odamlarning javoblarini, ular taklif qilgan echimlarning harakatlantiruvchi kuchlarini Ilmiybaza.uz va fonini tushunishga harakat qilish muhimdir. Buning uchun har bir kishi o'zining haqiqiy his-tuyg'ularini va tajribalarini yashirmaslik uchun haqiqat va samimiy bo'lishi kerak. Qora shapka. Unda siz pessimist bo'lishingiz kerak, ammo tanqidning sog'lom dozasi bilan. Muammoni hal qilish uchun taklif qilingan echimlar kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavf-xatarlar, qiyin va kutilmagan vaziyatlarning yanada rivojlanishi uchun baholanadi. Har bir g'oyaning zaif tomonlarini topishga harakat qiling va ularga e'tibor bering. Qora shlyapa birinchi navbatda muvaffaqiyatga erishgan va ijobiy fikrlashga odatlanganlar tomonidan qo'llanilishi kerak, chunki ko'pincha bunday odamlar kutilgan qiyinchiliklarni kam baholaydilar. Sariq shapka. Bu qora rangga qarama-qarshidir va muammoga optimistik, ijobiy nuqtai nazarni bildiradi. Har bir yechimning kuchli va afzalliklarini ta'kidlang. Agar barcha variantlar juda ma'yus ko'rinsa, bu ayniqsa muhimdir. Yashil shlyapa ijodkorlik, g'ayrioddiy g'oyalar va g'ayrioddiy qarashlarni izlash uchun mas'ul. Ilgari taklif qilingan echimlarni baholash yo'q, faqat ularni har qanday mavjud vositalar (va boshqa faollashtirish vositalari) yordamida yanada rivojlantirish. Ko'k shlyapa qaror qabul qilish bilan bevosita bog'liq emas. U rahbar tomonidan qo'yiladi - boshida maqsadlar qo'yadigan va oxirida ishni yakunlaydi. U butun jarayonni boshqaradi - hammaga so'z beradi, mavzuga rioya qilishni nazorat qiladi. Har bir shlyapa va tegishli harakatlar va qoidalar haqida batafsil ma'lumot. OLTITA SHLYAPA USULIDAN FOYDALANISHGA MISOLLAR Texnika qanday ishlaydi? Keling, bitta ingliz tilidagi forumdan olingan simulyatsiya qilingan vaziyat bilan misolni ko'rib chiqaylik. Muayyan qurilish kompaniyasi yangi ofis binosini qurishni rejalashtirgan, ammo yakuniy muvaffaqiyatga ishonchi komil emas edi. Ular oltita fikrlash shlyapa usuliga murojaat qilib, shu mavzuda yig'ilish o'tkazishga qaror qilishdi. Oq shlyapa kiyish jarayonida ishtirokchilar bozor holatini tahlil qilishdi, hisobotlar va iqtisodiy prognozlarni o'rganishdi, natijada bo'sh ofis maydonlari sonining pasayish tendentsiyasini va manfaatdor kompaniyalar sonining ko'payishini aniqladilar. ijaraga berish. Ilmiybaza.uz Shu bilan birga, qizil shlyapa kiygan ishtirokchilarning ba'zilari binoning taklif etilayotgan loyihasiga nisbatan ishonchsizliklarini bildirdilar, uni xunuk deb hisoblashdi va talabning dolzarbligi haqidagi dadil bashoratlarga shubha qilishdi. Qora shlyapa bilan kompaniya vakillari iqtisodiy o'sish prognozlari amalga oshmasa va tsiklik tanazzul boshlansa, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavflarni ko'rib chiqdilar. Agar binolarning bir qismi ijaraga olinmasa, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan yo'qotishlar hisoblab chiqilgan. Biroq, sariq shlyapa kiygan ishtirokchilar, ehtimol, degan xulosaga kelishdi salbiy oqibatlar minimal, chunki prognozlar real makroiqtisodiy ko'rsatkichlar bilan tasdiqlangan va binoning dizayni uni potentsial mijozlar uchun yanada jozibador qilish uchun o'zgartirilishi mumkin. Yashil shlyapa bilan ishlashda arxitektura tafsilotlari bo'yicha takliflar va g'oyalar to'planib, qulaylik va xizmat ko'rsatish uchun bir necha qavat yasashga qaror qilindi.VIP-kompaniyalar. Muhokama davomida ko‘k qalpoqli rais g‘oyalarni tanqid qilish va shlyapalar o‘rtasida almashishni kuzatib turdi. Algoritm ushbu texnika bilan shunday ishlaydi. Yana bor aniq misollar: Xususan, oltita shlyapali usul Avstraliyaning “Speedo” suzish kiyimlari va sport aksessuarlari brendi tomonidan suzuvchining tezligini pasaytirgan cho‘milish kiyimlarining chiqadigan qismlari muammosini hal qilishda muvaffaqiyatli qo‘llanildi. Edvard de Bononing tanqidiy fikrlash, ma'lumot bilan ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish usuli. Tushuntirish eslatmasi. Bugungi kunda hech kim axborot ko'nikmalari zarurligi bilan bahslashmaydi. Ularni qanday shakllantirish kerak? Shu bilan birga, insonning haqiqatga to'g'ridan-to'g'ri kirish imkoni yo'qligini unutmaslik kerak. Odamlar sodir bo'layotgan voqealarni qandaydir madaniy, ijtimoiy yoki nazariy (agar fan haqida gapiradigan bo'lsak) nuqtai nazaridan ko'rib chiqadilar. O'zining va boshqa odamlarning voqealar tavsifining mavjudligi, muammo yoki muammoning paydo bo'lishi va rivojlanishi mantig'i, asosiy e'tiqodlar va madaniy retseptlarning mavjudligi ko'pincha odam boshqa odamlardan oladigan ma'lumotni tushunishga imkon bermaydi. odamlar va kitoblardan yoki Ilmiybaza.uz ommaviy axborot vositalaridan. Qoida tariqasida, voqeani ko'rishga yoki matnning idrok etilgan ma'lumotlarini ob'ektiv, "sof shaklda" idrok etishga imkon bermaydigan ma'lum stereotiplar, konstruktsiyalarning mavjudligi aniqlanadi, lekin turli darajadagi ma'lum talqinlarning yaratilishiga olib keladi. ishonchliligi. Edvard de Bononing "Oltita fikrlash qalpoqlari" usuli - bu qaysi sohaga taalluqli bo'lishidan qat'i nazar, ma'lumotni ob'ektiv idrok etish uchun amaliy fikrlash ko'nikmalariga ega bo'lishning oddiy va amaliy usuli ( ilmiy bilim, o'rganish, shaxslararo o'zaro ta'sir). Inson tafakkurining yana bir muammosi fikrlash jarayonlari va hissiy holatlar oqimining bir vaqtning o'zida yotadi: biz bir vaqtning o'zida juda ko'p narsani qilishga harakat qilamiz. Tuyg'ular, ma'lumotlar, mantiq, tasavvur, sezgi va ijodkorlik - bularning barchasi bizda bir vaqtning o'zida gapiradi. Edvard de Bononing "Olti shapka" tafakkurimizni rivojlantirish bo'yicha ishlash usuli fikrlaydigan odamga ma'lum bir vaqtda diqqatini bir narsaga qaratishga imkon beradi. Bu his-tuyg'ularni mantiqdan, ijodkorlikni ma'lumotdan va boshqalardan ajratish imkonini beradi. Har bir shlyapa ma'lum bir fikrlash tarzini belgilaydi. "Oltita fikrlash qalpoqlari" usuli - rolli o'yin usuli. Muayyan rangdagi (so'zma- so'z yoki ruhiy) shlyapa kiyib, inson unga mos keladigan ma'lum bir rolni o'ynaydi, o'ziga tashqi tomondan qaraydi, muammoga ma'lum bir nuqtai nazardan qaraydi. Shlyapalarni o'zgartirish, rollarni o'zgartirish, masalani ko'rib chiqish burchagi. Edvard de Bono usulidan foydalanib, biz avtomatik, reaktiv fikrlashni qasddan, maqsadli fikrlashga o'zgartirishimiz mumkin. Qasddan fikrlash kiruvchi ma'lumotlar va vaziyat bilan ishlashga imkon beradi. Ammo o'zimizga odatdagidan voz kechishni va stereotip, nusxa ko'chiruvchi fikrlash turidan qasddan qilingan fikrga o'tishni xohlayotganimiz haqida signal berish oson emas. Fikrlash shlyapa idiomasi o'zingizga va boshqalarga aniq va aniq signal bo'lishi mumkin. Edvard de Bono o'zining "Tafakkurning olti shlyapasi" kitobida fikrlashning ikki turi - reaktiv va qasddan o'rtasidagi farqni juda majoziy tarzda tushuntiradi. “Avtomobilni boshqarayotganda siz yo‘lni tanlashingiz, berilgan yo‘nalish bo‘yicha harakat qilishingiz va boshqa transport vositalarining harakatini kuzatishingiz kerak. Oldingi yoki keyingi daqiqaga ko'ra ko'plab tezkor harakatlar qilasiz. Siz signallarga amal Ilmiybaza.uz qilasiz va ularga munosabat bildirasiz. Bu reaktiv fikrlash. Shunday qilib, kundalik fikrlash mashina haydashga juda o'xshaydi: siz yo'l belgilarini o'qiysiz va qaror qabul qilasiz. Lekin siz xaritalar tuzmaysiz. Xarita qilish uchun foydalanadigan fikrlashning yana bir turi: mavzuni o'rganasiz va reja tuzasiz. Bu xolis va neytral munosabatni talab qiladi. Reja tuzish uchun siz kengroq qarashingiz kerak. Bu harakat yo‘l belgilarining paydo bo‘lishiga oddiy munosabat bildirishdan juda farq qiladi”. Talabalar ham boshqa odamlardan, ham bosma matnlardan (ilmiy maqolalar, ommaviy axborot vositalari) kiruvchi ma'lumotlar bilan ishlashga o'rgatish uchun Edvard de Bononing "Oltita fikrlash qalpoqlari" usuli bo'yicha trening ishlab chiqilgan. Edvard de Bononing “Olti shapka” usuli “Olti shapka” usuli 1980-yillarda taniqli ijod tadqiqotchisi Edvard de Bono tomonidan ishlab chiqilgan eng mashhur ijodiy usullardan biridir. XX asr. Usulning maqsadi Munozara va munozaralarda fikrlashni boshqarish va almashtirishning samarali usuli sifatida foydalaniladi. Ijodiy fikrlashni rag'batlantirishning samarali usuli. Maqsad: Bolalarga individual fikrlash uslubining xususiyatlari haqida tushuncha berish, ularni konstruktiv va ijodiy rivojlantirish orqali ijodiy muammolarni hal qilishda yanada samarali fikrlashga erishish uchun o'z fikrlarini tartibga solish va ularni qo'yilgan muammolarga qo'llashga o'rgatish. analitik va baholovchi fikrlashni to'ldiradigan fikrlash. Vazifalar: -vazifalarni hal qilish uchun fikrlash ishidan iloji boricha samarali foydalanish; -idrokni kengaytirish, muammoni turli nuqtai nazardan ko'rishga yordam berish; -ego va fikrlashni ajratishga yordam bering; -individual fikrlash uslubini aniqlash va rivojlantirish; -axborot bilan ishlash; -imtiyozlar va imkoniyatlarni topish; -sezgidan foydalanish; -muammolarni tanqidiy tahlil qilish; Ilmiybaza.uz -ijodiy g'oyalarni shakllantirish; Olti shapka amaliy fikrlashning uchta asosiy muammosini bartaraf etishning oddiy va samarali usulidir: his-tuyg'ular, chalkashlik va chalkashlik. Bu usul fikrlashni oltita rejimga bo'lish imkonini beradi, ularning har biri ma'lum rangdagi xayoliy "shlyapa" ga mos keladi. Shlyapalar turlariga bo'linish fikrlashni shakllantirishga yordam beradi, uni ko'proq yo'naltirilgan va doimiy qiladi. O'ziga xoslik Ofset bosib chiqarishda alohida qo'llaniladigan ranglar aralashtiriladi va rangli rasm beradi, shuning uchun bu trening uni yaxshilash uchun fikrlashning turli tomonlariga e'tibor beradi. Bu usul o'z navbatida fikrlashning olti jihatini o'rgatishni o'z ichiga oladi. Rangli xayoliy shlyapalar fikrlashning eng keng tarqalgan turlarini ifodalaydi. Qabul qilingan raqam fikrlashning asosiy usullarini qamrab oladi, shuning uchun shlyapalar sonini kamaytirish tavsiya etilmaydi va ko'payish materialni assimilyatsiya qilishni qiyinlashtiradi. Shlyapalardan qanday foydalanish kerak 1. Muayyan shlyapani tanlab, biz u taklif qilgan rolni olishga rozilik beramiz. 2. Muayyan fikrlash turining shlyapasini yechib, biz u belgilagan rolni yechamiz. 3. Fikrlash turlarini o'zgartirish (shlyapalar) bir zumda sodir bo'lishi kerak. Fikrlashning bir turidan boshqasiga o'tish, odamni xafa qilmasdan, odamning fikrlash jarayonini boshqarishga imkon beradi. Insondan fikrlash tarzini o'zgartirishi so'raladi, o'zi aytgan fikrlardan voz kechmaslik kerak. 4. O'z fikringizni bildirish uchun siz shlyapaning rangini nomlashingiz kerak, shunda boshqalar siz qanday fikrlash tarzida gapirayotganingizni tushunishadi. Shunga ko'ra, qora shlyapa kiyib, siz odamning o'zi haqida suhbatga o'tmasdan, uning bayonotini muhokama qilishni boshlashingiz mumkin. Dono sehrgar va uning olti o'g'li haqidagi afsona. Bir marta, ko'p yillar oldin, sehrgar bitta ajoyib mamlakatda yashagan. U mehribon va dono edi. Odamlar barcha muammolari bilan unga murojaat qilishdi, uni sevishdi va hurmat qilishdi. U barcha savollarga qanday javob topishni bilardi. Va Ilmiybaza.uz uning olti o'g'li bor edi, ularni juda yaxshi ko'rardi. Ammo uning eng katta xazinasi olti rangli sehrli shlyapa edi. Uni kiygan odam dunyodagi eng dono bo'ldi va har qanday muammoni hal qila oladi. Negaki, bu donishmandlikning tafakkur qalpog'i, o'sha davrning ko'plab donishmandlarining sajdasi va hasadi ob'ekti edi. Ammo vaqt tinimsiz uchib ketmoqda. O'z hayotini munosib o'tkazgan sehrgar uning o'lish vaqti kelganini tushundi. Olti o‘g‘lini bir joyga chaqirib: “Oh, o‘g‘illarim. Menga ega bo'lgan eng katta xazina - bu donolik shlyapasi. Uning sharofati bilan bizning sehrli mamlakatimiz gullab-yashnamoqda va hech qanday muammoni bilmaydi. BU AJOYIB SOVG’ANI SIZLARGA QOLDIRAMAN, BU SHAPAKNI XAR-xil rangdagi Oltita qalpoqchaga bo'lib, har biringiz o'zingiznikini OLASIZ.” Shu so'zlar bilan sehrgar vafot etdi. Ko'p yillar o'tdi ... va buning natijasi shu edi. 1. Qizil qalpoq egasi juda hissiyotli, ochiqchasiga, do‘stlari ko‘p, doimo e’tiborda edi. Ammo uning dushmanlari ham ko‘p, davlati qashshoq edi. 2. Sariq shlyapali sehrgarning o'g'li ijobiy fikrlash sohasida edi. U faqat vaziyatda eng yaxshisini ko'ra oldi. Lekin u sodir bo'layotgan voqealarning salbiy tomonlarini ko'rmadi va odamlar uning mehribonligini suiiste'mol qilishdi, soddaligidan foydalanishdi. 3. Qora qalpoq egasi juda ehtiyotkor edi. U nima bo'layotganiga tanqidiy baho berdi. U har doim kamchiliklar va mumkin bo'lgan xavflardan ogohlantirishi mumkin edi. U ajoyib darajada boy edi, lekin uning do'stlari va yaqin odamlari yo'q edi va qariganda u yolg'iz edi. 4. Yashil shlyapali sehrgarning o'g'li juda ijodiy odam edi, uning shlyapasi ostida nostandart yondashuvlar, echimlar va g'oyalar tug'ildi. Biroq, u ko'p marta katta tavakkal qildi va natijada ko'plab yomon niyatli va hasadgo'y odamlarni qo'lga kiritdi. 5. Oq qalpoq egasi faqat o'zida mavjud bo'lgan fakt va raqamlarni muhokama qildi, olib bordi turli kundaliklar hisoblangan xarajatlar. U juda boy edi, lekin ziqna va sadoqatli do'stlari yo'q edi. Ilmiybaza.uz 6. Sehrgarning ko’k shlyapali o'g'li kelajakdagi ish uchun maqsadlar qo'ydi va natijalarni sarhisob qildi, lekin bu maqsadlarga erishish uchun mutlaqo hech narsa qilmadi. Natijada, u hech nimani bajara olmadi. Insonlar barchasi individual va noyob. Har birimiz vaziyatni o'zingizcha o'ylaymiz, tahlil qilamiz. Siz to'xtab qolgan vaziyatlar bormi? Buning sababi shundaki, har bir kishi ma'lum bir sxema bo'yicha ma'lumotni tahlil qiladi. Va har kimning o'ziga xos naqshlari bor. (Bugun men muammoga butunlay boshqa tomondan qarashga harakat qilishni taklif qilaman. Ilgari siz bilan so'rov va test o'tkazilgan, fikrlash turi aniqlangan. Va endi men sizga rangingizga qarab guruhlarga bo'linishni taklif qilaman va o'zingizga qarama-qarshi rangdagi shlyapa kiyib, dunyoga qarashga harakat qiling va boshqalar tomonidan taqdim etilgan muammoga qarashga harakat qiling.) Shlyapa mashg'ulotlari. Vladimir Jeleznikov "Qo'rqinchli" filmi asosidagi videoklipni tomosha qiling. Tahlil qiling bu ma'lumot va namunali savollar ro'yxati muammoni hal qilishga yordam beradi. "Qo'rqoq" VIDEOSINI KO'RING "Lenka yigitlarni ko'rdi - u joyida to'xtadi. Va yigitlar Lenkani ko'rdilar va zavqlanib qotib qolishdi. - Oldimizda tarixiy eksponat - Bessoltseva! - Mironovaning lablari birinchi marta o'zini tutib tabassum bilan cho'zildi va uning ovozi jarangladi: - U chipta uchun keldi! .. U ketmoqda! Lenka to'satdan hammadan yuz o'girib, daryo tashish kompaniyasining kassasiga bordi. - Aynan! - qichqirdi Shaggy. - U ketyapti! Kuch g'alaba qozondi! - uni xursandchilik bilan qo'llab-quvvatladi Red. - Unga nima maslahat berishimizni bilasizmi? — Mironova ilhom bilan yondi: — U bizning darsimizni umrining oxirigacha eslashi uchun. Valka qiyshayib, orqasini egib, oyoq uchida Lenkaning oldiga yugurdi va uning bo'g'imlarini orqasiga urdi: - Bessoltseva, darsimizni eslaysizmi? Ilmiybaza.uz Lenka javob bermadi. U harakatsiz turdi. "U javob bermaydi", dedi Valka hafsalasi pir bo'lib. - Esimda yo'q shekilli. - Balki u kardir? - chiyilladi Shmakova. - Demak, siz... silkiting. Valka mushtini ko'tarib, Lenkaning ozg'in, ozg'in beliga urishdi. - Lekin bu endi kerak emas, - uni to'xtatdi Mironova, - axir u ketyapti. Shunday qilib, biz g'alaba qozondik. Bu bizga yetarli. - Qayerdan kelgan bo'lsa, aylansin! Qizil qichqirdi. Va boshqalar ham baqirdilar: Bizga bular kerak emas! - Yabed! - Chu-che-lo-oh-oh! - Valka Lenkaning qo'lidan ushlab, yigitlar davrasiga sudrab kirdi. Ular Lenka atrofida sakrashdi, raqsga tushishdi, masxarabozlik qilishdi va zavqlanishdi va har biri bir-biridan ustun kelishga harakat qilishdi: - Chu-che-lo-oh-oh! - Chu-che-lo-oh-oh! - Qoyil! - Og'izdan quloqqa! - Hech bo'lmaganda galstuklarni tikib qo'ying! Rang-barang doira aylanib, uning ichida Lenka yugurib borardi. . (Vladimir Jeleznikov "Qo'rqinchli") Oq shapka- obyektiv faktlar va raqamlar. Faktlar va raqamlar ko'pincha ma'lum bir nuqtai nazarni qo'llab-quvvatlaydigan dalillarning bir qismiga aylanadi. Faktlar haqiqatda nima borligini xabar qilishdan ko'ra ko'proq biron bir maqsadda beriladi. Va bu erda biz nimani bilishimizni qanday aniqlashimiz muhim bu masala va biz bilmagan narsalar. Biz o'zimizga va raqibimizga quyidagi savollarni berishimiz kerak:  qanday ma'lumotlar mavjud;  qanday ma'lumotlar kerak;  yetishmayotgan ma'lumotlarni qanday va qayerdan olish kerak. Asosiy fikrlar: Ilmiybaza.uz  qarama-qarshi/qarama-qarshi nuqtai nazarlarga e'tibor bering;  ma'lumotlarning dolzarbligi va to'g'riligini baholash;  faktlarni taxminlardan ajratish;  kamchiliklarni bartaraf etish uchun zarur chora-tadbirlarni aniqlash;  kayfiyat va his-tuyg'ular haqida bilib oling. qizil shapka- qizil shapkada fikrlash hissiyotlar va his-tuyg'ular bilan, shuningdek, fikrlashning mantiqsiz tomonlari (sezgi, oldindan sezish) bilan bog'liq. Qizil qalpoqcha fikrlash buni aniq ko'rsatadi:  men hozir nimani his qilyapman;  intuitsiya menga nimani aytadi;  "ichki ovozim" menga nimani aytmoqda. Qizil shapkadan foydalanishning asosiy nuqtalari:  30 soniya bilan cheklangan;  his-tuyg'ularni, sezgi maslahatlarini va "ichki ovozni" ifoda etishga ruxsat beriladi;  uzr so'rash va his-tuyg'ularingizning sabablarini tushuntirishga hojat yo'q;  qaror qabul qilishni osonlashtiradigan fikrlash jarayonining bir qismi sifatida foydalanish;  qaror qabul qilingandan keyin murojaat qiling. Qora shlyapa- Qora shapkada fikrlash mantiqiy va haqiqat bo'lishi kerak, bu hujum emas, tanqidiy hujum emas, bu tanqidiy tadqiqot. Qora shapkada fikrlash muvofiqlik va nomuvofiqlik mantig'iga asoslanishi kerak. Bu "Men sizga noto'g'ri ekanligingizni isbotlayman" emas, bu muammoning tanqidiy TAHLILI. Qora shapka ostida biz natijalarni, omillarni, jarayonning ta'sirini yoki qarorimizning qadriyatlarga ta'sirini aniqlaymiz, biz muvofiqlik va mos kelmaslikni, kamchiliklarni tekshiramiz. Biz "Qora shapka ostida" so'raladigan savollar:  qanday muammolar yuzaga kelishi mumkin;  qanday qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin;  nimaga e'tibor berish kerak; Ilmiybaza.uz sariq shapka- ongli harakat talab qiladi. Afsuski, ijobiy munosabatdan ko'ra salbiy munosabatning tabiiy sabablari ko'proq. Qora qalpoqcha fikrlash bizni xatolar, xavf va xavflardan himoya qilishi mumkin. Ijobiy fikrlash qiziqish, zavqlanish va ishlarni bajarish istagi aralashmasi bo'lishi kerak. "Sariq shlyapa ostida" savollari:  qanday foyda bor;  ijobiy tomonlari qanday;  qiymati nima;  ushbu taklifning kontseptsiyasi jozibadormi;  buni amalga oshirish mumkinmi? yashil shlyapa fikrlash yangi g'oyalar va narsalarga qarash usullari bilan bevosita bog'liqdir. Yashil shlyapa kiyib, yaxshiroq narsani topish uchun eski g'oyalardan tashqariga chiqadi. Yashil shlyapa o'zgarish haqida. Yashil shlyapali fikrlash - bu ijodiy g'oyalar va alternativalarni topish uchun ongning qasddan va jamlangan harakatlari. "Yashil shlyapa ostida" savollari:  qanday ijodiy g'oyalar mavjud;  qanday muqobil variantlar mavjud; Qora shapka ostida topilgan qiyinchiliklarni qanday yengish kerak. ko'k shlyapa- maxsus shlyapa. Bu aks ettiruvchi fikrlash, fikrlash haqida o'ylash. Moviy shapka ostida biz kiruvchi ma'lumotlarni qabul qilish va qayta ishlash jarayonini boshqaramiz. Fokuslash Moviy shapkaning asosiy rollaridan biridir. Savol berish - fikrlashning eng oson yo'li. Moviy shapka ostida biz dastur tuzamiz: so'zning keng ma'nosida qoidalar; qanday shlyapalardan foydalanamiz va qanday tartibda (oddiy va murakkab ketma-ketlikda). Moviy shapka ostida biz umumlashma va xulosalar qilamiz (kuzatish va ko'rib chiqish; sharhlar; xulosa,). "Moviy shlyapa ostida" savollari:  qayerdan boshlash kerak;  kun tartibida nima bor;  maqsadlar nima; Ilmiybaza.uz  qanday bosh kiyimlardan foydalanish kerak;  qanday xulosa qilish kerak;  keyin nima qilish kerak. Bolalar, muammoni faqat bitta pozitsiyadan kelib chiqib hal qilish mumkinmi? Albatta, yo‘q, masalani samarali hal qilish uchun uni har tomondan kompleks holda ko‘rib chiqish, ijobiy va salbiy tomonlarini hisobga olish, uni hal qilishning mumkin bo‘lgan yo‘llarini o‘ylab ko‘rish zarur. Shlyapani bo'lish fikri yaxshi bo'lganmi? Nega? Yo'q. Men bosh kiyimlarni boshqa ranglar bilan to'ldirishni va ularni oltita rangga aylantirishni taklif qilaman. Yangi (olti rangli) bosh kiyimlar yasash. Muammoni hal qilish algoritmini tuzish. Oq shapka ostida - biz biladigan, biz bilmagan faktlar; Yashil shapka ostida - ushbu ixtironi qo'llash va uni ishlab chiqarishga joriy etish uchun qanday ijodiy g'oyalar mavjud (masalan, bizning mamlakatimizda); Sariq shapka ostida - bunday mahsulotlarning ortiqcha, ijobiy tomonlari; Qora shapka ostida - ushbu mahsulotni amalga oshirishda duch kelishi mumkin bo'lgan qiyinchiliklar; g'oyalarning kamchiliklari; Qizil shapka ostida - mualliflar tomonidan taklif qilingan g'oyaga ularning munosabati; Moviy shapka ostida - nazorat: barcha bayonotlar e'lon qilinganlarga mos keladimi; xulosa va xulosalar. Shunday qilib, keling, xulosa qilaylik. "Oltita fikrlash qalpoqlari" usuli har qanday muhokamada (yangi g'oyalarni izlash, muammolarni hal qilish, nizolarni hal qilish) fikrlashni boshqarish va uni almashtirishning qulay usuli sifatida qo'llaniladi. Ushbu usul yordamida siz o'zingizning fikrlashning o'ziga xos xususiyatlarini yaxshiroq tushunishni, fikrlash tarzingizni nazorat qilishni va muammolarni hal qilishda fikrlash jarayonidan samaraliroq foydalanish uchun uni vazifalar bilan aniqroq bog'lashni o'rganishingiz mumkin. Usul fikrlashni oltita turga yoki rejimga bo'lish imkonini beradi, ularning har biri metaforik rangli "shlyapa" ga mos keladi. Ushbu bo'linish har bir rejimdan ancha samarali foydalanish imkonini beradi va butun fikrlash Ilmiybaza.uz jarayoni yanada yo'naltirilgan va barqaror bo'ladi. “Olti qalpoq” usuli tafakkurimizni boyitadi va uni yanada kengroq qiladi. 1.7. Kreativ fikrlash strategiyalari Sun'iy intellekt ko'pchilik sohalarga kirib borayotgan va robotlar inson tomonidan boshqariladigan ish o'rinlarini egallab borayotgan bugungi dunyoda ijodkorlik eng ko'p talab qilinadigan ko'nikmalardan biridir. Insoniyat mashinalar ustidan hukmronlik qilish uchun ko'proq ijodiy qobiliyatlardan foydalanishi har qachongidan ham muhimroq. Ha, bilaman, bu klişega o'xshaydi, lekin aslida raqobatbardosh bo'lishning yagona yo'li - bu qandaydir ijodkorlikni hisobga olgan holda biznes jarayonlarini kuzatish. LinkedIn’da yuz minglab ish o‘rinlari e’lonlari tomonidan o‘tkazilgan so‘rov natijalariga ko‘ra, kompaniyalar potentsial yollanmalarda ko‘rishni istagan birinchi raqamli mahorat bu ijodkorlikdir. Jarayonlarni ko'r-ko'rona kuzatib borish ko'pincha muammoni hal qilmaydi. Ijodiy fikrlash, asosan, yangi narsalarni o'ylab topishni anglatadi. Yangilikka kelsak, bu yangi rasm, yangi qo'shiq, yangi kitob yoki innovatsion deb hisoblangan boshqa narsalar bo'lishi mumkin. Biznes kontekstida bu yangi g'oyalar, yangi mahsulotlar, yangi bozor echimlari, daromad olishning yangi modellari, yangi o'sish strategiyalari yoki sizning hamkasblaringiz, xodimlaringiz yoki sizning asosiy kompaniyangiz bilan taqqoslaganda sizga raqobatdosh ustunlik beradigan boshqa narsalar bo'lishi mumkin. kompaniyaning raqobatchilari. Adobe tomonidan olib borilgan global tadqiqot shuni ko'rsatdiki, ijodkorlikka sarmoya kiritgan korxonalar quyidagilarga duch kelishadi: *xodimlarning mahsuldorligini oshirish (78%) *qoniqarli mijozlarga ega (80%) *mijozlar tajribasini yaxshilash (78%) *innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash (83%) *moliyaviy muvaffaqiyat (73%) Ilmiybaza.uz Biznes modelini takrorlash har qachongidan ham osonroq va yirik kompaniyalar uni yerga yiqitmaguncha ancha vaqt davomida yo'qotishlarni keltirib chiqarishga qodir. Shunday qilib, agar siz ijodkorlik bilan shug'ullanmasangiz, sizning biznes modelingiz eskirgan va raqobatchilaringiz osongina egallashi mumkin bo'lgan narsadir. Ijodkorlik ko'pincha etishmayotgan qismdir va birinchi navbatda startaplarning asosiy sababi. Yangi innovatsion savdo va marketing strategiyalarini ishlab chiqishda, rag'batlantirish nuqtai nazaridan ham, mijozlaringizni mijozlarga aylantirish nuqtai nazaridan ham chinakam ijodiy bo'lishingiz kerak. Ijodkorlik yuqori darajali menejerlar, direktorlar yoki katta vitse-prezidentlar bo'lishdan tortib, yuqori lavozimlarga ko'tarilishni va ehtimol C-suite orasida bo'lishni xohlaydigan rahbarlar uchun yanada muhimroqdir. So‘rovda qatnashgan bosh direktorlarning qariyb 60 foizi kreativlikni yetakchilikning eng muhim sifati deb ta’kidlagan. Keyingi o'rinlarda mos ravishda 52% va 35% bilan yaxlitlik va global fikrlash. Ijodkorlik sizni har qanday bo'limda tezlikni oshirish uchun eng muhim ko'nikmalardan biri bo'ladi. Har holda, ijodkorlik juda muhimdir. Ijodiy fikrlovchilarning xususiyatlari Ijodiy mutafakkirlar g'oyalarni qadrlashadi, shuning uchun ular ko'pincha quyidagi xususiyatlarni baham ko'radilar: *ochiq fikrlilik *tavakkal qilishga tayyorlik *o'rganishga va yangi kashfiyotlarga kuchli qiziqish *moslashuvchanlik va moslashuvchanlik *yozma va og'zaki muloqotda ajoyib Har qanday biznesning asosi, odatda, amalga oshirilgan ijodiy g'oyadan boshlanadi. Agar siz o'zgacha g'oyalarni o'rganishga ochiq bo'lmasangiz va bu yo'lda xavf-xatarlarga duch kela oladigan darajada sarguzashtli bo'lmasangiz, ijodiy fikrlar sizni doimo chetlab o'tadi. Odatdagi hududingizdan tashqarida bo'lgan narsalarni o'rganish va kashf qilish ko'pincha qo'rqinchli bo'lishi mumkin. Bu sizni moslashuvchan bo'lishga va yangi ma'lumotlarga moslashishga chaqiradi. Ijodiy Ilmiybaza.uz fikrlash qobiliyatingizni oshirish strategiyalari qaysidir darajada, to'g'ri sharoitlarni hisobga olgan holda, har bir kishi qanday qilib ijodiy bo'lishni o'rganishi mumkin. Boshqalar quyidagi strategiyalarni qo'llash orqali uning atrofida aqlliroq ishlashlari mumkin: 1. Aqliy hujum g‘oyalari Strukturaviy jarayonlar va qoidalar ko'pincha guruhni o'z g'oyalarini erkin ifoda etishni cheklaydi, shuning uchun guruhlar o'rtasida miya hujumi ko'proq rag'batlantiriladi. Aqliy hujum odamlarga fikr va g'oyalarni cheklovlarsiz va noto'g'ri qarashlarsiz erkin ochish va almashish imkonini beradigan muhitni ta'minlaydi. Odatda aqliy hujumning ikki turi mavjud: individual va guruhli aqliy hujum. Individual aqliy hujum - siz guruhda bo'lganingizda blokirovka qilish yoki cheklanishdan qo'rqmasdan o'zingiz aqliy hujum qilasiz. Aqliy hujumning bu turi kattaroq guruhga o'tishga hojat qoldirmasdan hal qilishingiz mumkin bo'lgan oddiy muammolar uchun eng yaxshi ishlaydi. Guruhdagi aqliy hujum - siz guruhda bir-biringizga g'oyalarni bildirasiz, shunda boshqalar g'oyani yanada rivojlantirishga yordam beradi. Aqliy hujumning ushbu turi murakkab muammolar uchun eng yaxshi ishlaydi, chunki sizda kerakli miqdordagi a'zolar ishtirok etadi. Guruh bilan aqliy hujum qilishda qo'llaniladigan ba'zi mashhur usullar: Rol hujumi - guruh a'zolari miya hujumi paytida rollarni tasvirlaydi Raund-Robin aqliy hujumi - guruhning har bir a'zosi uni butun guruh muhokama qilishdan oldin birinchi navbatda o'z hissasini qo'shadi Starbursting - ijodiy sharbatlarni kuchaytirish uchun savollar yaratadi Muvaffaqiyatli aqliy hujum sessiyasi uchun siz barcha guruh a'zolariga barcha g'oyalar va imkoniyatlarni ko'rib chiqish, hamkorlik qilish va tashqi istiqbollarni to'plash kerakligini eslatishingiz kerak. Bular imkon qadar ko'proq g'oyalarni to'plashga yordam beradi. 2. Aql xaritalari Ilmiybaza.uz Aql xaritalari yordamida ijodkorlikni ochish ham ajoyib strategiyalardan biridir. Aql xaritasi - bu markaziy mavzu atrofidagi ma'lumotlarni bog'laydigan diagramma. Ko'pgina eslatma olish usullaridan farqli o'laroq, siz so'zlardan tashqari tasvir va ranglardan ham foydalanishingiz mumkin. Ijodkorligingizni oshirishning ushbu grafik vositasi juda samarali, chunki u g'oyalarni ishlab chiqishni osonlashtiradi, chunki u sizga kontseptsiya yoki mavzuni chuqurroq o'rganish, uni uyushtirilgan tarzda eng aniqiga qisqartirish imkonini beradi. Mind Mapping muammoni tezroq hal qiladi, chunki g'oyalar jarayon davomida parchalanadi. Quyida aql xaritalaridan foydalanishingiz mumkin bo'lgan ba'zi biznes faoliyatlari keltirilgan: *taqdimot loyihasini tayyorlash *maqsad va vazifalarni ishlab chiqish *imkoniyatlar haqida qaror qabul qilish *marketing rejasini yaratish *kontent rejasini yaratish Endi siz o'zingizning aqliy xaritangizni qo'lda yaratishingiz yoki ishni kamaytirish uchun aqliy xaritalash dasturidan foydalanishingiz mumkin. So‘rovda zehn xaritasidan foydalanishni tanlaganlarning 44 foizi ish sur’ati avvalgidan sezilarli darajada tezlashganini, 40 foizi esa sezilarli darajada ijodiy bo‘lib qolganini ta’kidlagan. Ilmiybaza.uz 3. Fikrlash tarzingizni yangilang Agar siz hech qachon bo'lmagan narsani xohlasangiz, hech qachon qilmagan narsani qilishingiz kerak. Fikringizni qayta shakllantirish, asosan, nuqtai nazaringizni o'zgartirishni anglatadi. Fikringizni qayta ko'rib chiqish orqali yanada ijodiy bo'lish uchun sizga quyidagilar kerak: *qiziquvchan va savollar berishga ishtiyoqli bo'ling *yangi ma'lumotlarni qidirishda qasddan bo'ling *tasavvur qilish uchun vaqt ajrating *vaqti-vaqti bilan shovqindan o'zingizni tortib oling Qayta ishlashni yanada kuchli ijod vositasiga aylantiradigan narsa shundaki, u sizga ma'lum bir masalada boshqacha his qilish imkonini beradi. Narsalar yoki muammolarga boshqa nuqtai nazardan qarash sizga ilgari ko'rmagan yangi burchaklarni kashf qilish imkonini beradi, chunki siz ko'rmoqchi bo'lgan narsangizga yoki ko'rishga odatlangan narsangizga juda ko'p e'tibor qaratgansiz. 4. Rol o'ynash Rol o'ynash - bu o'zaro ta'sirlar va vaziyatlarning mumkin bo'lgan natijalari asosida g'oyalarni yaratishga imkon beruvchi strategiya. Bu mahsulot uchun g'oyalarni ishlab chiqishda va uning bozorda qanday ishlashini bashorat qilishda eng foydali strategiya. Agar siz hamkasblaringiz yoki jamoangizning boshqa a'zolari bilan rol o'ynasangiz, eslatmalarni yozish paytida o'tkazib yuborgan bir nechta echimlarni ko'rib, hayratda qolasiz. 5. Muammolarni qayta kontseptsiyalash Ijodkorlik orqali muammoni hal qilmoqchi bo'lgan har qanday nuqtada siz devorga urishingiz mumkin. Agar siz orqaga qadam tashlab muammoni qayta tushunmasangiz, uni davom ettirish qiyin bo'ladi. Muammoni qanday qilib qayta tushunasiz? Muammoni qayta kontseptsiyalash quyidagilarni o'z ichiga oladi: *muammoni boshqa tomondan ko'rib chiqish *his-tuyg'ularni ko'proq jalb qiladigan narsalarni qidirish *boshqacha fikrga ega Ilmiybaza.uz *boshqa nuqtai nazarlarni hisobga olgan holda maqsadli auditoriyangizning ehtiyojlarini hisobga olgan holda muammoingizni alohida diqqat markazlarining boshqa to'plamiga ajratganingizdan so'ng, loyihangizni davom ettirishingiz kerak. 6. Turli ijodkorlik nazariyalarini o‘rganing Ijodkorlikning turli nazariyalari mavjud: Ijodkorlikning psixoanalitik nazariyasi - Ushbu nazariyaga ko'ra, siz qiyin vaziyatlarga yoki bostirilgan his-tuyg'ularga javob sifatida ijodiy bo'lasiz. Ruhiy kasalliklarning ijodkorlik nazariyasi - Ba'zi odamlar faqat ruhiy kasal bo'lsalar ijodkor bo'lishadi. Ijodkorlikning gumanistik nazariyasi - Agar odamlar o'zlarining asosiy ehtiyojlarini qondirmasalar, ular ijodiy bo'la olmaydilar. Biznesda innovatsiyalar bilan bog'liq boshqa ijodkorlik nazariyalari ham mavjud. Bunday nazariyalar qatoriga quyidagilar kiradi: Inson aqlining triarxik nazariyasi - bu nazariya ijodkorlik boshqa fikrlash shakllari, jumladan, analitik fikrlash va amaliy fikrlash o'rtasidagi muvozanat ekanligiga ishonadi. Investitsiyalar nazariyasi - Bu nazariyaga ko'ra, ijodiy g'oyani sotishda qat'iyatlilik bo'lishi kerak. Ko'p intellekt nazariyasi - Bu mashhur nazariya ijodiy kuchli tomonlarning domenga xosligini taklif qiladi. Ijodkorligining kuchliligi ko'p jihatdan insonda aqlning sakkiz sohasining qaysi biri ustun ekanligiga bog'liq. Ijodkorlikning turli nazariyalarini o'rganib, siz o'zingizning ijodingizga nima yordam berishini va uni qanday qilib yaxshilashni yaxshiroq o'rganishingiz mumkin. O'zingizni tarbiyalamaguningizcha, kuchli tomonlaringizdan maksimal darajada foydalana olmaysiz. 7. Tush Ishda band bo'lgan kunning o'rtasida tush ko'rganingiz uchun hech qachon tanbeh berganmisiz? Tush ko'rish ko'pincha dangasalik va diqqat etishmasligi bilan bog'liq. Ammo ishda juda ijodiy bo'lishingizga xayolparastlik ham sabab bo'lishi mumkinligini bilarmidingiz? Psychological Science jurnalida o'tkazilgan tadqiqot Ilmiybaza.uz shuni ko'rsatadiki, ongingizga xayolparastlik va sarguzashtlarga ruxsat berish ijodkorligingizni oshirishga yordam beradi. Yuqori darajadagi xayolparastlik ongni g'alati g'oyalar bilan chiqishni cheklamaydigan vazifalarni bajarishda eng yaxshi yordam beradi. Garvard psixologlarining ta'kidlashicha, biz vaqtimizning 50 foizini ishdan tashqari boshqa narsalar haqida o'ylashga sarflaymiz. Agar siz biznes muammolari va yechimga muhtoj bo'lgan loyihalar haqida xayolingizni yo'naltirsangiz, ongingizning sarson bo'lishiga yo'l qo'ymasangiz, hech qachon o'ylamagan yangi yechimlarni topishingiz mumkin. 8. Ko'p savollar bering To'g'ri savollar berish - bu eng yaxshi ijodkorlikka erishish uchun siz egallashingiz kerak bo'lgan san'atdir. Qanday savollar ijodiy muammoni hal qiluvchi bo'lishga yordam beradi? Bu savollar imkoniyatlarni o'rganadigan va muammolarni imkoniyatlarga aylantiradigan savollardir. Ko'pincha, bu yuqori darajadagi tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rag'batlantiradigan savollar, masalan: qanday va nima uchun. Muvaffaqiyatli bozor tadqiqotlari muammolarni hal qilish bilan bog'liq bo'lgan tadqiqotlardir. Savollaringizni quyidagi muammolarga qarating: muammoning tabiati *mahsulot xususiyatlari *vaqt cheklovlari *mavjud raqobat mijozlarning fikr-mulohazalari savollaringiz har doim mantiqiy bo'lishi shart emas. Ammo, agar ular tanqidiy savollar bo'lsa, yaxshi ishlaydi, chunki bular ijodiy fikrlash qobiliyatlaridan foydalanishni rag'batlantiradigan savollardir. Dars oxirida fikrlash uchun savollar: 1. Muammoni qanday shlyapa ostida aniqlaymiz va shakllantiramiz? 2. Agar biron bir asos va qoidalar bo'lmasa, vaziyat yoki muammoni ko'rib chiqish jarayoni qanday bo'ladi? 3. Ilmiybaza.uz Qanday holatlarda savolni ko'rib chiqish Yashil shapkacha fikrlash bilan yakunlanishi mumkin? 4. Qaysi shlyapa siz uchun eng qiyin va g'ayrioddiy bo'lib chiqdi deb o'ylaysiz? Qaysi shlyapada maqola bilan ishlash sizga ko'proq yoqdi? Sizningcha, maqola ustida ishlashda nima muvaffaqiyatga erishdingiz va nima ishlamadi?