Leykotsitlar haqida
maʼlumot.
Leykotsitlar, yoki oq qon tanachalari yadroli va
sitoplazmali rangsiz hujayralar bo'lib, qizil ko'mUcda, limfa
tugunlarida va taloqda hosil bo'ladi.Odamning 1 mm3
qonida 6000-8000 leykotsitlar bo'ladi, ya'ni eritrotsitlarga
qaraganda ,600-800 baravar kamroq. Ularning miqdori kun
bo'yi o'zgarib turadi. Ovqat yegandan keyin jismoniy ish
vaqtida, shuningdek, ba'zi bir kasalliklarda leykotsitlar
miqdori ancha oshib ketadi. Ularning ko'payib ketishi
leykotsttoz, kamayib qolishi esa leykopeniya deb
ataladiLeykositoz bir qancha patologik jarayonlar
(yallig'lanish) uchun xarakterli, biroq sog'lom odamlarda
(ovqat hazm qilishday sport bilan shug'ullanishda, jismoniy
mehnatda, og'riq, kuchayganda, kuchli hissiyotlarda) ham
kuzatiladi. Masalan, qiyin imtihonlar paytida talabalardagi
leykotsitlar 11000 tagacha yetgani qayd qilingan
Leykotsitlar organizmdagi
himoya va tiklanish
jarayonlarida muhim rol
o'ynaydi, Ularning asosiy
vazifalari: fagositoz (grekcha
«fageo»-yemoq demakdir),
antitelalar ishlash (organizm
uchun yot bo'lgan oqsil
moddalarini sun'iy ravishda
yuborish yo'li bilan qonda
tegishli mikroblar va oqsil
tanachalarini zararlantirish va
parchalash qobiliyatiga ega
bo'lgan moddalar paydo qilish),
oqsil tabiatli toksinlarni
parchalash va chiqarib
tashlashdir
Donali leykotsitlar
(granulositlar).
Granulotsitlar (lazinofillar, eozinofinlar, bazofillar,
neytrofillar) ko'mikdagi miyeloblastlardan rivojlanadi.
Eozinofinlar (barchaleykotsitlarning 1-4% ini tashkil
qiladi) kislotali bo'yoqlar (eozin) bilan bo'yaladi. Ular
oqsil tabiatli toksinlarni va yot oqsillarni parchalash
hamda zararsizlantirishda rol o'ynaydi Yot oqsillar
ta'sirida qondagi eozinofinlar soni ko'payadi.Bazoflllar
(jami leykotsitlarning l%)-asos bo'yoqlar, masalan,
metilen ko'ki va shu kabilar bilan bo'yaladi. Ularning
sitoplazmasidagi donachalaridagranulalarida geparin
moddasi mavjud.NeytroflUar (barcha leykotsitlarning
70%) neytral bo'yoqlar bilan bo'yaladi. Bu
hujayralarning asosiy funksiyasi-fagositoz qilish va
antitelalar ishlashdir.
To'qimalar shikastlangan va
mikrob kirgan joyda neytrofillar
ko'plab to'planadi. Ancha yirik
bo'lgan bu hujayralar kapillarlar
devoridagi endoteliy orqali
kirib, to'qimalarda mikroblar
kirgan joyga qarab faol harakat
qila oladi. Neytrofillar amyoba
singari harakat qiladi, ularning
harakat tezligi bir daqiqada 40
mkm ga yetadi. Neytrofillar
mikroblar bilan to'qnashib,
ularni o'rab oladi, hazm qiladi
va yo'qotadi, Neytrofillarning
bu xossasini atoqli rus olimi I.I
Mechnikov aniqlagan
Donasiz leykotsitlar
(agranulosltlar).
Agranulositlarga monositlar va katta-kichik limfotsitlar
kiradi. Monositlar barcha leykotsitlarning 2-10% ni tashkil
etadi. Ularning yadrosi katta bo'lib, donalari
sitoplazmaning yupqa qavati bilan o'ralgan. Monotsitlar
asosan taloq bilan jigarda ishlanib chiqadi. Ular qondan
yallig'langan joyga o'tib, makrofaglarga aylanadi. Bular
fagositoz qiladigan qonning katta hujayralariga
kiradi.Limfotsitlar ham donasiz leykotsitlarga kiradi. Ular
yirik yadroli, kichkina hujayralar bo'lib, ularning yadrosini
donasiz sitoplazmaning yupqa qavati o'rab turadi.
Limfotsitlar barcha leykotsitlarning 20-40 % ni tashkil etib,
asosan limfa tugunlarida, taloqda, ayrisimon bez
(timus)da va shilliq pardalarda rivojlanadi. Bu hujayralar
yallig'lanishdan keyingi tiklanish (reperativ) jarayonlarda
qatnashadi.
