MADANIY QAROQCHILIK. KANTRAFAKT NUSXALARI O‘ZBEKISTON AMALYOTI 1 Boblar va paragraflarni nomlanishi betlar Kirish 3 Mustaqillik yillarida O‘zbekistondagi madaniy va ma’naviy taraqqiyot. Ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar 4-10 1.1 Ma’naviy-ma’rifiy islohotlar – jamiyat taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishi sifatida. 4 1.2 Diniy va milliy qadriyatlarning tiklanishi. 7 Muddati o‘tgan, kontrafakt va yaroqsiz tovarlar haqida xabar berganlar rag‘batlantiriladi 10-24 2.1 Kontrafakt mahsulotlari haqida 10 2.2 Tovar belgisi va markirovka kontrafakt bilan kurashda qanday ahamiyatga ega? 12 2.3 Kontrafakt mahsulot savdosi o‘z ortidan qanday xavf tug‘diradi? 13 Foydalanilgan adabiyotlar 25 Xulosa 27 2 Kirish “Kontrafakt” soʻzi fransuz tilidan tarjima qilinganida “Mualliflik huquqini buzish” degan maʼnoni bildiradi. U har qanday shaxsning intellektual mulk huquqlarini buzgan holda ishlab chiqarilgan barcha mahsulotga tegishli. Bunday mahsulot ishlab chiqaruvchilar bozorda keng tarqalgan, ommalashgan, taniqli brendlar va logotiplarni oʻz mahsulotiga joylashtirish yoki shunga monand holat orqali xaridorlarni oʻziga ishontirishga harakat qiladilar va aksariyat hollarda bunga erishadilar ham. Bu kabi mahsulotlarning sifati tegishli idoralar nazoratidan oʻtkazilganida ular isteʼmolga yaroqli va inson salomatligi uchun xavfsiz boʻlishi mumkin, biroq ularni ishlab chiqarish va sotish noqonuniy hisoblanadi. Mamlakatimizda ishlab chiqarish sohasida erkin raqobatni yoʻlga qoʻyish, isteʼmolchilar manfaatini himoya qilish, ichki bozorni sifatli mahsulot bilan taʼminlash maqsadida Oʻzbekiston Respublikasining 2001-yil 30-avgustdagi “Tovar belgilari, xizmat koʻrsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari toʻgʻrisida” va 2006-yil 20-iyulda “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar toʻgʻrisida”gi Qonunlar qabul qilingan. Ularda belgilab qoʻyilganidek, tovar belgisidan yoki adashtirib yuborish darajasida u bilan oʻxshash boʻlgan belgidan tovarlarda, tovarlarning etiketkalarida, oʻrovlarida qonunga zid ravishda foydalanilganda ular soxtalashtirilgan (kontrafakt) boʻladi. Bunday mahsulotlarning isteʼmolchilarga taklif etilishi qonun bilan taʼqiqlanadi. 3 I BOB .Mustaqillik yillarida O‘zbekistondagi madaniy va ma’naviy taraqqiyot. Ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar 1.1 Ma’naviy-ma’rifiy islohotlar – jamiyat taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishi sifatida. Jamiyat ma’naviyati mamlakat barqarorligi va taraqqiyotining muhim sharti va kafolatidir. Biron-bir mamlakat o‘z ma’naviy imkoniyatlarini, odamlar ongida ma’naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlantirmay, xalqning milliy ruhini uyg‘otmay va mustahkamlamay turib yuksak taraqqiyot darajasiga ko‘tarila olmaydi. Shuning uchun ham jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish O‘zbekiston taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishi deb belgilandi. Tarixdan ma’lumki, mamlakatimiz bir necha bor ajnabiy bosqinchilar hujumiga duchor bo‘lgan, qaramlik va zulm ostida qolgan. Buning oqibatida xalqimizning boy ma’naviy merosi, urf-odatlari qadrsizlanishga mahkum bo‘lgan. Ayniqsa, Rossiya mustamlakachiligi va sovetlar tuzumi davrida milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz oyoq osti qilindi. Ona tilimiz, boy ma’naviy merosimiz qadrsizlantirildi, ko‘plab masjidu-madrasalar, milliy maktablar, tarixiy yodgorliklar buzildi, qarovsiz qoldi. O‘zbekiston davlat mustaqilligini qo‘lga kiritgan kundan boshlaboq mamlakatimizda boy ma’naviy merosimizni tiklash va rivojlantirish, jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Jamiyat ma’naviyatini tiklash va yuksaltirishni ta’minlovchi ma’naviy- ma’rifiy islohotlarning yo‘nalishlari belgilab olindi. Mustaqillik yillarida boy ma’naviy merosimizni tiklash tadbirlari amalga oshirildi. Milliy madaniyatimizga, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga buyuk hissa qo‘shgan bobolarimiz - Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Bahouddin Naqshband, Xo‘ja Ahmad YAssaviy, Al-Xorazmiy, Al-Farg‘oniy, Ibn Sino, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur va boshqa ko‘plab ajdodlarimizning milliy va ma’naviy merosi xalqimizga qaytarildi, tavallud topgan kunlari butun mamlakat bo‘yicha nishonlandi, ruhlari shod etildi, asarlari nashr etildi. Ularning ma’naviy merosi bugungi kunda xalqimizga yangi jamiyat qurishda 4 ma’naviy kuch-qudrat bag‘ishlamoqda, jamiyatimizni ma’naviy yuksaltirishga xizmat qilmoqda. Jamiyat ma’naviyatini yuksaltirishda tarixiy xotira, ajdodlar tarixini bilish, milliy axloqiy qadriyat hamda an’analar va muqaddas dinimizning o‘rni va ahamiyati katta. Biron-bir xalq o‘z tarixini bilmay, asrlar osha yaratilgan ma’naviy merosga tayanmay va uni yanada rivojlantirmay turib o‘z kelajagini tasavvur eta olmaydi. Shu bois mustabid tuzum davrida soxtalashtirilgan xalqimiz tarixini xolisona, haqqoniy yoritish, barcha o‘quv maskanlarida Vatan tarixini o‘qitish borasida muhim tadbirlar amalga oshirildi. O‘zbek xalqi va o‘zbek davlatchiligi tarixini, tariximizning boshqa sahifalarini xolisona ilmiy asosda yoritish vazifalari birinchi Prezident I.A.Karimovning bir guruh tarixchilar bilan 1998-yil iyun oyida bo‘lgan suhbatida, Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-iyulda qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida»gi qarorida belgilab berildi. Mustaqillik yillarida Vatanimiz tarixini yoritish va o‘rganish masalalari partiyaviylik, sinfiylik yondashuvlaridan, hukmron kommunistik mafkura ta’siridan xalos etildi. Necha 10 yillar davomida buzib ko‘rsatilgan yoki so‘z yuritilmay kelgan tarixiy voqealarni xolislik, tarixiylik, haqqoniylik tamoyillari asosida yoritilgan qator ilmiy asarlar, darsliklar va o‘quv adabiyotlari yaratildi. Prezident Farmoni bilan 1996-yil Amir Temur yili deb e’lon qilindi. Amir Temur tavalludining 660-yilligini nishonlashga bag‘ishlangan tadbirlar O‘zbekistonda, dunyoning 50 dan ortiq mamlakatlarida o‘tkazildi. YUNESKO qarori bilan Sohibqiron yubileyi jahon miqyosida nishonlandi. Parijda Amir Temurga bag‘ishlangan madaniyat haftaligi, «Temuriylar davrida fan, madaniyat va maorifning gullab yashnashi» mavzuida xalqaro konferensiya va ko‘rgazmalar bo‘lib o‘tdi. Toshkent shahrida Amir Temurga haykal qo‘yildi, Temuriylar tarixi davlat muzeyi tashkil etildi, uning nomi bilan bog‘liq tarixiy yodgorliklar ta’mirlandi. 5 Istiqlol yillarida xalqimizning o‘tmishiga, boy tarixiy merosiga, ma’naviy qadriyat va an’analariga bo‘lgan munosabat tubdan o‘zgardi. Milliy madaniyatimizga, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan bobokalonlarimizning ma’naviy merosi xalqimizga qaytarildi, tavallud topgan kunlari mamlakat va xalqaro miqyosda keng nishonlanmoqda. Jumladan: 1991 yil ― Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi; 1993 yil ― Bahouddin Naqshbandiyning 675 yilligi; 1993 yil ― Najmiddin Kubro tavalludining 850 yilligi; 1994 yil ― Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligi; 1995 yil ― Mahmud az ― Zamaxshariyning 920 yilligi; 1996 yil ― Amir Temur tavalludining 660 yilligi; 1998 yil ― Imom Buxoriy tavalludining 1225 yilligi; 1998 yil ― Ahmad al-Farg‘oniy tavalludining 1200 yilligi; 1999 yil ― Jaloliddin Manguberdining 800 yilligi; 2000 yil ― Burhoniddin Marg‘inoniyning 910 yilligi; 2000 yil ― Imom Moturidiy tavalludining 1130 yilligi; 2000 yil ― Kamoliddin Behzod tavalludining 545 yilligi; 2003 yil ― Abduxoliq G‘ijduvoniyning 900 yilligi; 2004 yil ― Xoja Ahror Valiyning 600 yilligi zo‘r tantana bilan nishonlanganligi fikrimizning dalilidir. Uzoq va boy tarixning hamda madaniyatimiz, shuningdek, ma’naviyatimizning ildizi qadimga borib taqalishiga guvohlik beruvchi Xiva va Buxoro shaharlarining 2500 yillik to‘ylarining o‘tkazilishi jahon madaniyati tarixining ibtidosi sifatida ham e’tirof etilgan edi. 1999 yilda “Alpomish” eposining 1000 yilligi, 2001 yilda “Avesto” yaratilganining 2700 yilligi, 2002 yilda Termiz shahrining 2500 yilligi, 2002 yilda Shahrisabz shahrining 2700 yilligi, 2006 yilda Qarshi (Nasaf) shahrining 2700 yilligi, 2006 yilda Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi, 2007 yilda Samarqand shahrining 2750 yilligi, 2007 yili Marg‘ilon shahrining 2000 yilligi, 2009 yilda Toshkent shahrining 2200 yilligi 6 nishonlanishi Vatanimizning ma’naviyat sohasida bardamligi va shaharsozlik madaniyati ham baquvvatligini ko‘rsatuvchi dalil bo‘ldi. Vatanimiz ozodligi yo‘lida shahid ketgan Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat, Usmon Nosir va boshqa xalq jigarbandlarining nomi, izzat-ikromi, hurmati o‘z joyiga qo‘yildi, asarlari chop etildi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan Toshkentda mustamlakichilik davri qurbonlari xotirasini abadiylashtirish maqsadida «Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmui, «Qatag‘on qurbonlari xotirasi» muzeyi, fashizmga qarshi janglarda jon fido etgan xalqimizning farzandlari xotirasini abadiylashtirish maqsadida «Xotira-maydoni» majmuasi barpo etildi. Bu tadbirlar xalqimizda milliy ongni yuksaltirishga, tarixiy xotirani tiklanishiga, yoshlarni milliy istiqlol g‘oyalari ruhida tarbiyalashga xizmat qilmoqda. 1.2 Diniy va milliy qadriyatlarning tiklanishi. Madaniy taraqqiyot inson ma’naviy kamolotining asosiy ko‘rsatkichi hisoblanib, mamlakat ravnaqi har bir fuqaroning ongliligi, ularning madaniy-tarixiy boyliklarini yaratish, saqlash va rivojlantirish jarayonlariga bo‘lgan munosabatlariga har tomonlama bog‘liqdir. Davlatimiz rahbari SH.M.Mirziyoev «Har bir suveren davlat o‘zining betakror tarixi va madaniyatiga egadir. Bu tarix, bu madaniyatning haqiqiy ijodkori, yaratuvchisi esa xaqli ravishda shu mamlakat xalqi hisoblanadi»1. Ta’kidlash joizki, madaniy-tarixiy taraqqiyot nihoyatda murakkab hisoblanib, uning ichki mohiyatini ham moddiy, ham ma’naviy madaniyatlar tashkil etadi. Ularning o‘zaro aloqasi hamda mavjudlik shakllarini anglab etish uchun madaniy taraqqiyotning o‘ziga xos xususiyatlari, qonuniyatlari, rivojlanish bosqichlari va o‘lchovlarini aniqlash, shuningdek madaniy hodisalarning o‘zaro aloqasi, madaniyatning ijtimoiy taraqqiyotdagi vazifalari, o‘rni va roli, madaniyat va sivilizatsiya tushunchalari to‘g‘risida muayyan bilimga ega bo‘lish talab etiladi. O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning «Biz xalqni nomi bilan emas, balki madaniyati, ma’naviyati orqali bilamiz, tarixining tag- tomirigacha nazar tashlaymiz», – degan fikrlarida juda katta mantiq va ma’no bor. 7 Biroq, sovet mustabid tuzumi sharoitida o‘zbek milliy madaniyati haddan ortiq darajada zarar ko‘rdi. Barcha mustamlakachilar kabi kommunistik mafkura maddohlari ham o‘zbek xalqini qul qilish uchun, eng avvalo, xalqimizning milliy madaniyatini yo‘q qilishga zo‘r berdilar! Taniqli olim A.Mavrulov shunday ta’kidlagan edi: «o‘zbek xalqi katta yo‘qotishlarga qaramasdan, o‘zligini, o‘z milliy madaniyatini muayyan darajada saqlab qola bildi. Bunga uzoq va yaqin tarix guvoh. Endigi vazifa ma’naviy hayotdagi barcha yo‘qotishlarning o‘rnini qoplashdan iboratdir. O‘zbek xalqi ana shu yo‘ldan bordi, o‘z milliy tarixiy, madaniy merosiga sodiqligini ko‘rsata oldi. Bu esa mustamlakachiliklar davrida yo‘qotilgan, toptalgan madaniy merosni tiklash, o‘zligini anglashga bo‘lgan rag‘batni uyg‘otdi»1. Mustaqillik sharofati bilan diniy qadriyatlar, diniy e’tiqod qayta tiklandi. Ramozon hayiti, Qurbon hayiti, qadimiy xalq bayrami Navro‘z qayta tiklandi, bu kunlar Prezident Farmoni bilan dam olish, bayram kuni bo‘lib qoldi. Musulmonlar O‘zbekiston xalqi tarixida birinchi-marta bevosita hukumat homiyligida har yili Haj va Umra amallarini ado etish imkoniyatlariga ega bo‘ldilar. Prezident Farmoni bilan tuzilgan «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi (1994 yil 23 aprel PF-842- son)2, «Oltin meros» xalqaro xayriya jamg‘armasi (Vazirlar Mahkamasining 27.09.1996 yil 338-sonli Qarori)3 jamiyatning ma’naviy-ma’rifiy ravnaqi yo‘lida xizmat qilmoqda. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda jamiyat hayotining ma’naviy-ma’rifiy asoslarini mustahkamlash, milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushuncha va tamoyillarini hayotga joriy etish, yurtdoshlarimiz, ayniqsa, yosh avlod qalbida Vatanimiz taqdiri va kelajagi uchun daxldorlik va mas’uliyat hissini oshirish, yot g‘oyalarga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirishga yo‘naltirilgan targ‘ibot tizimi shakllandi. Bu jarayonda Respublika Ma’naviyat targ‘ibot markazi, uning joylardagi tuzilmalari hamda Milliy g‘oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi tomonidan muayyan ishlar amalga oshirilganini qayd etish lozim. mustaqillik-yillarida-ozbekistondagi-madaniy-va-manavi.html 8 Bugungi kunda dunyoda globallashuv jarayonlari kuchayib, tinchlik va barqarorlikka qarshi yangi tahdid va xatarlar tobora ko‘payib bormoqda. Bunday murakkab va tahlikali vaziyat sohada amalga oshirilgan ishlarni tanqidiy baholab, uning faoliyatini zamon talablari asosida takomillashtirishni taqozo etmoqda. Xususan, oila, mahalla va ta’lim muassasalarida yoshlar tarbiyasi, chekka hududlar va mahallalarda uyushmagan yoshlar bilan maqsadli g‘oyaviy-tarbiyaviy ishlarning yuzaki tarzda olib borilayotgani, jinoyatchilik, diniy ekstremizm va terroristik harakatlarga adashib qo‘shilib qolish, milliy qadriyatlarga e’tiborsizlik, erta turmush qurish, oilaviy ajralishlar kabi salbiy holatlarning oldini olishga qaratilgan targ‘ibot ishlarining aksariyat hollarda kutilgan natijani bermayotgani bu masalalarga jiddiy e’tiborni talab etmoqda. Mamlakatimizda qabul qilingan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida eng avvalo, davlat boshqaruvi organlarining quyi bo‘g‘inlari faoliyatini tubdan yaxshilash, ularning xalq bilan muloqot qilishini ta’minlash, bu borada samarali ijtimoiy hamkorlik mexanizmini mustahkamlash ustuvor vazifa sifatida belgilab qo‘yilgan. Ana shu maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda, ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot ishlarining mazmun-mundarijasini tubdan yaxshilash, ularning ko‘lami va miqyosini kengaytirish, tizimda faoliyat ko‘rsatayotgan soha xodimlarining bilim va malakasini izchil oshirib borish, tuman (shahar) darajasidagi xodimlar mehnatiga haq to‘lashning barqaror tizimini yo‘lga qo‘yish, sohada faoliyat olib borayotgan muassasa va tashkilotlar ishini muvofiqlashtirish va ularning samarasini oshirish maqsadida: Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashining Respublika Ma’naviyat targ‘ibot markazi hamda Milliy g‘oya va mafkura ilmiy-amaliy markazini birlashtirish yo‘li bilan ularning negizida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 28 iyul №PQ-3160-sonli Qarori bilan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazini qayta tashkil etildi1. 9 Muddati o‘tgan, kontrafakt va yaroqsiz tovarlar haqida xabar berganlar rag‘batlantiriladi 2.1 Kontrafakt mahsulotlari haqida Prezident qaroriga ko‘ra, saqlash muddati o‘tib ketgan, kontrafakt va iste’molga yaroqsiz tovarlar haqida xabar berganlar rag‘batlantiriladi. Shuningdek, o‘zganing tovar, xizmat ko‘rsatish belgisidan yoki firma nomidan qonunga xilof ravishda foydalanganlik uchun javobgarlik kuchaytiriladi. 4-aprel kuni prezidentning “Aholini sifatli iste’mol tovarlari bilan ta’minlashga qaratilgan qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi, deb xabar bermoqda Adliya vazirligi. Qarorga ko‘ra:  iste’molchilar hayoti yoki sog‘lig‘i xavfsizligi talablariga javob bermaydigan mahsulotlarning noqonuniy muomalasi bilan bog‘liq qilmish uchun javobgarlik kuchaytiriladi;  etil spirti, alkogol va tamaki mahsulotlarining noqonuniy muomalasi bilan bog‘liq qilmish uchun javobgarlik ijtimoiy xavflilik darajasidan kelib chiqib o‘rnatiladi;  sanitariya qonunchiligi va veterinariya, veterinariya-sanitariya qoidalarini buzganlik uchun belgilangan ma’muriy javobgarlik kuchaytiriladi;  o‘zganing tovar belgisidan, xizmat ko‘rsatish belgisidan, geografik ko‘rsatkichidan, tovar kelib chiqqan joy nomidan, adashtirib yuborish darajasida ular bilan o‘xshash bo‘lgan belgidan yoki firma nomidan qonunga xilof ravishda foydalanganlik uchun javobgarlik kuchaytiriladi (amaldagi tartibga ko‘ra, fuqarolarga BHMning 5 baravaridan 10 baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — 10 baravaridan 20 baravarigacha miqdorda jarima; xuddi shunday huquqbuzarliklar ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa, fuqarolarga BHMning 10 baravaridan 20 10 baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — 20 baravaridan 30 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi);  belgilangan talablar va shartlarning qo‘pol ravishda buzilishi oqibatida litsenziyasi bekor qilingan yoki xabardor qilish tartibida faoliyatni (harakatlarni) amalga oshirishi tugatilgan tadbirkorlarga quyidagi ro‘yxatda keltirilgan faoliyat turlari bilan shug‘ullanishiga cheklovlar belgilanadi. Mazkur masalalar yuzasidan tegishli qonun loyihasi ishlab chiqiladi. Qarorga muvofiq, iste’molchilar huquqlari himoya qilinishini ta’minlash, sertifikatlanmagan, saqlash muddati o‘tib ketgan, kontrafakt va iste’molga yaroqsiz tovarlarni ishlab chiqarish holatlari hamda ularning aylanmasiga chek qo‘yishda jamoatchilik nazorati kuchaytiriladi. Jumladan:  murojaatlar yagona axborot tizimi orqali qabul qilinadi va ular vakolatli organlar tomonidan qisqa muddatlarda ko‘rib chiqiladi;  huquqbuzarliklar haqida xabar bergan shaxslar rag‘batlantiriladi. Biroq hozircha bu kabi turdagi mahsulot va tovarlar haqida qayerga murojaat qilish mumkinligiga aniqlik kiritilmagan. Katta ehtimol bilan tegishli davlat organi va tashkilotlar platformani yaratgach, ommaga oshkor qiladi. 2023-yil 1-iyuldan ko‘piklanadigan va tabiiy vino mahsulotlari aksiz markalari bilan markalanmaydi. 2023-yil 1-avgustdan alkogol mahsulotlarining tovar belgilari ro‘yxatga olingani to‘g‘risidagi guvohnomaning mavjudligi alkogol mahsulotlari ishlab chiqarish uchun litsenziya talabi hisoblanadi. 2023-yil 1-sentabrdan tamaki mahsulotining ulgurji va chakana savdosi, pivo mahsulotining ulgurji savdosi xabardor qilish tartibida amalga oshiriladi. Kontrafakt – mahsulot egasining tovar belgisiga bo‘lgan huquqlarini buzish hisoblanib, iste’molchini adashtirish darajasida tovar nomini o‘zgartirish sanaladi. 11 Kontrafakt barcha mahsulotlar orasida mavjud. Jumladan, oziq-ovqat, dori-darmon, ichimliklar, parfyumeriya va boshqa barcha tovarlarda bor. Ma’lumotlarga ko‘ra, birgina kontrafakt dori-darmonlar har yili jahonda qariyb 1 million insonning umriga zomin bo‘lmoqda. Aholi esa bundan ogoh bo‘lishi lozim. Kontrafakt mahsulotlarni qanday ajratish mumkin?, Unga qarshi mamlakatimizda qanday choralar ko‘rilmoqda? Shu kabi savollar bilan O‘zA muxbiri O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Intellektual mulk agentligi axborot xizmati rahbari Feruz Jo‘rayev bilan suhbatlashdi. – Ko‘pincha xaridorlar har doim ham sotib olayotgan tovarlari nomlanishi to‘g‘riligiga, ishlab chiqaruvchisi haqida ma’lumotlar to‘liq yozilganiga e’tibor bermaydi va aldanib qoladi, – dedi bir bor adashgan mahsulotni qaytib sotib olmaydi. Bu esa nohalol “tadbirkor”ning boshqa turdagi kontrafakt mahsulot chiqarishiga sabab bo‘ladi va bu ayrim tadbirkorlarning faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu jarayon unga qonuniy chora ko‘rilmaguncha nihoyasizdir. Agentligimiz tomonidan Prezidentimizning joriy yil 28 yanvardagi “Intellektual mulk ob’ektlarini muhofaza qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq kontrafakt mahsulotlar aylanmasiga qarshi kurashish maqsadida “Kontrafaktsiz oy” oyligi o‘tkazilishi belgilangan. Joriy yilda respublika miqyosida o‘tkazilgan tadbirda 2 mingdan ortiq kontrafakt mahsulotlar sotilayotganligi aniqlanib, ishlab chiqaruvchi tadbirkorlarga chora ko‘rish bo‘yicha ishlar amalga oshirilmoqda. 2.2 Tovar belgisi va markirovka kontrafakt bilan kurashda qanday ahamiyatga ega? – Tovar belgisi O‘zbekiston Respublikasining qonunlari va xalqaro shartnomalariga muvofiq muhofaza qilinadi. Ayni paytda yurtimizda dastlabki raqamlarga asosan 60 mingdan ortiq tovar belgilari mavjud. Qonunga binoan tovar 12 belgilari 10 yil muddatga beriladi. Tovar belgisini saqlab qolishi yoki o‘zgartirish kiritish ixtiyoriy hisoblanadi. Tovar belgisiga doir guvohnomaning amal qilish muddati guvohnoma amal qilayotgan oxirgi yil mobaynida uning egasi tomonidan berilgan arizaga binoan har safar o‘n yilga uzaytirilishi mumkin. O‘tgan davrda respublikamizda asosan tovar belgilari himoyasi bo‘yicha talabnomalar tushgan bo‘lsa, endilikda chet ellarda intellektual mulk huquqini himoya qilish yuzasidan talabnomalar ham ko‘paymoqda. Xususan, agentlikka 70 ga yaqin milliy tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan tovar belgisini xorijiy davlatlarda huquqiy muhofaza qilish uchun murojaat qilingan. Demak, zamonaviy tadbirkor bozorda o‘z o‘rni va imijiga ega bo‘lishi, iste’molchi ishonchini qozonishi va tovar nomidan ”qaroqchilar” foydalanishining oldini olish uchun brendni himoyalashi juda muhim. 2.3 Kontrafakt mahsulot savdosi o‘z ortidan qanday xavf tug‘diradi? – Kontrafakt mahsulotlar makon tanlamas bo‘lib, bu muammo bilan barcha mamlakatlar kurash olib boradi. Chunki kontrafakt mahsulot savdosi mamlakat iqtisodiyotiga zarar keltirib, nohalol raqobat oqibatida yirik tadbirkorlarning tovar aylanmasi keskin tushib ketadi va ishchilarga oylik, davlatga soliq to‘lash qobiliyatini asta-sekin yo‘qotadi. Passiv daromad esa kompaniyalarning ish o‘rnini qisqartirishga yoki butunlay bankrot bo‘lishiga olib keladi. Buning ortidan ishsizlik kelib chiqadi.Xalqaro savdo palatasining ma’lumotlariga ko‘ra, butun dunyo bo‘ylab kontrafakt mahsulotlar savdosi barcha xalqaro tovar savdosining 5-7 foizini tashkil qiladi. Kontrafakt mahsulotlar jahon iqtisodiyotiga yiliga taxminan 500 milliard dollar zarar keltiradi. – Dori vositalari kontrafakti bo‘yicha alohida to‘xtalib o‘tsangiz. Bu guruhga mansub mahsulotlar kontrafakti qanchalik ko‘p? 13 – Qalbaki dori tarkibida faol moddalar umuman bo‘lmasligi ham mumkin, shu bois uni qabul qilgan shaxsning ahvoli yaxshilanmaydi, balki kasallikni yengishga qarshi vosita ichilmagani sababli sog‘ligi jiddiy xavf ostida qoladi. Dori ishlab chiqaruvchi farmatsevtik firma dori sifati va kasallikka ta’sir qilishini yillar davomida sinovdan o‘tkazadi. Ammo kontrafakt mahsulot tayyorlab bozorga chiqarishga urinayotgan “uddaburon tadbirkor” esa osongina foyda ko‘rish maqsadida o‘zganing tovar belgisidan foydalanib, nomi o‘xshash dori ishlab chiqaradi. Oddiygina nomi va tashqi ko‘rinishi taniqli bo‘lgan dorilar qadog‘ini o‘xshatib, bir-ikkita harfini o‘zgartirib qo‘yadi xolos. Masalan, “Turmol”, deb chiqarilgan dori vositasi aslida Hindistonning “Trimol” tabletkasi analogi hisoblanadi. Dorini qalbakilashtirishdan maqsad esa odamlarning ong ostida shakllangan obraz orqali kontrafakt dori mahsuloti sotuvini rivojlantirishdir. Ma’lumki, bugungi kunda respublikamizdagi dorixonalarda 9 mingdan ortiq dori vositalari sotilmoqda. Fuqarolar murojaatiga binoan kontrafakt dori vositalari aylanmasini to‘xtatish yuzasidan ishlab chiqaruvchilarga taqdimnomalar kiritiladi. Shunda ham huquqbuzarlik holatlari takrorlansa, tegishli davlat organlariga qonuniy chora ko‘rish maqsadida bayonnoma rasmiylashtiriladi. Agentlik xodimlari tomonidan dorixonalarda sotilayotgan kontrafakt mahsulotlari aylanmasini cheklash maqsadida ularning maxsus katalogi tuzilib, sotuvchilar va iste’molchilar doimiy ravishda tanishtirilmoqda. Shuningdek, katalogga kiritilgan kontrafakt dori vositalari sotuvi bilan shug‘ullanish uchun javobgarlik belgilangani haqida ogohlantirilib, dorilarni dorixona peshtoqidan olish talab etiladi va noqonuniy ishlab chiqaruvchilar javobgarlikka tortiladi – Bu muammo bilan kurashishda kaysi tizimlar yordam beradi? – Kurashish uchun tizimlar yetarlicha. Bu borada bojxona organlari ham, Soliq qo‘mitasi ham juda katta ishlarni olib bormoqda. Shu bilan birga, texnologiyalarning rivojlanishi bilan yangi va samarali tizimlar ham joriy etilmoqda. 14 II-BOB Kontrafakt mahsulotning iste’mol uchun hafliligi 2.1Kontrafakt mahsulotning iste’mol uchun hafliligi nimada? Kơpincha ichki istemol bozorida kơpincha ozik-ovkat mahsulotlari, maishy kimyo, cosmetics hamda dori-darmon kabi mahsulotlarga oson taqlid qilingan holda qalbakilashtiriladi va undan nusxalar yetkazib beriladi. Insofsiz ishlab chiqarilgan qalbaki mahsulot bilan mahsulot nushalari ichida (ko'chiriladi mashhur brendlardan) farqni sezmaidigan darazhada haridorlarning hayolida asl pincha ong osti tasavvurini ya ratadi va bu orkali ularni chalgitishga harakat qiladi. Har doim ham asl va qalbakilari o'rtasidasigi farq unchalik bilinmaydi. Iste'molchilar esa etiborsizlik tufayli o'rtadagi farqni sezmaydilar va ularning sokhta mahsulotining arzon narkhlarini zhalb qiladi. Kalbaki mahsulotlarini ishlab chiqarish chikarish va sotish moddiy asl ishlab chikaruvchilarning intellectual mulk huquqlarini buzadi, beams iste’molchilarning hayoti va sotligiga tahid soladi. Oʻzbekiston Respublikasi Monopoliyaga qarshi kurash qoʻmitasi huzuridagi Isteʼmolchilar huquqlarini himoya qilish agentligi axborot xizmati va isteʼmolchilarning jamiyatdagi bilim va texnologiyalariga muvofiqligi borada kecha, 4-aprel kuni «Aholini sifatli iste’mol tovarlari bilan ta’minlashga qaratilgan qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Prezident qarori imzolandi Qarorga muvofiq, kontrafakt va iste’molga yaroqsiz tovarlar aylanmasi haqida yig‘ilgan murojaatlar yagona axborot tizimi orqali qabul qilinadi va ular vakolatli organlar tomonidan qisqa muddatlarda ko‘rib chiqiladi. Bunday huquqbuzarliklar haqida xabar bergan shaxslar esa rag‘batlantiriladi. Iste’molchilar huquqlari himoya qilinishini ta’minlash, sertifikatlanmagan, saqlash muddati o‘tib ketgan, kontrafakt va iste’molga yaroqsiz tovarlarni ishlab chiqarish holatlari hamda ularning aylanmasiga chek qo‘yishda jamoatchilik nazorati kuchaytiriladi iste’molchilar hayoti yoki sog‘lig‘i xavfsizligi talablariga javob bermaydigan mahsulotlarning noqonuniy muomalasi bilan bog‘liq qilmish uchun javobgarlik kuchaytiriladi; 15 etil spirti, alkogol va tamaki mahsulotlarining noqonuniy muomalasi bilan bog‘liq qilmish uchun javobgarlik ijtimoiy xavflilik darajasidan kelib chiqib o‘rnatiladi; sanitariya qonunchiligi va veterinariya, veterinariya-sanitariya qoidalarini buzganlik uchun belgilangan ma’muriy javobgarlik kuchaytiriladi; o‘zganing tovar belgisidan, xizmat ko‘rsatish belgisidan, geografik ko‘rsatkichidan, tovar kelib chiqqan joy nomidan, adashtirib yuborish darajasida ular bilan o‘xshash bo‘lgan belgidan yoki firma nomidan qonunga xilof ravishda foydalanganlik uchun javobgarlik kuchaytiriladi; belgilangan talablar va shartlarning qo‘pol ravishda buzilishi oqibatida litsenziyasi bekor qilingan yoki xabardor qilish tartibida faoliyatni (harakatlarni) amalga oshirishi tugatilgan tadbirkorlarga quyidagi ro‘yxatda keltirilgan faoliyat turlari bilan shug‘ullanishiga cheklovlar belgilanadi. Hujjat bilan mazkur masalalar yuzasidan tegishli qonun loyihasi ishlab chiqilishi ham belgilab qo‘yildi. Bundan tashqari, 2023-yil 1-iyuldan ko‘piklanadigan va tabiiy vino mahsulotlari aksiz markalari bilan markalanmaydi. 2023-yil 1-avgustdan alkogol mahsulotlarining tovar belgilari ro‘yxatga olinganligi to‘g‘risidagi guvohnomaning mavjudligi alkogol mahsulotlari ishlab chiqarish uchun litsenziya talabi hisoblanadi. 2023-yil 1-sentyabrdan esa tamaki mahsulotining ulgurji va chakana savdosi, pivo mahsulotining ulgurji savdosi xabardor qilish tartibida amalga oshiriladi 16 Muammo Farg‘ona vodiysida kontrafakt mahsulotlar muammosini oshkor qilish. Ishni joyidan ko‘chirish. Sotuvchilarni kontrafakt mahsulotini ishlab chiqarish uchun ma'muriy javobgarlik to‘g‘risida xabardor qilish. KNAUF nomi ostidagi qalbaki mahsulotni aniqlash. Mazkur muammoga keng jamoatchilik va vakolatli organlar e'tiborini jalb qilish. Xaridorlar ishonchining puch chiqishi kompaniya obro‘siga putur yetkazadi. Natijasi shubhali bo‘lishdan tashqari, kontrafakt mahsulot salomatlikka xavfli bo‘ladi, chunki qalbaki shtukaturka tarkibida har narsa bo‘lishi mumkin. kontrafakt mahsulot qalbaki, undan soliqlar to‘lanmaydi, u qonundan tashqarida. Xaridorlarni bunday mahsulotni xarid qilishning oqibatlari haqida xabardor qilish. Yechim Tovar belgilarini o‘g‘irlash, O‘zbekistonda ishlab chiqaruvchining kontrafaktga qarshi kurashishidagi qiyinchiliklar mavzuini muntazam ko‘tarib chiqish, ishni joyidan siljitish. Natija Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi bilan hamkorlikdagi sa'y-harakatlar natijasida Toshkent, Samarqand, Buxoro, Andijon, Farg‘ona va Jizzaxda ROTBAND® nemis kompaniyasining tovar belgisini o‘g‘irlashning rivojlanishini qisman to‘xtatishga erishildi. 2018 yil 27 sentabr kuni O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi tomonidan O‘zbekiston respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi, “O‘zstandart” agentligi bilan hamkorlikda kontrafakt matbaa mahsulotlari ishlab chiqarilishining oldini olish, ular savdosiga qarshi hamkorlikda kurashish, ota-onalarni bu kabi mahsulotlarni xarid qilmaslikka chaqirish, bu jarayonga keng jamoatchilikni jalb etish maqsadida “Kontrafakt – sog‘lik, sifat va iqtisodiyot kushandasi” mavzusida matbuot anjumani o‘tkazildi. 17 Aytib o‘tish kerakki, respublika hududiga kontrafakt matbaa mahsulotlarini olib kirish, ishlab chiqarish, tarqatish manbalarini aniqlash va bu jarayonlarning oldini olish bo‘yicha O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi tomonidan hamkor tashkilotlar bilan doimiy ravishda turli tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu o‘rinda respublika va hududiy teleradiokanallar, matbuot nashrlari, internet saytlari, ijtimoiy tarmoqlar orqali muntazam chiqishlar qilinayotganini alohida ta'kidlash lozim. Xususan, aholini kontrafakt mahsulotlaridan ogohlikka chaqiruvchi mavzuda bir nechta ijtimoiy roliklar tayyorlanib, efirga uzatildi. – Bugungi kunda muhtaram prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan ishlab chiqilgan va samarali tatbiq etib kelinayotgan Harakatlar strategiyasi doirasida jamiyatimizning barcha sohalarida ulkan islohotlar amalga oshirilmoqda, - deydi O‘zMAA Bosh direktori L.Tangriyev. – Xususan, ommaviy axborot vositalari, noshirlik, matbaachilik, axborot-kutubxona tizimini yanada takomillashtirishga qaratilgan 10dan ortiq qonun hujjatlari ishlab chiqildi va qabul qilindi. Nashriyot-matbaa ijodiy uylari, noshirlarimiz turli xalqaro miqyosdagi ko‘rgazma va boshqa tadbirlarda ishtirok etib, yutuqlarni qo‘lga kiritishmoqda. Umuman olganda sohaga zamonaviy texnologiyalar kiritilmoqda, innovatsion g‘oyalar tatbiq etilyapti. Bular, albatta, quvonarli, ammo sohada yetarlicha xatolarning mavjudligi, kamchiliklarga yo‘l qo‘yilayotganligi achinarli hol. – Kontrafakt mahsulotlarni ishlab chiqarish, ularning savdosi bilan shug‘ullanganlik uchun, aniqroq qilib aytganda asarlar yoki turdosh huquqlar obektlaridan noqonuniy foydalanish, shu barobarida asarlar yoki turdosh huquqlar obektlarining kontrafakt nusxalarini tayyorlash, tarqatish, omma e'tiboriga yetkazish yoxud asarlar yoki turdosh huquqlar obektlarining kontrafakt nusxalarida tayyorlovchilar, ishlab chiqarish joylari, shuningdek mualliflik huquqi va turdosh huquqlar egalari haqida yolg‘on ma'lumotlarni ko‘rsatganlik uchun “Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risida”gi Kodeksga ko‘ra, fuqarolarga – eng kam oylik ish haqining 1 baravaridan 5 baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa 5 baravaridan 10 baravarigacha jarima solinishi belgilab qo‘yilgan, – deya o‘z so‘zini yakunladi 18 Hozirda qonuniy asosda faoliyat yuritib, jamiyat va mamlakat rivojiga munosib hissa qo‘shayotgan va bu orqali yaxshigina daromadga ega bo‘layotgan korxonalar soni talaygina, ammo guruch kurmaksiz bo‘lmaganidek, sohada qonun talablarini mensimaydigan, shaxsiy manfaat yo‘lida davlat iqtisodiyoti va kishilar sog‘lig‘iga zarar yetkazishdan toymaydigan “uchar”lar ham uchrab turadi. Agentlik tomonidan 2018 yilning o‘tgan davrida o‘ndan ortiq qonun buzilish holatlari aniqlandi. Jumladan, Navoiy viloyatida yakka tartibdagi tadbirkor G. Isayeva “Bayoz” nashriyoti grifi ostida chop etilgan qalbaki kitob savdosi bilan shug‘ullangan. Qashqadaryo viloyati Qamashi shahrida joylashgan “Kitoblar durdonasi” do‘konida esa qo‘lbola usulda tayyorlangan maktab darsliklari sotilayotgani aniqlangan. Yoki “Smart Brain” OK, “Sun Trade Group”, “Brok class servis” va “Qog‘oz Kapital Biznes” mas'uliyati cheklangan jamiyatlari tomonidan davlat standartlariga zid ravishda ishlab chiqarilgan 12 hamda 48 varaqli daftarlar poytaxt bozorlarida sotuvga chiqarilgan. Toshkent shahridagi “Chorsu” bozori atrofida joylashgan savdo do‘konlari va rastalarida, Toshkent viloyati hududida joylashgan “Ilm shu'lasi” ulgurji bozorida ham bir qator faktlar aniqlanib, qonuniy chora ko‘rish uchun vakolatli organlarga yuborilgan. Ko‘rilayotgan choralarga qaramay, bozor va savdo rastalarida turli xildagi sifatsiz, milliy ma'naviyatimizga zid, “ommaviy madaniyat”ni targ‘ib etuvchi mahsulotlar savdosi kamaymayotgani kuzatilmoqda. Ayniqsa, maktab bozorlarida xorijiy mamlakatlardan keltirilayotgan mahsulotlar kelajak avlod ongi va ruhiyatiga, ta'lim-tarbiyasiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi bilan tashvishlidir. Bunday holatlarning yuzaga kelishi, avvalo, ayrim olg‘ir tadbirkorlarning nafsga qul bo‘lib, yashirin sexlarda o‘zganing mahsulotidan nusxa ko‘chirib, soliqdan qochib, savdo qilayotganligi, ko‘proq foyda olish uchun standartda belgilangandan ko‘ra, yengil va sifatsiz qog‘ozni ishlatayotganligi, turli qing‘ir yo‘llar bilan xorijdan milliy standartlarimizga zid mahsulotlar kirib kelayotganligi 19 bilan bog‘liq.Tadbir ishtirokchilari tomonidan kontrafakt matbaa mahsulotlari ishlab chiqarilishi va savdosiga qarshi kurash bo‘yicha quyidagi takliflar kiritildi: - kontrafakt matbaa mahsulotlar ishlab chiqarilishining oldini olish, ota- onalarni ularni xarid qilmaslikka chaqirish, bu mahsulotlar yetkazishi mumkin bo‘lgan zararlar haqidagi ijtimoiy roliklarni tayyorlash, ularni televideniye, radio, bosma nashrlar, ijtimoiy tarmoqlar orqali keng tarqatish; - kontrafakt matbaa mahsulotlarini ishlab chiqarganlik yoki uning savdosi bilan shug‘ullanganlik uchun jarima miqdorini oshirish; - ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida sog‘lom raqobat muhitini yaratish; - bosmaxona-nashriyot-xaridor o‘rtasida uch tomonlama shartnoma tuzilishini yo‘lga qo‘yish; - Matbuot va axborot agentligi, DSQ, “O‘zstandart” agentligi va boshqa mutasaddi vazirlik hamda idoralar uchun yagona monitoring o‘tkazish tartibini ishlab chiqish va tasdiqlash, shuningdek uni amalga kiritish. Vazirlar Mahkamasi qarori bilan 2023 yil 1 iyundan boshlab iste`molchilar huquqlari himoya qilinishini ta`minlash, sertifikatlanmagan, saqlash muddati o`tib ketgan, kontrafakt va iste`molga yaroqsiz tovarlarni ishlab chiqarish holatlari bo`yicha murojaatlar "Soliq hamkor" axborot tizimi orqali qabul qilinadi va ko`rib chiqiladi. Bu haqda UzA xabar bermoqda. "Soliq hamkor" axborot tizimi orqali murojaatlarni qabul qilish, ko`rib chiqish hamda huquqbuzarliklar haqida xabar bergan shaxslarni rag`batlantirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: - axborot tizimi orqali kelib tushgan murojaatlar nazorat va boshqa tadbirlarni o`tkazish uchun asos bo`ladi; - murojaatlar vakolatli organlar tomonidan 10 ish kunida majburiy tartibda ko`rib chiqilib, natijasi bo`yicha murojaat yo`llagan shaxs xabardor qilinadi, bundan qonunchilikda belgilangan holatlar mustasno; 20 - tasdig`ini topgan qonun buzilishi holatlari bo`yicha ma`muriy huquqbuzarlik uchun jarimaning 20 foizi, jinoyatlar uchun esa BHMning besh baravarigacha miqdorda rag`batlantiriladi. Eslatib o`taman, kontrafakt va iste`molga yaroqsiz tovarlar haqida xabar bergan shaxslar rag`batlantirilishi prezident qarori bilan belgilandi. Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilayotgan ustuvor eʼtibor samarasida hududlarda katta-kichik sanoat korxonalari ishga tushirilmoqda. Oʻnlab, yuzlab ish oʻrinlari yaratilishi barobarida import oʻrnini bosuvchi, xaridorgir mahsulotlar ichki bozorga kirib kelmoqda. Hattoki mahalliy isteʼmolchilardan ortib, eksport salohiyatini yuksaltirayotgan korxonalar safi ham kengayib boryaptiki, bularning bari alaloqibat aholi turmush farovonligini yaxshilashga xizmat qilishi barchamizga maʼlum. Tadbirkorlikning qoʻllab-quvvatlanishi ishlab chiqaruvchilar oʻrtasida raqobatni kuchaytirishi muqarrar. Rivojlangan davlatlar tajribasiga razm solsak, guvoh boʻlamizki, erkin va sogʻlom raqobat faqat-faqat taraqqiyotni taʼminlab kelgan. Sababi, bunda, eng avvalo, mahsulot sifatiga boʻlgan eʼtibor ortadi. Isteʼmolchi talab va ehtiyojidan kelib chiqqan holda yangi mahsulotga asos solinadi. Bir soʻz bilan aytganda, tinimsiz izlanish, toʻxtovsiz harakat orqali bozordan munosib joy egallanadi. Respublikamizda ham bu yoʻnalishdagi saʼy-harakatlar amaliy natijasini bermoqda. Jahon bozorida oʻz brendiga ega boʻlayotgan korxonalar soni ortib borayotgan bir paytda ichki bozor talablariga mos ravishda faoliyat yurituvchi korxonalar soni ham koʻpayib borayotir. Ular tomonidan tayyorlangan va isteʼmolga tavsiya etilayotgan mahsulotlar sifat darajasidan xorijnikidan qolishmasligi bilan ahamiyatlidir. Shunday boʻlgani holda ayrim ishlab chiqaruvchilar oʻz brendini yaratish, shu orqali erkin raqobatni “yorib chiqish” oʻrniga yirik ishlab chiqaruvchilar nomidan foydalanishlari achinarli, albatta. Bu esa savdo manzillarida kontrafakt mahsulotlar paydo boʻlishiga olib kelmoqda. 21 Biroq, ming taassufki, bugun bozorlarimizda kontrafakt mahsulotlarni istagancha topish mumkin. Adliya vazirligi tomonidan joriy yilda chop etilgan kontrafakt mahsulotlar katalogida 300 dan ziyod mahsulotlar roʻyxati keltirilgani bunga misoldir. Achinarlisi shundaki, bu oxirgi koʻrsatkich emas... Andijon shahridagi “Jahon bozori” savdo majmuasida boʻlib, asl nusxadagi mahsulotlar savdosi bilan qiziqdik. — Tan olish kerak, aksariyat sifatli mahsulotlar xorijdan import qilinadi, — deydi yakka tadbirkor Abdurasul Ahmadaliyev. — Aynan shu mahsulotlarning kontrafakt turlari ham mavjud. Ular asosan mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan tayyorlanmoqda. Asl nusxadagi mahsulotning narxi qimmat boʻlgani holda koʻplab yurtdoshlarimiz qiymati arzon, biroq kontrafakt mahsulotni xarid qilishga odatlangan. Toʻgʻri, narxi past mahsulotning bozori chaqqon boʻladi, biroq sifatiga kafolat yoʻq. Masalan, oʻzim savdosi bilan shugʻullanuvchi “Henkel AG & KGdA” kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan “Syoss” shampunini va uning mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan tavsiya etilgan kontrafakt nusxasini amalda sinab koʻrganman. Afsuski, oʻzimizning mahsulot dastlab yaxshi natija beradi, bora-bora esa boshda qazgʻoq hosil qiladi. Tadbirkorlar uchun mahalliy ishlab chiqaruvchilar mahsulotini sotish har tomonlama afzal. Sababi, ular import oʻrnini egallagani uchun tannarxi ham, sotuvdagi narxi ham arzon boʻladi. Buning uchun mahsulot sifatiga alohida ahamiyat qaratish kerak. Shunisi aniqki, xaridorni aldab hech kim manfaat koʻrolmaydi. Andijon viloyatidagi mavjud savdo majmualarida olib borilgan nazorat tadbirlari davomida 100 dan ortiq kontrafakt mahsulotlar aniqlandi, — deydi Intellektual mulk agentligi Andijon viloyat boʻlimi rahbari Murodjon Jaloldinov. — Ularning ayrimlari mahalliy ishlab chiqaruvchilarga tegishli boʻlgani bois 40 dan ortiq tadbirkorlik subyektlariga ogohlantiruvchi taqdimnomalar kiritildi. Shulardan 25 tasi mahsulotini amaldagi tartiblar doirasida qayta ishlab chiqarishga yoʻnaltirgan boʻlsa, qolgan 15 tasiga nisbatan maʼmuriy chora koʻrishga toʻgʻri keldi. Ishlab 22 chiqaruvchilar oʻz oʻrnida mahsulot sifatiga ham alohida eʼtibor qaratishlari lozim boʻladi. Sababi, oʻrganishlar davomida aksariyat kontrafakt mahsulotlarning sifati talab darajasida emasligi aniqlangan. Demak, bu borada ishlab chiqaruvchilardan tashqari sohaga masʼul boshqa idoralar vakillari masʼuliyatini oshirish ham muhimdir. Zero, har bir mahsulotning sifati, yaroqliligi, xavfsizligi tegishli idoralar tomonidan tasdiqlanganidan keyingina isteʼmol bozoriga chiqarilishi kunday ravshanku! Yanada achinarlisi, bunday kontrafakt mahsulotlar oziq-ovqat va dori-darmon vositalari orasida ham uchrab turibdi. Intellektual mulk agentligi tomonidan tayyorlangan katalogda 70 ga yaqin turdagi kontrafakt dori vositalari roʻyxati keltirilgan. Ular orasida bemorlar tomonidan eng koʻp xarid qilinadigan sinepar, mezim, amizon, yodomarin, teraflyu, kyupen, trimol forte kabilarga nomi, qadogʻining tashqi koʻrinishi jihatidan juda yaqin boʻlgan vositalarning mavjudligini qanday baholash mumkin? Shu sababli O‘zbekistonda noqonuniy yo‘l bilan kirib kelgan, sifatsiz dori- darmonlar ulushi ham ortib bormoqda. Masalan, joriy yilning 9 oyi davomida Farmatsevtika tarmog‘ini rivojlantirish agentligiga 1000 dan oshiq sifatsiz dori- darmonlar bo‘yicha arizalar kelib tushgan va natijada 7000 turdagi sifatsiz hamda qalbaki dori-darmon turlari aniqlangan. Bu haqida Farmatsevtika tarmog‘ini rivojlantirish agentligi direktori maslahatchisi Muhabbat Ibragimova ma’lum qildi. Uning aytishicha, O‘zbekiston farmatsevtika bozorida jami 1 mrlrd 400 mln dollarlik dori-darmon vositalari aylanmoqda. Agar unga noqonuniy sotilayotgan, qalbaki dorilar ham qo‘shilsa, bu raqamlar qanchalik o‘zgarishini aniq aytish qiyin. Bundan tashqari, Liberal demokratik partiya O‘zbekistonda alkogol va tamaki mahsulotlarining kontrabandasiga to‘xtalib o‘tdi va mas’ullardan bu bo‘yicha izoh oldi. 23 Alkogol va tamaki mahsulotlari bozorini tartibga solish hamda vinochilikni rivojlantirish agentligi vakili Komiljon Abdurahimov O‘zbekistonda alkogol kontrabandasiga qaraganda kontrafaktlari juda ko‘p ekanligini aytdi. Tamaki mahsulotlari orasida esa kontrabanda ulushi yuqori turadi. “So‘nggi tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki O‘zbekistonda tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasi 4 foizdan 15 foizga oshgan”, dedi Abdurahimov. Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan 2021 yilda amalga oshirilgan sayyor soliq tekshiruvlarida 2 trln so‘mdan oshiq qiymatdagi jami 154 ming 914 shisha aksiz markasiz, qalbaki alkagol mahsulotlari aniqlangan. Mazkur ko‘rsatkichlar O‘zbekistonning ichida aniqlanayotgan raqamlardir. Biroq, mamlakatimiz chegaralarida ham aniqlanayotgan, to‘xtatib qolinayotgan kontrabanda mahsulotlari ham oz emas. Shunday bo‘lsa-da, qalbaki mahsulotlarni olib kirishning uddasidan chiqayotganlar baribir topiladi. 24 Xulosa Xulosa qilib aytganda uzoq ming yilliklar shundan dalolat beradiki, o‘zbek milliy davlatchilik tarixi eng avvalo ma’naviy-ma’rifatning jamiyat hayotida muhim o‘rin egallaganligi bilan bog‘liq bo‘lgan. Ushbu azaliy an’anaga mustaqillik yillarida alohida e’tibor berilishi katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Milliy madaniyatitmizga, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan bobokalonlarimizning ma’naviy merosi xalqimizga qaytarildi. Milliy pedagogik tafakkur ta’sirida ta’limni sog‘lomlashtirish jarayoni boshlandi. Uzoq vaqt mobaynida tashqi dunyodan uzib qo‘yilgan, o‘zga mamlakatlar tarixiy tajribasidan ham, milliy ma’rifiy-pedagogik merosdan ham bahramand bo‘lmagan milliy pedagogikamiz jahon maydoniga chiqdi. Erishilgan natijalarni o‘zgalarniki bilan qiyoslash, boshqalardagi ijobiy natijalarni o‘zlashtirish imkoni paydo bo‘ldi. Mamlakatning madaniy hayotida ro‘y bergan muhim voqealar shu davr adabiyoti, teatr san’ati, rang tasvir ijodkorligi sohalariga keng imkoniyatlar eshigi ochildi. SHuningdek, istiqlolning har bir yili mamlakatimiz tarixi sahifalariga ulkan bunyodkorlik, xalqimiz erishayotgan olamshumul yutuqlar, ezgulik va shodumonlik, taraqqiyot va faravonlik yili sifatida zarhal harflar bilan bitilmoqda. Xulosa oʻrnida aytish joizki, ichki bozorda kontrafakt mahsulotlarining paydo boʻlishiga oʻnlab idoralar vakillari birdek javobgardirlar. Ayrim ishlab chiqaruvchilar vijdonini chetga surib, jigʻildonini oʻylayotgan bir paytda sifat belgisini nazorat qiluvchi masʼullarning befarqligini oqlab boʻlmaydi. Bu borada import mahsulotlarning respublikamiz hududiga kirib kelish tartiblariga qatʼiy rioya qilinishi muhimligini ham qayd etish lozim. Zero, isteʼmolchilar huquqlari hamma vaqt ishonchli himoyalanishi va inson omili daromad keltiruvchi manbaga aylanib qolmasligi kerak. Joriy yilning 19 oktyabr kuni O‘zbekiston Liberal demokratik partiyasi press klubining “Yashirin iqtisodiyotni qisqartirish, tovarlarning noqonuniy aylanmasining oldini olish choralari” mavzusida navbatdagi sessiyasi bo‘lib o‘tdi. 25 Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Mahalliy Kengashlar deputatlari, vazirlik va idoralar vakillari hamda tadbirkorlar ishtirokida o‘tkazilgan majlisda tovarlarning noqonuniy aylanmasini oldini olish, ayniqsa, farmatsevtika, alkogol va tamaki mahsulotlari kontrabandasiga chek qo‘yish masalalari muhokama qilindi. Sessiyani olib borgan O‘zLiDeP bo‘lim mudiri Baxtiyor Ruhiddinovning aytishicha, aynan bu mavzuning tanlanishiga sabab farmatsevtika vositalarining jamiyat sog‘ligi bilan bog‘liq ekanligi, shuningdek, so‘nggi kunlarda alkogol va tamaki mahsulotlaridan zaharlanish holatlarining ko‘p uchrayotgani va yoshlar orasida ommalashib borayotganidir. Mas’ullar esa kurashni boshlashdan avval qonunchiligimizdagi kamchiliklarni tuzatish kerakligini ta’kidlashmoqda. Chunki bu kamchiliklar muammoni hal qilishda ularning oyog‘iga tushov bo‘lib turibdi. 26 Foydalanilgan adabiyotlar 1. https://www.gazeta.uz/oz/2023/04/05/javobgarlik/ 2. https://uza.uz/oz/posts/kontrafakt-mahsulotlar-iqtisodiyot-rivojiga- xavf-soladi_311229/ 3. https://consumer.gov.uz/yangiliklar/kontrafakt-ozi-nima/ 4. https://xs.uz/uz/post/kontrafakt-mahsulotlar-istemolchilar-huquqini- kim-himoya-qilad 5. https://qalampir.uz/uz/news/uzbekiston-liberal-demokratik- partiyasi-kontrabanda-va-kontrafakt-ma%D2%B3sulotlarga-k-arshi- zhiddiy-kurash-boshladi-70740/ 6. https://www.grafo-logos.ru/blog/baza-znanij-kontrafaktnaya- produkcziya/kontrafaktnaya-produkcziya-vidyi-i-kak-opredelit- kontrafakt 7. https://darakchi.uz/index.php/oz/165886  2. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. –T.: “O‘zbekiston”, 2003 y.  3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch – T., “Ma’naviyat” 2008.  4. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. T., O‘zbekiston, 2009.  5. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyoti va halqimiz farovonligini yanada yuksaltirish. T., “O‘zbekiston”, 2010.  6. Karimov I.A. O‘zbekiston buyuk kelajak sari. –T.: “O‘zbekiston”, 1999 y.  7. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. T., Sharq. 1999.  8. Karimov I.A. Imperiya davrida bizni ikkinchi darajali odamlar, deb hisoblashar edi. (Perzident Islom Karimovning “Nezavisimaya gazeta” muxbirining savollariga javoblari). –T.: “O‘zbekiston”, 2005 y.  9. Karimov I.A. Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. –T.: O‘zbekiston, 2000 y. 11-bet. 27  10. Karimov I.A Biz tanlagan yo‘l – demokratik taraqqiyot va ma’rifiy dunyo bilan hamkorlik yo‘li. 11-jild. –T.: “O‘zbekiston”, 2003 y.