ilmiybaza.uz Magistrlik dissertasiyasini yozish bosqichlari 1. Ilmiy tadqiqot ishiga qo’yiladigan asosiy talablar. 2. Natijalar, xulosalar va amaliy tavsiyalarning asoslanishi. 3. Ilmiy tadqiqot ishining tanlab olinishi va unga rahbarlik qilish. 4. Ilmiy tadqiqot ishni rejalashtirish. Mustaqil O’zbekistonning kelajagi ko’p jihatdan barkamol, intellektual saloqiyatli avlodni tarbiyalashga bog’liq. Shunday muhim vazifani amalga oshirish uchun o’z Vataniga, xalqiga, istiqlol g’oyalariga sadoqatli, erkin va mustaqil fikrlaydigan ijodkor shaxsni shakllantirish davlat ta’lim siyosatining ustivor yo’nalishlaridan biridir. Bu borada shakllanayotgan milliy istiqlol mafkurasi (MIM) yosh avlodni ma’naviy barkamol inson etib tarbiyalashda yetakchi va yagona g’oya bo’lib xizmat qilmoqda. Shuning bilan birga ta’lim tizimidagi tub islohotlar orqali shaxs ma’naviy kamolotini ta’minlash mazkur yo’nalishning dolzarb muammolaridan biri bo’lib, bu haqda O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida” gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” da ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish, ma’naviy barkamol shaxsni tarbiyalash davlat ahamiyatiga molik muhim vazifalardan biri ekanligi ko’rsatilgan. Ma’lumki, “XXI asr – intellektual taraqqiyot asri” sifatida e’tirof etildi. Bu o’rinda jamiyatni rivojlantirishda harakatlantiruvchi kuch sifatida moddiy mahsulotlar emas, balki axborotlarni ishlab chiqish va undan rejalashtirilgan maqsadlarda samarali foydalanish birinchi darajali ahamiyat kasb etmoqda. Axborotlashgan jamiyatda nafaqat ishlab chiqarish, balki butun turmush tarzi va ilmiybaza.uz hattoki qadriyatlar tizimi ham o’zgaradi. Shuningdek, unda intellekt, bilimlar ishlab chiqiladi va iste’mol qilinadi. Bu hol esa aqliy meqnatning rivojlanishiga olib keladi. Bugungi kunda respublikamizning barcha tarmoqlarini axborotlashtirish va uni takomillashtirish bo’yicha ko’plab qonunlar, yo’riqnomalar va boshqa me’yoriy qujjatlar ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etilmoqda. Bunga dalil sifatida «Axborotlashtirish», «EQM lar uchun dasturlar va ma’lumotlar bazalarini huquqiy muqofaza qilish», «Aloqa», «Internet», «Masofaviy ta’lim», 2001 yil 23 mayda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «2001-2005 yillarda kompyuter va axborot texnlogiyalarini rivojlantirish, «Internet» ning xalqaro axborot tizimlariga keng kirib borishini ta’minlash dasturini ishlab chiqishni tashkil etish chora - tadbirlari to’g’risida» gi qarori [4]. «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikasiya texnologiyalarini joriy etish chora- tadbirlari» [5] to’g’risidagi Qonunlar va boshqa dasturiy hujjatlarni keltirish mumkin. Ko’rsatib o’tilgan me’yoriy xujjatlar, yo’riqnomalar va ko’rsatmalar asosida yaratilayotgan imkoniyatlar talabalarning intellektual salohiyatni oshirish bu orqali ta’lim jarayonida yangi texnika va texnologiyalarni qo’llashni o’zlashtirishning yangi istiqbolli yo’nalishlarini ochib beradi. Bu esa, barkamol shaxsni shakllantirishdagi muhim omillardan biridir bu borada I.A.Karimov shunday degan edi «Bu hayot go’yoki oqar bir daryo, ko’z ochib – yumguncha o’tib ketadi. Lekin bizning ortimizda sog’lom va barkamol farzandlarimiz qolishi va boshlagan ishlarimizni davom ettirishi lozim» [10]. Oliy pedagogik ta’lim muassasalaridagi boshlang’ich sinf o’qituvchilarni tayyorlash masalasi ko’p qirrali bo’lib, unda turli fanlar asoslarini o’rganishga to’g’ri keladi. O’sha fanlar zamirida Prezident I.A. Karimov aytganlaridek, «Buyuk davlat, buyuk kelajagimizga erishish uchun oqil, ma’rifatli, ayni paytda o’zining o’tmishi, ulug’ qadriyatlari, millati bilan faxrlanadigan va kelajakka ishonadigan insonlarni tarbiyalashimiz kerak» [37]. Bu, o’z navbatida ta’lim tizimi oldiga, raqobatbardosh milliy mutaxassislarni tayyorlash lozimligini ko’rsatadi. Milliy mutaxassislar tayyorlash esa, o’z navbatida, ilmiybaza.uz mustaqillik tufayli qo’lga kiritilgan o’zligimizni anglashni, milliy qadriyatlarni o’rganish va eng asosiysi, milliy g’ururga ega bo’lgan shaxslarni yetishtirishni talab etadi. Biz shu maqsadda hadisshunos olimlar: Imom al - Buxoriy, Xo’ja Bahouiddin Naqshband, At-Termiziy, Ahmad Yassaviy, Abu Mansur al-Moturudiy, Zamaxshariy, Yusuf Hamodoniy, Najmiddin Kubro, qomusiy olimlar: al-Xorazmiy, al- Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, Umar Xayyom, Mirzo Ulug’bek, Ali Qushchi, yozuvchi va shoirlar: Alisher Navoiy, Aburahmon Jomiy, Bobur, Lutfiy, Sakkokiy, Boborahim Mashrab, davlat arboblari: Amir Temur, Mirzo Ulug’bek, Xusayn Bayqaro, jadidchilar: Munavvar qori (Abdurashidxonov), Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, Abdulla Qodiriy, Mahmudxo’ja Behbudiy, Abduqodir Shakuriy, Hamza, Saidrasul Saidazizov kabi bir qancha ulug’ allomalarimizdan qolgan boy ma’naviy merosimizni to’plab bitta izchil tizimga solinib dasturlashtirishga muaffaq bo’ldik. Bu o’rinda milliy qadriyatlarni o’rganishning samarali variantini yaratish maqsadida har bir alloma haqidagi ma’lumotlarni besh qismga ajratib oldik va shular asosida milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rganishning axborotli tnxnologiyasini yaratishga kirishdik. Ta’lim islohotlarining bugungi bosqichida qadriyatlarni o’rganishni yangi, yanada yuqori darajaga ko’tarish borasida birmuncha ishlar qilinmoqda [1, 2, 3, 6, 7, 11, 12, 15, 22, 29 ,33, 38, 42, 51, 55, 81, 83, 90, 98]. Lekin, shu kunga qadar milliy-ma’naviy qadriyatlar (MMQ ) mizni o’rganish kompyuterli muloqatga asoslanmaganligini inobatga olgan holda, bo’lajak o’qituvchilarni tayyorlashni jahon talablari darajasiga ko’tarish va ularni zamon talabiga mos yangi pedagogik texnologiyalar (YaPT) negizida ajdodlarimizdan bizga yetib kelgan boy ma’naviy merosni ta’lim jarayoni bilan bog’lash, ularni o’rganishni takomillashtirish kabi talablarni ro’yobga chiqarishni lozim deb topdik. Bularni e’tiborga olib biz o’z izlanishlarimizda buyuk allomalarimizning asarlarini, hayotini, faoliyatini ko’rsatibgina o’tmasdan, balki ularning faoliyatini kompyuter bilan muloqot orqali o’rganishni ham taklif qildik. Kompyuterli muloqot shunday ishlandiki, talabalar savollarga to’liq javob topmaguncha, kompyuter uni izlanishga jalb qilaveradi. ilmiybaza.uz Undagi ogohlantirish va rahmatnomalar talabalar ruhiyatiga tez ta’sir qiladigan so’zlar majmuasidan tashkil topgan va ulardagi milliy g’ururni yanada rivojlantirishga qaratilgan. Pedagogika institutlarida o’qituvchilarni tayyorlashning jahon talablari darajasiga ko’tarish, ularni maktabga yoki boshqa ta’lim muassasalariga borganlarida o’z o’quvchilarini MMQ bilan yuqori saviyada tanishtira olish darajasida bo’lishini ta’minlash zaruriyati tadqiqot muammosiing dolzarbligini ta’kidlaydi. Bundan kelib chiqqan holda tadqiqot mavzusini «Talabalarni milliy – ma’naviy qadriyatlarni o’rganishga tayyorlashning pedagogik va kompyuterli asoslari» deb nomladik. Tadqiqotning maqsadi: oliy ta’lim tizimida talabalarni milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rganishga tayyorlashning pedagogik hamda kompyuterli asoslarini ishlab chiqish va bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilariga milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rgatishga xizmat qiladigan o’quv jarayonini axborotlashga qaratilgan ilmiy-metodik tavsiyalar yaratish. Tadqiqotning maqsadini amalga oshirish uchun quyidagi vazifalar hal etildi: - bo’lajak o’qituvchilarning milliy-ma’naviy qadriyatlarga oid bilimlarini axborot texnologiyalari asosida rivojlantirishning nazariy, pedagogik-psixologik asoslarini aniqlash. - bo’lajak o’qituvchilarga milliy-ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatishning mazmuni, metodlari va pedagogik shart- sharoitlarini belgilash. - milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rganish jarayonida axborot texnnologiyalarni qo’llashni tashkil etish yo’llarini aniqlash. - milliy - ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari yordamida o’rganishga yo’naltirilgan pedagogik jarayonning samaradorlik darajasini aniqlash. Tadqiqot obyekti: bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilariga milliy- ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatishga yo’naltirilgan ta’lim jarayoni. ilmiybaza.uz Tadqiqot predmeti: bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilariga milliy- ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatishning mazmuni, shakli, usul va metodlari, pedagogik shart-sharoitlari. Tadqiqotning ilmiy farazi. Agar: - oliy ta’lim tizimida bo’lajak o’qituvchilarga milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rganishning izchil axborotlashgan tizimi ishlab chiqilsa; - ta’lim jarayonida ushbu texnologiyalardan unumli foydalanilsa; - har bir talabaning milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rganish jarayoniga texnologik yondashuvi ta’minlansa; - talabalar milliy - ma’naviy qadriyatlarni o’zlashtirish jarayonida kompyuterlarning imkoniyatidan to’g’ri foydalana olsa; - bo’lajak o’qituvchilarni milliy-ma’naviy qadriyatlarga oid o’zlashtirgan bilim, ko’nikma va malakalaridan kasbiy faoliyatlarida unumli foydalanishga izchil tayyorlab borilsa; - milliy - ma’naviy qadriyatlarni o’rganishning kompyuterli dasturlari va ulardan samarali foydalanish mezonlari ishlab chiqilsa, talabalarni yangi pedagogik texnologiyalar yordamida milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rgatishga tayyorlashni muvaffaqiyatli amalga oshirish mumkin. Tadqiqot metodlari: pedagogik tahlil, kuzatish, anketa, savol-javob, suhbat, ekspert bahosi, pedagogik eksperiment, semantik differensial umumlashtirish, matematik statistika. Tadqiqotning metodologik asosi: O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi, “Ta’lim to’g’risida” gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi”, dialektik bilish nazariyasi va uning muqim prinsiplari, ”Oliy ta’lim konsepsiyasi”, “Pedagogik ta’lim konsepsiyasi”, “Umumiy ta’lim konsepsiyasi”, Sharq mutafakkirlarining o’qituvchi faoliyati haqidagi yondashuvlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqlari, asarlarida bayon qilingan o’qituvchilar, ularni tayyorlash, oliy ta’limni takomillashtirish haqidagi fikrlari, O’zbekiston Respublikasi hukumatining qarorlari, O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta ilmiybaza.uz maxsus hamda xalq ta’limi vazirligining bo’yruqlari, mavzuga oid pedagogik- psixologik manbalar. Tadqiqotning nazariy asoslari bo’lib Al - Buxoriy, Ahmad Yassaviy, At- Termiziy, Bahouddin Naqshband, Zamaxshariy, Abu Rayhon Beruniy, Al - Farg’oniy, Al - Xorazmiy, Ibn Sino, Amir Temur, Mirzo Ulug’bek, Alisher Navoiy, Bobur, Zebuniso, Munavvar qori (Abdurashidxonov), Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, Abdulla Qodiriy, Abdulhamid Cho’lpon, Xamza kabi ulug’ shaxslarning pedagogik qarashlari, yoshlarni barkamol avlod tarbiyasidagi pedagogik-psixologik asoslari, mazmuni va tuzilmasi to’g’risidagi M.G.Davletshin, A.Zunnunov, X.Ibragimov, M.Imomnazarov, M.Inomova, O.Musurmonova, U.Mahkamov, A.Munavvarov, T.Maxmudov, S.Nishonova, U.N.Nishonaliyev, J.G’.Yo’ldoshev, R.Safarova, N.Sayidahmedov, S.To’rayeva, X.A.To’raqulov, Sh.Shoumarov, E.Yusupov, M.Quronov, Sh.E.Qurbonov, E.G’oziyev, J.Hasanboyevlarning g’oyalari, informasion komunikativ texnlogiyalarni ta’lim sohasiga joriy qilish borasida S.I.Arxangelskiy, V.T.Afanasyev, V.P.Bespalko, I.V.Blauberg, M.Yu.Bokarev, G.A.Bokareva, V.S.Ilin, E.G.Yudin, Yu.A.Konarjevskiy, I.Ya.Lerner, V.A.Slastyonin, S.V.Shmelyova, o’zbek olimlaridan - A.Abduqodirov, T.Azlarov, A.Bahromov, B.Boltayev, R.R.Boqiyev, U.Yo’ldoshev, N.Toyloqov, Sh.Sharipov, A.Hayitovlarning tadqiqotlari xizmat qildi. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: - bo’lajak o’qituvchilarning milliy-ma’naviy qadriyatlarga oid bilimlarini axborot texnologiyalari asosida rivojlantirishning nazariy, pedagogik-psixologik asoslarini aniqlanganligi; - bo’lajak o’qituvchilarga milliy-ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatishning mazmuni, metodlari va pedagogik shart- sharoitlari belgilanligi; - milliy-ma’naviy qadriyatlarni o’rganish jarayonida axborot texnologiyalarini qo’llashni tashkil etish yo’llari aniqlandi va unga mos kompyuterli dastur yaratilganligi; ilmiybaza.uz - milliy-ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari yordamida o’rganishga yo’naltirilgan pedagogik jarayonning samaradorlik darajasi aniqlanganligi bilan belgilanadi. Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati: Pedagogika fanlari talabalarga milliy-ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatishga oid ilmiy - nazariy yondashuvlar bilan boyitildi. Bo’lajak o’qituvchilarga milliy-ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatishga oid ilmiy-metodik tavsiyalarga ega bo’ldi. Milliy-ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatish jarayonida ko’p bosqichli, uzluksiz «QADRIYATLAR» nomli informasion kommunikativ texnologiyasi ishlab chiqildi. Ushbu texnologiyadan «Pedagogika», «Pedagogika tarixi», «Xalq pedagogikasi» kabi fanlarni o’qitishda foydalanish bo’yicha uslubiy tavsiyalar tayyorlandi. Milliy-ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatish jarayonida talabalarni yanada faollashtiruvchi testlar va kompyuter dasturlari hamda metodik qo’llanmalar ishlab chiqildi, qaysikim bu materiallardan oliy o’quv yurtlarida bo’lajak o’qituvchilarni tayyorlash jarayonida shuningdek, o’qituvchilarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish kurslarida foydalanish mumkin. Tadqiqot natijalarining ishonchliligi va asoslanganligi: «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ga, shuningdek, pedagogika va psixologiya fanlarining fundamental asoslariga amal qilinganligi; tajriba-sinov ishlarining keng miqiyosda va izchil olib borilganligi; tadqiqot natijalarining haqqoniy taqlil qilinishi va ularning amaliyotga uzluksiz tatbiq qilib borilganligi bilan belgilanadi. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: bo’lajak o’qituvchilarning milliy- ma’naviy qadriyatlarga oid bilimlarini «Qadriyatlar» nomli IKT vositasida rivojlantirishning pedagogik asoslari Jizzax Davlat pedagogika instituti va Guliston Davlat Universiteti «Boshlang’ich ta’lim uslubiyati» yo’nalishida tadqiq qilindi. Ishning sinovdan o’tishi: Jizzax DPI professor-o’qituvchilarining an’anaviy ilmiy- amaliy konferensiyasi(1993-2006 yy); Jizzax viloyat o’qituvchilarining avgust ilmiybaza.uz kengashlari (2000-2006 yy); «Maktabgacha va boshlang’ich ta’lim uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash muammolari» mavzusidagi respublika ilmiy-nazariy konferensiyasi (Toshkent, 2001 y.); «Algoritmlash va dasturlashning zamonaviy muammolari» Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi (Toshkent, 2001 y.); «O’zbekiston Respublikasi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ni qayotga joriy qilishning II-bosqichida pedagogika fanining vazifalari» ilmiy-anjumani (Toshkent, 2002 y.); «Milliy ma’naviyat, ma’rifat va mafkura» viloyat ilmiy-nazariy konferensiyasida (Jizzax, 2002 y.); «Texnika va texnologiyaning zamonaviy muammolari» mavzusidagi yosh olimlarning Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi (Farg’ona, 2002 y.); «Kasbiy ta’lim muammolari» nomli Respublika ilmiy – amaliy konferensiyasi (Samarqand, 2003 y.); «Pedagogika fanini barkamol avlodni shakllantirishdagi o’rni» mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi (Jizzax, 2003 y.); «Oliy ta’lim tizimida boshlang’ich sinf o’qituvchilarini tayyorlash istiqbollari» Respublika ilmiy-amaliy konferensiya (Toshkent, 2003 y.); Respublika milliy sport turlari va xalq o’yinlari an’anaviy festivali doirasida o’tkazilgan «Milliy sport turlari va xalq o’yinlari – milliy qadriyatlar» mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy anjumani (Jizzax, 2005 yil); «Ta’lim mazmunini modernizasiyalash bosqichida ilmiy, ilmiy pedagogik kadrlar tayyorlashning dolzarb muammolari» Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi (Toshkent, 2006 y.); «Yoshlar ongiga milliy istiqlol g’oyasini singdirishda ijtimoiy - gumanitar fanlarning vazifalari» mavzusidagi Respublika ilmiy - nazariy anjuman materiallari (Jizzax, 2006 1.); «Boshlang’ich ta’limda innovasion texnologiyalar: muammolar, yechimlar» mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy konferensiya (Jizzax, 2006 y.) larida ma’ruzalar o’qildi. ILMIY FARAZNING NATIJALARINI STATISTIK BAHOLASh METODOLOGIYaSI Amaliyotda ko’pincha Х belgili bosh to’plamning noma’lum taqsimot qonunini bilish kerak bo’ladi. ilmiybaza.uz Agar taqsimot qonuni biror tayin F(x) ko’rinishiga ega deb taxmin qilishga asos bo’lsa, u qolda quyidagi gipoteza ilgari suriladi: Х -belgili bosh to’plam F(x) ko’rinishli taqsimotga ega. Agar taqsimot qonunining ko’rinishi ma’lum, ammo unda noma’lum parametr bo’lsa, noma’lum parametr  tayin 0  qiymatga teng degan gipotezani qo’yish mumkin. 1-ta’rif. Statistik gipoteza deb, noma’lum taqsimotning ko’rinishi haqidagi yoki ma’lum taqsimotning noma’lum parametri haqidagi gipotezaga aytiladi. 2-ta’rif. Nolinchi gipoteza deb ilgari surilgan (qo’yilgan) N0 gipotezaga aytiladi. 3-ta’rif. Konkurent (zid) gipoteza deb N0 gipotezaga zid N1 gipoteazga aytiladi 4 - ta’rif. Statistik kriteriy (yoki odiygina kriteriy) deb N0 gipotezani qabul qilish yoki qabul qilmaslik haqidagi qoidaga aytiladi. Bu qoida quyidagidan iborat: Buning uchun qandaydir ) ,..., , ( 2 1 Хn Х У Х statistika olinib, uning (aniq yoki taqribiy) taqsimoti asosiy gipoteza o’rinli bo’lganda topiladi. So’ngra statistikaning qiymatlar sohasi ikkiga ajratiladi. Agar statistikaning kuzatilgan qiymati birinchi sohaga tushsa, N0 gipoteza qabul qilinadi, agar ikkinchisiga tushsa N0 gipoteza qabul qilinmaydi. Birinchi soha gipotezaning qabul qilinishi sohasi, ikkinchi soha kritik sohasi deyiladi. ) ,..., , ( 2 1 Хn Х У Х statistikaning qabul qilishi mumkin bo’lgan barcha qiymatlari biror intervalga tegishli bo’ladi. Shu sababli kritik soha va gipotezaning qabul qilinish sohasi ham intervallar bo’ladi. Ularni nuqtalar ajratib turadi. Bu nuqtalar kritik nuqtalar deyiladi va Ukr bilan belgilanadi. ilmiybaza.uz Kritik sohalar quyidagicha bo’lishi mumkin: a) o’ng tomonlama kritik soha: У Укр b) chap tomonlama kritik soha: У Укр v) ikki tomonlama kritik soha: У Укр ) ,..., , ( 2 1 Хn Х У Х statistikaning kritik sohaga tushish ehtimoli  uning aniqlik darajasi deyiladi. Gipotezani statistik tekshirish natijasida ikki xil xatoga yo’l qo’yish mumkin. Birinchi tur xato shuki, bunda to’g’ri gipoteza qabul qilinadi. Ikkinchi tur xato shuki, bunda noto’g’ri gipoteza qabul qilinadi. 5-ta’rif. Mezonning quvvati deb konkrent gipoteza o’rinli bo’lish shartida u mezonning kritik sohaga tushishi ehtimoliga aytiladi. Kriteriyaning quvvati qanchalik katta bo’lsa, ikkinchi tur xatoga yo’l qo’yish ehtimoli shunchalik yuqori bo’ladi. Endi masalaning qo’yilishini quyidagi misol asosida bayon qilamiz: Misol 1.Ikkita korxona elektr yoritgich lampasi tayyorlayotgan bo’lsin. Birinchi korxona (A) tayyorlayotgan elektr yoritkich lampalar yaroqliligi X, ikkinchi korxona (V) tayyorlayotgan elektr yoritkich lampalar yaroqliligi U bo’lsin. X va U larni normal, teng taqsimlangan va o’zaro bog’liq emas deb hisoblash mumkin. Demak, bular orqali Gx va Gy larni topish mumkin. Har bir korxonadan 50 donadan elektr yoritkich lampa olingan va ular yaroqliligi tekshirilganda elektr yoritkich lampalarning o’rtacha yaroqliligini quyidagicha ifodalash imkonini berdi: Х   - birinchi korxona (A) uchun; в У  - ikkinchi korxona ( V) uchun . Bu yerda   b bo’lib, o’rtacha mustahkamliklar orasida farq mavjudligini ko’rsatadi. Endi ular orasidagi farqni tekshirish lozim bo’ladi, ya’ni ular tasodifiymi yoki ahamiyatlimi? Buning uchun bu farqni tasodifiy, ya’ni, mustahkamlikning ilmiybaza.uz haqiqiy o’rtachasi buzilish bilan to’g’ri keladi degan gipotezani o’rtaga tashlaymiz. U holda boshlang’ich gipoteza – N0 quyidagicha ifodalanishi mumkin: МХ  МУ Bu gipotezalarda Z 2 2 ) ( ) ( y x G G n У X У X D У X Z       miqdor )1,0 N(x; qonun bo’yicha taqsimlanadi. Aniq tanlash z uchun Z ning qiymatini beradi. Agar z  z bo’lsa, u holda z kritik sohada yotadi. U holda bir martalik sinov natijasida ehtimoli  dan kichik bo’lgan hodisa ro’y beradi va МХ  МУ gipoteza qabul qilinmaydi, hamda kuzatilayotgan farq yetarli darajada katta deb hisoblanadi. Agar z  z bo’lsa, u holda ilgari surilgan gipoteza qabul qilinadi. TAJRIBA-SINOV IShLARI NATIJALARIGA IShLOV BERIShDA MATEMATIK STATISTIKA METODLARI Tanlamalar haqidagi materiallar asosida N0 – boshlang’ich gipotezani tekshirish talab qilingan bo’lsin. N0 – boshlang’ich gipotezalarga quyidagilar misol bo’lishi mumkin:  taqsimot ma’lum parametrlarining tengligi haqidagi gipoteza;  tenglik haqidagi taqsimot qonunlari;  ikki tasodifiy miqdorning korelliyasion bog’lanishga ega emasligi va shu kabilar. Bunday ko’rinishdagi gipotezalarni tekshirishda odatda nazorat qilinadigan miqdor ( qiymat) – T e’tiborga olinadi va u tanlangan va masalasiga mos bo’ladi.  miqdorning berilgan ahamiyatlilik darajasi orqali V kritik sohasi aniqlanadi va u quyidagi shart orqali topiladi:   ) ( В Н0 ишончли Р Т ilmiybaza.uz Ko’pchilik hollarda  ning qiymati 0,05 yoki 0,02 yoki 0,01 lardan iborat qilib tanlanadi. Agarda nazorat qiymat – Tning taqsimoti aniq bo’lsa ( hyech bo’lmaganda asimptotik taqsimoti aniq bo’lganda) har doim V-kritik sohani amalda topish mumkin. Tekshirish metodi quyidagicha olib boriladi: T- nazorat qiymatning xususiy holi (t) ni beruvchi tanlamani o’tkazish kerak. Bunda agarda tB bo’lsa, ya’ni  eng kichik ehtimollik hodisasidan iborat bo’lsa, u holda N0 – boshlang’ich gipotezadan voz kechiladi, aks holda ya’ni tB bo’lsa, u holda qaralayotgan kuzatuv qabul qilingan gipotezani inkor qilish haqidagi xulosani bermaydi. N0 – boshlang’ich gipoteza, hattoki to’g’ri bo’lganda ham inkor qilingandagi hosil bo’ladigan xato yechimlar birinchi jinsli xato deyiladi.  ning kichik qiymatlarida uning ehtimollari ham kichik bo’lganda birinchi jinsli xatolar ro’y beradi. N0 – boshlang’ich gipoteza, hattoki u noto’g’ri bo’lganda ham inkor qilinmaganda ham hosil bo’ladigan yechimlar ikkinchi jinsli xato deyiladi. Bizga  berilgan bo’lsin, u holda    ) ( В Н0 ишончли Р Т shartga asosan V kritik sohani turli yo’llar bilan aniqlash mumkin. Uni ikkinchi jinsli xatosi imkoni boricha eng kichik bo’lish ehtimolini e’tiborga olib tanlanadi. I. t- mezon. t – mezon bosh to’plamda normal taqsimlangan ikkita o’rtacha qiymatni taqqoslashga xizmat qiladi va ulardagi у x G вa G dispersiyalar teng bo’ladi. Demak, nazorat qidinayotgan N0 – boshlang’ich gipoteza МХ  МУ munosabatning to’g’riligini tasdiqlaydi. ilmiybaza.uz ) ,..., , ( ) ,..., , ( 1 1 2 1 2 1 n n У У У ва Х Х Х lar ikkita bosh to’plamdan olingan, o’zaro bog’liq bo’lmagan tasodifiy tanlamalar bo’lsin ( ular turli hajmlarga (elementlarga) ega bo’lishi mumkin). Nazorat sifatida quyidagi miqdor qaraladi: 2 1 2 1 2 1 2 2 2 1 2) ( )1 ( )1 ( n n n n n n S n S n У Х Т y x         . Agarda bu formula bo’yicha xisoblashda t – mezon t r ItI   , tengsizlikni qanoatlantirsa, u holda N0 inkor qilinadi. t – mezon «normal taqsimlangan» holatlar uchun juda ham sezuvchan munosobatlarda bo’lmaydi. Uni statistik taqsimotlari tanlanmalari bir nechta cho’qqilar yoki judayam assimetrik bo’lmaganda amalda qo’llash mumkin. Ko’pgina hollarda у x G  G ligi chuqur asoslangan bo’lishi kerak. у x G  G ligini F - mezon yordamida tekshirish mumkin. II. F- mezon. Bu mezon dispersiya bilan bog’liq bo’lib, amaliyotda katta ahamiyatga ega. F- mezondan X va Ular normal taqsimlanganda у x G  G shartni bajarilishini tekshirishda foydalaniladi. Har bir bosh to’plamdan n1 va n2 hajmdan iborat tanlama olinadi. Bunda nazorat qiymat sifatida quyidagi empirik dispersiyalardan foydalaniladi: 2 2 2 2 / / x y y x S S F ёки S S F   bu yerda masalaning qaralashiga qarab katta qiymatga ega bo’lgan dispersiya maxraj sifatida qaraladi. F- miqdor ) , ( m1 m2 ozodlik darajasiga ega bo’lgan F- taqsimotni qanaotlantiradi. Bunda 1 1 2 2 1 1     n m ва n m Kritik soha quyidagicha tanlanadi: ilmiybaza.uz 2 Р   va unga mos ) , ( m1 m2 ozodlik darajasiga ega bo’lganda  ning qiymatlilik darajasi uchun ( p F ; m1,m2 ) ning qiymati tanlanadi Agarda  tanlama bo’yicha hisoblangan f kritik qiymatdan katta bo’lsa gipoteza  ning xatolik ehtimoli bilan inkor etilishi kerak. III. 2 – mezon Shu vaqtgacha qarab chiqilgan mezonlar orqali ikkita tajriba natijalari bo’yicha olingan miqdorlarni tanlamalarning farqlarini ahamiyatliligi yoki tasodifiyliligini tekshirish mumkinligi ko’rildi. Endi biz F0() taqsimot qonunini  miqdorning qanoatlantirishini tekshirish mezoniga e’tiborni qaratamiz va ular ruxsat etilganlik mezoni deyiladi. 2 – mezon N0 – boshlang’ich gipotezaning ( ) ) ( F0 x x F   munosabatni qanoatlantirishini tekshirish uchun xizmat qiladi. Bu yerda F (x)   ning taqsimot funksiyasi; ) ( F0 x - oldindan berilgan ( gipoteza qilingan) taqsimot funksiyasi. Dastlab, ) ( F0 x ni to’liq aniqlangan deb olamiz.  tasodifiy miqdorning aniqlanish sohasini chekli sondagi o’zaro kesishmaydigan to’plamlarga bo’lamiz: Dk D D ,..., , 2 1 . Agar ] , [ i i i D  a b bo’lsa, u holda ) ( ) ( 0 0 i i i F a F b P   bo’ladi. Endi X dan n-hajmga ega bo’lgan ) ,..., , ( 2 1 Xn X X tanlamalar olinadi. i D dagi tanlamadan sonning qiymati - i M bo’lsin, u holda       n i i n i i M P 1 1 .1 ,1 Sinflarga ajratish yetarlicha ixtiyoriy, ammo, sinflar chegarasi uchun i 1 nP tengsizlik va qolgan sinflar uchun nPi  5 tengsizlik bajarilishi zarur. Bunga esa har ilmiybaza.uz doim ham sinflarni yiriklashtirish orqali doimo erishish mumkin. Agarda sinflarga bo’lish qayd etilgan talablarni bajarsa, u holda nazorat qiymat quyidagicha bo’ladi:         к i i i к i i i i n np M np np M 1 2 1 2 2 ) ( ( ) (  Agar Х m  k 1 ozodlik darajasiga ega bo’lgan 2 asimpotik taqsimotga ega bo’lsa N0 gipoteza ishonchli bo’ladi. Demak, 2 faraz qilingan taqsimot bilan haqiqiy taqsimot orasidagi chetlanishni ifodalar ekan. Agarda oxirgi formuladagi qiymat yuqorida qayd etilgan talablarni bajara olmasa, ya’ni kritik qiymatlardan oshib ketsa, u holda 2- mezon inkor qilinadi. SAMARADORLIKNI ANIQLASh MEZONLARI Hozirgi paytda ta’limni texnologiyalashtirishga e’tibor kuchayganligi sababli ta’lim samaradorligini aniqlashga ham turli xil yondashuvlar bo’lmoqda yoki bir xil muammoning yechimini topishda turli xil (YaPTni yoki YaATni yoki boshqa bir innovasion ta’lim texnologiyasini qo’llash) yondashuvlar qilinmoqda, ya’ni bir xil vazifani hal qilish uchun turli usullar taklif qilinmoqda. Shuning uchun bu usullarning tadqiqot muammosi, maqsad vazifalari, ishchi farazi va ayniqsa TSIning bosqichlariga nisbatan munosabatlari, imkoniyatlari va afzalliklari o’rganilib chiqilishi kerak. Ushbu o’rganilish jarayonida belgilangan ko’rsatkichlarning tabiati tadqiqot mazmuniga mos kelishi tanlangan uslubga ekvivalent uslub borligi va u mavjud uslublar ichida rejalashtirilgan tadqiqotga eng muqobil ekanligi aniqlanmog’i lozim. ITIning ushbu jarayon orqali solishtirma tadqiqotlar muammosi paydo bo’ladi. Uning xususiyati, solishtirishning rasional mezonlarini qidirish zarurligini va mos soha (yo’nalish) bo’yicha yetarli ilmiy salohiyat talab etiladi. Bu ilmiy salohiyatning ifodalaridan biri umumlashtirish nomli tadqiqot metodi bo’lib, u ilm- ilmiybaza.uz fan uchun xususiydan umumiyga rivojlanishni ifodalaydi va uni induksiya usuli, deb yuritiladi. Umumlashtirishning borligi shug’ullanayotgan ilmiy yo’nalish taraqqiyotining yuqori ekanligi belgisi bo’ladi. Xususiy ilmlarni umumlashtirish – ITIning eng muhim xususiyatlaridan (metodlaridan) biridir. Ushbu tadqiqot metodi TSI natijalarini tahlil qilishda ham o’z ahamiyatini yo’qotmaydi va ayniqsa ITIni xulosalashda, ular bo’yicha tavsiyalar berishda umumlashtirishning ahamiyati kattadir. Darslikning ushbu qismida ITIni, uning natijalarini miqdoriy solishtirish jarayonini va ular natijalari bo’yicha umumlashtirishlarni shakllantirish holatlarini ko’rib o’tamiz. Buni aniq misollarda ko’rib o’tamiz. 1. Mazkur darslikning 9.5. - qismida keltirilgan bemor ko’z ichki bosimi va ko’rish maydoni ko’rsatkichlari modelli misolini ko’rib chiqaylik. Unda ko’rsatilishcha bitta bemordan olingan dastlabki ma’lumot bo’yicha DTTni tuzish va uning yechimini hosil qilish jarayoni bayon qilindi. Bemordan 4 marta o’lchash natijasida olingan dastlabki ma’lumotlar bilan matematik model yechimi jadval va grafik ko’rinishlarda solishtirildi va bu modellash jarayoni bir necha bemorlarda sinab ko’rilib, natijalar yana jadval ko’rinishda ifodalandi. Jadval shifoxona sharoitida bemordan olingan dastlabki ma’lumotlar bilan DTT yechimlarini solishtirishni e’tiborga olib to’ldirildi va quyidagicha xulosalarga kelindi: shifoxona sharoitida olingan dastlabki ma’lumotlar bo’yicha tuzilgan DTT tadqiqot obyektni adekvat (aynan) tarzda aks ettiradi; endi shifoxonaga tushgan bemorni 4 marta (0, 30, 60, 90 minutlarda) bezovta qilinmaydi, ya’ni bemor shifoxonaga tushganda bir marta ko’z ichki bosimi va ko’rish maydoni meridianlari bo’yicha dastlabki ma’lumot olinsa bo’ldi, keyin model yechimi asosida davolashni davom ettirilaveradi; bemordan 4 marta o’lchash davomida ketadigan dori-darmon miqdori bir martaga tushadi; bemorni davolashning optimal yo’li topiladi, bemorga qarash muddati qisqaradi va natijada uning o’rniga boshqa bemorga tibbiy yordam berish imkoniyati kengayadi. ilmiybaza.uz 2. Pedagogik tadqiqotlarda samaradorlikni aniqlash. Buning uchun tajriba va nazorat guruhlari tashkil etiladi. Tadqiqotchi ishchi farazi asosida tajriba guruhida ta’lim-tarbiya beruvchi va talabalar bilan tadqiqot haqida qisqacha suhbatlar o’tkaziladi va shu kabi ishlar amalga oshirilib TSI ishlari boshlanadi va u uch bosqichda amalga oshiriladi. Ularning natijalari bo’yicha samaradorlik aniqlanadi. Samaradorlikni aniqlash quyidagi yo’nalishlar bo’yicha olib borilishi mumkin:  aynan bir tushunchani o’rganish bo’yicha;  aynan bir ko’nikma va malakani shakllantirish bo’yicha;  YaPT va YaATlarni o’zlashtirganlik bo’yicha;  talabalarning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish bo’yicha;  talabalarning axborotli-o’quv muhiti bo’yicha;  talabalarning muyayan g’oyalar bilan sug’orilganligi bo’yicha;  talabalarning kasbga o’rgatish metodologiyasini egallaganligi bo’yicha va h.k. Bu qayd etilgan yo’nalishlarning hammasi bo’yicha ham samaradorlik aniqlanishi talab etilsa, albatta taqqoslash va umumlashtirishlardan foydalaniladi. Aytaylik, ushbu darslikning 9.4.-qismida ko’rsatilgandek, tajriba natijalariga turli variantdagi statistik ishlovlar berilib (mavzu, tushuncha, soha, yo’nalish yoki biror bir savodxonlik turi bo’yicha), umumiy bir natija olingan bo’lsin va u quyidagi jadvaldagidek ifodalangan bo’lsin (9.6.1 – jadvalga qarang): 9.6.1-jadval. Savol- lar № Tajriba guruhi Nazorat guruhi Guruhning yozma ish bo’yicha to’plagan bali Guruh bo’yicha o’zlashtirish foiz hisobida Guruhning yozma ish bo’yicha to’plagan foizi Guruh bo’yicha to’p- langan foizning o’rtacha qiymati 1 240 96 200 80 2 200 80 185 74 ilmiybaza.uz 3 245 98 210 84 4 250 100 150 60 5 200 80 140 56 6 210 84 170 68 7 225 90 180 72 8 230 92 185 74 9 235 94 185 74 10 250 100 180 42 jami 2285 91,4 1785 71,4 Talabalardan olingan yozma ishlarning to’g’ri javoblarining taqqoslamasi (o’zlashtirish % hisobida talabalar soni 25 nafardan qilib olindi hamda har bir savol to’g’ri javobiga 10 ballik tizimda baho qo’yiladi). Ushbu jadvaldan ko’rinadiki, tajriba guruhidagi YaPT asosida ta’lim berishda o’zlashtirish 91,4 foizni tashkil etgan bo’lsa, nazorat guruhida an’anaviy uslub bilan ta’lim berganimizda 71,4 foizni tashkil etdi. Demak, S  91,4-71,4 20. Ya’ni YaPT asosida ta’lim berish davomida ta’lim samaradorligi 20%ga ko’tariladi. Bu natijalarning talabalarning o’zlashtirishidagi sifat ko’rsatkichlari bo’yicha ham olishimiz mumkin va h.k. Yana ularni geometrik tarzda ifodalash mumkin (7.5.1 – shaklga qarang): 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Назорат гуруҳи Тажриба гуруҳи ilmiybaza.uz 9.6.1-shakl. Talabalarning o’zlashtirish diagrammasi. Bunday natijalarning TSIning ikkinchi bosqichidan boshlab olib borilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Demak, o’tkazilgan pedagogik tadqiqotimiz natijasini jadval shaklida ham, grafik shaklida ham ifodalab ko’rdik. Xususiy tasdiqlarda har bir topshiriq bo’yicha ham samaradorlik aniqlandi, ya’ni umumlashtirish jarayoni ham bo’ldi. Ular nazorat va tajriba guruhlaridagi talabalar bilimini mos ravishda solishtirish orqali amalga oshirildi. Endi navbat xulosaga va demak tadqiqotchi tomonidan taklif qilinayotgan ta’lim texnologiyasi an’anaviy ta’lim texnologiyasiga nisbatan samaraliroq ekan. Biz bu yerda pedagogik tadqiqotlar natijalarini tahlil qilishning eng sodda usulani keltirdik. Tadqiqot xarakteriga qarab ular ham takomillashib boraveradi. ILMIY TADQIQOT IShI NATIJASI HAQIDA MA’LUMOTLAR Har qanday ITI da, uning amalda o’z ifodasini topish uchun turli xil hujjatlar yuritiladi. Mu’lumki, ITI ning dastlabki bosqichlarida tadqiqot yo’nalishi (soha), mavzu aniqlangandan keyin, uning dolzarbligi va maqsad-vazifalar belgilab olinadi. Bu muammo qo’yilishidagi vazifalarni tadqiqotning metodologik asosi, ishchi farazlar yordamida amalga oshiriladi va shu tariqa ilmiy tadqiqot olib borilib, muayyan bosqichlarni bosib o’tgandan keyin birin-ketin natijalar (dastlaki, oraliq va yakuniy) qo’lga kiritila boshlaydi. Dastlabki natijalar quyidagilar:  tadqiqot obyekti haqida ma’lumotlar;  mavzu dolzarbligini asoslovchi ma’lumotlar;  ishchi gipotezani ifodalash uchun tayyorlangan ma’lumotlar; ilmiybaza.uz  mavzu bo’yicha yig’ilgan adabiyotlardan olingan ma’lumotlar va ularning tahlilini maxsus blankalarda tayyorlash;  adabiyotlar asosida to’plangan ma’lumotlarni tizimlarga ajratish va ulardan tadqiqot jarayonida foydalanishga ko’rsatmalar;  tadqiqot obyekti bo’yicha olingan ma’lumotlar va vositalarni tadqiqotni olib borishga qulay holga keltirish uchun kerakli hujjatlar (blankalar, qurilmalar, dasturlar, algoritmlar va h.k.);  dastlabki natijalar bo’yicha hisobotlar va tezis yoki referat yoki maqolalar. Oraliq natijalar quyidagilar:  tadqiqot obyekti va metodlari bo’yicha va ulardan hosil bo’lgan fikr, g’oya, qarash orqali ilmiy tadqiqotni olib borishda hosil bo’lgan BKMlar asosida dastlabki olingan natijaning haqiqiyligi va ishonchliligini, logik tartibini, aniqlik, qisqalik va ahamiyatliligini ifodalovchi mezonlar, tamoyillar, algoritmlar, modellar, uslublar va hattoki uslubiyatlar;  olingan natijalarning ilmiy yakunlarini hosil qilish va ular asosida ilmiy- amaliy anjumanlarga qatnashish uchun tezislar yoki maqolalar yoki hisobotlar tayyorlash hamda ular asosida tavsiyanomalarni ifodalash;  ilmiy ishlanmalar asosida tayyorlanadigan natijaning (algoirtm, model, texnika, qurilma, texnologiya, metod, metodologiya va h.k.) amaliy ahamiyatini ifodalovchi uslubiy tavsiyanomalar tayyorlash;  ilmiy-nazariy natijalar bo’yicha tezis, referat va maqolalar tayyorlash. Yakuniy natijalar quyidagilar:  ITI asosida hosil qilingan natijalarning tadqiqot obyekti va maqsadini adekvat aks ettirishini tekshirishga mezonlar va tamoyillar tayyorlash;  TSIni o’tkazishning bosqichlari (ular uch bosqichdan iborat bo’ladi) maqsad va vazifalarini tayyorlash;  natijalarni amaliy ahamiyatini ko’rsatuvchi taqqoslama materiallar tayyorlash;  ilmiy natijalar bo’yicha maqola, uslubiy tavsiyanoma va ko’rsatma, o’quv qo’llanma va ko’rsatma tayyorlash; ilmiybaza.uz  ilmiy ishlanmalar bo’yicha patent, mualliflik guvohnomasi va shu kabilar olishga buyurtmalar tayyorlash;  ilmiy izlanish ishini yozish va unga muallif tomonidan shakllantirilgan, rivojlantiriligan fikrlarni bayon qilish (olingan natijaning ilmiy yangiligini) va uning mantiqiy ketma-ketligi algoritmlik tarzda ifodalash hamda to’plangan ashyolarni o’z ichiga olgan ilmiy natijalarni tizimlarga ajratish, tahlil qilish va nihoyat yaxlit ITIni barpo qilish. Bu dissertasiya yoki monografiya yozish bilan tugallanadi. Bulardan tashqari ITIning barcha bosqichlariga tegishli bo’lgan muhim hujjat hisobotlar bor bo’lib, ularning ko’rinishlari va tuzilishlari turlicha bo’ladi. Ular qaysi tadqiqot bosqichi yoki jarayoniga qarab maxsus shakllarda (ayrim hollarda faqat matnli holatda) tayyorlanadi. Ular: tadqiqotchi tomonidan olib borilayotgan ITIning asosiy yo’nalishi va mavzu bo’yicha davriy axborotlar (ular har oyda yoki kvartalda yoki bir yilda va h.k. shunga o’xshash davrlarda berilib boriladi); tadqiqotchining o’z ilmiy mavzusi bo’yicha hisoboti(unda chop etilgan maqolalar soni va hajmi,chop etilgan boshqa risolalar soni va hajmi,chet ellardagi ilmiy anjumanlarga qatnashish natijasi, amaliyotga joriy etiladigan ishlar soni beriladi va h.k.); tadqiqotchining o’z ilmiy mavzusi bo’yicha ta’limning faol usullarini ishlab chiqish va joriy etishning tahliliy natijalari(unda mavzu nomi,mavzu bo’yicha yaratilgan ta’limning faol usullari va ularning maqsad-vazifalari,mavzu bo’yicha joriy etilayotgan YaPTlar nomlari, YaPTni qo’llashning o’qitishni boshqarishdagi roli va o’rni, yaratilgan YaPTning muammo (mavzu) maqsadiga erishganligi bo’yicha ulushi va shu kabilar o’rin oladi. Pedagogik ITIning yakuniy bosqichi muhim natijalaridan deb quyidagi hujjatlarni ham qayd etish mumkin: - pedagogik tadqiqotlar natijalarini amaliyotga joriy etish haqida ma’lumotnoma (uning namunaviy ko’rinishi 1-ilovada keltirilgan); - oliy o’quv yurtlariga joriy etiladigan ilmiy tadqiqot ishlari natijalari bo’yicha dalolatnoma (uning namunaviy ko’rinishi 2-ilovada berilgan). Tadqiqotchi ITIning natijasi haqidaga ma’lumotlar asosida joriy faoliyatni boshlasa, izlanishlar besamara bo’lmaydi. Ushbu ishimizning keyingi qismida ilmiybaza.uz bevosita magistrlik dissertasiyalarini tayyorlash bilan bog’liq bo’lgan ma’lumotlarni keltiramiz. Tadqiqotning tajriba - sinov maydoni bo’lib Jizzax Davlat pedagogika instituti va Guliston Davlat universiteti xizmat qildi. Tadqiqotni amalga oshirish bosqichlari: Birinchi bosqichda (1993-1998 yillar) tadqiqot muammosiga oid pedagogik-psixologik, ilmiy-uslubiy, ilmiy - ommabop va maxsus adabiyotlar o’rganildi, umumta’lim va oliy pedagogik ta’lim muassasalarining ma’naviy merosimizni o’rganishdagi tajribalari tahlil qilindi va umumlashtiridi. Natijada tadqiqotning muammosi, ilmiy farazi, metodologiyasi aniqlab olindi, oliy o’quv yurtlaridagi ta’lim-tarbiya uslublari, shakllari va mazmunini takomillashtirish yuzasidan ilmiy-uslubiy ishlanmalar tayyorlandi. Tajriba-sinov ishlarining metodlari ishlab chiqildi. Ikkinchi bosqichda (1998-2002 yillar) tadqiqot ishida ko’tarilgan muammolar bo’yicha Jizzax Davlat pedagogika instituti, Guliston Davlat universiteti talabalari bilan test, anketa so’rovlari, suhbatlar, kuzatishlar o’tkazildi, xalq ta’limi tizimida ishlayotgan ilg’or mutaxassislar va ma’naviyat-ma’rifat bo’yicha rahbarlarning tajribalari o’rganildi, umumta’lim maktablari va oliy pedagogik o’quv yurtlaridagi o’quv-tarbiyaviy jarayonga milliy qadriyatlarning ta’siri o’rganilib, umumlashtirildi va tadqiqot bo’yicha ilmiy asoslangan va loyihalashtirilgan tajribalar o’tkazildi. Uchinchi bosqichda (2002-2006 yillar) talabalarni milliy qadriyatlarni o’rganishga tayyorlashning nazariy, pedagogik - psixologik, ilmiy-uslubiy sharoitlari ishlab chiqildi va asoslandi, IKT tadbiqi samaradorligi aniqlandi va ta’lim tizimi amaliyotida sinab ko’rildi, talabalarni milliy qadriyatlarga targ’ibot qilishga tayyorlash va milliy qadriyatlarni o’rganishning ilmiy yo’nalishlari va uslubiy tavsiyanomalari ishlab chiqildi. Olingan natijalar umumlashtirildi. ilmiybaza.uz Natijalarining e’lon qilinganligi: muallif tomonidan 11 ta ilmiy maqola chop ettirilgan bo’lib, shulardan 4 ta ilmiy-metodik jurnal maqolasi va 1ta o’quv qo’llanmadan iborat bo’lib, qolganlari respublika ilmiy-amaliy anjumanlar materillari va boshqa ilmiy ishlar to’plamlarida chop ettirilgan hamda 1 ta davlat patent idorasi guvoqnomasi muallifi. Himoyaga quyidagi xulosalar olib chiqiladi: - bo’lajak o’qituvchilarning milliy-ma’naviy qadriyatlarga oid bilimlarini axborot texnologiyalari asosida rivojlantirishning nazariy, pedagogik-psixologik asoslari; - bo’lajak o’qituvchilarga milliy-ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari asosida o’rgatishning mazmuni, metodlari va pedagogik shart- sharoitlari; - milliy - ma’naviy qadriyatlarni o’rganish jarayonida axborot texnologiyalarni qo’llashni tashkil etish yo’llari; - «Milliy qadriyatlar» bo’yicha kompyuterli o’qitish va bilimlarni nazorat qilish uchun dasturning o’quv jarayoniga joriy etilganligi va u bo’yicha O’zbekiston Respublikasi davlat patent idorasi tomonidan olingan guvohnoma; - milliy - ma’naviy qadriyatlarni axborot texnologiyalari yordamida o’rganishga yo’naltirilgan pedagogik jarayonning samaradorlik darajasi. Dissertasiyaning tarkibiy tuzilishi: Dissertasiya kirish, uchta bob va xulosa qamda adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat. Bajarilgan ish umumiy qajmi 135 bet. Matnda 14 ta shakl va 3 ta jadval 2 ta diagramma mavjud. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati. Asosiy adabiyotlar: 1. Yarkulov R., Maxmudova M. Vыsshiy pedagogicheskiy obrazovatelnыy prosess. - T.: 2007 . 2. Abduqodirov A.A., Yunusov R. Magistrlik dissertatsiyasi. - T.: O’qituvchi, 2000. ilmiybaza.uz Qo’shimcha adabiyotlar: 3. Sh.M.Mirziyoyev Tanqidiy taxlil, qat’iy tartib – intizom va shaxsiy javobgarlik – xar bir raxbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag’ishlangan majlisdagi O’zbekiston republikasi prezidentining nutqi. // Xalq so’zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, № 11. 4. Sh.M.Mirziyoyev Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. “O’zbekiston” 2017. 5. Sh.M.Mirziyoyev Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. “O’zbekiston” 2016. 6.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017—2021 yillarda O’zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakat strategiyasi. 7 yanvar 2017 yil 7.Kuzminoy I.V Metodы sistemnogo pedagogicheskogo issledovaniya.- M.: 2002.