MA’MURIY-HUQUQIY NIZO MAVZU DOIRASIDA KO'RIB CHIQILADIGAN ASOSIY MASALALAR: 1 Ma’muriy yustitsiya va ma’muriy-huquqiy nizo tushunchalari va ularning o’ziga xos xususiyatlari. 2 Ma’muriy-huquqiy nizolarning hal etishning ma’muriy tartiboti. 3 Ma’muriy-huquqiy nizolarni hal etishning sud tartibi. 4 Xorijiy mamlakatlarda ma’muriy yustitsiya va ma’muriy huquqiy nizolar. XI.BOB. Ma'muriy Yustitsiya 11.1.Ma’muriy yustitsiya tushunchasi va uning o’ziga xos xususiyatlari Jismoniy va yuridki shaxslarning davlat boshqaruvida buzilgan huquqlarini tiklashda ma’muriy yustitsiya alohida o’rin tutadi.Yuridik atamalar lug’atiga ko’ra,”yustitsiya”(lot ,,justitia,,-odillik,qonuniylik)-o’z faolyatida odil sudlovni amalga oshiruvchi sud muassasalarini bildiruvchi atama sifatida talqin etilgan. Ma’muriy yustitsiya –davlat organlari va mansabdor shaxslar bilan jismoniy hamda yuridik shaxslar o’rtasida davlat boshqaruvi munosabatlaridan kelib chiqadigan ma’muriy –huquqiy nizolarni ko’rib chiqish va hal etish tizimidir. Yodda tuting ! Shu o’rinda ma’muriy nizo tushunchasi va uning o’ziga xos xususiyatlari haqida to’xtalib o’tish maqsadga muvofiqdir. Ma’muriy-huquqiy nizolar –bu ma’muriy-huquqiy munosabat ishtirokchilarini huquq va majburiyatlari doirasidan kelib chiqadigan ziddiyatlar,qarama – qarshiliklar xisoblanadi.Ushbu nizolar bir tomondan davlat organlari,ularning mansabdor shaxslari,ikkinchi tomondan jismoniy va yuridik shaxslar o’rtasida yuzaga keladi.Ushbu jihati bilan ma’muriy –huquqiy nizolar boshqa turdagi yuridik nizolardan farq qiladi. Ma’muriy-huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarning ma’muriy – huquqiy xususiyati quyidagilar bilan belgilanadi: Mazkur turdagi nizolar davlat organlarining davlat boshqaruvi funksiyalarini amalga oshirishlari bilan bog’liq holda yuzaga keladi Ma’muriy nizolar ma’muriy-huquqiy munosabatlar doirasida yuridik hokimiy qarorlarni qabul qilish va ularga nisbatan ikkinchi tarafning noroziligi natijasida yuzaga keladi. Demak,yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda ma’muriy –huquqiy nizolarga quyidagicha umumiy tavsif berish mumkin: ma’muriy –huquqiy nizo-bu ma’muriy huquq subyektlarining huquq va majburiyatlariga oid nizolaridir; ma’muriy –huquqiy nizo noqonuniy boshqaruv aktini qabul qilish fakti yuzasidan ma’muriy-huquqiy munosabat subyektlaridan birining noroziligi ifodasidir. Ma’muriy –huquqiy nizolar ijro hokimiyati organi tomonidan boshqaruv funksiyalarini amalga oshirishi bilan bog’liq holda vujudga keladi.Demak, ma’muriy nizo subyektlaridan biri albatta davlat organi yoki mansabdor shaxsi hisoblanadi. Ma’muriy –huquqiy nizolar bir tomondan fuqarolar,ikkinchi tomondan esa davlat boshqaruv organlari o’rtasida yuzaga keladi. Ma’muriy –huquqiy nizoni quyidagi kazus orqali tushunish mumkin. Mazkur kazusda Sergeli tuman hokimligi va fuqaro U o’rtasida ma’muriy-huquqiy nizo kelib chiqmoqda. Ma’muriy yustitsiyaning ikki shakli mavjud: ma’muriy tartib va sud tartibi Fuqaro U Toshkent shahar,Sergeli tumani,Qo’yliq-5 mavzesi,2-uy,7-xonadonda tug’ilib,shu kunga qadar shu xonadonda yashab kelgan.Ushbu xonadon otasi X.bolalar uyi tarbiyalanuvchisi bo’lganligi hamda mehnat faolyatini amalga oshirish jarayonida olgan tan jarohatini inobatga olib Sergeli tuman hokimligi 1999-yil 6-aprelda bu uyni ajratib bergan.Otasi ish joyida olgan tan jarohati oqibatida yotib qolgan va keyinchalik vafot etgan.Otasi vafotidan kegin fuqaro U.Sergeli tuman hokimligiga murojat qilib u yashayotgan Toshkent shahar,Sergeli tumani,Qo’yliq-5 mavzesi,2-uy,7-xonadonni kommunal uy-joy fondidan turar joy fondiga o’tkazishni va ushbu xonadonni uning nomiga rasmiylashtirib berishni so’rab ariza bilan murojat qilgan.Lekin Sergeli tuman hokimligi arizachi talablarini qanoatlantirishni rad etdi.Arizachi Sergeli tuman hokimligining ushbu javob xatidan norozi bo’lib, Sergeli tuman hokimligining xatini g’ayriqonuniy deb topishni so’rab sudga shikoyat qilgan. Muammoli vaziyat Ma’muriy yustitsiya Ma’muriy tartib Sud tartibi Keyingi paragraflarda ma’muriy yustitsiyaning har bir shaklini alohida tahlil qilib chiqamiz. 11.2. Ma’muriy-huquqiy nizolarni hal etishning ma’muriy tartiboti Ma’muriy yustitsiyaning ma’muriy tartibida ma’muriy nizolarni hal etish deganda,jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan ma’muriy organ yoki ularning mansabdor shaxslari tomonidan qilingan noqonuniy harakat (harakatsizlik) yoki ular tomonidan chiqarilgan g’ayriqonuniy qarorlarustidan yuqori turuvchi organ yoki maxsus tashkil etilgan organga shikoyat qilish va ko’rib chiqish tushuniladi. “Ma’muriy-tartib taomillar to’g’risida”gi qonunning 5-bobi ma’muriy shikoyat bo’yicha ish yuritishga bag’ishlangan bo’lib,qonunning 62-moddasiga ko’ra ma’muriy shikoyat ma’muriy hujjatlar ustidan,prosessual hujjatlar ustidan,agar ularning ustidan shikoyat qilish ushbu qonunda nazarda tutilgan bo’lsa va ma’muriy harakatlar ustidan,shu jumladan ma’muriy hujjatni qabul qilishni rad etish yoki uni tegishli muddatda qabul qilmaganlik ustidan shikoyat qilinishi mumkin. Ma’muriy-huquqiy nizolarni ma’muriy tartibda hal etishning huquqiy asoslari “Ma’muriy-tartib taomillar to’g’risida”gi, ” Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to’g’risida”gi qonunlar va boshqa qonun hujjatlari hisoblanadi Yodda tuting ! Mamuriy shikoyat Mamuriy hujjatlar Prosessual hujjat Ma’muriy harakatlar Mansabdor shaxs ma’muriy shikoyatni qonun xujjatlariga muvofiq ma’muriy shikoyatlarni ko’rib chiqishga vakolatli bo’lgan yuqori turuvchi ma’muriy organga yoki boshqa vakolatli ma’muriy organga ustidan shikoyat qilinayotgan ma’muriy xujjatni, pirassesual xujjatni qabul qilgan yoxud ma’muriy harakatni amalga oshirgan ma’muriy organ orqali berishi mumkin. Ma’muriy shikoyatni olgan ma’muriy organ u kelib tushgan paytdan e’tiboran uch ish kuni ichida ma’muriy shikoyatni yuqori turuvchi organga yoki ushbu ma’muriy shikoyatni ko’rib chiqishga vakolatli bo’lgan boshqa ma’muriy organga ma’muriy ish bilan birga yuboradi. Manfaatdor shaxs ma’muriy hujjat ustidan berilgan ma’muriy shikoyatni ma’muriy tartibda ko’rib chiqish natijalaridan norozi bo’lgan yoki yuqori turuvchi ma’muriy organ mavjud bo’lmagan taqdirda ma’muriy hujjat ustidan sudga shikoyat qilishga haqli. Agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo’lsa ma’muriy shikoyat ma’muriy hujjat prosessual hujjat to’g’risida tegishli tarzda xabardor qilingan paytdan yoki manfaatdor shaxsga ma’muriy harakat haqida malum bo’lgan paytdan etiboran o’ttiz kundan kechiktirmay berilishi mumkin. Ma’muriy shikoyat berish muddati, agar u uzrli sababga ko’ra o’tkazib yuborilgan bo’lsa, shikoyatni ko’rib chiquvchi ma’muriy organ tomonidan tiklanishi mumkin. Ma’muriy shikoyat yozma, og’zaki yoki electron shakilda beriladi va unda quyidagilar ko’rsatilgan bo’lishi kerak. 1) Ma’muriy hujjatni qabul qilgan ma’muriy organning nomi 2) Shikoyat bergan arizachinining (uning vakilining ) familiyasi, ismi, otasining ismi va yashash joyi, yuridik shaxs uchun esa-uning nomi va joylashgan yeri (po’shta manzili) 3) Arizachining talablari 4) Ilova qilinayotgan hujjatlarni ro’yxati (mavjud bo’lgan taqdirda) 5) Ariza berilgan sana Ma’muriy shikoyat manfaatdor shaxs yoki uning vakili tomonidan imzolanadi. Agar shikoyat vakil tomonidan berilgan bo’lsa unga ishonchnomaning yoki vakilning vakolatlarini tasdiqlovchi boshqa xujjatning ko’chirma nusxasi ilova kilinishi kerak. Konun xujjatlarida nazarda tutilgan xollarda, boshqa jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarni himoya qilish maqsadida berilgan ma’muriy shikoyatda “Ma’muriy-tartib taomillar to’g’risida”gi qonunda sanab o’tilgan ma’lumotlardan tashqari manfaatlarini ko’zlab shikoyat berilayotgan shaxsning nomi (familiyasi, ismi, otasining ismi ) va uning manzili hamda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa axborot ko’rsatilishi kerak. Qonun hujjatlarida ma’muriy shikoyatga va unga ilova qilinadigan hujjatlarga doir boshqa talablar ham nazarda tutilishi mumkin. Ma’muriy organ ma’muriy shikoyatga va unga ilova qilinadigan hujjatlarga nisbatan qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan talablar qo’yishga haqli emas. Jismoniy shaxs og’zaki shikoyat qilinayotganda o’z shaxsini tasdiqlovchi hujjatni, yuridik shaxsni vakili esa o’z vakolatlarini tasdiqlaydigan va o’z shaxsini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etish kerak. Elektiron shaklda beriladigan shikoyatlarda arizachining elektron manzili va yagona identifikatori qonuniy hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa electron raqamli imzo va boshqa rekvizitlar ko’rsatilishi kerak. Shikoyatda manzilning ko’rsatilganligi arizachini habarnomalarini ahborat tizimi orqali elektiron shakilda qabul qilishga bo’lgan roziligidir. Yuqori turuvchi ma’muriy organ yoki boshqa vakolatli organ ma’muriy shikoyat bo’yicha quyidagi qarorlardan birini qabul qilishga haqli. -shikoyat qilingan ma’muriy yoki prosessual hujjatni o’zgarishsiz qoldirish. - shikoyat qilingan ma’muriy yoki prosessual hujjatga o’zgartirishlar kiritish. -ma’muriy yoki prosessual hujjatni bekor qilish va zarurat bo’lganda yangi hujjat qabul qilish. Yodda tuting! Agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo’lsa,yuqori turuvchi ma’muriy organ yoki boshqa vakolatli organ ma’muriy shikoyat bo’yicha o’ttiz ish kuni ichida qaror qabul qilishi shart.Ma’muriy shikoyat bo’yicha belgilangan muddat ichida qaror qabul qilinmagan taqdirda,manfaatdor shaxs ma’muriy hujjat,prosessual hujjat yoki ma’muriy hujjat ustidan sud tartibida shikoyat qilishga haqli. 11.3. Ma’muriy-huquqiy nizolarni hal etishning sud tartibi. Ma’muriy yustitsiyaning sud tartibida ma’muriy nizolarni hal etish deganda- jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan ma’muriy organ yoki ularning mansabdor shaxslari tomonidan qilingan noqonuniy harakat ( harakatsizlik )yoki ular tomonidan chiqarilgan g’ayriqonuniy qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish va uni ko’rib chiqish tushuniladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 21-oktabrda qabul qilingan “Sud-huquq tizimini yanada isloh qilish kafolatlarini kuchaytirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-4850 – son.2017-yilning 7-fevralda qabul qilingan “ O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirhs bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-son va 2017-yil 21-fevralda qabul qilingan “ O’zbekiston Respublikasi sud tizimi tuzilmasini tubdan takomillashtirish va faoliyati samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida ”gi PF-4966-son farmonlarida ham aynan sudlarni yanada ixtisoslashtirish va ma’muriy sudlarni tashkil etish bilan bog’liq vazifalar belgilandi.Bu borada huquqshunos Mirafzal Miroqulov quyidagilarni ta’kilab o’tgan “Har qanday huquqni belgilash,agarki ularni amalga oshirishning real kafolatlari ta’minlanmasa,kutilgan natija bermaydi.Fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilishning turli kafolatlari mavjud.huquqiy kafolatlarning eng muhimi bu-shaxsning sud orqali himoya qilinish huquqini ta’minlashdir.Bu borada muhim qadam fuqarolik,jinoyat ishlari bo’yicha sudlar va xo’jalik sudlarining vakolatlarini qayta ko’rib chiqish yo’li bilan ma’muriy sudlarni tashkil etish hisoblanadi.” Shu narsa ayonki,bugungi kunda fuqarolarning aksariyati davlat organi yoki mansabdor shaxsning soliq,mehnat,tadbirkorlik,,uy-joy,ruxsat berish va litsenziyalash borasidagi qarorlaridan shikoyat qilinmoqda.Aynan shu kabi munosabatlarni ommaviy-huquqiy munosabat deb tushunishimiz,shuningdek ma’muriy sudlar bir tarafda albatta,davlat organi yoki mansabdor shaxs bo’lgan va davlat hokimiyati vakolatlaridan kelib chiqadigan nizolar predmet bo’ladigan ishlarni ko;rib hal qilinishi e’tiborga olishimiz kerak. Ta’kidlash joizki.har qanday nizoni ko’rib chiqib adolatli tarzda hal etishda ikki jihatga e’tibor qaratish lozim.Ularning birinchisi nizo ma’muriy organning qaysi qonun jihatiga zid hatti-harakati yoki qarori natijasida vujudga kelganini to’g’ri aniqlash hamda sudda nizoni ko’rib chiqib hal etishning qonuniy talablariga qat’iy rioya qilishdir.Ikkinchi jihatning ahamiyati juda katta.Zero sudlar ma’muriy ishlarni faqat qonunga bo’ysungan holda ko’rib chiqishlari lozim. Bu eng avvalo Konstitutsiyada belgilangan qat’iy prinsipdir. Shu munosabat bilan,2018-yil 25-yanvar kuni ma’muriy sudlar tomonidan ma’muriy ishlarni ko’rib chiqib hal etishga doir munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan alohida O’zbekiston Respublikasining Ma’muriy ishlarni yuritish to’g’risidagi kodeksi qabul qilindi.Kodeksning 2018-yil 1-apreldan e’tiboran kuchga kirishi alohida belgilab qo’yildi.Kodeks 288 moddani qamrab olgan 29 bob va IV bo’limdan iborat. Kodeksning qabul qilinishining amaliy ahamiyati shundaki,endilikda ma’muriy ishlarni sudlar tomonidan ko’rib chiqish fuqarolik ishlari singari fuqarolik prosessual qonunchiligiga asoslanib emas, balki ma’muriy ishlarni yuritishga doir alohida qonunchilik bilan tartibga solinadigan bo’ldi.Ya’ni,ma’muriy sudlar ma’muriy ishlarni alohida prosessual qonunchilikka tayangan holda ko’rib chiqadi.Bu shuni anglatadiki,Ma’muriy sud ishlarini yuritish tog’risidagi kodeks mazmun-mohiyatiga ko’ra fuqarolik prosessual qonunchiligidan farq qiladi.Xususan,agar fuqarolik prosessida da’vo ishining taraflari prosessning istalgan bosqichida kelishuv bitimi tuzish orqali ishni yakunlashga haqli bo’lsalar,ma’muriy sud ish yurituvida taraflar bunga haqli emaslar.Bu esa davlat organlari va mansabdor shaxslarning fuqarolarning huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlariga daxldor bo’lgan qarorlarni har tomonlama puxta o’ylagan holda qabul qilishlariga olib keladi.Provard natijada davlat va jamiyat hayotida qonuniylikning mustahkamlanishiga erishiladi. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki,ma’muriy sud ishlarini yuritish to’g’risidagi kodeks ma’muriy ishlarni ko’rib chiqishning xususiyatlari inobatga olingan holda qabul qilingan. Bu ayni kodeksning 2-moddasida mustahkamlanib Ma’muriy-huquqiy nizolarni sud tartibida hal etishning huquqiy asosi O’zbekiston Respublikasi Ma’muriy sud ishlarini yuritish to’g’risidagi kodeksidir. Yodda tuting ! qo’yilgan ma’muriy sud ishlarini yuritish vazifalarida aniq namoyon bo’ladi.Bular ma’muriy organlar bilan munosabatlarda qonun ustuvorligini,fuqarolar,shuningdek korxonalar,muassasalar,tashkilotalrning huquqlari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash,ma’muriy va boshqa ommaviy huquqiy munosabatlar sohasida fuqarolar va yuridik shaxslarning buzilgan yoki nozolashilayotgan huquqlari,erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish;ma’muriy va boshqa ommaviy huquqiy munosabatlar sohasida qonuniylikni mustahkamlash hamda huquqbuzarliklarning oldini olishga ko'maklashish;qonunga va sudga nisbatan hurmat munosabatini shakllantirishdir. Kodeksning 8-16-moddalarida Ma’muriy sud ishlarini yuritishda muhim bo’lgan odil sudlovning faqat sud tomonidan amalga oshirilishi, qonun va sud oldida tenglik, sudyalarning mustaqilligi va faqat qonunga bo’ysunishi, taraflarning tortishuvi va teng huquqliligi, ma’muriy sud ishlari yuritiladigan til, sud muhokamasining oshkoraligi, sud muhokamasining bevositaligi, ma’muriy ishlarni qonun hujjatlari asosida hal qilish, sud hujjatlarining majburiyligi kabi to’qqizta prinsip keltirib o’tilgan. Ma’muriy sudlar tomonidan hal etiladigan ishlar jumlasiga quyidagilar kiradi: 1) idoraviy normativ-huquqiy hujjatlar yuzasidan nizolashish to’g’risidagi ishlar; 2) davlat boshqaruvi organlarining, ma’murir-huquqiy faoliyatni amalga oshirishga vakolatli bo’lgan boshqa organlarning, fuqarolar o’zini o’zi boshqarish organlarining va ular mansabdor shaxslarining qonun hujjatlariga mos kelmaydigan hamda fuqarolar va yuridik shaxslarning huquqlarini va qonun bilan qo’riqlanadigan manfaatlarini buzadigan qarorlari, harakatlari (harakatsizligi) yuzasidan nizolashish to’g’risidagi ishlar; 3) saylov komissiyalarining xatti-harakatlari (qarorlari) yuzasidan nizolashish to’g’risidagi ishlar; 4) notarial harakatni amalga oshirish, fuqarolik holati dalolatnomalarini yozishni ro’yxatga olish rad etilganligi yoki notariusning yohud fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organi mansabdor shaxsining harakatlari (harakatsizligi) yuzasidan nizolashish to’g’risidagi ishlar; 5) davlat ro’yxatidan o’tkazishni rad etish yohud belgilangan muddatda davlat ro’yxatidan o’tkazishdan bo’yin tovlash ustidan shikoyat qilish to’g’risidagi ishlar. E’tibor bering! Biroq, shuni alohida qayd etish lozimki, sud fuqarolar va yuridik shaxslarning buzilgan yoki nizolashayotgan huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish to’g’risidagi ma’muriy va boshqa ommaviy huquqiy munosabatlardan yuzaga keladigan, qonun bilan o’zining vakolatiga kiritilgan boshqa ishlarni ham hal qiladi. Yuqoridagi ro’yxatdan shu narsa ayon bo’ladiki, ma’muriy sud ish yurituvi orqali nafaqat ma’muriy huquqdan kelib chiqadigan, balki shu bilan bir qatorda fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari buzilishiga daxldor bo’lgan ishlar ham ko’rib chiqiladi. Kodeksda ular bitta atama, ya’ni ma’muriy ish deb ataladi. Ma’muriy ishlarning sudlovga tegishliligi masalasi ham muhimdir. Umumiy qilib aytganda, sudga taaluqli ishlar tuman (shahar) ma’muriy sudlari tomonidan ko’riladi. Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar ma’muriy sudi esa birinchi instansiya sudi sifatida davlat siri bilan bog’liq bo’lgan ishlarni ko’radi. Biroq shunga qaramay, mazkur sudlar alohida holatlarga qarab, har qanday ishni tuman (shahar) sudidan olib qo’yishga va uni birinchi instansiya bo’yicha o’zining ish yurituviga qabul qilishga, ishni bir suddan boshqasiga o’tkazishga haqlidir. O’zbekiston Respublikasi Oliy Sudi sudloviga esa idoraviy normativ- huquqiy hujjatlar yuzasidan nizolashish to’g’risidagi hamda O’zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi xatti-harakatlari (qarorlari) yuzasidan nizolashish haqidagi ishlarni ko’rib chiqish kiradi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi alohida holatlarga qarab, har qanday ishni istalgan ma’muriy suddan olib qo’yishga va uni birinchi instansiya bo’yicha o’zining ish yurituviga qabul qilishga, ishni bir suddan boshqasiga o’tkazishga haqli ekanini aytib o’tish lozim. Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi harbiy sudlari ham qonun bilan o’z vakolatlariga kiritilgan ma’muriy ishlarni ko’rib chiqadi. Ma’muriy sudlar tomonidan hal etiladigan ishlarga taaluqli ishlarni tushunib olish uchun quyidagi kazusni tahlil qilish mumkin. Toshkent shahar, N.ko’chasidagi 54-uy fuqaro S.Rahmonovga tegishli bo’lib, u 2011-yil 15- aprelda vafot etgan. Uning vafotidan keyin qolgan yuqorida ko’rsatilgan mol-mulkka nisbatan merosxo’rlar topilmaganligi sababli, mazkur xonadon qarovsiz qolib ketgan. 2017-yilning avgust oyida shahar hokimligi vakili ishtirokida o’tkazilgan mahalla fuqarolar yig’ini majlisida S.Rahmonovga tegishli bo’lgan uyning ancha vaqtdan buyon qarovsiz holda ekani aytildi. Bundan boxabar bo’lgan shahar hokimi S.Rahmonovga tegishli bo’lgan uyni egasiz mulk deb topish hamda uni davlat hisobiga o’tkazish haqida qaror qabul qildi. Toshkent shahar hokimining qaroridan norozi bo’lgan fuqarolarni o’zini o’zi boshqarish organi raisi Toshkent shahar ma’muriy sudiga arizasi bilan murojaat qildi. Toshkent shahar ma’muriy sudi arizasini o’rganib chiqdi va unda keltirilgan vajlar bevosita fuqarolik huquqiga tegishli bo’lgani sababli ishni ma’muriy sudning sudloviga taaluqli emas deb hisoblab arizani qabul qilib olishni rad etdi. Muammoli vaziyat Qaroriga e’tibor qaratish lozim, ya’ni hokim qarorining mazmuni fuqarolik huquqiy munosabatga oid bo’lsada, arizachi hokim qaroridan norozi bo’lmoqda. Ma’muriy ishlar birinchi instansiya sudida yuqoridagi sudlar tomonidan qo’zg’atiladi. Bunga manfaatdor shaxslarning yoki prokurorning yohud davlat organlari va boshqa shaxslarning arizalari asos bo’ladi. Ma’muriy sud ishlarini yuritish to’g’risidagi kodeksning yana bir muhim jihati shundaki, unda isbotlash majburiyati aniq belgilab qo’yilgan. Kodeksning 67- moddasiga ko’ra, ishda ishtirok etuvchi har bir shaxs o’z talablari va e’tirozlariga asos qilib keltirilayotgan holatlarni isbotlab berishi lozim. O’zbekiston Respublikasining konstitutsiyasib 2-moddasida mustahkamlangan muhim prinsip – davlat organlari va mansabdor shaxslarning jamiyat va fuqarolar oldidagi mas’ulligini inobatga olinib ma’muriy organlarning nizolashayotgan hujjatlarining, fuqarolarni o’zini o’zi boshqarish organlari qarorlarining, ular mansabdor shaxslari harakatlarining (harakatsizligining) qonuniyligini isbotlash majburiyati tegishli organlar va mansabdor shaxslar zimmasiga yuklatiladi. Shuningdek, mazkur organlar va mansabdor shaxslar o’z e’tirozlariga asos qilib keltirilayotgan faktlarni ham tasdiqlashi shart. Bunday qoidaning o’rnatilishi sudgacha bo’lgan jarayon – ma’muriy tartib-taomillarda davlat organlari va mansabdor shaxslarning jismoniy va yuridik shaxslarning huquq qonuniy manfaatlatrig daxldor bo’lgan qarorlarni qonuniylik prinsipiga tayangan holda qabul qilishlari, buning aksi bo’lgan taqdirda esa sud oldida javob berishlarini his qilishga chorlaydi. Buning natijasida konstitutsiya va qonunning ustunligi ta’minlanishi, davlat organlari va mansabdor shaxslarning jismoniy va yuridik shaxslar bilan davlat xizmatlarini ko’rsatish bilan bog’liq ma’muriy-tartib taomillarga doir munosabatga kirishish jarayonida ularning huquq va erkinliklarini hurmat qilishlari, pirovard natijada davlat organlarining xalqimizga samarali xizmat qilishiga erishish mumkin. Ma’muriy sudlar tomonidan qabul qilingan sud qarorlari apellyatsiya, kassatsiya va nazorat tartibida ko’rib chiqilishi mumkin. Bunda protsessual muddatlarga alohida e’tibor qaratish lozim. Ma’muriy ish birinchi instansiya sudi tomonidan ishni sud muhokamasiga tayyorlash to’g’risidagi ajrim chiqarilgan kundan e’tiboran bir oydan oshmagan muddatda tugallanishi kerak. Alohida hollarni inobatga olib sud muhokamasining muddati sud raisi tomonidan bir oydan oshmagan muddatga uzaytirilishi mumkin. Shuningdek, saylov komissiyasining xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyat sud tomonidan shikoyat berilgan kundan e’tiboran uch kundan kechiktirmay ko’rib chiqilishi, agar saylovga olti kundan kam vaqt qolgan bo’lsa, darhol ko’rib chiqilishi lozimligi alohida belgilab qo’yilgan. Apellyatsiya shikoyati yoki protesti birinchi instansiya sudining qonuniy kuchga kirmagan hal qiluv qarori ustidan u qabul qilingan kundan e’tiboran yigirma kun ichida berilishi mumkin. Apellyatsiya instansiyasi sudi berilgan apellyatsiya shikoyatini (protestini) apellyatsiya shikoyati (protesti) ish yuritishga qabul qilingan kundan e’tiboran bir oydan ortiq bo’lmagan muddatda ko’rib chiqadi. Kassatsiya shikoyati yoki protesti birinchi instansiya sudining qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori ustidan u qonuniy kuchga kirganidan keyin bir oy ichida berilishi mumkin. Shuningdek, kassatsiya shikoyati (protesti) kassatsiya shikoyati (protesti) ish yuritishga qabul qilingan kundan e’tiboran bir oydan ortiq bo’lmagan muddatda ko’rib chiqiladi. Apellaytsiya yoki kassatsiya tartibida ko’rilgan ishlar bo’yicha sud hujjatlari ishda ishtirok etuvchi shaxslar, shuningdek ishda ishtirok etishga jalb qilinmagan, ammo huquqlari va majburiyatlari to’g’risida sud hal qiluv qarori qabul qilgan shaxslar tomonidan nazorat tartibida shikoyat qilinishi mumkin. Ish nazorat shikoyatini (protestini) ish yuritishga qabul qilish to’g’risida ajrim chiqarilgan yoki protest O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi rayosatining kotibiyatiga kelib tushgan kundan e’tiboran bir oylik muddatdan kechiktirmay nazorat tartibida ko’riladi. Ishlar nazorat tartibida O’zbekiston Respublikasi Oliy sudining ma’muriy ishlar bo’yicha sudlov hay’ati yoki O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi rayosati tomonidan ko’rib chiqiladi. Ma’muriy sud ish yurituvi to’g’risidagi kodeksda sudlarda ishlarni ko’rib chiqishning zamonaviy texnologiyalariga alohid e’tibor qaratilgan. Bunda sud