Ma’muriy javobgarlik. REJA: 1. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi qonun hujjatlari va uning printsiplari. 2. Voyaga yetmaganlarning ma’muriy javobgarligi. 3. Mansabdor shaxslarning ma’muriy javobgarligi. 4. Harbiy xizmatchilar va intizom ustavlari tatbiq etiladigan boshqa shaxslarning javobgarligi. 5. Xorijiy fuqarolar va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning ma’muriy javobgarligi. Yuridik shaxslarning ma’muriy javobgarligi. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi qonunchilik hujjatlariga – MJTK, O‘zbekiston Respublikasining qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari, farmoyishlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasining qonunlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi va Vazirlar Kengashining qarorlari, shuningdek, mahalliy hokimiyat organlari tomonidan chiqariladigan normativ-huquqiy hujjatlar kiradi. O‘zbekiston Respublikasi ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi qonunchilik hujjatlari quyidagi printsiplarga asoslanadi: – qonuniylik; – fuqarolarning qonun oldida tengligi; – demokratizm; – insonparvarlik; – odillik va ayb uchun javobgarlikning muqarrarligi. Qonuniylik Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari va fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga qat’iy rioya qilishidir. Ma’muriy huquqbuzarlik uchun ta’sir ko‘rsatish choralarini qo‘llash chog‘ida qonunchilik hujjatlari talablariga rioya etilishi yuqori turuvchi vakolatli organlar va mansabdor shaxslar tomonidan muntazam ravishda nazorat qilib turilishi bilan, prokuror nazorati bilan, shikoyat berish huquqi bilan ta’minlanadi. O‘zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, qonun oldida tengdirlar. MJTKning 272-moddasiga asosan, ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ish barcha fuqarolarning jinsi, ijtimoiy kelib chiqishi, shaxsiy va ijtimoiy mavqei, irqi, millati, tili, dini va e’tiqodidan qat’i nazar, qonun oldida va shu ishni ko‘rib chiquvchi organ (mansabdor shaxs) oldida tengligi asosida ko‘rib chiqiladi. Fuqarolarning qonun oldida tengligi printsipi. Ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqishning tarbiyaviy va ogohlantiruvchi rolini oshirish maqsadida bunday ishlar huquqbuzarning ish, o‘qish joyidagi jamoalarida yoki yashash joyida ko‘rib chiqilishi mumkin. Demokratizm printsipi Vakolatli organ (mansabdor shaxs) ma’muriy jazo choralarini qo‘llashda javobgarlikning yengillashtiruvchi holatlariga, huquqbuzarning moddiy ahvoliga e’tibor bergan holda ayrim huquqbuzarliklar uchun belgilangan sanktsiyadan ham yengilrog‘ini qo‘llaydi yoki ogohlantirish bilan kifoyalanadi. Ma’muriy huquqbuzarlik uchun javobgarlikni yengillashtiruvchi yoki bekor qiluvchi hujjatlar orqaga qaytish kuchiga egadir, ya’ni ushbu hujjatlar chiqqunga qadar sodir etilgan huquqbuzarlik hollariga ham taalluqlidir. Ma’muriy huquqbuzarlik uchun javobgarlikni belgilovchi yoki kuchaytiruvchi hujjatlar esa orqaga qaytish kuchiga ega bo‘lmaydi Insonparvarlik printsipi Sodir etilgan huquqqa xilof xatti-harakat uchun Sodir etilgan huquqqa xilof xatti-harakat uchun qonunda belgilangan muddatlarda, inson va jamiyat farovonligi yo‘lida fuqarolarning huquq va erkinliklarini, mulkni, davlat va jamoat tartibini, tabiiy muhitni muhofaza qilish, ijtimoiy adolat va qonuniylikni ta’minlash maqsadida ma’muriy ta’sir choralarining qo‘llanilishi ayb uchun javobgarlikning muqarrarligi printsipini anglatadi. Odillik printsipi Ma’muriy javobgarlik ma’muriy huquq normalari bilan tartibga solingan bo‘lib, aybdor shaxsga nisbatan vakolati davlat organlari va mansabdor shaxslar tomonidan ma’muriy- protsessual tartibda ma’muriy jazoni qo‘llashdir. Ma’muriy huquqbuzarlik sodir etgan o‘n olti yoshdan o‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan shaxslarga nisbatan Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar to‘g‘risidagi nizomda nazarda tutilgan choralar qo‘llaniladi. Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra bolalarga nisbatan quyidagi ta’sir ko‘rsatish choralarini qo‘llashi mumkin: - bolaga jabrlanuvchidan uzr so‘rash majburiyatini yuklash to‘g‘risida tuman (shahar) sudiga taqdimnoma kiritish; - bolaning ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslarni ogohlantirish; - bolani o‘z ota-onasi yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar yoxud jamoat tarbiyachilari nazoratiga, shuningdek, ularning roziligi bilan mehnat jamoasi yoki nodavlat notijorat tashkilot kuzatuviga topshirish; Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra bolalarga nisbatan quyidagi ta’sir ko‘rsatish choralarini qo‘llashi mumkin: o‘n besh yoshga to‘lgan bola zimmasiga, agar u mustaqil ish haqiga ega bo‘lsa va zarar miqdori belgilangan bazaviy hisoblash miqdoridan ortiq bo‘lmasa yetkazilgan moddiy zararning o‘rnini qoplash yoki uni bartaraf etish majburiyatini yuklash yoki belgilangan bazaviy hisoblash miqdoridan ortiq bo‘lmagan moddiy zararni o‘z mehnati bilan qoplash majburiyatini yuklash to‘g‘risida tuman (shahar) sudiga taqdimnoma kiritish; Bolalar masalalari bo‘yicha komissiyalar to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra bolalarga nisbatan quyidagi ta’sir ko‘rsatish choralarini qo‘llashi mumkin: - o‘n olti yoshga to‘lgan va mustaqil ish haqiga ega bo‘lgan bolalarga O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksida nazarda tutilgan hollarda va miqdorlarda jarima solish; - bolani qonunchilik hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda va tartibda respublika o‘quv-tarbiya muassasalariga joylashtirish to‘g‘risida sudga iltimosnoma yuborish.