MA`MURIY YUSTITSIYA Maʼmuriy yustitsiya tushunchasi va uning o‘ziga xos xususiyatlari Jismoniy va yuridik shaxslarning davlat boshqaruvida buzilgan huquqlarini tiklashda maʼmuriy yustitsiya alohida o‘rin tutadi. Yuridik atamalar lug‘atiga ko‘ra, “yustitsiya” (lot. “justitia” – odillik, qonuniylik) – o‘z faoliyatida odil sudlovni amalga oshiruvchi sud muassasalarini bildiruvchi atama sifatida talqin etilgan1. Shu o‘rinda maʼmuriy nizo tushunchasi va uning o‘ziga xos xususiyatlari haqida to‘xtalib o‘tish maqsadga muvofiqdir. Maʼmuriy-huquqiy nizo2lar – bu maʼmuriy-huquqiy munosabat ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari doirasidan kelib chiqadigan ziddiyatlar, qarama-qarshiliklar hisoblanadi. Ushbu nizolar bir tomondan davlat organlari, ularning mansabdor shaxslari, ikkinchi tomondan jismoniy va yuridik shaxslar o‘rtasida yuzaga keladi. Ushbu jihati bilan maʼmuriy-huquqiy nizolar boshqa turdagi yuridik nizolardan farq qiladi. Maʼmuriy-huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarning maʼmuriy- huquqiy xususiyati quyidagilar bilan belgilanadi: 1Юридик атамалар қомусий луғати. – Тошкент: “Шарқ”, 2003. – Б. 394. 2Маъмурий-ҳуқуқий низони амалдаги қонун ҳужжатларида “оммавий-ҳуқуқий низо”лар деб ҳам номланади. Maʼmuriy yustitsiya davlat organlari va mansabdor shaxslar bilan jismoniy hamda yuridik shaxslar o‘rtasida davlat boshqaruvi munosabatlaridan kelib chiqadigan maʼmuriy-huquqiy nizolarni ko‘rib chiqish va hal etish tizimidir. ! mazkur turdagi nizolar davlat organlarining davlat boshqaruv funksiyalarini amalga oshirishlari bilan bog‘liq holda yuzaga keladi; maʼmuriy nizolar maʼmuriy-huquqiy munosabatlar doirasida yuridik-hokimiy qarorlarni qabul qilish va ularga nisbatan ikkinchi tarafning noroziligi natijasida yuzaga keladi. Demak, yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda maʼmuriy-huquqiy nizolarga quyidagicha umumiy tavsif berish mumkin: maʼmuriy-huquqiy nizo – bu maʼmuriy huquq subʼektlarining huquq va majburiyatlarga oid nizolaridir; maʼmuriy-huquqiy nizo noqonuniy boshqaruv aktini qabul qilish fakti yuzasidan maʼmuriy-huquqiy munosabat subʼektlaridan birining noroziligi ifodasidir; maʼmuriy-huquqiy nizolar ijro hokimiyati organi tomonidan boshqaruv funksiyalarini amalga oshirishi bilan bog‘liq holda vujudga keladi. Demak, maʼmuriy nizo subʼektlaridan biri albatta davlat organi yoki mansabdor shaxsi hisoblanadi. Maʼmuriy-huquqiy nizolar bir tomondan fuqarolar, ikkinchi tomondan esa davlat boshqaruv organlari o‘rtasida yuzaga keladi. Maʼmuriy-huquqiy nizoni quyidagi kazus orqali tushunish mumkin. Fuqaro U. Toshkent shahar, Sergeli tumani, Qo‘yliq-5 mavzesi, 2-uy, 7-xonadonda tug‘ilib, shu kunga qadar shu xonadonda yashab kelgan. Ushbu xonadon otasi X. bolalar uyi tarbiyalanuvchisi bo‘lganligi va mehnat faoliyatini amalga oshirish jarayonida olgan tan jarohatini inobatga olib, Sergeli tuman hokimligi tomonidan 1999 yil 6 aprelda ajratilgan. Otasi ish joyida olgan tan jarohati oqibatida yotib qolgan va keyinchalik vafot etgan. Otasi vafotidan keyin fuqaro U. Sergeli tuman hokimligiga murojaat qilib, u yashayotgan Toshkent shahar, Sergeli tumani, Qo‘yliq-5 mavzesi, 2-uy, 7-xonadonni kommunal uy-joy fondidan turar-joy fondiga o‘tkazishni va ushbu xonadonni uning nomiga xususiylashtirib berishni so‘rab ariza bilan murojaat qilgan. Lekin Sergeli tuman hokimligi arizachi talablarini qanoatlantirishni rad etdi. Arizachi Sergeli tuman hokimligining ushbu javob xatidan norozi bo‘lib, Sergeli tuman hokimligining xatini g‘ayriqonuniy deb topishni so‘rab sudga shikoyat qilgan. Muammoli vaziyat Mazkur kazusda Sergeli tuman xokimiyati va fuqaro U. o‘rtasida maʼmuriy- huquqiy nizo kelib chiqmoqda. Maʼmuriy yustitsiyaning ikki shakli mavjud: maʼmuriy tartib va sud tartibi. Keyingi paragraflarda maʼmuriy yustitsiyaning har bir shaklini alohida tahlil qilib chiqamiz. 11.1. Maʼmuriy-huquqiy nizolarni hal etishning maʼmuriy tartiboti Maʼmuriy yustitsiyaning maʼmuriy tartibida maʼmuriy nizolarni hal etish deganda, jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan maʼmuriy organ yoki ularning mansabdor shaxslari tomonidan qilingan noqonuniy harakat (harakatsizlik) yoki ular tomonidan chiqarilgan g‘ayriqonuniy qarorlar ustidan yuqori turuvchi organ yoki maxsus tashkil etilgan organga shikoyat qilish va ko‘rib chiqish tushuniladi. “Maʼmuriy tartib-taomillar to‘g‘risida”gi Qonuning 5-bobi maʼmuriy shikoyat bo‘yicha ish yuritishga bag‘ishlangan bo‘lib, Qonunning 62-moddasiga ko‘ra maʼmuriy shikoyat maʼmuriy hujjatlar ustidan,protsessual hujjatlar ustidan, agar ularning ustidan shikoyat qilish ushbu Qonunda nazarda tutilgan bo‘lsa va maʼmuriy harakatlar ustidan, shu jumladan maʼmuriy hujjatni qabul qilishni rad etish yoki uni tegishli muddatda qabul qilmaganlik ustidan shikoyat qilinishi mumkin. Ma'muriy shikoyat Маъмурий ҳужжатлар Процессуал ҳужжат Маъмурий ҳаракатлар Maʼmuriy-huquqiy nizolarni maʼmuriy tartibda hal etishning huquqiy asoslari “Maʼmuriy tartib- taomillar to‘g‘risida”gi, “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi Qonunlar va boshqa qonun hujjatlari hisoblanadi. ! Manfaatdor shaxs maʼmuriy shikoyatni qonun hujjatlariga muvofiq maʼmuriy shikoyatlarni ko‘rib chiqishga vakolatli bo‘lgan yuqori turuvchi maʼmuriy organga yoki boshqa vakolatli maʼmuriy organga ustidan shikoyat qilinayotgan maʼmuriy hujjatni, protsessual hujjatni qabul qilgan yoxud maʼmuriy harakatni amalga oshirgan maʼmuriy organ orqali berishi mumkin. Maʼmuriy shikoyatni olgan maʼmuriy organ u kelib tushgan paytdan eʼtiboran uch ish kuni ichida maʼmuriy shikoyatni yuqori turuvchi organga yoki ushbu maʼmuriy shikoyatni ko‘rib chiqishga vakolatli bo‘lgan boshqa maʼmuriy organga maʼmuriy ish bilan birga yuboradi. Manfaatdor shaxs maʼmuriy hujjat ustidan berilgan maʼmuriy shikoyatni maʼmuriy tartibda ko‘rib chiqish natijalaridan norozi bo‘lgan yoki yuqori turuvchi maʼmuriy organ mavjud bo‘lmagan taqdirda, maʼmuriy hujjat ustidan sudga shikoyat qilishga haqli. Agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, maʼmuriy shikoyat maʼmuriy hujjat, protsessual hujjat to‘g‘risida tegishli tarzda xabardor qilingan paytdan yoki manfaatdor shaxsga maʼmuriy harakat haqida maʼlum bo‘lgan paytdan eʼtiboran o‘ttiz kundan kechiktirmay berilishi mumkin. Maʼmuriy shikoyat berish muddati, agar u uzrli sababga ko‘ra o‘tkazib yuborilgan bo‘lsa, shikoyatni ko‘rib chiquvchi maʼmuriy organ tomonidan tiklanishi mumkin. Maʼmuriy shikoyat yozma, og‘zaki yoki elektron shaklda beriladi va unda quyidagilar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak: 1) maʼmuriy hujjatni qabul qilgan maʼmuriy organning nomi; 2) shikoyat bergan arizachining (uning vakilining) familiyasi, ismi, otasining ismi va yashash joyi, yuridik shaxs uchun esa — uning nomi va joylashgan yeri (pochta manzili); 3) arizachining talablari; 4) ilova qilinayotgan hujjatlarning ro‘yxati (mavjud bo‘lgan taqdirda); 5) ariza berilgan sana. Maʼmuriy shikoyat manfaatdor shaxs yoki uning vakili tomonidan imzolanadi. Agar shikoyat vakil tomonidan berilgan bo‘lsa, unga ishonchnomaning yoki vakilning vakolatlarini tasdiqlovchi boshqa hujjatning ko‘chirma nusxasi ilova qilinishi kerak. Qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda, boshqa jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish maqsadida berilgan maʼmuriy shikoyatda “Maʼmuriy tartib-taomillar to‘g‘risida”gi Qonunda sanab o‘tilgan maʼlumotlardan tashqari manfaatlarini ko‘zlab shikoyat berilayotgan shaxsning nomi (familiyasi, ismi, otasining ismi) va uning manzili hamda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa axborot ko‘rsatilishi kerak. Qonun hujjatlarida maʼmuriy shikoyatga va unga ilova qilinadigan hujjatlarga doir boshqa talablar ham nazarda tutilishi mumkin. Maʼmuriy organ maʼmuriy shikoyatga va unga ilova qilinadigan hujjatlarga nisbatan qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan talablar qo‘yishga haqli emas. Jismoniy shaxs og‘zaki shikoyat qilayotganda o‘z shaxsini tasdiqlovchi hujjatni, yuridik shaxsning vakili esa o‘z vakolatlarini tasdiqlaydigan va o‘z shaxsini tasdiqlovchi hujjatni taqdim etishi kerak. Elektron shaklda beriladigan shikoyatlarda arizachining elektron manzili va yagona identifikatori, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda esa elektron raqamli imzo va boshqa rekvizitlar ko‘rsatilishi kerak. Shikoyatda elektron manzilning ko‘rsatilganligi arizachining xabarnomalarni axborot tizimi orqali elektron shaklda qabul qilishga bo‘lgan roziligidir. Agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, yuqori turuvchi maʼmuriy organ yoki boshqa vakolatli organ maʼmuriy shikoyat bo‘yicha o‘ttiz ish kuni ichida qaror qabul qilishi shart. Maʼmuriy shikoyat bo‘yicha belgilangan muddatda qaror qabul qilinmagan taqdirda, manfaatdor shaxs maʼmuriy hujjat, protsessual hujjat yoki maʼmuriy harakat ustidan sud tartibida shikoyat qilishga haqli. Yuqori turuvchi maʼmuriy organ yoki boshqa vakolatli organ maʼmuriy shikoyat bo‘yicha quyidagi qarorlardan birini qabul qilishga haqli: shikoyat qilingan maʼmuriy yoki protsessual hujjatni o‘zgarishsiz qoldirish; shikoyat qilingan maʼmuriy yoki protsessual hujjatga o‘zgartirishlar kiritish; maʼmuriy yoki protsessual hujjatni bekor qilish va zarurat bo‘lganda yangi hujjat qabul qilish. ! Maʼmuriy-huquqiy nizolarni hal etishning sud tartibi Maʼmuriy yustitsiyaning sud tartibida maʼmuriy nizolarni hal etish deganda, jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan maʼmuriy organ yoki ularning mansabdor shaxslari tomonidan qilingan noqonuniy harakat (harakatsizlik) yoki ular tomonidan chiqarilgan g‘ayriqonuniy qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish va uni ko‘rib chiqish tushuniladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yilning 21 oktabrida qabul qilingan “Sud-huquq tizimini yanada isloh qilish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4850-son3, 2017 yilning 7 fevralda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-son4 va 2017 yil 21 fevralda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi sud tizimi tuzilmasini tubdan takomillashtirish va faoliyati samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4966-son Farmon5larida ham aynan sudlarni yanada ixtisoslashtirish va maʼmuriy sudlarni tashkil etish bilan bog‘liq vazifalar belgilandi. Bu borada huquqshunos Mirafzal Miroqilov quyidagilarni taʼkidlab o‘tgan: “Har qanday huquqni belgilash, agarki ularni amalga oshirishning real kafolatlari taʼminlanmasa, kutilgan natijani bermaydi. Fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilishning turli kafolatlari mavjud. Huquqiy kafolatlarning eng muhimi bu – shaxsning sud orqali himoya qilinish huquqini taʼminlashdir. Bu borada muhim qadam fuqarolik, jinoyat ishlari bo‘yicha sudlar va xo‘jalik sudlarining vakolatlarini qayta ko‘rib chiqish yo‘li bilan maʼmuriy sudlarni tashkil etish hisoblanadi.” Milliy va xorijiy tajribadan kelib chiqib aytishimiz mumkinki, maʼmuriy yustitsiya maxsus sudlov shakli asosida davlat organlari va mansabdor shaxslarning noqonuniy xatti-harakatlari (harakatsizligi) ustidan berilgan shikoyatlarni ko‘rib chiquvchi va noqonuniy aktni bekor qilishga qaratilgan 3 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2016 й., 43-сон, 497-модда 4 Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 31.07.2018 й., 06/18/5483/1594-сон 5 Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 29.09.2017 й., 06/17/5195/0033-сон, 20.07.2018 й., 06/18/5487/1543-сон) faoliyatni o‘z ichiga olgan institutdir va davlat boshqaruvida qonuniylikni taʼminlashda juda muhimdir. Aytishimiz mumkinki, zamonaviy maʼmuriy huquq fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish maqsadida ijro hokimiyati va shaxslar o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan. Agar shu nuqtai nazardan yondashilsa, davlat apparatining faoliyati qonun bilan qatʼiy belgilangan doirada tashkil etilishi lozim. Ular qabul qilayotgan aktlari bilan fuqaro bilan munosabatga kirishar ekan mazkur hujjatlarning qonuniy va adolatli bo‘lishi muhimdir. Shu narsa ayonki, bugungi kunda fuqarolarning aksariyati davlat organi yoki mansabdor shaxsning soliq, mehnat, tadbirkorlik, uy-joy, ruxsat berish va litsenziyalash borasidagi qarorlaridan shikoyat qilishmoqda. Aynan shu kabi munosabatlarni ommaviy-huquqiy munosabat deb tushunishimiz, shuningdek maʼmuriy sudlar bir tarafda albatta, davlat organi yoki mansabdor shaxs bo‘lgan va davlat hokimiyati vakolatlaridan kelib chiqadigan nizolar predmet bo‘ladigan ishlarni ko‘rib hal qilishini eʼtiborga olishimiz kerak. Taʼkidlash joizki, har qanday nizoni ko‘rib chiqib adolatli tarzda hal etishda ikki jihatga eʼtibor qaratish lozim. Ularning birinchisi nizo maʼmuriy organning qaysi qonun hujjatiga zid xatti-harakati yoki qarori natijasida vujudga kelganini to‘g‘ri aniqlash hamda sudda nizoni ko‘rib chiqib hal etishning qonuniy talablariga qatiy rioya qilishdir. Ikkinchi jihatning ahamiyati juda katta. Zero, sudlar maʼmuriy ishlarni faqat qonunga bo‘ysungan holda ko‘rib chiqishlari lozim. Bu, eng avvalo, Konstitutsiyada belgilangan qatiy prinsipdir. Shu munosabat bilan, 2018 yil 25 yanvar kuni maʼmuriy sudlar tomonidan maʼmuriy ishlarni ko‘rib chiqib hal etishga doir munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan alohida O‘zbekiston Respublikasining Maʼmuriy ishlarni yuritish to‘g‘risidagi kodeks6 qabul qilindi. Kodeksning 2018 yil 1 apreldan eʼtiboran kuchga 6 Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 26.01.2018 й., 02/18/МПК/0627-сон, 12.10.2018 й., 03/18/496/2043-сон kirishi alohida belgilab qo‘yildi. Kodeks 288 moddani qamrab olgan 29 bob va IV bo‘limdan iborat. Kodeksning qabul qilinishining amaliy ahamiyati shundaki, endilikda maʼmuriy ishlarni sudlar tomonidan ko‘rib chiqish fuqarolik ishlari singari fuqarolik protsessual qonunchiligiga asoslanib emas, balki maʼmuriy ishlarni yuritishga doir alohida qonunchilik bilan tartibga solinadigan bo‘ldi. Yaʼni, maʼmuriy sudlar maʼmuriy ishlarni alohida protsessual qonunchilikka tayangan holda ko‘rib chiqadi. Bu shuni anglatadiki, Maʼmuriy sud ishlarini yuritish to‘g‘risidagi kodeks mazmun- mohiyatiga ko‘ra fuqarolik protsessual qonunchiligidan farq qiladi. Xususan, agar fuqarolik protsessida daʼvo ishining taraflari protsessning istalgan bosqichida kelishuv bitimi tuzish orqali ishni yakunlashga haqli bo‘lsalar, maʼmuriy sud ish yurituvida taraflar bunga haqli emaslar. Bu esa davlat organlari va mansabdor shaxslarning fuqarolarning huquq va erkinliklari hamda qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan qarorlarni har tomonlama puxta o‘ylagan holda qabul qilishlariga olib keladi. Pirovard natijada davlat va jamiyat hayotida qonuniylikning mustahkamlanishiga erishiladi. Shundan kelib chiqib aytish mumkinki, maʼmuriy sud ishlarini yuritish to‘g‘risidagi kodeks maʼmuriy ishlarni ko‘rib chiqishning xususiyatlari inobatga olingan holda qabul qilingan. Bu ayni kodeksning 2-moddasida mustahkamlab qo‘yilgan maʼmuriy sud ishlarini yuritish vazifalarida aniq namoyon bo‘ladi. Bular maʼmuriy organlar bilan munosabatlarda qonun ustuvorligini, fuqarolar, shuningdek korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini taʼminlash; maʼmuriy va boshqa ommaviy huquqiy munosabatlar sohasida fuqarolar va yuridik shaxslarning buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish;maʼmuriy va boshqa ommaviy huquqiy Maʼmuriy-huquqiy nizolarni sud tartibida hal etishning huquqi asosi O‘zbekiston Respublikasi Maʼmuriy sud ishlarini yuritish to‘g‘risidagi kodeksidir. ! munosabatlar sohasida qonuniylikni mustahkamlash hamda huquqbuzarliklarning oldini olishga ko‘maklashish;qonunga va sudga nisbatan hurmat munosabatini shakllantirishdir. Kodeksning 8-16-moddalarida maʼmuriy sud ishlarini yuritishda muhim bo‘lgan odil sudlovning faqat sud tomonidan amalga oshirilishi, qonun va sud oldida tenglik, sudyalarning mustaqilligi va faqat qonunga bo‘ysunishi, taraflarning tortishuvi va teng huquqliligi, maʼmuriy sud ishlari yuritiladigan til, sud muhokamasining oshkoraligi, sud muhokamasining bevositaligi, maʼmuriy ishlarni qonun hujjatlari asosida hal qilish, sud hujjatlarining majburiyligi kabi to‘qqizta prinsip keltirib o‘tilgan. Biroq, shuni alohida qayd etish lozimki, sud fuqarolar va yuridik shaxslarning buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish to‘g‘risidagi maʼmuriy va boshqa ommaviy huquqiy munosabatlardan yuzaga keladigan, qonun bilan o‘zining vakolatiga kiritilgan boshqa ishlarni ham hal qiladi. Yuqoridagi ro‘yxatdan shu narsa ayon bo‘ladiki, maʼmuriy sud ish yurituvi orqali nafaqat maʼmuriy huquqdan kelib chiqadigan, balki shu bilan bir qatorda fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlari buzilishiga daxldor bo‘lgan ishlar ham ko‘rib chiqiladi. Kodeksda ular bitta atama, yaʼni maʼmuriy ish deb ataladi. Maʼmuriy ishlarning sudlovga tegishliligi masalasi ham muhimdir. Umumiy qilib aytganda, sudga taalluqli ishlar tuman (shahar) maʼmuriy sudlari tomonidan ko‘riladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar maʼmuriy sudi esa birinchi instansiya sudi sifatida davlat siri bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarni ko‘radi. Biroq shunga qaramay, mazkur sudlar alohida holatlarga qarab, har qanday ishni tuman (shahar) sudidan olib qo‘yishga va uni birinchi instansiya bo‘yicha o‘zining ish yurituviga qabul qilishga, ishni bir suddan boshqasiga o‘tkazishga haqlidir. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi sudloviga esa idoraviy normativ-huquqiy hujjatlar yuzasidan nizolashish to‘g‘risidagi hamda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasi xatti-harakatlari (qarorlari) yuzasidan nizolashish haqidagi ishlarni ko‘rib chiqish kiradi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi alohida holatlarga qarab, har qanday ishni istalgan maʼmuriy suddan olib qo‘yishga va uni birinchi instansiya bo‘yicha o‘zining ish yurituviga qabul qilishga, ishni bir suddan boshqasiga o‘tkazishga haqli ekanini aytib o‘tish lozim. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi harbiy sudlari ham qonun bilan o‘z vakolatiga kiritilgan maʼmuriy ishlarni ko‘rib chiqadi. Maʼmuriy sudlar tomonidan hal etiladigan ishlarga taaluqli ishlarni tushunib olish uchun quyidagi kazusni tahlil qilish mumkin. Yuqoridagi muammoli vaziyatdagi nizo maʼmuriy sud ish yurituviga taaluqlidir. Mazkur holatda asosiy urg‘uni Toshkent shahar hokimining qaroriga eʼtibor qaratish lozim, yaʼni xokim qarorining mazmuni fuqarolik huquqiy munosabatga oid bo‘lsada, arizachi xokim qaroridan norozi bo‘lmoqda. Maʼmuriy ishlar birinchi instansiya sudida yuqoridagi sudlar tomonidan qo‘zg‘atiladi. Bunga manfaatdor shaxslarning yoki prokurorning yoxud davlat organlari va boshqa shaxslarning arizalari asos bo‘ladi. Maʼmuriy sud ishlarining yuritish to‘g‘risidagi kodeksning yana bir muhim jihati shundaki, unda isbotlash majburiyati aniq belgilab qo‘yilgan. Kodeksning 67- moddasiga ko‘ra, ishda ishtirok etuvchi har bir shaxs o‘z talablari va eʼtirozlariga asos qilib keltirayotgan holatlarni isbotlab berishi lozim. O‘zbekiston Toshkent shahar, N.ko‘chasidagi 54-uy fuqaro S.Rahmonovga tegishli bo‘lib, u 2011 yil 15 aprelda vafot etgan.Uning vafotidan keyin qolgan yuqorida ko‘rsatilgan mol- mulkka nisbatan merosxo‘rlar topilmaganligi sababli, mazkur xonadon qarovsiz qolib ketgan.2017 yilning avgust oyida shahar hokimligi vakili ishtirokida o‘tkazilgan mahalla fuqarolar yig‘ini majlisida S.Rahmonovga tegishli bo‘lgan uyning ancha vaqtdan buyon qarovsiz holda ekani aytildi. Bundan boxabar bo‘lgan shahar hokimi S.Rahmonovga tegishli bo‘lgan uyni egasiz mulk deb topish hamda uni davlat hisobiga o‘tkazish haqida qaror qabul qildi. Toshkent shahar hokimining qaroridan norozi bo‘lgan fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi raisi Toshkent shahar maʼmuriy sudiga arizasi bilan murojaat qildi. Toshkent shahar maʼmuriy sudi arizasini o‘rganib chiqdi va unda keltirilgan vajlar bevosita fuqarolik huquqiga tegishli bo‘lgani sababli ishni maʼmuriy sudning sudloviga taalluqli emas deb hisoblab arizani qabul qilib olishni rad etdi. Muammoli vaziyat Respublikasining Konstitutsiyasi 2-moddasida mustahkamlangan muhim prinsip − davlat organlari va mansabdor shaxslarning jamiyat va fuqarolar oldidagi masʼulligini inobatga olinib maʼmuriy organlarning nizolashilayotgan hujjatlarining, fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlari qarorlarining, ular mansabdor shaxslari harakatlarining (harakatsizligining) qonuniyligini isbotlash majburiyati tegishli organlar va mansabdor shaxslar zimmasiga yuklatiladi. Shuningdek, mazkur organlar va mansabdor shaxslar o‘z eʼtirozlariga asos qilib keltirayotgan faktlarni ham tasdiqlashi shart. Bunday qoidaning o‘rnatilishi sudgacha bo‘lgan jarayon − maʼmuriy tartib-taomillarda davlat organlari va mansabdor shaxslarning jismoniy va yuridik shaxslarning huquq va qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan qarorlarni qonuniylik prinsipiga tayangan holda qabul qilishlari, buning aksi bo‘lgan taqdirda esa sud oldida javob berishlarini his qilishga chorlaydi. Buning natijasida Konstitutsiya va qonunning ustunligi taʼminlanishi, davlat organlari va mansabdor shaxslarning jismoniy va yuridik shaxslar bilan davlat xizmatlarini ko‘rsatish bilan bog‘liq maʼmuriy-tartib taomillarga doir munosabatlarga kirishish jarayonida ularning huquq va erkinliklarini hurmat qilishlari, pirovard natijada davlat organlarining xalqimizga samarali xizmat qilishiga erishish mumkin. Maʼmuriy sudlar tomonidan qabul qilingan sud qarorlari apellyasiya, kassatsiya va nazorat tartibida ko‘rib chiqilishi mumkin. Bunda protsessual muddatlarga alohida eʼtibor qaratish lozim. Maʼmuriy ish birinchi instansiya sudi tomonidan ishni sud muhokamasiga tayyorlash to‘g‘risidagi ajrim chiqarilgan kundan eʼtiboran bir oydan oshmagan muddatda tugallanishi kerak. Alohida hollarni inobatga olib sud muhokamasining muddati sud raisi tomonidan bir oydan oshmagan muddatga uzaytirilishi mumkin. Shuningdek, saylov komissiyasining xatti- harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyat sud tomonidan shikoyat berilgan kundan eʼtiboran uch kundan kechiktirmay ko‘rib chiqilishi, agar saylovga olti kundan kam vaqt qolgan bo‘lsa, darhol ko‘rib chiqilishi lozimligi alohida belgilab qo‘yilgan.