MAQOL O‘RGANISH DARSI NAMUNASI Mavzu. Xalq hikmatlari. O‘quv materiali Maqollar. Darsning maqsadi: 1. O‘quvchilarga maqollarning xususiyatlari haqida ma’lumot berish. Maqollarni ifodali o‘qish, mazmunini to‘liq anglab yetish malakasini oshirish. 2. Maqollar orqali o‘quvchilar on-giga vatanparvarlik, mehnatsevarlik, ilm olishga qiziqish, kamtarlik, oqko‘ngillik tuyg‘ularini singdirish. 3. O‘quvchilarni ko‘rgan-bilgan, eshitgan, o‘qiganlari yuzasidan xulosa chiqarishga, o‘z nutqida maqol-lardan foydalanishga o‘rgatish. Darsning turi. Yangi bilim beruvchi, maqol o‘qish darsi. Darsning borishi I. Da’vat bosqichi. Maqsad: o‘quvchilarda yangi mavzuni o‘z-lashtirishga ishtiyoq uyg‘otish, maqollarning xususiyatlari haqida ma’lumot berish. Metod: Suhbat metodi. O‘qituvchi xattaxtaga quyidagi maqollarni yozib qo‘yadi: ,,Birlash-gan o‘zar, birlashmagan to‘zar", ,,Avval o‘yla, keyin so‘yla". O‘qituvchi: Abdulla Avloniyning ,,Yaxshilik yerda qolmas" hikoyatini bilasizmi? Xattaxtaga hikoya mazmuniga mos rasmlar ilinadi. O‘qituvchining hikoyasi: ,,Yaxshilik yerda qolmas" Bir ari suv ustinda uchib borur edi. Birdan suvga yiqilib ketdi. Qanotlari ho‘l bo‘lib ucharga kuchi yetmadi. O‘lar holatga etdi. Buni bir kabutar ko‘rib, ariga rahmi kelub, darhol bir cho‘pni tishlab, suvga tashladi. Bechora ari bu cho‘pni kema qilib, suv balosidan qutuldi. Arodan ko‘p o‘tmadi. Bir bola tuzoq qo‘yib, kabutarni tutmoqchi bo‘ldi. Ari buni ko‘rgan zamon kelub, bolaning qulog‘ini chaqdi. Bola qulog‘imng alamidan tuzoqni tashlab, qulog‘ini ushladi. Kabutar vaqtni g‘animat bilib, uchib ketub, o‘limdan qutildi. Topshiriq. Xattaxtadan siz tinglagan hikoyaga mos maqolni topib, belgilang. (O‘quvchilar ,,Birlashgan o‘zar, birlashmagan to‘zar" maqolini belgilaydilar) — Qolgan maqollarga mos qanday hikoya, ertaklar o‘qigansiz? (,,Bilim — aql chirog‘i" maqoli mazmuniga mos ,,Ilm afzal" ertagini o‘qiganmiz) — Maqollarni yana qanday nom bilan atash mumkin? (,,Dono fikr" deb atash mumkin.) — Bugungi darsda nimalarni o‘rganar ekanmiz? — Maqollar nima haqida bo‘ladi? Ular nima maqsadda yaratiladi? O‘quvchilar javobi to‘ldirib, umumlashtiriladi. Nazariy ma’lumot. Maqollar — xalqning hikmatli ifodalari, hayotiy tajriba asosida yuzaga kelgan dono fikrlarining ixcham shakli. Maqollar she’riy va nasriy tuzilishga ega. Maqollar ona-Vatanni sevishga, uning har bir qarich yerini asrashga, kasb-hunar egallashga, mehnat qilishga, to‘g‘ri so‘z bo‘lishga, yaxshi odob va olijanob xulqli bo‘lishga chaqiradi. II. Anglash bosqichi. Maqsad: maqollarni ifodali o‘qish, maz-munini misollar bilan ochib berishga o‘rgatish. Metod: Suhbat, guruhlarga bo‘linib ishlash. O‘quvchilar 4 guruhga bo‘linadi. Har bir guruh uchun ma’lum mavzudagi maqollarni o‘qib o‘rganish topshiriladi. 1. Topshiriq. Ifodali o‘qish mashqi o‘tkaziladi. Bunda guruhdagi har bir ishtirokchi bittadan maqolni ifodali o‘qib beradi. 2. Mustaqil ish. O‘quvchilar o‘qigan maqollariga darslikdan mos asarlarni tanlab, maqolning ma’nosi bilan asarda aytilayotgan fikr-ning bog‘liqligini izohlab beradilar. Masalan, ,,Elidan ayrilgan yetti yil yig‘lar, Vatandan ayrilgan o‘lguncha yig‘lar" maqoliga Bobur haqidagi ,,Hidi, tilimi va mazasidan" asarini misol qilib keltirish mumkin. Savol-topshiriqlar beriladi: — Darslikdan ,,E1 boshiga tushgan ish, Er boshiga tushgani" maqoliga mos asarni eslang. Shu maqol qaysi asar g‘oyasiga mos keladi? — ,,Bilagi zo‘r birni yiqar, bilimi zo‘r mingni yiqar" maqoliga qaysi asar g‘oyasi mos? (,,Mardlik va aql yorug‘ligi" ) va hokazo. 3. Maqollar yuzasidan rebus yechish. 1) [oltin rasmi] [o‘t rasmi]da bil[in rasmi] [ari rasmi] (rd), [odam rasmi] — [mehnat qilayotgan kishi rasmi]da. 2) [ko‘z rasmi] (k)i [100] sizning [ko‘z rasmi] (ks)i [tuzjsiz. 3) Bol[ari rasmi] (rg) [to‘r rasmi] (tz) [l]ni yi[qor rasmi](oa), [bol] (oi)imi [bo‘r rasrrii] (bz) [1000]ni. III. Fikrlash bosqichi. Maqsad: o‘quvchilarning mavzu yuzasidan egallagan bilimlarini mustahkamiash, nutqda maqollardan foydalanish ko‘nikmasini shakllantirish, xulosa chiqarishga o‘rgatish. Metod: Aqliy hujum, suhbat metodi. 1. Aqliy hujum. — Qaysi mavzulardagi maqollarni o‘qidingiz? — Maqollar qanday paydo bo‘lgan? 2. Maqollardan yod aytish musobaqasi. 1-guruh. Mehnatsevarlik haqidagi maqollardan ayting. 2-guruh. Vatanparvarlik haqidagi maqollardan ayting. 3-guruh. To‘g‘riso‘zlik haqidagi maqollardan ayting. 4-guruh. Do‘stlik haqidagi maqollardan yod ayting. 3. Mustaqil ijodiy ish. Har bir guruhga bitta maqol beriladi. Guruh ishtirokchilari birga-likda oxiri berilgan maqol bilan xulosalanadigan hikoya tuzib yozishadi. O‘qituvchi guruhlarga quyidagi maqollarni bo‘lib berishi mumkin: 1) Hamjihatlik - davlat, Yolg‘izlik - kulfat. 2) Ilmi yo‘qning ko‘zi yumuq. 3) Odobli — elda aziz. 4) Hunar bo‘lsa qo‘lingda, non topilcir yo‘lingda. Hikoyani ertak tarzida yoki hayotda uchraydigan biror voqea tarzida yozish bo‘yicha maslahat va yordam beriladi. Masalan, ,,Odobli — elda aziz" maqoli asosida taxminan quyidagicha hikoya tuzish mumkin: Odiljon oyisi, dadasi bilan xolasinikiga mehmonga bordi. Xo-lasi mehmonlarni pista-bodom, shirinliklar, kulcha nonlar bilan siyladi. Odiljon mehmonda sho‘xlik qilmadi. Shirinliklarga hadeb qo‘l cho‘zavermadi. Kelgan boshqa mehmonlar Odiljormi ,,odobli bola ekan" deyishdi. Odiljon ,,Odobli — elda aziz" ekanligini bilib oldi. Ushbu topshiriq uyga vazifa qilib berilishi ham mumkin. 4. Mavzu yuzasidan tarbiyaviy xulosa chiqarish. — Bugungi maqollarni o‘rganish darsi sizga yoqdimi? — Maqollar bolalar tarbiyasiga ta’sir qiladi deb o‘ylaysizmi? Ular qanday ta’sir o‘tkazishi mumkin? — Siz bugun o‘zingizga qanday xulosa chiqardingiz? — O‘qigan qaysi maqolimiz sizga ham "tegishlimi? 5. Gumhlar to‘plagan ballarni e’lon qilish. O‘quvchilarni rag‘-batlantirish. 6. Uyga vazifa. Maqollarni ifodali o‘qish va yod olish. Darslikdan o‘qilgan ertaklar mazmuniga mos maqollar topib, daftarga yozib kelish.