MARIYA MONTESSORI METODIKASI ASOSIDA TARBIYA BERISHNING BOLA RIVOJLANISHIDAGI O'RNI MUNDARIJA KIRISH I BOB MARIYA MONTESSORI METODIKASINING ASOSLARI VA ILMIY YUTUQLARI. 1.1 Mariya Montessori pedagogikaga qo’shgan hissasi va ilm fan tan olgan metodikasi 1.2 M. Montessori pedagogik metodikasining g‘oyalari va tajribasi II BOB. M.MONTESSORI METODIKASINING PEDAGOGIKADAGI AHAMIYATI VA RIVOJLANISH BOSQICHLARI. 2.1 M.Montessori metodida shaxsning rivojlantiruvchi muhit 2.2 M.Montessori metodikasi va mahalliy hamda xorijiy maktablar tajribasida qo’llaniladigan zamonaviy innovatsion texnologiyalar o’rtasidagi bog’liqlik XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI 1 I BOB MARIYA MONTESSORI METODIKASINING ASOSLARI VA ILMIY YUTUQLARI. 1.1 Mariya Montessori pedagogikaga qo’shgan hissasi va ilm fan tan olgan metodikasi. MONTESSORI (Montessori) Mariya (1870 yil 31 avgust, Chiaravalle, Ancona yaqinida, - 1952 yil 6 may, Noordvijk anan Zi, Gollandiya), italiyalik o'qituvchi, shifokor. 1894 yilda Rim universitetini bitirgan. Italiyada birinchi ayol tibbiyot fanlari doktori (1896). Ayollar uchun oliy maktab gigiena professori (1896-1906). 1900-1907 yillarda. Rim universitetida pedagogik antropologiya kursida o'qigan (1904-1908 yillarda professor). Amaliy faoliyatini bolalar psixiatrik klinikasida (1895-1898) boshlagan, u erda J. Itard va E. Seguin g'oyalari ta'siri ostida aqli zaif bolalarda hissiy organlarni rivojlantirish usulini yaratgan. 1899-1901 yillarda. U jismoniy va aqliy nogiron bolalar uchun maxsus maktab o'qituvchilarini o'qitadigan ortofreniya maktabida ishladi. Usulning muvaffaqiyati (Montessori o'quvchilari, boshqa bolalar bilan teng ravishda, boshlang'ich maktab kursi uchun imtihonlardan o'tishgan), uni maktabgacha yoshdagi oddiy bolalarga qo'llashga imkon berdi. Uning tizimini tatbiq etish uchun Montessori 3-6 yoshli bolalar uchun maktabgacha tarbiya muassasalarini - "bolalar uylari" ni tashkil etdi (birinchisi 1907 yilda San- Lorentsoning Rim ko'chalarida joylashgan.) Montessori "Ilmiy pedagogika metodikasi ..." ("Il metodo della pedagogiascientifica applyato all'educazione infantile nelle case dei bambini", 1909; rus tilidagi tarjimasi 1920) va keyingi asarlarida bolalarni o'qitish tajribasini umumlashtirdi. Italiyada fashistik rejim o'rnatilgandan keyin u hijrat qildi. Buyuk Britaniya, Frantsiya, AQSh, Ispaniya, Hindiston va boshqa mamlakatlarda u o'z tizimini faol targ'ib qildi, maktablar 2 tashkil etdi, bolalarni tarbiyalash muammolari bo'yicha ma'ruzalar, xalqaro kongresslar tashkil qildi. Ta'limni "tinchlik uchun kurashda qurol" deb bilgan holda urushga bir necha bor qarshi chiqqan. Ikkinchi Jahon urushidan keyin u Italiyaga qaytib keldi. Umrining so'nggi yillarida Gamburgdagi YuNESKO pedagogika institutini boshqargan. Montessori tizimi bepul ota-onalar g'oyalariga asoslanadi. Maktabdagi eskirgan o'quv uslublarini va Frebelian bolalar bog'chalarining kamchiliklarini tanqid qilgan Montessori, bolaga nisbatan zo'ravonlikka yo'l qo'yib bo'lmaydi, degan g'oyani qo'llab-quvvatladi, o'quvchilarning shaxsiy xususiyatlariga hurmat ko'rsatishni talab qildi. Montessori bolalikning alohida dunyosi borligini va bolaning rivojlanishi maxsus qonunlarga bo'ysunishini ta'kidladi. "Bolaning o'z-o'zidan rivojlanishi" nazariyasiga asoslanib, Montessori o'qituvchining faol tarbiyaviy rolidan voz kechishga keldi: kattalar, bolalarga o'zlarining munosabatlarini yuklaydi, ularning tabiiy rivojlanishiga xalaqit beradi. Bolaning ehtiyojlarini qondiradigan, uning ehtiyojlarini aniqlashga yordam beradigan va o'z-o'zini tarbiyalashga hissa qo'shadigan sharoitlarni yaratishda tarbiya vazifasini ko'rdi. Ta'lim va ta'limni ilmiy asosga qo'yish uchun Montessori pedagogikada eksperimental fanlarning asosiy printsiplaridan foydalangan. Montessori maktabgacha (boshlang'ich maktab) bolalarning aqliy hayotini o'rganish uchun laboratoriya deb hisoblagan, unda o'qituvchi kuzatuvchi-eksperimentar bo'lib, u o'quv vaziyatini, didaktik materialni sinchkovlik bilan rejalashtiradi va erishilgan natijalarni iloji boricha aniq baholaydi. Montessorining so'zlariga ko'ra, o'qituvchining bilvosita rahbarligi autodidaktizm asosida amalga oshiriladi: bolalar biron bir faoliyatni erkin tanlaydilar, ammo buni o'qituvchisi xohlagan tarzda bajaradilar - standart didaktik materialni yaratishda ham taqdim etilgan doirada (kublarni, turli shakl va uyalar bilan ramkalar joylashtiring. bu uyalarni to'ldirish va boshqalar). Didaktik materialning qurilmasi bolaga o'z xatolarini mustaqil 3 ravishda aniqlashga imkon beradi. Xatolarni tuzatish konsentratsiyani, e'tiborni, kuzatishni, sabr-toqatni talab qiladi, irodani mashq qiladi, bolaning intizomi va mas'uliyatini tarbiyalashga hissa qo'shadi. Sinfdagi asosiy narsa - bu "faoliyat" mashqlari, bilim olish vazifasi o'tgan narsa. Montessori maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshidagi ta'limning asosi bo'lib, u atrof-muhit va didaktik materiallar yordamida darslarni tashkil etish orqali amalga oshirildi. Tuyg'ularni o'rgatish uchun Montessori chalg'ituvchi ta'sirlarni bartaraf etishni, bitta a'zoni mashq qilish paytida esa - qolgan qismini "o'chirishni" tavsiya qiladi (masalan, bolalarda nozik teginish tuyg'usini rivojlantirish uchun, ularni ko'r-ko'rona yopish). Montessori o'qitish samaradorligini bolalarning atrof-muhitning ba'zi bir ta'siriga sezgirligini oshiradigan maxsus sezgir davrlarini ajratish bilan bog'liq (masalan, nutqni o'rganish, shaxslararo munosabatlarni o'zlashtirish va boshqalar). Montessori tizimiga ko'ra, ta'lim va tarbiyaning asosiy shakli - bu bolalar uchun mustaqil individual mashg’ulotlar yoki maxsus ishlab chiqilgan Montessori individual mashgu’lotlari bo'lib, ularning asoslari ixchamlik, soddaligi va ob'ektivligi (ya'ni, bolaning o'qish mavzusiga maksimal darajada konsentratsiyasi). Birgalikda musiqa va gimnastika mashg'ulotlari, shuningdek xizmat ko'rsatish (idishlarni yuvish, tozalash va hokazo) mashg'ulotlari o'tkazildi. Montessorining ahamiyati - bu bolalar uchun moslashtirilgan uskunadan foydalangan holda, maktabgacha ta'lim muassasalariga amaliyotga tizimli antropometrik o'lchovlarni kiritish. Montessori bolalar bog'chasining bino va xonalarini jihozlash, ularni bolalar uchun maxsus mebel jihozlari bilan ta'minlash sohasida islohotlarni amalga oshirdi. Montessori maktablarining arxitekturasi ham pedagogik vazifalarga bo'ysunadi: individual (guruh) darslari xonalari ular uchun umumiy ayvon atrofida joylashgan bo'lib, u erda bolalar tabiat bilan tanishadilar (o'simliklar, kichik uy hayvonlari). Davlat maktabgacha ta'limini tashkil etish muammolari bilan shug'ullanar ekan, Montessori xayriya o'zi hech qanday natija 4 bermasligini, maktabgacha bolalar muassasalarida bolalar bilan tizimli, tizimli ish olib borish kerakligini ta'kidladi. Maktabgacha pedagogika masalalari (o'qitishning umumiy pedagogik talablari, kundalik tartib, ovqatlanish, jismoniy tarbiya, qo'l mehnati, sezgi, aqliy tarbiya, nutqni rivojlantirish, o'qish, yozish, hisoblash va arifmetik operatsiyalarni o'qitish), Montessori boshlang'ich maktab yoshidagi bolalar tomonidan individual o'rganish usulini ishlab chiqdi. ona tili, geometriya, arifmetika, geografiya, musiqa, biologiya, tarix va boshqa fanlarning grammatikasi. U, shuningdek, yosh bolalarni (3 yoshgacha) tarbiyalash masalalari bilan ham shug'ullangan. Montessori tizimi ko'plab mamlakatlarda mashhurlikka erishdi; uning didaktik materiali va o'qitish usullari bolalarni o'qitish va tarbiyalashning yanada mukammal tizimini yaratishga asos bo'ldi. Bugungi kunda jahon maktabgacha ta’lim tizimida italiyalik mashhur pedagog Mariya Montessorining mualliflik metodikasi juda keng tarqalgan. Bu pedagogik tizimning noan’anaviy 10 ta qoidasi bo‘lib, unga amal qilish orqali maktabgacha ta’lim tizimida ulkan muvaffaqiyatlarga erishilgan. Jumladan, mamlakatimizdagi ayrim MTMlarda ham pedagoglar ushbu metodikadan foydalanadi. Keling, mazkur metodika mohiyatini yanada ko‘proq tarbiyachi- pedagoglarimizga etkazish maqsadida, uning har bir qoidasini birma-bir ko‘rib chiqsak. 1. Bola—asosiy e’tiborda Mariya Montessori bolaga uning xohish-istaklariga qarab munosabatda bo‘lish eng to‘g‘ri va yagona yo‘l, degan qat’iy fikrni ilgari surgan. Bola uchun nima muhimligi uning o‘zigagina ma’lum. U suvni idishlarga quyib, xossalari va jozibasini o‘rganishga bir soat vaqt ketkazishi mumkin, bu paytda bolani rasm chizish yoki boshqa mashg‘ulotga chalg‘itish montessori pedagogikasiga zid. 2. Pedagog bolaning diqqatini bo‘lmasdan yo‘naltiradi Albatta, bola ta’lim jarayonining asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Kattalar muntazam 5 ravishda kichkintoy bilan hamnafas, lekin ular bolaning tabiiy qiziqishlarini so‘ndirmaslik, bilim olishga bo‘lgan ehtiyojlarini barbod qilmaslik uchun ehtiyotkorona yondashishi kerak. Montessori kundaliklarida tarbiyachilarni tayyorlash masalasiga jiddiy e’tibor berish zarurligini ta’kidlagan. Shogirdlarining metodika bo‘yicha olgan yangi nazariy bilimlarini hayotda qo‘llay olmasligining guvohi bo‘lgach, u pedagoglarning bolalar bilan ishlashda an’anaviy usullarni yangisi bilan uyg‘unlashtirish masalasiga alohida e’tibor qaratdi. 3. Bolalar atrofidagi muhit ularning qiziqishlariga qarab o‘zgartiriladi. Muhit — montessori pedagogikasining poydevoridir. Bolalar xonasidagi jihozlar ularning ehtiyojlarini hisobga olgan holda joylashtiriladi va qiziqishlariga mos ravishda o‘zgartirib turiladi. Tarbiyachilarning qo‘llari “guruh pulsi”da bo‘lib, bolalarni kuzatib boradi va jihoz, ko‘rgazmalarni mashg‘ulotlar mazmuni, dolzarbligiga qarab yangilaydi. Montessori ta’limoti bo‘yicha maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalanuvchilar uchun sensor amaliy nutq o‘stirish va rivojlantirish muhiti, matematik tasavvurlarni shakl¬lantirishga sha¬roit yaratish lozim. 4. Ba’zi mashg‘ulotlarda yoshlari har xil bolalar ham birga shug‘ullanishi mumkin Bolalar juda ko‘p narsalarni tengdoshlariga qarab o‘rganadi. Har xil yoshdagi bolalar jamoasi bunday tajriba almashish uchun qulay muhit. Bola vaqt o‘tib qanday rivojlanish darajasida bo‘lishi kerakligini kattalardan o‘rgansa, o‘zidan kichiklar bilan hayotiy tajribasini bo‘lishishdan zavqlanadi. “Zamonaviy oila”larda (kun davomida ishda bo‘ladigan ota-onalarning bolalari bilan muloqotga vaqti qolmaydi) bolalarga taqqoslash, rivojlanish, o‘zini namoyon qilish uchun sharoit etarli emas. Shu sababli aynan shunday mashg‘ulotlar bolada o‘ziga ishonch hosil qilish, mustaqil fikrlashni rivojlantirish uchun qulaydir. 5. Bolalar mashg‘ulotlarda erkin bo‘lishi kerak Guruhdagi bolalar mashg‘ulot uchun maxsus xonaga kirgach (montessori metodikasida mayda va yirik 6 motorikani rivojlantiruvchi, tabiat bilan tanishtiruvchi, nutq o‘stirish mashg‘ulotlari va hokazolar uchun alohida xonalar jihozlanadi), uning xohish- istaklari hisobga olinadi. Yangi bilimlar tarbiyachi tomonidan bayon qilingach, bola o‘zi tanlagan o‘yinchoq yoki jihoz bilan o‘ynashi, ba’zan bu jarayonda ular bitta o‘yinchoqni talashib qolishi mumkin. Bu holat montessori metodikasining keyingi qoidasini keltirib chiqaradi. 6. Bola yakka o‘ynash yoki tengdoshlari bilan shug‘ullanishni o‘zi tanlaydi Bolalar o‘zining mustaqil fikrini erkin bayon qilish, boshqalar fikrini hurmat qilish, bir-birlari bilan hamkorlikda ishlash, o‘zaro til topishishni erkin muhitdan o‘rganadi. Buni tarbiyachi nazorati ta’minlaydi. Guruhga yangi kelgan bola yil oxirida birovlar¬ning xohish-istaklarini hurmat qilib, kelishib shug‘ullanishni o‘rganadi (bu ko‘nikmalar ular katta bo‘lgach, mustaqil hayotda asqotadi). 7. Bolalar qancha xohlasa, shuncha vaqt shug‘ullanadi Montessori guruhida bolalarga bosim o‘tkazilmaydi, uning qo‘lidagini “bu yoqqa ber!” deb tortib olishga yo‘l qo‘yilmaydi. Masalan, tabiat bilan tanishtirish mashg‘ulotlarida bola barglarni o‘rganib o‘tirgan bo‘lsa, ikki daqiqadan so‘ng sabzavotlar bilan shug‘ullanishni xohlasa, “Qaragin, qanday chiroyli rangli barglar bor” deyilmaydi, bu mazkur metodikaga ziddir. 8. Guruhda, hatto kattalar ham amal qiladigan qoidalar mavjud Masalan, guruhdagi har bir jihoz, ko‘rgazma va o‘yinchoqlarning o‘z joyi bor. Bolalar (kattalar ham) mashg‘ulotdan so‘ng hamma narsani o‘z joyiga qo‘yish kerakligini yaxshi biladi. Vaqt o‘tib bu ko‘nikma malakaga aylanib, eslatmasiz bajariladi. YAna Montessori guruhida bolalar tarbiyachi ko‘magida bir-biriga xalaqit bermasdan, xotirjam ishlashni o‘rganadi, hatto pedagoglar ham baland ovozda gapirishi mumkin emas. 9. Bolaning o‘z ishini o‘zi baholashiga imkon beriladi Montessori metodikasida shunday jihozlar borki, bola mustaqil ravishda shug‘ullanib, yangi 7 bilim hosil qiladi. Masalan, har xil shakl¬dagi silindrlarni o‘z hajmiga mos joylarga joylashtirish. Kuzatishlardan ma’lum bo‘ldiki, tarbiyachi ko‘rsatmasi bilan topshiriqni bajargan bolalar ertasiga ushbu vazifani qaytadan ko‘rsatib berishda xatolikka yo‘l qo‘ydi, mustaqil bajargan bolalar silindrlarni deyarli bexato bajardi. Mustaqil o‘zlashtirish jarayonida ko‘proq vaqt talab qilinishi mumkin, lekin ular olgan bilimlarini xotiralarida mustahkam saqlab qoladi. 10. Bola murojaatisiz yordam berish taklif qilinmaydi Bolaning mustaqilligi qo‘llab-quvvatlanadi, hech kim uni shoshirib, kerak bo‘lmasa ham yordam beravermaydi. Lekin har bir bola doim savol tug‘ilganda tarbiyachining yordam berishini his qiladi. Mariya Montessorining o‘z davrida butun insoniyatga qilgan quyidagi murojaati mavjud: “Bizda shunday muammo bor — kattalar rivojlanishning diqqat-markazida turadi. Agar hokimiyat e’tiborini bolalarga, ular qalbiga qaratsa, biz tinchlik hukm surgan dunyoni quramiz. Bilim — tinchlik qurolidir”. 1.2 M.Montessori pedagogik metodikasining g‘oyalari va tajribasi. Uzoq va boy tarixga ega bo'lgan Markaziy Osiyo xalqlari o'zining ta'lim-tarbiyaga oid boy merosini yaratib, takomillashtirib, yoshlarni insonparvarlik, ilmparvarlik, mehr- oqibat, mehnatsevarlik, insonlarga va tabiatga do'stlik, sahiylik kabi umuminsoniy fazilatlar ruhida tarbiyalab kelishgan. Darhaqiqat, ajdodlarimiz tomonidan qoldirilgan bebaho madaniy meros milliy ma'naviyatimizning o'zagini tashkil etadi. Shu sababli undan bugun yoshlarimizning ta'lim va tarbiyasiga keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Chunki, "Ajdodlarimizdan qolgan meros millatimizning nafaqat o'tmishi, shuningdek, istiqboli uchun ham kuch va fidoiylik manbai hisoblanadi" . Har bir xalqning ta'lim-tarbiyaga oid an'analari borki, ular pedagogik tafikkur taraqqiyotining asosi bo'lib xizmat qiladi va bola tarbiyasi haqidagi tasavvurlar va 8 qarashlarni ifodalaydi. Yuqorida aytganimizdek, har bir ota-ona o'z farzandlarini barkamol inson bo'lishini istaydi, o'zlari yeta olmagan orzu-umidlariga bolalarining yetishligini o'ylaydi. Bolalarning har bir yutug'idan quvonishadi, mag'lubiyatidan tashvishga tushishadi. Farzandlarini baxtli ko'rish ular uchun eng baxtiyor damlar hisoblanadi. Buning uchun ularga bor kuch-quvvatini sarflashadi. O'tmishda buyuk allomalarimiz, yuksak darajadagi ma'naviyat, axloq-odob saboqlarini berganliklari, Vatan, xalq istiqboli, farovon turmush, halol mehnat, fan taraqqiyoti, inson mehnati, atrof-muhitga oqilona munosabat haqidagi o'z qarashlarini bayon qilib berganliklariga guvoh bo'lamiz. Farzandga adab, hunar o'rgatmakni meros deb bilg'il. Agar sen xoh unga adab o'rgatg'il, xoh o'rgatmag'il turmush mashaqqatlarining o'zi unga o'rgatur. Undoqkim debdurlar, ota-ona tarbiyalamasa, kecha va kunduz uni tarbiyalaydur. Kaykovus 44 bobdan iborat bo'lgan "Qobusnoma" asarida ota-onalarning farzand tarbiyasidagi vazifa va burchlari, farzandning ota-onaga munosabati, ularni qadrlash, insonlar orasidagi muomila odobi, ularning o'zaro axloqiy munosabatlari, haqorat, qo'pollik kabi yomon odatlardan saqlanish zaruriyati bilan bir qatorda bola tarbiyasiga jiddiy e'tibor qaratish, uning kelajagi uchun ota-onaning mas'uliyati katta ekanligi kabi axloqiy masalalarga urg'u beriladi. Sharq mutafakkirlarining ijodiy faoliyatidagi ta'lim va tarbiyaga oid yondashuvlar, g'oyalar, qarashlarni yosh avlodning ongiga singdirishda tarbiya usullari va vositalarini bilish, hayotda ulardan to'g'ri foydalanish - ta'lim jarayonida o'qituvchilarning pedagogik mahoratidagi muhim xususiyatlardan biri hisoblanadi. Keyingi yillarda odob-axloq , ta’lim mavzuiga bo'lgan qiziqish anchagina ortdi. Chunki milliy mustaqillikka erishganimizdan so'ng, tarixiy va madaniy merosimizni o'rganishga bo'lgan ehtiyojning kuchayishi, milliy va diniy hamda ma'naviy 9 qadriyatlarimizning mazmunidagi axloqiy g'oyalarni bilishga bo'lgan xalqimiz qiziqishlarining ortib borayotganligidir. Ta'lim-tarbiya tizimini insonparvarlik yo'nalishini tubdan o'zgartirish va yangi zamon talablari darajasiga ko'tarishning birinchi sharti - unga bir butun tizim sifatida yondoshish va shunga muvofiq, ish olib borishdan iboratdir Yosh avlodda yuksak ma'naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, boy madaniy merosimiz, tarixiy an'analarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g'oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir. Insonlar o'zligini chuqur anglashi, mustaqillikning qadrini tobora teran tushunishi, milliy tafakkurning kengayishi va takomillashuvi, tarixiy hurlik, mustaqillik ruhining uyg'onishini ta'minlash ma'naviyat sohasidagi siyosatimizning asosiy maqsadiga aylandi. Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni ta’kidlash joizki, Mariya Montessori tizimi ham uzoq yillar davomida bolalarga ta’lim-tarbiya berish uchun foydalanib kelinmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev yoshlar tarbiyasiga alohida to'xtalib: "Bolalarimizni birovlarning qo'liga berib qo'ymasdan, ularni o'zimiz tarbiyalashimiz lozim. Buning uchun yoshlarimiz bilan ko'proq gaplashish, ularning qalbiga quloq solish, dardini bilish, muammolarini echish uchun amaliy ko'mak berishimiz kerak” deb ta’kidlab o’tdilar yalarni bir-biridan farqlaydigan asosiy xususiyatlaridan biri uning bola shaxsiga yo’naltirilganlik darajasidir. Shaxsga yo’naltirilgan ta’limning markazida o’sayotgan inson, uning o’z imkoniyatlarini to’la namoyon etishga intilishi, yangi tajribani qabul qilishi, turli hayotiy vaziyatlarda ongli ravishda va ma’suliyatli qaror qabul qilishga qodirligi turadi. “Rivolanish”, “erkinlik”, “mustaqillik”, ”ijod”, “o’ziga xoslik” shaxsga yo’naltirilgan ta’limning tayanch iboralari hisoblanadi. Shaxsga yo’naltirilgan ta’limga nisbatan qo’llaniladigan belgilar: - bolada shaxsiy, intelektual, rivojlanish maqsadlari ustuvorligi; 10 - uning yutuq va muvaffaqiyatlari motivatsiyasi, individual rivojlanishini qo’llab quvvatlashga yo’naltirilganligiga urg’u berish; - o’zligini shakllantirish, o’z-o’zini boshqarishga urg’u berish; - ta’lim jarayonini ishtirokchilarining o’zaro sheriklik harakatlari; - bolalarga tanlash erkinligi va ta’lim jarayononi barcha ishtirokchilariga qabul qilingan qaror uchun shaxsiy ma’suliyat yuklash; - ta’limiy vaziyatlar va voqealarni o’zidan o’tkazish hamda hissiy munosabatlar mavjudligi. Bola shaxsiga yo’naltirilgan ta’limning o’ziga xosligi shundaki, bola kimningdir istagi, buyurtmasiga ko’ra emas, o’z imkoniyatlari, salohiyati,tabiati, qobiliyatlariga mos ravishda shakllanadi. Bola shaxsiga yo’naltirilgan ta’limning bir yo’nalishi – Montessori metodikasini qo’llashdir. Ta’lim mazmuni va metodlari bola shaxsining shakllanishi, uni mustaqil shaxs sifatida tan olinishi jarayonlari kechadigan muhitda tashkil etiladi. Bu jarayon shaxsga yo’naltirilgan hamda unga umuminsoniylik xos bo’lsa, ushbu pedagogik faoliyat insoniy shaxslik darajasiga o’tadi. Insoniylikka yonaltirilgan ta’lim g’oyalari quyidagilarda aks etadi:  zamonaviy ta’lim umuminsoniy qadriyatlardan kelib chiqqan hamda muayyan jamiyat ma’naviyatiga asoslanadi;  ta’lim maqsadi o’zligiga ega,umuminsoniy qadriyatlarga ega shaxsni shakllantirish  ta’lim shaxs faoliyati turi sifatida ichki asosga ega, tarbiyachi va tarbiyalanuvchining teng munosabatlari, hamkorlikda qaror qabul qilishga tayanadi. Bolaning dastlabki olti yoshi uning unihg keyingi rivojlanishi uchun muhim davrdir. Montessori metodikasi tug’ilgandan boshlab 12 yoshgacha bo’lgan uzluksiz ta’limning muqobil tizimi hisoblanib, uning xususiyatlari quyidagilardan iborat: 11  Shaxsiy falsafiy asoslarga egaligi.  Falsafiy-psixologik tamoyillarga rioya qiluvchi metodikaning mavjugligi.  Sinf-dars sistemasining mavjud emaslilgi.  Montessori ta’limi quyidagi falsafiy , psixologik va pedagogik tamoyillarga asoslangan. Falsafiy tamoyil – bola hamma jihatlar bo’yicha kattalardan alralib turadi: aqliy faoliyat shakli alohida rivojlangan “singuvchan tafakkuga” ega. Montessori xulosasiga ko’ra, bolaning fikrlash ongi kattalarning fikrlash ongidan tubdan ajralib turadi. Ushbu shaklni “singuvchan tafakkurga” deb nomlaydi. Bola tevarak-atrof tasvirlarini his etuvchi organlari orqali beixtiyor qabul qiladi. Bolalarning tafakkuri yangiliklarni suvdek singdirib oladi: foydali –foydasizni, yaxshi-yomonni va hokazolarni anglaydi. Shu tarzda alohida e’tibor predmetli va ijtimoiy muhitni yaratishga qabul qilingan. Kattalar bolalar uchun shunday muhit yaratishi kerakki, bola rivojlanishi uchun hamma narsa kerakli va foydali jihatlarni topish imkoniyatlariga ega bo’lsin. Bola beixtyor singdish qobiliyatidan ongli singdirish jarayoniga o’tadi. Aynan shu maqsadda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida rivijlantiruvchi muhit yaratiladi. Psixologik tamoyil - har bir insonga alohida, yakkama- yakka yondoshishdir. Mariya Montessori bolaning rivajlanishida senzetiv davrlar – bolalarning rivojlanishida alohida his etuvchi davrlarni aniqlagan. Bu rivolanish davriga kattalar tashqaridan xech qanday ta’sir ko’rsata olmaydilar. Bolaga kerakli bilim, malakalarni qabul qilishdagi imkomiyatlar ayni senzitiv davrda berladi. Bola senzitiv davrdan keyin ham bu bilimlarni olishi mumkin , lekin unga mashaqqatli mehnat bilan erishadi. Senzitiv davrda esa bu yengil va sezilmas bo’ladi. Senzitiv davrlar universal hisoblanadi, chunki, millati, ijtimoiy kelib chiqishi va madaniyatidan qa’tiy nazar, hamma bolalarning rivojlanish davri mavjud. 12 Asosiy senzitiv davrlarga qo’yidagilar kiradi:  nutq rivojlanish senzitiv davri – 0-6 yosh;  tartibni qabul qilish senzitiv davri – 0-3 yosh;  sensor rivojlanishning senzitiv davri - 0-5,5yosh;  mayda predmetlarni qabul qilish senzitiv davri – 1,5-2,5 yosh;  harakat rivolanishi senzitiv davri – 1-4 yosh;  ijtimoiy bilim va malakalarning rivojlanish sezitiv davri – 2,5-6 yosh. Pedagogik tamoyil – bolaning predmetli-rivojlantiruvchi muhitda didaktik material bilan mustaqil maqsadga yo’naltirilgan faoliyat. Montessori metodikasida pedagog oldin ko’rgazmali montessori-material bilan ishlash yo’lini ko’rsatib beradi, keyinchalik bolaga yordamchi va shogird do’iadi. Montessori metodi bolani har tomonlama rivojlantirishga yordam beradi. Mariya Montessorining bolalarga yondoshuvi o’ziga xosdir. Bu tizim uchta asosiy qismdan iborat: bola, atrof-muhit va pedagog. Ta’lim jarayoni diqqat markazida bola turishi kerak. Montessori o’z metodikasida bolani tarbiya sharoitlarida kuzatuvlariga asoslanadi. So’ngra doktor Montessori bolaning mustaqil rivojlanishi uchun tabiiy maxsus sharoitlar yaratgan. U ta’limda pedagogni o’rnini o’zgacha talqin etib, uning failiyati ta’lim berish emas, yo’naltirishdan iborat bo’lishi lozim. Shuning uchun “o’qituvchi” so’zi o’rniga “rahbar” iborasini qo’llagan. U bilimni faoliyat orqali mustaqil olishni o’rgatadi. Montessori metodikasiga ko’ra, bola o’ziga yoqqan, o’ziga qiziqarli bo’lgan mashg’ulotni tanlash erkinligiga ega bo’ladi. Bola o’z bilim va malakalarini takomillashtira borib, unga mustaqillik va o’ziga ishonch ham rivojlanadi. Montessori metodi bolaga ta’lim jarayoniga tabiiy intilishni yuzaga keltiradi. Ta’limning keyingi bosqichida dadil, ishonch bilan o’tishga zamin 13 tayyorlanadi. Bolaga uni o’rab turgan muhit yordam beradi. Montessori mashg’ulotlarida bolalar o’zaro musobaqalashmaydi. Montssori metodi boshqa metodlarga o’xshamaydi. Unga ko’ra, bola shaxs sifatida shakllanishiga zarur barcha zarur sharoitlar hisobga olinadi. II BOB. M.MONTESSORI METODIKASINING PEDAGOGIKADAGI AHAMIYATI VA RIVOJLANISH BOSQICHLARI. 2.1 M.Montessori metodida shaxsning rivojlantiruvchi muhit. Bugungi kunda maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish maqsadida bir qancha usullar amaliyotda qo'llanilib kelinmoqda. Shulardan biri Montessori ta`lim tizimidir. O`zining Montessori didaktik materiallari bilan mashhur bo`lgan italyan pedagogi Mariya Montessori ta`lim tarbiya jarayonidagi bola erkinligi va mustaqilligini ta`minlash uchun yuksak hissa qo`shgan. XX asrning chet el ta'limida sezilarli hodisa, Italiya o'qituvchisi, shifokor va jamoat arbobi Mariya Montessori ta'lim tizimiga aylandi. Butun dunyoda uning g'oyalariga bo'lgan qiziqish kuchayib bordi. XX asr boshida Italiya va Fransiyadagi maktablarda ham u tomonidan ishlab chiqilgan ta`lim tizimidan foydalanilgan. Montessori metodining bosh g`oyasi: “Buni mustaqil bajarishga yordam ber” ya`ni bolani mustaqil rivojlanishiga turtki berishdan iborat. Montessori metodikasi har bir bolaga cheksiz tanlov erkinligini beradi. Unga asosan, har bir bola bugun nima bilan shug`ullanishini hal qilishni mustaqil ravishda tanlay oladi. Montessori sistemasi bola shaxsi shakllanishi uchun zarur bo`lgan barcha sharoitlarni yaratish imkonini beradi. Montessori sistemasida ta'lim olgan bolalarda o'qishga nisbatan intilish, mas'uliyatlilik, intizomlilik hislatlari oson shakllantiriladi. Bu bolalar mehnatsevarligi, intiluvchanligi, xulq–atvori ijobiyligi bilan ajralib turadilar. Mariya Montessorining bolalarga yondashuvi o'ziga xos bo`lib, uning metodi 14 bolani har tomonlama rivojlantirishga yordam beradi. Montessori maktabida bola maxsus yaratilgan muhit yordamida mustaqil ta'lim oladi. Montessori materiallarida bolaning o'z-o'zini nazorat qilish, xatolarini o'zi topib, mustaqil tuzatishga sharoit yaratilgan. Kattalar bolani faqat yo'naltirib, zarur hollarda rag`batlantirib turishadi. Ularning vazifasi bolalarga ta'lim berish emas, balki ularning mustaqil faoliyatiga rahbarlik qilib turishdan iborat. Uning asosi - bolaga bo'lgan ishonch. Biz har bir insonga xos bo'lgan ichki impulslarga ishonamiz. Agar siz Montessori usulining asosiy tamoyillarini nomlashga harakat qilsangiz, siz quyidagi kabi narsalarni olasiz: bolaning faoliyati va uning qiziqishlariga rioya qilish; imkon qadar bolaning mustaqilligi va mustaqilligi; xulq-atvor qoidalari va normalari doirasida tanlash erkinligi; o'zingiz, atrofingiz va atrofingiz uchun javobgarlik, turli yoshdagi guruhlarda mashg'ulotlar; ta'limning hayotiyligi (biz bolaga o'rgatgan narsa hayotda qo'llanilishi kerak), kuzatish - o'qituvchining barcha qarorlari bolani kuzatish va uning xatti- harakatlarini tahlil qilishga asoslangan. Bolalar ma'lum bir vaqtda maktabga kelishadi, sinfga kiradilar, o'qituvchi bilan salomlashadilar, materiallar bilan javonlarga boradilar va stolga boradilar. Bir qarashda, bu usul sizni chalkashtirib yuborishga imkon beradigandek tuyulishi mumkin. Albatta unday emas. Birinchidan, tanlov taklif qiladigan materiallar bilan cheklangan. Bola faqat sinfda bo'lgan narsani tanlashi mumkin va u erda faqat o'qituvchi tomonidan tanlangan maxsus tayyorlangan vazifalar, ularning bajarilishi bola uchun foydali bo'ladi. Ikkinchidan, tanlov har kuni talab qilinadigan kamida beshta fanni bajarish vazifasi bilan cheklangan: matematika, rus tili, adabiyot, atrofimizdagi dunyo va ingliz tili. Reja bajarilgandan so'ng, siz xohlagan narsani qilishingiz mumkin, lekin yana o'quv mashg'ulotlari doirasida. Bu erda erkinlik, birinchidan, ta'lim fanlarini tartibga solish tartibida (bir kuni bola matematikadan, ikkinchi kuni ingliz tilidan, uchinchi kuni esa boshqa 15 narsadan boshlashi mumkin). Ikkinchidan, fan bo'yicha topshiriqlarni tanlashda. Uchinchidan, bola har bir darsga sarflashi mumkin bo'lgan vaqt. To'rtinchidan, ishlash uchun joy tanlashda. Aytgancha, bolaga dars davomida turish imkoniyati beriladi. Va nihoyat, beshinchidan, ish uchun sherik tanlashda erkinlik. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, bu unchalik oddiy emas, shuning uchun dastlab ko'p bolalar qat'iy tartibga solishni xohlashadi, ba'zilari esa butun ish vaqti uchun o'zlari uchun joy tanlashadi yoki vazifalarni bajarishning doimiy tartibini o'rnatadilar. Bolaning o'rganishiga yordam beradigan har qanday narsa qo'llaniladi. Sinf xonasida til o'rganish yoki atrofdagi dunyo haqida taqdimotlar qilish uchun naushnikli kompyuterlar bo'lishi mumkin. Asosiysi, sinf uchun u yoki bu uskunani sotib olayotganda biz qanday maqsadlarni ko'zlayotganimizni tushunishdir. Endi, masalan, o'qish yoki hisoblashni o'rgatadigan, shuningdek, yaxshi xulq-atvorni o'rgatadigan elektron resurslarning katta tanlovi mavjud. Ular sizning asosiy o'qishingizga ajoyib qo'shimcha bo'ladi. “G‘oya shundan iboratki, agar siz farzandingizning qiziqishi va qobiliyatiga amal qilsangiz, unda motivatsiya muammosi qolmaydi va o‘qituvchi bilan ishlash ancha osonlashadi. Ma'lumki, bolaga tegishli bo'lgan material ancha yaxshi o'zlashtiriladi. Bundan tashqari, materiallar shunchalik yaxshi o'ylanganki, ular bilan ishlash stresssiz amalga oshiriladi va kerakli g'oyalar va tushunchalarni shakllantiradi. O'qituvchi har bir bolani kuzatishi va uning rivojlanish jarayonini tahlil qilishi, agar kerak bo'lsa, qo'shimcha diagnostika o'tkazishi ham muhimdir - bu bolada yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni o'tkazib yubormaslik imkonini beradi. Muvaffaqiyat tajribasi mavjud bo'lganda, bu keyingi ish uchun eng yaxshi motivatsiyadir. Montessori maktabidagi o'qituvchini hatto yo'lboshchi, yo'lboshchi deb atashadi - o'z yo'lini topishga yordam beradi. U doskada turmaydi, lekin sinf 16 markazida bolalarni kuzatadi va har bir bola bilan alohida yoki kichik guruh bolalari bilan ishlaydi. Afzalliklari shundaki, o'rganishga bo'lgan qiziqish butun jarayon davomida saqlanib qoladi: siz qiziqarli va eng oson berilgan sohani o'rganishingiz mumkin, bola mustaqil ishlashni o'rganadi, u tanlov qiladi, o'z imkoniyatlarini baholaydi, muammolarni hal qiladi. paydo bo'ladi, o'rganish jarayonida boshqalar bilan hamkorlik qiladi, o'zini va istaklarini yaxshiroq tushunadi, muvaffaqiyat tajribasiga ega bo'ladi. Kamchiliklari, ehtimol, akademik bilimlarning etarli emasligi, yoddan yodlangan dastur matnlari yo'qligi. Ushbu pedagogik tizimning asosiy g'oyasi:har bir bolaning tabiiy imkoniyatlarini maksimal darajada oshirish, uning individualligi va o'ziga xosligini qo'llab-quvvatlash, mustaqillik va mustaqillikni rivojlantirish, turli yoshdagi bolalar bilan ijtimoiy muloqot qilish ko'nikmalarini egallash va shu bilan birga bolaning o'zining tabiiy ritmiga muvofiq har tomonlama barkamol rivojlanish . Bunday pedagogik yondashuv o'quv jarayonida bolaning jismoniy va psixologik salomatligini saqlashga va unga maksimal bilim berishga imkon beradi. Montessori pedagogikasi - bu bolaning o'zini o'zi rivojlantirish tizimi. Bolaga mustaqil harakat qilish, mustaqil rivojlanish imkoniyati beriladi; bu o'z-o'zidan sodir bo'ladi, lekin ba'zi hollarda u kattalarning yordamiga muhtoj bo'lsa, u buni oladi. Kattalar faqat bola uchun muhitni tashkil qilish bilan shug'ullanadilar, u allaqachon harakat qiladi. Yosh bolalarning o'z-o'zini tarbiyalash va o'z-o'zini rivojlantirishning noyob tizimidae’tiborni qaratadimustaqillikni tarbiyalash, sezgi (ko'rish, eshitish, hidlash, ta'm va boshqalar) va nozik vosita mahoratini rivojlantirish. Ushbu tizimda yagona talablar va o'quv dasturlari mavjud emas. Har bir bola o'z tezligida ishlaydi va faqat o'zi uchun qiziqarli bo'lgan narsani qiladi. Montessorining falsafiy qarashlari bolaning tabiati va uning rivojlanish qonuniyatlarini tushunishni aks ettiruvchi "Kosmik nazariya" ga asoslanadi. 17 "Barcha ... oziqlantirish yoki oziq-ovqat izlash jarayonida tirik mavjudotlar" tabiatni uyg'un poklik holatida saqlashga hissa qo'shadigan "kosmik" vazifani bajaradi. Montessori tizimining asosiy printsipi"Menga buni o'zim qilishimga yordam bering!"Bu shuni anglatadiki, kattalar hozirgi paytda chaqaloqni nima qiziqtirayotganini tushunishi, unga mashq qilish uchun maqbul sharoit yaratishi va unga bu muhitdan qanday foydalanishni bemalol o'rgatishi kerak. Shunday qilib, kattalar har bir bolaga individual rivojlanish yo'lini topishga va ularning tabiiy qobiliyatlarini ochishga yordam beradi. Montessori tizimidagi hamma narsa va har bir kishi bolani o'z-o'zini tarbiyalashga, o'z-o'zini o'rganishga, unga xos bo'lgan potentsialni o'z-o'zini rivojlantirishga undaydi. Bolaning individual rivojlanish yo'lini amalga oshirishga imkon beruvchi Montessori tizimining asosiy tarkibiy qismlari:kattalar, rivojlanish muhiti, didaktik material. Voyaga etgan odamning asosiy vazifasito'g'ridan-to'g'ri dars jarayonida bolaga nisbatan - uning atrofidagi dunyoni o'zlashtirishga xalaqit bermaslik, uning bilimlarini uzatish uchun emas, balki o'zinikini to'plash, tahlil qilish va tizimlashtirishga yordam berish. M.Montessori bo'yicha ta'limning mohiyati- bolaning psixofizik rivojlanishiga yordam berish ("Tug'ilishdan boshlab hayot uchun yordam"). Montessori uchun insonning ma'naviy rivojlanishi uning psixofizik rivojlanishi bilan chambarchas bog'liq edi, u doimo idrok va sezuvchanlik organlarining (sezuvchanlik), aql, fikrlash qobiliyatlari va umumiy rivojlanishi uchun vosita sohasining rivojlanishining eng muhim rolini ta'kidladi. umumiy rivojlanish. Maqsad - jahon hamjihatligiga erishish, umuminsoniy jamiyat qurish. Voyaga yetgan odamning asosiy vazifasi - bolaning erkin va har tomonlama rivojlanishi uchun, shuningdek, tanlash va mustaqil faoliyat imkoniyati uchun qulay muhit yaratish. Mariya Montessori, bolaning shaxsiyatining rivojlanish jarayoni bo'linadi to'rt bosqichda: 18 -bolalikning birinchi bosqichi (0-6 yosh); -bolalikning ikkinchi bosqichi (6-12 yosh); -o'smirlik (12-18 yosh); o'sayotgan (18-24 yosh). Ushbu bosqichlarning har biri rivojlanishning alohida mustaqil segmentini ifodalaydi. 0 yoshdan 6 yoshgacha bolaning bilish faoliyati sezgilarning instinktiv rivojlanishi orqali tevarak-atrofdagi dunyoning hissiy qiyofasini shakllantirishga qaratilgan: hidlash, teginish, ko'rish, eshitish. Ta'lim maqsadi 0 yoshdan 6 yoshgacha - tabiiy rivojlanish jarayonini optimallashtirish, "normalizatsiya" ga erishish. Hal qilingan vazifalar Rivojlanishni rag'batlantirish: diqqatni jamlash, ixtiyoriy harakatlar, hissiy soha, nutq, yozish va o'qish qobiliyatlari, elementar matematik tushunchalar, atrofdagi dunyo haqidagi g'oyalar, tanlov qilish, qaror qabul qilish, mustaqil o'rganish qobiliyati. 6 dan 12 gacha yillar davomida bola atrofidagi dunyoga nisbatan tadqiqotchi pozitsiyasini egallaydi.Ta'lim maqsadiumuminsoniy ong va insoniyat oldidagi mas’uliyat hissini shakllantirishdir. Ushbu bosqichda, vazifalar: 1) tizimli tafakkur va ekologik fikrlashni rivojlantirishga ko'maklashish; 2) Yer va insonning koinotdagi o‘rnini ko‘rsatish; 3) bir butunning bo‘laklari sifatida turli fanlarning “urug‘ini ekish”. 12 yoshdan 18 yoshgacha yillar davomida o'smir jamiyatda o'z o'rnini faol ravishda izlaydi. Ta'lim maqsadi - jamiyat bilan samarali aloqa qilish qobiliyatini rivojlantirish. Vazifalar: 1) o'smirlarning shaxsiy rivojlanishiga ko'maklashish; 2) to'liq huquqli ta'lim olish imkoniyatini ta'minlash. Montessorining pedagogik tamoyillari: 1) Tabiiy rivojlanishga ko'maklashish (tabiatga muvofiqlik); 2) "tayyorlangan muhit" bilan o'zaro aloqalar; 19 3) “tayyorlangan muhitda” tanlash erkinligi; 4) Ta'limdagi individual faollik (motivatsion, vosita, o'z-o'zini nazorat qilish, nutq va kognitiv faoliyat, ijtimoiy sohadagi faollik); 5) Ta’limdagi xolislik. Montessori tamoyillariga ko'ra, bolalarga o'qituvchi nazorati ostida imkon qadar ko'proq erkinlik beriladi, bu esa undan katta ruhiy stressni talab qiladi. Asosiy Montessori usuli- bu o'qituvchining bevosita ta'sirini cheklab, "tayyorlangan muhitda" bolalarning "erkin ishi". Rivojlanishning turli davrlarida tarbiyalash usullari: 0 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolalarni tarbiyalash usullaridan foydalaning: kuzatuv; Yordam berish; ko'rsatish; proksimal rivojlanish zonasiga yo'naltirilgan material taklifi; tartib va ish muhitini saqlash; butun guruh bilan alohida mashqlar. 6 yoshdan 12 yoshgacha bo'lgan bolalar tarbiyalash usullaridan foydalanadilar: kuzatuv; materialni mustaqil o'rganishga yordam berish; umumiydan xususiyga, butundan detallarga: umumiy sxemalar taqdimoti; uyg'onish va tasavvur kuchidan faol foydalanish; guruh darslari. 12 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan bolalar ta'lim usullaridan foydalanadilar:o'z-o'zini o'rganishda yordam berish; kasb-hunar asoslarini o'zlashtirishga yordam berish; o'quv faoliyatini amaliy ishlar bilan almashish; amaliy faoliyat va fanlarning turli turlariga qiziqish uyg'otish; o'quv materialida talabalarning yo'nalishi. Montessori bolalarni rivojlantirish tizimi quyidagi qoidalarga asoslanadi: Bola faol. To'g'ridan-to'g'ri ta'lim faoliyatida kattalarning roli ikkinchi darajali. U maslahatchi emas, yordamchi. Bola o'zining o'qituvchisi. U tanlash va harakat qilishda to'liq erkinlikka ega. Bolalar bolalarni o'rgatishadi. Turli yoshdagi bolalar guruhlarga bo'linganligi sababli, katta yoshdagi bolalar o'qituvchi bo'lishadi, ular boshqalarga g'amxo'rlik qilishni o'rganadilar, kichiklari esa kattalarga etib boradilar. Bolalar o'zlari qaror qabul qilishadi. Mashg'ulotlar maxsus tayyorlangan 20 sharoitda o'tkaziladi. Bola qiziqishi kerak va u o'zini rivojlantiradi. To'liq o'z-o'zini rivojlantirish - bu harakatlar, fikrlash, his-tuyg'ular erkinligining natijasidir. Biz tabiatning ko'rsatmalariga amal qilsak va ularga qarshi chiqmasak, bola o'ziga aylanadi. Bolalarga hurmat - taqiqlar, tanqidlar va ko'rsatmalarning yo'qligi. Bola xato qilish va o'z-o'zidan hamma narsaga erishish huquqiga ega. Montessori tizimi bo'yicha bolalarning rivojlanishi, bolaning birinchi navbatda ob'ektlar bilan o'ynash orqali o'rganishini nazarda tutadi.Har qanday narsa o'yin mavzusiga aylanishi mumkin:bir piyola, elak, stakan, qoshiq, peçete, shimgichni, don, suv, va hokazo Lekin maxsus klassik Montessori materiallari ham bor - mashhur Pushti minorasi, jigarrang zinapoya, insert qoliplari va boshqalar. Montessori o'quv materiali bilan har qanday mashq mavjud ikkita gol: bevosita va bilvosita. Birinchisi, bolaning haqiqiy harakatiga hissa qo'shadi (tugmalarni ochish va mahkamlash, bir xil tovushli silindrlarni topish), ikkinchisi esa kelajakka qaratilgan (mustaqillikni rivojlantirish, harakatlarni muvofiqlashtirish, eshitish qobiliyatini yaxshilash). Montessori guruhidagi mashg'ulotlar bepul ish bilan boshlanadi. Guruhdagi har bir didaktik material o'z ish algoritmiga ega va agar bola birinchi marta u yoki bu materialni olgan bo'lsa, o'qituvchi materialning taqdimotini o'tkazadi. Sinfga “Doira” ham kiradi. Bu bolalar uchun yig'ilish joyi bo'lib, u erda hozirgi vaziyat muhokama qilinadi. Bola o'zini mustaqil ravishda ifoda etish huquqiga ega, "Doira" tugaydi va bolalar "Doira" mavzusiga mos keladigan ijodiy vazifani boshlaydilar. Guruhning ishonchi borqoidalar, vaqt o'tishi bilan katta yoshdagi bolalar yangi kelgan bolalarga ta'lim berishadi. Shuningdek, guruhning asosiy xususiyatlaridan biri talabalarning yoshi hisoblanadi. Kichkina bolalar kattalarga qiziqishadi va ular o'z navbatida kichiklarni himoya qiladi va ularga yordam beradi, bu ularga bag'rikenglikka 21 o'rgatadi. Montessori bolalar bog'chasi 3 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan turli yoshdagi 18 kishidan iborat. Montessori guruhidagi dars quyidagilarni o'z ichiga oladi: - Montessori muhitida ishlash; - atrofdagi dunyo bilan tanishish doirasi; - ijodiy ustaxona; ertakga tashrif buyurish; - chaqaloqlar uchun aerobika. Montessori bilan bepul ishlash - materiallarbolaning har tomonlama rivojlanishiga qaratilgan, maxsus tayyorlangan rivojlanayotgan Montessori muhitida individual ishdir. Doira Montessori usulida ishning maxsus shakli hisoblanadi. Ertakga tashrif buyurish- sinfda o'qituvchi bolalarga nutqni rivojlantirish, sabab-oqibat munosabatlari va naqshlarini tushunish va aniqlashga qaratilgan ertakni ko'rsatadi. Chaqaloqlar uchun aerobika -bu bolalar uchun jismoniy tarbiya va sog'lomlashtirish tadbirlarini tashkil etish: yurish, yugurish, ochiq o'yinlar, aerobika va gimnastika elementlari, tayoq va fit-to'p bilan mashqlar, raqs harakatlari - bularning barchasi bolalarning sog'lig'iga, go'zalligiga, uyg'unligiga yordam beradi. 3 yoshdan 6 yoshgacha bo'lgan bolaning o'zini o'zi rivojlantirishiga yordam berish uchun "tayyorlangan muhit" ning zonalarga bo'lingan ta'lim bo'limlaridan foydalaning: Kundalik hayotda mashq qilish maydoni- bolaning yordami bilan o'ziga va uning narsalariga g'amxo'rlik qilishni o'rganadigan materiallar, ya'ni. kundalik hayotda sizga kerak bo'lgan narsa. Sensor ta'lim zonasisezgi a'zolarini idrok etishni rivojlantirish va takomillashtirish, o'lchamlar, o'lchamlar, shakllar va boshqalarni o'rganish uchun mo'ljallangan. Matematik zona- tartib sanash, sonlar, sonlar tarkibi, qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish kabilarni tushunish. Ona tili zonasiso'z boyligini kengaytirish, harflar, fonetika bilan tanishish, so'zlarning tarkibi va imlosini tushunish uchun mo'ljallangan. 22 Kosmik zona tevarak-atrofdagi dunyo va undagi inson rolining ahamiyati bilan tanishtirish, botanika, zoologiya, anatomiya, geografiya, fizika, astronomiya asoslarini o'zlashtirish uchun mo'ljallangan. Bo'limlarning har birida materiallar qiyinchilik darajasiga ko'ra saralanadi. M. Montessori tomonidan sezgi organlarini rivojlantirish uchun ishlab chiqilgan materiallar bugungi kunda ham ishlab chiqarilmoqda. Montessori bolalar bog'chalarida keng qo'llaniladigan "sehrli sumka" (matodan tikilgan) ni o'ylab topdi, ular ichiga bolalar teginish orqali taniydigan turli xil mayda narsalarni qo'yishadi. Metodikaning katta afzalligi - maktabgacha va maktab yoshi o'rtasidagi ta'limning uzluksizligi, bolalar uyi va Montessori boshlang'ich maktabidagi bolalarga qo'yiladigan talablarning birligi. M. Montessori tizimining kamchiliklari Har qanday tizimda bo'lgani kabi, uning ham kamchiliklari bor: 1. Tizim faqat aql va amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishga qaratilgan. Mashqlar va didaktik materiallar analitik fikrlashni, mantiqiy va vosita faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan. 2. Tizimda rolli va ochiq havoda o'yinlar mavjud emas. 3. Bolalarning aqliy rivojlanishiga to'siq sifatida ijodkorlikni inkor etish (psixologlarning tadqiqotlari buning aksini ko'rsatmoqda). Shuni ta'kidlash kerakki, oxirgi ikkita kamchilik oddiy o'yin xonalari Montessori bog'larida majburiy ravishda yaratilganligi va bola butun vaqtini bolalar bog'chasida o'tkazmasligi bilan qoplanadi. 4. Demokratik Montessori tizimidan so'ng bolalar oddiy bog'cha va maktablarda tartib-intizomga o'rganib qolishlari qiyin. Mariya Montessorining amrlari: Hech qachon bola sizga qo'ng'iroq qilmaguncha unga tegmang (bir shaklda) Hech qachon bolani u bilan ham, bolasiz ham yomon gapirmang. Bolada yaxshilikni rivojlantirishga e'tibor qarating, shunda oxir-oqibat yomonlik uchun kamroq joy qoladi. Atrofingizni tayyorlashda faol 23 bo'ling. Unga doimo ehtiyotkorlik bilan g'amxo'rlik qiling. Farzandingizga u bilan mazmunli muloqot o'rnatishga yordam bering. Har bir rivojlantiruvchi materialning o'rnini va u bilan ishlashning to'g'ri usullarini ko'rsating. Sizga muhtoj bo'lgan bolaning chaqirig'iga javob berishga tayyor bo'ling, sizga murojaat qilgan bolani doimo tinglang va javob bering. Xato qilgan bolani hurmat qiling va uni hozir yoki biroz keyinroq tuzatishga qodir bo'ling, lekin materialdan noto'g'ri foydalanishni va bolaning yoki boshqa bolalarning xavfsizligiga, ularning rivojlanishiga tahdid soladigan har qanday harakatni darhol to'xtating. Bolaning dam olayotganini yoki boshqalarning ishini kuzatayotganini yoki u nima qilayotgani yoki qilmoqchi ekanligi haqida o'ylayotganini hurmat qiling. Hech qachon unga qo'ng'iroq qilmang yoki uni boshqa faol harakatlar qilishga majburlamang. Ish izlayotgan va uni tanlay olmayotganlarga yordam bering. Charchamang, bolaga u ilgari rad etgan taqdimotlarni takrorlang, bolaga ilgari o'zlashtirilmagan narsalarni o'zlashtirishga, kamchiliklarni bartaraf etishga yordam bering. Buni atrofingizdagi dunyoni g'amxo'rlik, vazminlik va sukunat, rahm- shafqat va sevgi bilan to'ldiring. O'zingizning yordam berishga tayyorligingizni izlayotgan bolaga ayon va hamma narsani topib olgan bolaga ko'rinmas holga keltiring. Farzandingiz bilan muomala qilishda har doim eng yaxshi xulq-atvorni qo'llang va unga o'zingizdagi eng yaxshi narsalarni va sizning ixtiyoringizda bo'lgan eng yaxshi narsalarni taklif qiling. Barcha ota-onalar bolaning rivojlanishini ta'minlashga intiladi: muayyan vazifalarni bajarish, yangi ma'lumotlarni o'rganish, zarur ko'nikmalarni egallash. Bugungi kunga qadar buning uchun ko'plab mualliflik texnikasi ishlab chiqilgan. Ko'pgina bolalar bog'chalari va maktablarda bolalar bilan ishlashda katta muvaffaqiyatlarga erishgan italiyalik o'qituvchi Mariya Montessori tizimi mashhur. 24